Tuesday, June 25, 2019




ΠΕΡΙ ΒΡΑΒΕΥΣΕΩΝ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ 

Με αφορμή την έκθεση 
40under40 


Έχει ενδιαφέρον αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια με την οργάνωση προγραμμάτων αξιολόγησης και βράβευσης αρχιτεκτονικού έργου από διάφορα κέντρα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. 
Άλλοτε τα προγράμματα αυτά έχουν αποκτήσει τον χαρακτήρα ενός θεσμού όπως οι EUROPAN από την δεκαετία του 1980, σε ευρωπαϊκό επίπεδο για νέους ευρωπαίους αρχιτέκτονες κάτω από 40 ετών...

...άλλοτε έχουν χαρακτήρα Μπιενάλε όπως αυτές που οργανώνει το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής εδώ και είκοσι τέσσερα χρόνια για έλληνες αρχιτέκτονες κάτω των 45 ετών, 


και με την ίδια λογική δίνονται και  τα Βραβεία Αρχιτεκτονικής από το περιοδικό ΔΟΜΕΣ εδώ και δέκα σχεδόν χρόνια, για τα οποία έχουν διατυπωθεί και κάποια ερωτηματικά ως προς την διαδικασία της κρίσης. 


Είναι γεγονός ότι έργα που αγνοούνται πλήρως στο ένα πρόγραμμα σε άλλο ξεχωρίζουν μετ’ επαίνων, με δεδομένο μάλιστα ότι συχνά οι ίδιες μελέτες υποβάλλονται μια και περισσότερες φορές. 
Εκτιμώ ότι βεβαίως οι βραβεύσεις των αρχιτεκτόνων και μάλιστα των νέων είναι κάτι καλό, αλλά έχω την εντύπωση ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τέτοιου τύπου διαδικασίες αξιολόγησης για την αρχιτεκτονική, το design, τα ξενοδοχεία και άλλα που με έχουν προβληματίσει ως προς την αξιοπιστία τους και το κύρος τους, χωρίς μάλιστα να γίνονται ευρύτερα γνωστές όταν προκηρύσσονται. 


Με όλες αυτές τις επιφυλάξεις επισκέφτηκα την έκθεση στους νέους χώρους του Contemporary Space Athens, στην οδό Μητροπόλεως 74. Ένας χώρος που δημιουργήθηκε από το Chicago Athenaeum Μuseum για την Αρχιτεκτονική και το Design σε συνεργασία με το European Centre for Architecture, Art, Design and Urban Studies, ως εκθεσιακός χώρος όλων των προγραμμάτων-βραβείων που διοργανώνει ο Οργανισμός. 


Σε ένα φροντισμένο χώρο εκτίθενται σε δύο επίπεδα, μικρές σε μέγεθος πινακίδες, με έργα σαράντα αρχιτεκτόνων και designers ηλικίας μέχρι 40 ετών, που έχουν επιλεγεί για το 2018 και προέρχονται από το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ολλανδία, την Πολωνία, την Πορτογαλία, τη Ρωσία, τη Σλοβενία, την Ισπανία και την Τουρκία. 


Οι διακριθέντες συμμετείχαν με περισσότερα από ένα έργα, που ήταν δύσκολο να αναγνωσθούν λόγω του μικρού μεγέθους των εικόνων. Οι Έλληνες αρχιτέκτονες είχαν την δυνατότητα να παρουσιάσουν και μακέτες των έργων τους και να ξεχωρίσουν. 
Πιο συγκεκριμένα το γραφείο των Micromega, του Αλέξανδρου Ζώμα και της Μάρας Παπαβασιλείου συμμετείχε με τρία έργα το νέο συγκρότημα γραφείων της ΔΕΗ και ένα κτίριο γραφείων στην Ελευσίνα καθώς και τον χώρο σεμιναρίων Faro. 

Micromega, Αλέξανδρος Ζώμας, Μάρα Παπαβασιλείου. Νέο συγκρότημα γραφείων της ΔΕΗ, 1ο βραβείο σε αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό 

Micromega, Αλέξανδρος Ζώμας, Μάρα Παπαβασιλείου. Κτίριο γραφείων στην Ελευσίνα, πρόταση σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό 

Το Αρχιτεκτονικό γραφείο του Αντώνη Γαβαλά, συμμετείχε με τρεις προτάσεις κατοίκησης, με τίτλους ''Chameleon'', 

Gavalas Architects, Chameleon, Palaia Pendelli, Athens | 2016 

''Diagonal Axis'' και ''Sliding Blades''. 



