ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ: ΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΑΙ «ΕΚ ΒΑΘΕΩΝ» ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΦΙΝΕ:

Κώστας Φινές. Χωρίς επιφυλάξεις μια ζωή...

Κώστας Φινές, Ακρόκριες  55 (Β΄έτος)

Ήταν ιδιαίτερα ξεχωριστός ο Κώστας στην τάξη των αποφοίτων της Σχολής Αρχιτεκτόνων του 1958. Γνωστός για τη ζωντάνια του, το χιουμορ του και τα σχέδιά του, στις πιο μεγάλες τάξεις και στις πιο μικρές. 

Απόκριες 1955, Καρνάβαλος (Β΄έτος) 

Από αριστερά: Δημήτρης Αντωνακάκης (με ποδιά για το μάθημα της γλυπτικής), Νίκος Χατζηθεοδώρου , Ντένης Ποτήρης, Κώστας Φινές, Λευτέρης Φλούλης 

Τα ελληνικά περιοδικά δεν ασχολήθηκαν με το συνολικό του έργο. Μόνο τα πολυάριθμα βραβεία από τους Αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και τα διάσημα μεγάλα του έργα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η φοιτητική εστία στου Ζωγράφου είναι γνωστά. Δεν μπορούσαν άλλωστε να μην είναι. 

Τα άλλα δεν δημοσιοποιήθηκαν, καθώς κανένα ενδιαφέρον δεν έδειξε για την έκθεσή τους στο δημόσιο διάλογο. Καμία υποχώρηση δεν αποδέχτηκε, όταν για κάποιους δικούς του λόγους διαφωνούσε προκειμένου να διαπεράσει την γνωστή στα ελληνικά πράγματα «συνομωσία σιωπής». Συγκρούονταν άλλωστε εύκολα με εκείνους που διαφωνούσε, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. 

Εκδρομή στη Βόρειο Ελλάδα, 1956 

Από αριστερά: Παύλος Λουκάκης, Κώστας Φινές, Μαρία Μακρυνικόλα-Φινέ, Αντώνης Τρίτσης, Έφη Τσαρμακλή-Βροντίση, Δημήτρης Αντωνακάκης, Σουζάνα Κολοκυθά-Αντωνακάκη, Γιώργος Τριβιζάς 

Μένει τώρα κάποιοι ν’ ασχοληθούν με τον θησαυρό που μας άφησε ανέγγιχτο. 

Τώρα. Είναι επείγον 

Από το Υπόμνημα που υπέβαλα για την υποψηφιότητά μου 

στη Σχολή Αρχιτεκτόνων το 1978 

«Στα χρόνια των σπουδών μου με επηρέασαν αποφασιστικά: 

Οι καθηγητές: Ππαναγιώτης Μιχελής, Δημήτρης Πικιώνης, 

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, A. James Speyer 

αλλά και οι τότε επιμελητές: Τακης Μάρθας, Νίκος Εγγονόπουλος, 

Μίμης Φατούρος 

καθώς και οι συμμαθητές μου: Κωστής Γκάρτζος, Χρίστος Παπουτσάκης, Ντένης Ποτήρης, Κώστας Φινές. 

Τάξη 1958 /με τον Δημήτρη Κορωναίο, Καθηγητή Στατικής 

Πάνω από αριστερά: Μιχάλης Δωρής, Θόδωρος Παναγιωτόπουλος, Σταύρος Βασιλείου,Λεωνίδας Μυλωνάδης, Σούλα Τσιριλάκη, Χρήστος Παπουτσάκης, Φάνη Σωτηράκη, Πάνος Βασιλάκης, Ντίνος Θωμαϊδης, (κλίση κεφαλής), Τάκης Κορωναίος, Νίκος Χατζηθεοδώρου, Άννυ Κούλογλου, Γιώργος Μελετόπουλος, Βαγγέλης Τασούλας, Στέλιος Ποταμίτης, Δημήτρης Λυρίγκος, Θανάσης Μπαρζούκας.

Κάτω από αριστερά: Μαρία Μακρυνικόλα-Φινέ,Κώστας Φινές, Δημήτρης Αντωνακάκης, Λέλια Δήμου, Ηλίας Μελετόπουλος,Ελένη Ξαναλάτου

κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγένθυση

Αναλογίζομαι πόσα πραγματικά έμαθα και, κυρίως, πόσα «κατανόησα» για τη ζωή και την αρχιτεκτονική χάρις στη βαθιά φιλία που με συνέδεε εκείνα τα χρόνια με αυτούς τους τέσσερις συμμαθητές. Μια φιλία που τη συνόδευε από τη μεριά μου ένας θαυμασμός, εκτίμηση, εμπιστοσύνη και αγάπη που άλλωστε με συνοδεύουν μέχρι σήμερα, έστω κι αν και οι τέσσερις σκορπίσανε και μόνο οι τρεις ξαναβρεθήκανε για μένα και πόσες φορές συναντηθήκαμε αυτά τα 56 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τότε που πήραμε το δίπλωμά μας από το ΕΜΠ. 

Πάντα, κι ίσως αυτό είναι το νόημα της πραγματικής φιλίας, αυτή η σχέση ξεπερνούσε τις διαφωνίες και τις διαφορετικές προσεγγίσεις, που ήταν φυσικό να αποκαλύπτονται σ’ αυτά τα ταραγμένα χρόνια κι όπου ο καθένας από μας –για διαφορετικούς λόγους- έπαιρνε ρίσκα και ανελάμβανε ευθύνες χωρίς να έχουν συζητηθεί προηγουμένως. Κι έτσι βρεθήκαμε ενταγμένοι πότε εδώ και πότε εκεί, ο καθένας πιστός σε κάποιες αρχές δικές του «ηρωικές» ή απλώς ανθρώπινες, ρισκάροντας λιγότερο ή περισσότερο την ηρεμία και την «ευτυχία» μιας ήσυχης ζωής ή την επαγγελματική του ανέλιξη κλπ.

Κώστας Φινές, Μαρία Μακρυνικόλα- Φινέ 

Όλοι μετέχοντας στις συνδικαλιστικές δραστηριότητες, αλλά και σε διαγωνισμούς και στην εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων πριν σκορπίσουν με τη δικτατορία του ’67 ο καθένας πάλι για τους δικούς του λόγους. 

Και ύστερα, μετά από την επταετία, αποφασίζοντας πούθε θα προσανατολιστούν, αν θα ενταχθούν και πόσο στους ιδεολογικούς κομματικούς μηχανισμούς ή όχι. Κι αν δεν συνέπεσαν σ’ έναν κοινό σχηματισμό οι τρεις, καθώς ο Ντένης δραπέτευσε στην Αμερική, το 67, δεν έπαψαν να υπερασπίζονται τα ίδια ιδεώδη από τη θέση που διαλέξανε με λιγότερη ή περισσότερη ένταση και με μικρές – ασήμαντες κατά την γνώμη μου- αποκλίσεις. 

Πολλές φορές η ζωή μας έφερε α’ αντίπαλα «οικογενειακά» στρατόπεδα με σκληρές αντιπαραθέσεις, όμως αυτή η βαθιά φοιτητική φιλία άντεξε και βοηθούσε στην αλληλοκατανόηση και τελικά στην αποδοχή της διαφορετικής άποψης. 

Μα τώρα δεν θα μιλήσω για τον Γκάρτζο που ξεκινήσαμε μαζί την αρχιτεκτονική μας πορεία, μέχρι να στραφεί στην πολεοδομία, παρακολουθώντας σπουδές στον Δοξιάδη. Ούτε για τον Ποτήρη που έδωσε των «ομματίων» του αμέσως μετά τη δικτατορία του ’67 και δεν ξαναγύρισε από τότε, παρά σπάνια για διακοπές. 

Ούτε πάλι για τον αγαπημένο Χρήστο Παπουτσάκη, που τι να πρωτοπεί κανείς σήμερα για το δυσαναπλήρωτο κενό που άφησε η απώλειά του και το «Αντί» που δυστυχώς τον ακολούθησε. 