Gavalas Architects, Diagonal Axis, | Varkiza, Athens | 2018 


Gavalas Architects, Sliding Blades, Vari Athens | 2018 

O Κωνσταντίνος Πυλιώτης (P4 Architecture), παρουσίασε τις κατοικίες στην  Μεσσηνία, 


Κωνσταντίνος Πυλιώτης (P4 Architecture), Bouca Houses | Bouca, Messinia , 2017 

καθώς και την την κατοικία ''Cross Ηouse'' επίσης στην Μεσσηνία (2014) και το έργο ''Parenthesis'' που αφορά τον σχεδιασμό ενός αρχιτεκτονικού γραφείου-εργαστηρίου στην ίδια περιοχή.  (2014). 

Στην συνέχεια παρατίθεται ενδεικτικά φωτογραφικό υλικό από την έκθεση: 

Raulino Silva - Raulino Silva Arquitecto Unipessoal, Lda, (Portugal),Touguinho II House | Villa do Conde | 2012 

Raulino Silva - Raulino Silva Arquitecto Unipessoal, Lda, (Portugal) 
Touguinho III House | Villa do Conde | 2017 

Juliane Eckstein - Beyerdynamic GmbH & Co. KG, (Germany)
Avento Wireless | Germany | 2018



Alexander Salov, Tatiana Osetskaya, 
Series of Individual Houses | Russia | 2014 - 2017 


Alper Derinbogaz, Salonarchitects, Museum Of Istanbul | Istanbul, Turkey | 2018 

Ramdam Architecture Studio, Reteau Social Housing | La Courneuve, France | 2018 

Ph. Gustav Willeit, Grow Out. Hotel Pacherhof New Cwllar | Newstift- Vahrn, Italy | 2018 


Guiraud Manenc architects, Innovative Companies Workspaces | France -Anglet | 2016 

Οι σαράντα αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές του 2018 επιλέχθηκαν, όπως αναφέρει το δελτίο τύπου, από μια κριτική επιτροπή που απαρτίζεται από ακαδημαϊκούς της École Nationale Supérieure d'Architecture de Paris-Belleville και πιο συγκεκριμένα από τους: 

• Ιoannis Karalias: Chairman of The European Centre for Architecture Art Design and Urban Studies, Vice President of The Chicago Athenaeum: Museum of Architecture and Design.
• Herve Roux: Architect, Professor at ENSAPB, Workshop Model Manager Network Coordinator ENSAteliers, Co-coordinator of Cluster Art Architecture Heritage Landscape Project of Ile de France.
• Anne Grillet-Aubert: Architect-urbanist, Professor at ENSAPB and researcher at UMR AUSser (CNRS).
• Paul Gresham: Architect DLPG, Founder of G+architectes, Tenured professor at ENSAPB.
• Αghis Pangalos: Architect DLPG, Co-founder in “pangalos feldmann architects”, Professor at ENSAPB.
• Bita Azimi: Architect, Co-founder in CAB agency, Winner of “Prix D’ architectures 2019”.
• Gaëlle Breton: Architect DPLG, Certified Carpenter, Associate Professor in TPCAU at the ENSA in Paris-Belleville.
• James Saywell: Architect and critic, Editor-in-Chief of Hinge Magazine. 


Από την ημέρα των εγκαινίων. Φωτο Μάρα Παπαβασιλείου 

Ο Αλέξανδρος Ζώμας παραλαμβάνει το βραβείο 

Τα εγκαίνια της έκθεσης 40UNDER40 για το διάστημα 2018 – 2019 πραγματοποιήθηκαν την Πέμπτη 13 Iουνίου. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιουνίου 2019.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση.

Monday, June 17, 2019




ΝΙΚΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ:

" ΜΙΑ ΕΚΔΟΧΗ" 
ΣΤΗΝ ΓΚΑΛΕΡΙ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ 

«Το διαφανές ως μια ρωγμή στο χρόνο»


Νίκος Αλεξίου


Νίκος Αλεξίου (1960-2011) “Angel Rolling up the Heavens”, νέα εκδοχή στην γκαλερί Ζουμπουλάκη


Τον Νίκο Αλεξίου τον γνώρισα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν πρωτοήρθε από την Κρήτη στο γραφείο του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη στους Αέρηδες στην Πλάκα. Ένα ξεχωριστό εργαστήριο – ατελιέ αρχιτεκτονικής και τέχνης, ένα κέντρο συνάντησης σημαντικών συναδέλφων, εικαστικών, ανθρώπων του θεάτρου και της μουσικής στο οποίο θήτευσα και εγώ μόλις τελείωσα τις σπουδές μου, ως «υποδειγματικός μαθητής» του Μάνου Περράκη, με τον οποίο μέχρι σήμερα μας συνδέει μια βαθιά φιλία.