Θα ήθελα σήμερα να θυμηθώ με λίγα λόγια κάποιες στιγμές που σημάδεψαν μια κοινή πορεία ζωής με τον αγαπημένο φίλο Κώστα Φινέ: 

1. Εξετάσεις σχεδίου στο ΕΜΠ (πρώτη χρονιά) καθόμαστε τυχαία δίπλα-δίπλα με τον Κώστα. Δεν γνωριζόμαστε. Κάνει αστείες γκριμάτσες με τον Παύλο Λουκάκη. Φεύγοντας χαιρετιόμαστε. Ένα γεια χωρίς να πούμε ονόματα. Αποτύχαμε. 

Σκωπτικό Σκίτσο του Κώστα Φινέ για το μάθημα της ζωγραφικής 

2. Δεύτερη χρονιά, εισαγωγικές: Κοιτάζω με αγωνία τ’ αποτελέσματα. Έχω περάσει οριακά, γυρίζω να φύγω. Είναι δίπλα μου. 

- Πέρασες; με ρωτάει. 

- Ναι, εσύ; 

- Κι εγώ οριακά. 

Είχαμε και οι δύο μόλις πάρει τη βάση: 48 μονάδες! 

- Με λένε Δημήτρη, εσένα. 

- Κώστα. 

Σφίγγουμε τα χέρια. Ήταν ο πρώτος συμμαθητές που γνώριζα. 

3. Ο Κιτσίκης επιθεωρεί τα σχέδια που παραδώσαμε. Δεν δείχνει ενθουσιασμένος. Σταματά στο σχέδιο του Κώστα. 

- Τίνος είναι αυτό; Ρωτάει. 

- Δικό μου, απαντά ο Κώστας. 

Τον κοιτάζει καλά-καλά κι ύστερα: 

- Frank Lloyd Right, ε; (καμία σχέση το σχέδιο με Frank Lloyd Right...). 

Ο Κώστας δεν απαντά, απλώς κοκκινίζει. 

- All right, λοιπόν, συνεχίζει ο Κιτσίκης και πάει παρακάτω 

Χωρίς άλλες εξηγήσεις τελειώνει η περιήγηση του καθηγητή. Μαζεύουμε τα σχέδια. Ό,τι καταλάβαμε το καταλάβαμε από τις μεταξύ μας κρίσεις-αντιρρήσεις, ερωτήσεις. Ο Κώστας σκεφτικός. 

- Πού ταξιδεύεις, ρωτάω. 

Ύστερα από ολιγόλεπτη σιωπή: 

- Δεν φαντάζεσαι πόσο δυνατός αισθάνομαι, απάντησε χωρίς ίχνος έπαρσης. 

4. Ο Χατζηκυριάκος διορθώνει. 

Παίρνει την πινακίδα του Κώστα –κάθομαι δίπλα του-, κοιτάζει το σχέδιο προσεκτικά και συγκρίνει με το θέμα. Αρκετή ώρα χωρίς να μιλά. Ξάφνου του απευθύνει τον λόγο. 

- Εσύ να προσέχεις, γιατί έχεις ευχέρεια. 

Ο Κώστας δεν μίλησε, όμως έγινε κατακόκκινος για το καλοπροαίρετο σχόλιο αλλά και για το απειλητικά διφορούμενο νόημα της παρατήρησης. 

Σκίτσο του Κωστα Φινέ για την μετακίνηση του ανδριάντα του Κολοκοτρώνη στην Σταδίου 

5. Απόκριες, χορός. 

Ζητάμε την άδεια να διακοσμήσουμε την αίθουσα με τα σχεδιαστήρια. Ο Κώστας σκιτσάρει γελοιογραφώντας συμφοιτητές και καθηγητές με το ασύλληπτο, ευγενικό του χιούμορ. Ο Κριεζής αναζητά θέση για το άγαλμα του Κολοκοτρώνη. Ο Μπίρης προσπαθεί να συγκρατήσει το κτήριο του ΙΚΑ που μόλις τελείωσε και λέγανε πως γέρνει. Κι ο Εγγονόπουλος τριγυρίζει ανάμεσά μας. Είναι υπεύθυνος τάξης από τη Σχολή για όσα γίνονται στο χώρο. ¨Ένας συμμαθητής τον ρωτά: 

- Πώς σας φαίνονται, κύριε Εγγονόπουλε τα σχέδια των συμφοιτητών μας; 

Εκείνος κοιτάζει γύρω και ύστερα από λίγο: 

- Ορισμένοι από αυτούς θα κάνουν αυτές τις μέρες τα καλύτερα έργα της ζωής τους! 