Μάνος Περράκης 

Ο Περράκης πάντα διεισδυτικός, προ-είδε τότε το ταλέντο του νεαρού Αλεξίου και πολύ διακριτικά τον κατηύθυνε και κατά κάποιο τρόπο του άνοιξε τον δρόμο. Με την προτροπή και την συμβολή του, ο Αλεξίου πήγε για σπουδές στην σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης ( Akademie der Bildenden Künste), όπου για ένα χρόνο σπούδασε γραφιστική και στην συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα και εντάχθηκε στο δυναμικό του «γραφείου» του Μάνου Περράκη, όπου η άποψή του ήταν πάντα σεβαστή από τον Μάνο. Η στενή σχέση του Μάνου με τους ανθρώπους του Δεσμού, τον Μάνο Παυλίδη και την Έπη Πρωτονοταρίου συνέβαλε στο να κάνει εκεί την πρώτη του έκθεση το 1985. Έκτοτε ο Αλεξίου πορεύτηκε χαράσσοντας τον δικό του δρόμο,αφήνοντας το ισχυρό δικό του αποτύπωμα.



Με τον Νίκο γρήγορα αναπτύχθηκε μεταξύ μας μια ευαίσθητη φιλία, που εδραιώθηκε και συνεχίζει να υπάρχει μέσα από τα έργα του, που κατάφερα να αποκτήσω. Έργα που με συντροφεύουν στην ζωή μου, δίπλα μου, στους χώρους που ζώ και εργάζομαι αλλά και περνώ τις διακοπές μου. Ο Νίκος είναι διαρκώς παρών συνεχώς μέσα από τα έργα του και ομολογώ ότι αισθάνθηκα την ψυχή του να φτερουγίζει ανάμεσα στις πτυχές και στα αιωρούμενα χειροτεχνήματά του, που διαπλέκονται αρμονικά στην εγκατάσταση που εκτίθεται αυτές τις ημέρες στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. 


«Μια εκδοχή» της εγκατάστασης που παρουσίασε ο Νίκος Αλεξίου το 2005-2006 στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια, παράλληλα µε την 23η Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας, που επιμελήθηκε η αδελφή του Πόπη Αλεξίου και διοργάνωσε η Δάφνη Ζουμπουλάκη με τον συντονισμό της Αναστασίας Πρωτοπαπά. 

Έφυγα συγκινημένος παίρνοντας μαζί μου και το μικρό βιβλίο που εξέδωσε η Γκαλερί Ζουμπουλάκη με αφορμή την έκθεση με τίτλο: 

Χριστόφορος Μαρίνος, 

Στο τέλος του χρόνου 
Ο Μεγάλος Κήπος 
Εγκώμιο για τον Νίκο Αλεξίου


Το κείμενο του Χριστόφορου Μαρίνου που εμπεριέχεται σε αυτή την έκδοση είναι όπως πάντα εξαιρετικά εύστοχο και τεκμηριωμένο, αν και θα έλεγα ότι αυτή την φορά κινήθηκε σε πολύ θεωρητικά επίπεδα, αναλύοντας το έργο και την πορεία του Αλεξίου. Παραθέτω στην συνέχεια αποσπάσματα από το κείμενο αυτό: 




Μια εκδοχή

(επιλογές από το κείμενο 
του Χριστοφορου Μαρίνου)



«Η εγκατάσταση στην γκαλερί Ζουμπουλάκη, όπως και εκείνη της Αλεξάνδρειας, αποτελείται από ένα σύμπλεγμα αιωρούμενων έργων. Φτιαγμένα από κομμένα χαρτιά, κόλλα, σπάγκο, κλωστή, νήμα βιβλιοδεσίας και καλάμια, τα έργα σχηματίζουν αφαιρετικά γεωμετρικά μοτίβα.



[...] Είναι χαρακτηριστικό ότι η ονομασία αυτών των άτιτλων χειροτεχνημάτων προκύπτει από τα βασικά μορφολογικά τους γνωρίσματα. Συγκεκριμένα, η εγκατάσταση περιλαμβάνει δύο «ψηφιδωτά σε χαρτί» τα οποία ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από τις τακτικές επισκέψεις του στην Ιερά Μονή Ιβήρων, μία κόκκινη και μία μαύρη «κουρτίνα», τέσσερις «κύκλους», δύο «λωρίδες», δύο «σπάγκους», μία πολύχρωμη «βροχή» από χαρτί και διάφορα δαντελωτά «πλέγματα» (grids), ένα μεγάλο και επτά μικρότερα. Παρότι αυτοτελή και αυθύπαρκτα, τα διάτρητα έργα διαπλέκονται αρμονικά μεταξύ τους δίνοντας την εντύπωση ενός ενιαίου συνόλου που έχει εμφανώς τον χαρακτήρα εγκατάστασης. [...]