- Μα γιατί είστε τόσο αυστηρός; επιμένει ο συμφοιτητής μας. 

. Μετά από ολιγόλεπτη πάλι σιωπή κι αφού τον περιεργάζεται προσεκτικά: 

- Εσείς φαίνεστε αρρενωπός. Πώς και σας αρέσουν τα χαϊδολογήματα; 

6. Στρατός: Μαζί στην Κόρινθο. Μας βάζουν σε διαφορετικούς λόχους. Μόλις βρίσκω ευκαιρία πετάγομαι να συναντήσω τον Κώστα. Είναι στο θάλαμο. Αγκαλιές. Ένας λοχίας μας βλέπει. Πλησιάζει: 

- Ποιος είσαι εσύ, ρωτάει. 

- Είμαι από τον Δεύτερο Λόχο. Δικαιολογούμαι. 

- Έτσι σας έμαθαν ν’ αναφέρεστε; 

Κατάλαβα. Στάθηκα προσοχή, χαιρέτησα στρατιωτικά και είπα καθαρά: 

- Στρατιώτης Αντωνακάκης Δημήτριος... ΕΣΟ δεν θυμάμαι και ότι ακόμα έπρεπε να συμπληρώσω. 

Με κοίταξε ειρωνικά. 

- Δεν άκουσα, είπε. 

Επανέλαβα, ανεβάζοντας τον τόνο της φωνής μου . Όλοι στο θάλαμο άρχισαν να διασκεδάζουν. 

- Πάλι δεν άκουσα, μου λέει. 

Τρίτη φορά επανέλαβα πιο δυνατά. 

- Τίποτα,. Τίποτα, μου λέει, δεν σας έμαθαν. Για να δούμε, εσύ ποιος είσαι; Ρώτησε τον Κώστα. 

Και ο Κώστας προσπαθώντας να μην γελάσει με τη φοβερή στεντόρεια φωνή σήκωσε τον θάλαμο στο ποδάρι. 

- Στρατιώτης Κωνσταντίνος Φινές κλπ. 

- Αυτή είναι παρουσίαση στραβάδι, μου είπε ο λοχίας. Άντε, αυτή τη φορά στη χαρίζω, ας είναι καλά ο φίλος σου. 

Ο στρατός μας χώρισε. Εκείνος δόκιμος ανθυπολοχαγός στο μηχανικό, εγώ ανθυποσμηναγός στην αεροπορία. Εκείνος στη βόρεια Ελλάδα, εγώ στην Αθήνα. Εκείνος 24 μήνες, εγώ 36... 

7. Διαγωνισμοί 1960-1967. Μαζί με τον Ντίνο Παπαιωάννου ακολουθούν τις επιτυχίες της ομάδας των Δεσύλλα, Κονταργύρη, Λαμπάκη, Λουκάκη. Σωρεία διακρίσεων και ξάφνου η μεγάλη στιγμή. Το Α’ Βραβείο για το Κέντρο Διοίκησης και τη Νομική του ΑΠΘ. Μου ζητάει να βοηθήσω στη μελέτη, Δύο τρεις ημέρες στο γραφείο τους άρκεσαν για να διαπιστώσω ότι άλλο η φιλία και άλλο συνεργασία. Οι μικροδιαφωνίες και η διαδικασία επεξεργασίας που ακολουθούν με τον Ντίνο Παπαιωάννου δεν μου επιτρέπουν να επιμείνω, διακινδυνεύοντας τη φιλία μας. 

Αθήνα 1964, Κώστας Φινές νοννός στην βάφτιση του Αριστείδη Αντονά 

Στη συνέχεια, μαζί με τη Μαρία μας παντρεύουν και βαφτίζουν και τον Αριστείδη. Πολλές συναντήσεις και διηγήσεις όταν γυρίζουν από ταξίδια που μπορούν τότε να οργανώσουν. Προσκύνημα στα έργα του Le Corbusier που τον θαυμάζει χωρίς επιφυλάξεις. Χωρίς επιφυλάξεις έζησε μια ζωή «δοσμένος» σε ό,τι αγαπούσε. 

Η καθημερινότητα, το Πολυτεχνείο μας απομακρύνουν σταδιακά κι ακόμα περισσότερο όταν εκείνος φεύγει από τη Σχολή μετά το θάνατο του Μιχελή. 

8. Δικτατορία. Βρισκόμαστε σε διαφορετικές ομάδες. Του μεταφέρω κάποτε κάποιο υλικό. Λίγα λόγια. Η εποχή δεν άντεχε πολλή κουβέντα. 

- Θα το διακινήσω, μου λέει, μια και το φέρνεις εσύ, αλλά να ξέρεις εγώ δεν συμφωνώ. 

- Σ’ ευχαριστώ. Δεν ξαναμιλήσαμε γι αυτά τα θέματα για πολλά χρόνια. 

9. Μεταπολίτευση. Τον χάνω. Ο καθένας μας κάνει εκείνο που πιστεύει. Εγώ στο Πολυτεχνείο στο ΕΔΠ. Υπευθυνότητες, συγκρούσεις, νέες γνωριμίες λαμπρές: ο Τάκης Πλαΐνης. Είμαι βέβαιος ότι εκείνος παρακολουθεί. Φανατισμοί. Περνούν πολλά χρόνια έτσι. Σπάνιες συναντήσεις. Άλλα λόγια, αλλά τα χέρια πάντα σφίγγονται με ειλικρίνεια. Τα νέα, τα παιδιά, τα εγγόνια... Εκ των υστέρων αδικαιολόγητες απουσίες. 

10. Ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων. 

Παράλογη, συγκρουσιακή συγκρότηση των ομάδων μελέτης. 

Συναντήσεις εκρηκτικές. Το θέμα πάει να ξεπεράσει τις φιλικές σχέσεις. Η ευθύνη του επιδιωκόμενου στόχου αφημένη στη συνείδηση των συναδέλφων που ανέλαβαν τους διάφορους τομείς με την «επίβλεψη» και τον «συντονισμό» μιας υπηρεσίας κατώτερης, δυστυχώς, των περιστάσεων. Περνάμε δύσκολα και προσεκτικά ανάμεσα σε συγκρούσεις. Φθείρουμε φιλίες, αδυνατώντας να συνεννοηθούμε, καθώς για πρώτη φορά συνεργαζόμαστε με «τυχαία» πρόσωπα,σ’ ένα θέμα μέγιστης προσωπικής ευθύνης. 

Η συνείδηση αυτής της ευθύνης επιβάλλει τους όρους της και η πίεση του χρόνου, καθώς και το χάος της οργανωτικής αναρχίας δεν επιτρέπουν την ήρεμη συζήτηση. Εμπειρία κατάθλιψης χωρίς απολύτως κανένα αποτέλεσμα. 

Η φιλία διασώζεται με μισόλογα. 

11. Ολυμπιακά έργα. Οι σταθμοί του ΗΣΑΠ κάτω από την αυταρχική και άνιση διοίκηση της Τεχνικής Υπηρεσίας. Ο Κώστας επιβάλλεται, παρακολουθούσε τα έργα που αναλαμβάνει. Σε σπάνιες, αλλά πολύ θερμές, συναντήσεις αποτιμούμε το αποτέλεσμα καλοπροαίρετα και φιλικά, όπως τότε...Ο χρόνος που πέρασε ένα κενό! Ίδιοι εμείς κι εκείνος. Κάθε συνάντηση πιο θερμή από την προηγούμενη. Σαν να μην έχει τίποτε αρνητικό μεσολαβήσει. 

12. Η έκθεση των έργων του Παπαϊωάννου. 