Επιπλέον, διαθέτοντας το στοιχείο της ενδεχόμενης κίνησης, έστω αδιόρατης, που προκαλεί η παρουσία των θεατών στον χώρο αλλά και η ψευδαισθητική κίνηση των γεωμετρικών μοτίβων, τα αιθέρια έργα συνθέτουν μια συνεχώς μεταβαλλόμενη και ζωντανή (animated) εικόνα. Αυτός ο διαρκής μετασχηματισμός, όπου τίποτε δεν παραμένει στατικό και όλα είναι σε κατάσταση ρευστότητας –τόσο μορφολογικά όσο και νοηματικά–, αποτελεί το βασικό γνώρισμα της καλλιτεχνικής πρακτικής του Αλεξίου.


Ο Νίκος Αλεξίου (1960-2011) επέλεξε τη φράση “Angel Rolling up the Heavens” για να τιτλοφορήσει τη συμμετοχή του στην 23η Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 2005. «Ήταν ένας ποιητικός τίτλος για να εξηγήσω τη διαδικασία», δήλωσε ο ίδιος αργότερα, τονίζοντας τη σημασία της ανακύκλωσης των υλικών και τον καθαρά βιωματικό τρόπο με τον οποίο κατανοούσε τις εικόνες. 


Και διευκρίνιζε: «Ας πούμε, τον τίτλο Angel Rolling up the Heavens τον δανείστηκα από μια πολύ ωραία έκδοση για τη Μονή της Χώρας [προφανώς αναφέρεται στο βιβλίο Chora: The Scroll of Heaven], όπου πάνω από τη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας είναι ένας άγγελος που κρατά ψηλά στα χέρια του το σύμπαν σαν ρολό, σ’ έναν πάπυρο. Αυτή η εικόνα μού ταίριαζε στη δικιά μου διαδικασία, ότι τίποτε δεν πετάω, από το ένα έργο περνάω στο άλλο, δηλαδή το μέρος γίνεται όλον και το όλον ξαναγίνεται μέρος».


Υιοθετώντας αυτόν τον εξόχως ποιητικό τίτλο, που βρίθει από συμβολισμούς και διεγείρει τη φαντασία, ο Αλεξίου δήλωνε πίστη στις αναδιπλώσεις του χρόνου. Για την ακρίβεια, η εικόνα που περιγράφει ο τίτλος “Angel Rolling up the Heavens” δεν εξηγεί απλώς το ομώνυμο έργο, αλλά μας παροτρύνει να προσεγγίσουμε (και μας βοηθά εν τέλει να κατανοήσουμε καλύτερα) την καλλιτεχνική παραγωγή του Αλεξίου μέσα από την κρίσιμη έννοια της χρονικότητας. 

Μια τέτοια προσέγγιση είναι ικανή να νοηματοδοτήσει και την τωρινή του έκθεση, η οποία συνδιαλέγεται με μια παρεμφερούς ύφους εγκατάσταση που είχε εκτεθεί στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια»*.[...]


[...] Κάτω ακριβώς από τα αιωρούμενα έργα, τα οποία ήταν κρεμασμένα σε πυκνή διάταξη στο κέντρο της αίθουσας, ο Αλεξίου είχε τοποθετήσει δώδεκα όμοια τραπεζάκια μοναστηριακού τύπου σε τρεις επάλληλες ομάδες των τεσσάρων. Κάθε ένα από τα τραπεζάκια μακέτες ήταν επιμελώς στρωμένο με ένα ρυζόχαρτο πιασμένο με τέσσερα ξύλινα μανταλάκια. Η παρουσία των τραπεζιών στο χώρο στην καθορισμένη θέση και διάταξη, επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες, για παράδειγμα να θεωρήσουμε ότι κάθε τραπέζι αντιστοιχεί σε ένα μήνα, τότε όλα μαζί συμβολίζουν μια χρονική εστία, ένα συμπυκνωμένο απόσταγμα εμπειρίας με αναφορές στην ιδιόρρυθμη χρονικότητα του του κοινοβιακού μοναχισμού, όπως την βίωσε ο Αλεξίου κατά τις διαμονές του στο Άγιο Όρος. Η αναδρομική ματιά, η επανάληψη και η αντιγραφή, η περισυλλογή και η μέθεξη βρισκονται στο επίκεντρο αυτής της τελετουργικής χειρονομίας, που θυμίζει θεατρικό σκηνικό σε σμίκρυνση.[...]

Διάρκεια έκθεσης  έως 20 Ιουλίου 2019.


Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση


Monday, June 10, 2019




ΑΣΠΑΣΙΑ ΛΟΥΒΗ: 
Η ΦΡΑΓΚΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΥΣΤΡΑ 
ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ 

Ζητήματα αρχιτεκτονικής και γλυπτικής 
στο φως της δημοσιότητας 



Με την Ασπασία Λούβη μας συνδέει μια μακρόχρονη φιλία που εδραιώθηκε μέσα από συνεργασίες αλλά και συζητήσεις σε περιόδους δράσης αλλά και διακοπών. Εκτιμώ βαθύτατα την αποφασιστικότητά της, τις τεκμηριωμένες απόψεις της και τον ξεκάθαρο λόγο της αντάξιο της Σπαρτιάτικης καταγωγής της. 



Ασπασία Λούβη
Εργασιομανής, αφοσιωμένη πάντα στις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει, ξεπερνά τα φυσιολογικά ωράρια, στοχεύοντας με κριτήρια την υψηλή ποιότητα και την αξιοπρέπεια. Aντιμετώπισε επάξια της ευθύνες της ως εμπνευσμένη διευθύντρια στο Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) όπου οργάνωσε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια μια σειρά εννέα μουσείων σε όλη την Ελλάδα και απομακρύνθηκε άδοξα αλλά και στην συνέχεια ως πρόεδρος του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων (2015- 2017). 

Μια ακανθώδης εμπειρία που ξεκίνησε με τον πετυχημένο καλλιτεχνικό διαγωνισμό, με σκοπό την παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων εμπνευσμένων από θεματικές ενότητες εκθεμάτων των Μουσείων ή των ίδιων των Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων της Ελλάδος από νέους δημιουργούς. Παράλληλα, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει όλα τα φλέγοντα θέματα του ΤΑΠ, από το ηλεκτρονικό εισιτήριο μέχρι τα αναψυκτήρια στους αρχαιολογικούς χώρους, αντιμετώπισε τελικά την άρνηση της Υπουργού Λυδίας Κονιόρδου που τελικά την απομάκρυνε πιεζόμενη από τα συμφέροντα των συνδικαλιστών αρχαιφυλάκων. Η Λούβη αποκάλυψε την ουσία του προβλήματος σε μια «ιστορική» συνέντευξη, στην «Καθημερινή της Κυριακής» της 03 Σεπτεμβρίου 2017 (διαβάστε εδώ) με τίτλο «Όμηρος συμφερόντων η υπουργός». 


Σε όλο αυτό το διάστημα ήξερα ότι την Λούβη απασχολούσε παράλληλα η εξέλιξη της διδακτορικής διατριβής της, που εκπόνησε με την προτροπή του αείμνηστου Μανόλη Χατζηδάκη, στο Παρίσι στην Σορβόνη και την υποστήριξε το 1980 στον τομέα της Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Η Λούβη ήθελε να διευρύνει με την συγγραφή ενός βιβλίου, το αδημοσίευτο διδακτορικό της και ουσιαστικά να θίξει το θέμα όχι μόνο της προέλευσης και της ταυτότητας των δυτικών στοιχείων στον Μυστρά αλλά και του ρόλου που έπαιξε η παρουσία τους στην καρδιά του δεσποτάτου του Μορέως. Και τελικά τα κατάφερε. 


Λίγες ημέρες πριν ήρθαν στα χέρια φρεσκοτυπωμένοι οι δύο τόμοι που εκδόθηκαν από το "Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών" (2019) με δύο αφιερώσεις. Η μία προσωπική και η άλλη στις πρώτες σελίδες που με συγκίνησε: 

Με συγκινεί η δημιουργική συνεργασία επιστημόνων και αγαπημένων ζευγαριών στην ζωή, που λειτουργούν συμπληρωματικά στους χώρους της τέχνης, της επιστήμης και της αρχιτεκτονικής. Στην περίπτωση αυτή η σύμπλευση της βυζαντινολόγου με τον γνωστό αναστηλωτή αρχιτέκτονα και ομότιμο καθηγητή Γιάννη Κίζη, ανέδειξαν και τεκμηρίωσαν ζητήματα αρχιτεκτονικής και γλυπτικής στον τόπο καταγωγής της Λούβη με συνεχείς επισκέψεις επί δεκαετίες τον Μυστρά. 

Αεροφωτογραφία του Μυστρά 

Θα επιχειρήσω στην συνέχεια μια πολύ σύντομη και ελλειπτική αναφορά στα περιεχόμενα του βιβλίου όσα μου κέντρισαν το ενδιαφέρον μετά από μια πρώτη διαγώνια ανάγνωση. Η Λούβη πέρα από την ιστορική και αρχιτεκτονική τεκμηρίωση για τα δύο σημαντικά μοναστήρια στον Μυστρά την Μονή Περιβλέπτου και την Μονή Παντάνασσα, αποκαλύπτει νέα στοιχεία που ανατρέπουν τις μέχρι σήμερα επιστημονικές εκτιμήσεις. Παράλληλα δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να ανακαλύψει και να απολαύσει σημαντικά στοιχεία επισκεπτόμενος τα μνημεία αυτά. 