Γράφω γεμάτος ενθουσιασμό γι αυτή την έκθεση κι ύστερα υπερασπίζομαι τον σταθμό του Θησείου ένα από τα τελευταία του έργα σε μια άστοχή κριτική συναδέλφου. Μιλάμε την ίδια γλώσσα. Αναμενόμενη συντροφηκότητα. 

13. «Το ήθος του επαγγέλματος» 

Ο Κώστας Ξανθόπουλος μας καλεί στην Πάτρα για δύο παράλληλες διαλέξεις. Ταξιδεύουμε μαζί. Μια ολόκληρη μέρα συντροφιά. Όλη η τρυφερότητα, η εκτίμηση και η αγάπη των περασμένων χρόνων δεν έχει αλλάξει. Θαύμα! 

Ύδρα 27 Απριλίου 2008, Κώστας Φινές, Δημήτρης Αντωνακάκης 

14. Πάσχα στην Ύδρα. 

Στο παράδοξο σπίτι του Αριστείδη. Αναμνήσεις από το παρελθόν αλλά και προβολή της μικρής εγγονής του στη χτισμένη οθόνη. Μια ολόκληρη μέρα χωρίς γεγονότα που κυλάει με την άνεση της βαθιάς φιλίας της αδιαπραγμάτευτης εκτίμησης του ουσιαστικού ήθους. «Εγώ είμαι η νέα γυναίκα που θα ψηφίζει και θα καπνίζει...», τραγουδά η μικρή εγγονή κι εκείνος δακρύζει.

Ύδρα 27 Απριλίου 2008, Κώστας Φινές, Μαρία Φινέ 

κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγένθυση

Ύδρα 27 Απριλίου 2008, Μαρία Φινέ, Δημήτρης Αντωνακάκης, Κώστας Φινές 

15. Εκθεση Ντίνου Παπαιωάννου στο ΚΑΜ. 

Εκεί ξανά, όλη η απίστευτη επιμονή στην ακρίβεια της λεπτομέρειας για την έκθεση του έργου τους. τιμή στον συνεργάτη του Ντίνο Παπαϊωάννου, υποβαθμίζοντας τι δική του λαμπερή συμμετοχή που όλοι γνωρίζαμε. Και τέλος, η έκθεση των φωτογραφιών του, εκεί στα Χανιά, για τον Γιάννη Ρίτσο. Μια έκθεση με τις τόσο εκφραστικές φωτογραφίες του ποιητή στην αίθουσα κάτω, δίπλα στη θάλασσα. Μια έκθεση στημένη με την ακρίβεια ενός χειροκίνητου υπολογιστή από τον ίδιο. Όλα από τα χέρια του με τη βοήθεια της Μαρίας. Τελευταία και δική μου εκδήλωση πριν με απομακρύνει βάναυσα από το ΚΑΜ η δημοτική αρχή του κ. Σκουλάκη. 

16. Τελευταία συνάντηση στη Δεριγνύ, 

Στο «ιερό» γραφείο και στις κατοικίες, φωτογραφίζοντας για μια ομιλία, οφειλή αναφοράς, κατάθεση για την ιστορία της σύγχρονης πολυκατοικίας. Όλη η δροσιά των χρόνων του ’60, 50 χρόνια μετά. Μετακινήσεις γενεών από διαμέρισμα σε διαμέρισμα. Απουσίες αλλά και νέες γνωριμίες τα εγγόνια που λάτρευε. Η μικρούλα εγγονή συνάντηση γνωριμίας στον ανελκυστήρα. Η νέα γενιά των Φινέ. 

Μια σχέση ζωής σε κάμποσα στιγμιότυπα, όπως μου ήρθαν στο μυαλό εκείνο το βράδυ της Δευτέρας που αποχαιρετήσαμε τον αγαπημένο μας φίλο. 

Και δεν έγραψα τίποτα για τη Μαρία και τη Νινέτα, ούτε για τα παιδιά και τα εγγόνια του, μόνιμες παρουσίες στη ζωή του. 

Ας είναι καλά να τον θυμούνται.

Δημήτρης Αντωνακάκης, Ιούνιος 2014

Σχετική αναφορά για τον Κώστα Φινέ εδώ