Από τις ευχαριστίες στην αρχή του βιβλίου προκύπτει ότι στην μακρόχρονη πορεία για την συγγραφή και την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου η Λούβη συνεργάστηκε με 40 τουλάχιστον έλληνες και ξένους επιστήμονες στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Γαλλία Και Κύπρο). Αρχίζοντας από τον αείμνηστο Μανώλη Χατζηδάκη και τον Χαράλαμπο Μπούρα στις ευχαριστίες αναφέρονται ακόμη καθηγητές πανεπιστημίου, ακαδημαϊκοί, διευθυντές ινστιτούτων ερευνών, αρχαιολόγοι, βυζαντινολόγοι, ερευνητές και φιλόλογοι αρχειονόμο-παλαιογράφοι, διευθυντές σε Εφορείες αρχαιοτήτων, διδάκτορες, ακόμη και τοπογράφοι, αρχιτέκτονες και φωτογράφοι, επιμελητές εκδόσεων, μεταφραστές και γραφίστες, με έμφαση στους δύο χορηγούς της έκδοσης το «Ίδρυμα Λεβέντη» και το ζεύγος Μαρίνας και Θανάση Μαρτίνου. 

Η πλούσια επίσης βιβλιογραφία και οι πηγές αριθμούν 24 ολόκληρες σελίδες με ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα άρθρα και βιβλία. 


Η ΙΣΤOΡΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ 

Μέσα από πρόσθετες νεότερες ιστορικές μαρτυρίες προκύπτει μια αναλυτική ιστορική αναφορά για την πριγκίπισσα Isabelle de Lusignan και στον γάμο με τον Μανουήλ Κατακουζηνό που κυβέρνησε το δεσποτάτο του Μυστρά από το 1349. Η πριγκίπισσα Isabelle de Lusignan με βυζαντινές καταβολές από την Κύπρο ήταν μια σημαντική προσωπικότητα με στενές προσωπικές διασυνδέσεις με την Δύση ακόμη και με τον Πάπα και το λατινικό δόγμα, και έχοντας τελικά εξασφαλίσει την πατρική της περιουσία. Η δυναμική Ισαβέλλα συνέβαλε αποφασιστικά στο οικοδομικό έργο του Μανουήλ προσηλωμένη στο λατινικό δόγμα και συμβάλλοντας και με την προσωπική της περιουσία στο να εξελιχθεί ο Μυστράς σε μια ανθούσα πολιτεία με σαφή φιλοδυτικά πολιτικά, πολιτιστικά, πνευματικά, ιδεολογικά αλλά και θρησκευτικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά, με μια πρωτοφανή πνευματική άνθηση. Μέχρι Το 1382 και μετά τον θάνατο του Μανουήλ η Ισαβέλλα εγκαταλείπει τον Μυστρά που περιέρχεται στους Παλαιολόγους, αφήνοντας πίσω οικόσημα και έντονα δυτικά μορφολογικά μα και διακοσμητικά στοιχεία που υπάρχουν στις μονές Περιβλέπτου και Παντανάσσης που διερευνώνται στην συνέχεια. 


Η ΜΟΝΗ ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΥ 


Μονή Περιβλέπτου, Φραγμένη η πρόσβαση έξω από το τείχος (φωτοθήκη Millet EPHE) 

Μονή Περιβλέπτου, Ανατολική πλευρά 

Είναι γνωστή για τον εξαιρετικό ζωγραφικό διάκοσμο και χρονολογείται και στην περίοδο του Μανουήλ Κατακουζηνού και της Ισαβέλλας, διατεταγμένη σε τρείς στάθμες με διαφορετικά κτίσματα και περιβάλλεται από αμυντικό τοίχο. Στην μεσαία στάθμη έχει οικοδομηθεί το καθολικό που φέρει και τον θυρεό του Μανουήλ Κατακουζηνού, μαζί με τα προσκτίσματα: τα παρεκκλήσια της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Παντελεήμονα, τον νότιο νάρθηκα και τον πύργο του μοναστηριού. 

 Μονή Περιβλέπτου, Τοπογραφικό σχέδιο 

Μονή Περιβλέπτου, Κάτοψη καθολικού και προκτισμάτων 

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η σχέση του καθολικού, που είναι ένας ναός δίστυλος, σταυροειδής, εγγεγραμμένος επαρχιακού τύπου, με τον βράχο και τον εντός αυτού σπηλαιώδη χώρο που διαμορφώθηκε σε υπερώο και επικοινωνεί με το εσωτερικό του καθολικού (βλέπε φωτό και τομη). 

Μονή Περιβλέπτου, Το υπερώο μέσα στην σπηλιά 

Μονή Περιβλέπτου, Τομή Α-Α (εγκάρσια) 

Μονή Περιβλέπτου, Νότια πλευρά του ναοδομικού συνόλου 

Αναλύονται διεξοδικά οι ιδιαιτερότητες της αρχιτεκτονικής του μνημείου, καθώς και οι τρεις οικοδομικές φάσεις. 

Μονή Περιβλέπτου, Ανατολική πλευρά του ναοδομικού συνόλου 

Μια σειρά από παρατηρήσεις, ιδιαίτερα πάνω σε κατασκευαστικές λεπτομέρειες, καθώς και μια εξέταση των κατά καιρούς απεικονίσεων της εκκλησίας οδήγησαν στην αποκρυπτογράφηση του αρχικού κτιρίου. 
Αυτό που εκπλήσσει τον μελετητή της αρχιτεκτονικής των ναών του Μυστρά επισημαίνει η Λούβη είναι η γενικευμένη προχειρότητα δόμησης και η εξάντληση των ορίων αντοχής της κατασκευής τους. 

Μονή Περιβλέπτου, Εσωτερική άποψη του καθολικού προς ανατολάς. 

Μονή Περιβλέπτου, Καθολικό, Τρούλος και νότιο σκέλος 

Ειδική αναφορά γίνεται στον Gabriel Millet (1867-1953, Γάλλος αρχαιολόγος και ιστορικός), που το 1895 ανέλαβε έργα αποκατάστασης και παράλληλα κατέγραψε πολύτιμο φωτογραφικό υλικό. 
Παράλληλα χαρακτηριστική είναι η συνύπαρξη δυτικών μορφολογικών στοιχείων με την βυζαντινή μορφολογία και δόμηση καθώς και η καταγραφή και ερμηνεία επιγραφών και μονογραμμάτων. 
Τα πρώτα συμπεράσματα και τα δυτικότροπα στοιχεία της Περιβλέπτου είχαν διατυπωθεί και στην διδακτορική διατριβή της Ασπασίας Λούβη. 



Η ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ 


Μονή Παντανάσσης, τοπογραφικό 

Καθολικό Παντανάσσης, Κάτοψη ισογείου χαμηλά (+0,10μ) 

Ο Μανόλης Χατζηδάκης υποστήριξε ότι δεν είχε διακρίνει ίχνη διασκευής ή ανακαίνισης στην μονή Παντάνασσας, που οριοθετείται εντός ενός μεγάλου τετράγωνου περιβόλου με το καθολικό στην νότια πλευρά. 


Καθολικό Παντανάσσης. Δυτική όψη 

Καθολικό Παντανάσης, Ανατολική πλευρά

Καθολικό Παντανάσσης, ο κυρίως ναός από τον όροφο του νάρθηκα 

Αλλά το μνημείο, η τρίκλιτη βασιλική με δύο τριάδες κιόνων, φέρει τελικά ίχνη και διασκευής και ανακαίνισης όπως ο μεταγενέστερος τρούλος, τα διαφορετικά κιονόκρανα, τα διαφορετικά αψιδώματα με κακοτεχνίες στην κόγχης του ιερού μαρτυρούν μια εκ των υστέρων επέμβαση. 
Η αναλυτική περιγραφή της αρχιτεκτονικής του καθολικού, με κάθε λεπτομέρεια κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη καθώς και οι αναφορές στις κατά περιόδους αναστηλώσεις. 

Καθολικό Παντανάσσης, Βόρειο κλίτος 

Καθολικό Παντανάσσης, Δυτική πλευρά 

Η πρώτη από τον Gabriel Millet 1894-1895, με φωτογραφίες από το αρχείο του που δέχθηκε αντιδράσεις από τους κατοίκους. 
Ακολούθησε ο Ορλάνδος 1937 που αποκατέστησε τον κεντρικό τρούλο και του επέδωσε την βυζαντινή και ελαφρώς ωοειδή μορφή προσθέτοντας παχιά κονιάματα και τοποθέτησε νέους κιονίσκους. 
Το 1908 εκτεταμένες επεμβάσεις προστασίας πραγματοποίησε ο αρχαιολόγος Αδαμαντίου που ασχολήθηκε με την κορύφωση του τρούλου. 
Μέσα από προσεκτική ανάλυση των φωτογραφιών αρχείων και επι τόπου εκτιμήσεις η Λούβη ασχολείται συστηματικά και αναλύει την παθολογία του κτιρίου. 

Ορθοφωτογράφηση του δαπέδου του καθολικού της Παντανάσσης 

Ειδική αναφορά γίνεται για το δάπεδο που έχει συντεθεί από μάρμαρα από δάπεδα άλλων ναών. Μετά από την ακριβέστατη αποτύπωση επιχειρήθηκε η αναπαράσταση τη αρχικής μορφής του που αντιστοιχεί στην αρχική διαρρύθμιση της κάτοψης ενός σταυροειδούς τετρακιόνιου ναού.


Καθολικό Παντανάσσης, το κεντρικό τμήμα του δαπέδου προς ανατολάς 

Από την διάταξη του κεντρικού δαπέδου, εκτιμήθηκε ότι τέσσερεις αρχικοί κίονες υπήρχαν και μετακινήθηκαν. Πραγματοποιήθηκαν γεωφυσικές διασκοπήσεις με εκτιμήσεις σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. 


Γεωφυσική Διασκόπηση

Παράλληλα ελέγχθηκε και με μηχανικά μη καταστροφικά μέσα και με την συμβολή του Μανόλη Κορρέ με την διείσδυση ανοξείδωτων βελονών σε αρμούς στην περίμετρο και στις γωνίες των ορθογωνικών πλαισίων. ΟΙ βελόνες απέδειξαν την ύπαρξη των βάθρων των καθαιρεθέντων κιόνων του αρχικού τετρακιόνιου ναού. 



Καθολικό Παντανάσσης, Οι γωνίες του δαπέδου με την διείσδυση ανοξείδωτων ράβδων 

Έτσι ο σημερινός ναός προέκυψε από μετασκευή παλαιότερου τετρακιονίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με μικρότερο τρούλο και μονόροφο νάρθηκα.

Γραφική αποκατάσταση του δαπέδου του καθολικού της Παντανάσσης 

Στην συνέχεια σε δεύτερη φάση προστέθηκε το καμπαναριό με αποτέλεσμα να συμπτυχθούν τα διάστηλα της προς ανατολάς στοάς.

Η Λούβη αφουγκράστηκε την παθολογία του μνημείου και προέβη σε μοναδικές εκτιμήσεις που την οδήγησαν σε μια τεκμηριωμένη ανάλυση της εξέλιξης με τις δραστικές καθαιρέσεις και τις ανοικοδομήσεις διαχρονικά και με κάθε λεπτομέρεια. 

Δεν θα αναφερθώ σε λεπτομέρειες αυτής της πολύχρονης περιπέτειας που περιγράφονται στην έκδοση αυτή σε άψογα ελληνικά σε πολυτονικό και με μια αυστηρή προσήλωση στην ορολογία, υπενθυμίζοντας αρχιτεκτονικούς όρους και λέξεις που αναφέρονται στην αρχιτεκτονική αυθεντικότητα των μνημείων. 

Μονή Παντανάσσης, Καθολικό, βόρεια πλευρά 

Εξαιρετικά διδακτική και αποκαλυπτική είναι η φωτογραφική τεκμηρίωση και κυρίως η επεξεργασία των αρχιτεκτονικών σχεδίων, που εκπόνησε η Μαρίνα Ραυτοπούλου από το Γραφείο Κίζη, που πέρα από τις απεικονίσεις των αποτυπώσεων των κτιρίων καταδεικνύουν με σαφήνεια τις διαπιστώσεις και τους συσχετισμούς μέσω των εναλλαγών κατά την πορεία της εξέλιξης του μνημείου με την χρήση χρωμάτων.  Οι δύσκολες ηλεκτρονικές αποτυπώσεις των μνημείων και της τοπογραφίας τους πραγματοποιήθηκαν από τον τοπογράφο Γιάγκο Γιαξόγλου.

Μονή Παντανάσσης, Πρώτη οικοδομική φάση του καθολικού Παντανάσης, Κάτοψη και αντολική πλευρά  (με περίγραμμα του σημερινού ναού). 

Μονή Παντανάσσης, Δεύτερη οικοδομική φάση του καθολικού, ανατολική όψη με περίγραμμα του σημερινού ναου ( πιθανή ανατολική αποκατάσταση). 

Οι σημαντικές τεκμηριωμένες διαπιστώσεις της Λούβη, όπως η ίδια σημειώνει, επιζητούν νέες ερμηνείες και κυρίως πρέπει να συνεκτιμηθεί η χρονική περίοδος τροποποίησης των μνημείων και να αναζητηθούν οι λόγοι που επέβαλαν αυτές τις τροποποιήσεις στους ναούς. 

Παράλληλα, η έκδοση αυτή αποτελεί ένα σημαντικό κίνητρο για τον υποψιασμένο επισκέπτη να επισκεφθεί ακόμη και για δεύτερη φορά τα μνημεία αυτά και με οδηγό τις νέες διαπιστώσεις αυτής της έκδοσης να ανακαλύψει τα αποτυπώματα μιας μακράς ιστορικής εξέλιξης στην έδρα του Δεσποτάτου. 

Φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Νίκου και βασίλη Γεωργιάδη, στον Δώρο Σολωμό και ....

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση