ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 28

 MIKE NELSON: “EXTINCTION BECKONS”

ΣΤΗΝ HAYWARD GALLERY

Ετερόκλητα άχρηστα υλικά στους θαλάμους του μυαλού 

γεννούν ακαταμάχητα αινίγματα

Η πρώτη εμπειρία με το έργο του Michael Nelson, επιλεγμένος δύο φορές για το βραβείο Turner, εκπρόσωπος της Βρετανίας στη Μπιενάλε της Βενετίας το 2011, ήταν την άνοιξη του 2019 όταν με στόχο να επισκεφτούμε την έκθεση “Van Gogh and Britain” στην Tate Britain, αναγκαστικά περάσαμε από τις νεοκλασικές αίθουσες Duveen Galleries, όπου ο Nelson τις είχε μεταμορφώσει σε χώρους που παραπέμπουν σε αποθήκες παροπλισμένων μηχανημάτων και εργαλείων μιας άλλης εποχής, πλαισιωμένοι με πρόσθετα ξύλινα διαχωριστικά και πόρτες από παλιές βιομηχανικές εγκαταστάσεις, δημιουργώντας έτσι μια εντυπωσιακή αντίφαση με τον νεοκλασσικό διάκοσμο των αιθουσών του μουσείου.

Μία εγκατάσταση με τίτλο «The Asset Strippers», που σημαίνει την απογύμνωση περιουσιακών στοιχείων, ένας όρος που χρησιμοποιείται για την αναφορά στην πρακτική της πώλησης των περιουσιακών στοιχείων ή του εξοπλισμού μιας εταιρείας, ενός εργοστασίου, προκειμένου να βελτιωθεί η απόδοση των επενδυτών σε μετοχές.

Ο Mike Nelson έστησε όλη αυτή την εγκατάσταση επιλέγοντας αντικείμενα από έναν παρελθόντα κόσμο, τη μεταπολεμική Βρετανία, και τις μνήμες του από την παιδική του ηλικία. Μια συλλογή αντικειμένων από δημοπρασίες εκκαθαριστών εταιρειών και ναυπηγείων, που δείχνουν όπως λέει την παρακμή της βρετανικής βιομηχανίας.

“EXTINCTION BECKONS”

Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι ο Nelson, είχε την δυνατότητα, την τρέλα και τους χώρους να συλλέγει συστηματικά τεράστιες ποσότητες από κάθε είδους παλιά υλικά, και μηχανήματα, ακόμη και ξύλινα διαχωριστικά και πετάσματα από τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και να συνεχίζει να πραγματοποιεί νέες καθηλωτικές εικαστικές εγκαταστάσεις, που παρουσιάζει αυτό τον καιρό στις αίθουσες της γκαλερί Hayward του Λονδίνου (Διάρκεια μέχρι 7 Μαΐου 2023).

Μια έκθεση με τίτλο “Extinction Beckons” κατανεμημένη σε διαφορετικές ενότητες σε πολλά επίπεδα, δημιουργώντας παράξενες και αναπάντεχες εμπειρίες.

Στην πρώτη ενότητα με τίτλο “I, IMPOSTOR, 2011 Various materials” (ΕΓΩ, Ο ΑΓΥΡΤΗΣ), μας καθηλώνει μέσα σε ένα χώρο αποθήκευσης με εκατοντάδες ετερόκλητα υλικά σε τοίχους και σε ράφια με έναν παράδοξο κόκκινο φωτισμό που παραπέμπει σε φωτογραφικό θάλαμο.

Δεκάδες παλιές πόρτες κάθε είδους, πύλες για τη φαντασία, που παράλληλα αποτελούν ένα προοίμιο για το τί πρόκειται να ακολουθήσει. Πόρτες ακουμπισμένες στους περιμετρικούς τοίχους με παράξενα ίχνη, ακόμη και με το εβραϊκό αστέρι του Δαυίδ, θυμίζουν τις δικές μας παλιές μάντρες παλιών οικοδομικών υλικών από κατεδαφίσεις που κατέκλυζαν την ιερά οδό, αλλά και παράξενα παλιά υλικά και αντικείμενα, που παραπέμπουν στα υπόγεια των παλιών σπιτιών, με όλα τα είδη που κατά καιρούς αποσύρονται σε αχρηστία, προκαλώντας ένα αίσθημα νοσταλγίας και μελαγχολίας ταυτόχρονα.

The Deliverance and the Patience, 2001 

Various Materials

Στην επόμενη τεράστια αίθουσα, μια παράξενη εγκατάσταση μας περιμένει με τίτλο « Η Απελευθέρωση και η Υπομονή». Πρόκειται για μια μεγάλη κλειστή, ελαφρά υπερυψωμένη κατασκευή από τα γνωστά ξύλινα πανό με σκελετό από καδρόνια και οροφή γεμάτη με παλιά υλικά, που διαθέτει μια και μοναδική πόρτα εισόδου, με ελεγχόμενη αριθμητικά προσέλευση.

Μπαίνοντας βρισκόμαστε σε μικρούς χώρους με δύο ή τρεις παλιές διαφορετικές και ετερόκλητες πόρτες, που επιλέγοντας την μία περνάμε σε ένα άλλο διαφορετικό αντίστοιχο μικρό χώρο, που και πάλι επιλέγουμε μια από τις 2-3 πόρτες που διαθέτει.

Κάθε πόρτα μας εισάγει σε χώρους εγκατάλειψης και φθοράς, σε μοναχικά καταφύγια, εργαστήρια με μηχανές ραπτικής , ταξιδιωτικά γραφεία, υπόγεια και πατάρια, μπαρ ναυτικών, χώρους προσευχής, με κρεμαστές λάμπες και ανεμιστήρες οροφής.

Ανοιγοκλείνοντας τις πόρτες ξαναβρισκόμαστε σε χώρους που ήδη είχαμε περάσει, μπαίνοντας όμως από άλλη πόρτα, ξανασυναντώντας τα ίδια πρόσωπα που είχαμε ξαναδεί και βλέποντας τους χώρους από άλλη οπτική γωνία.

Σταδιακά συνεπαρμένοι από τις αναπάντεχες εκπλήξεις συνειδητοποιούμε, παράλληλα με την απόλαυση, ότι βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι σε έναν παράξενο λαβύρινθο. Άρχισε να κυριαρχεί μια ανησυχία, ενισχύοντας ένα αίσθημα κλειστοφοβίας, ενός αδιέξοδου εγκλεισμού, που ξεπεράστηκε μόνο όταν συναντήσαμε την υπεύθυνη της εγκατάστασης, που με ευγένεια μας οδήγησε στην έξοδο.

Βγήκαμε απελευθερωμένοι με ένα αίσθημα ανακούφισης, αλλά και μια έντονη επιθυμία να ξαναμπούμε από την αρχική είσοδο και να ξαναζήσουμε την μοναδική αυτή εμπειρία.

The Bluff Canyon, 

(The woodshed), 2004

Χρειάστηκε να ανέβουμε 50 σκαλιά για να προσεγγίσω ασθμαίνων την επόμενη εγκατάσταση με τίτλο «Το τριπλό φαράγγι, μπλόφα», σε μια αίθουσα πλημμυρισμένη με άμμο με ένα εγκαταλελειμμένο καταφύγιο ημιβυθισμένο στην έρημο, σαν να ένας πανοραμικός πίνακας.

Στο πλάι της εγκατάστασης, περνάμε μέσα από ένα στενό πέρασμα σε ένα καμπύλο τούνελ, κάτω από την άμμο, που από μια κλειστή πόρτα, μας οδηγεί σε έναν ακατάστατο σκοτεινό φωτογραφικό θάλαμο με κόκκινο φωτισμό, με τα εκτυπωτικά μηχανήματα και κρεμασμένες φωτογραφίες.

The dark room, 2011

Στην συνέχεια, μας περνάει στο εσωτερικό του εγκαταλελειμμένου καταφυγίου με στίβες λάστιχα αυτοκινήτου και βαρέλια χωμένα στην εισρέουσα άμμο της ερήμου.

Στην επόμενη αίθουσα ο Nelson επανέρχεται με τα γλυπτά έργα από την εξαιρετική εγκατάστασή του στην Tate Britain το 2019 που προανέφερα, με τίτλο “The Asset Strippers” αντικείμενα από το νεκρό βιομηχανικό παρελθόν της Μεγάλης Βρετανίας.

Κατεβαίνοντας και πάλι πενήντα σκαλοπάτια, από το επόμενο κλιμακοστάσιο, εισπράττουμε σταδιακά από ψηλά μια μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση με μία τεράστια ξύλινη επιφάνεια-οθόνη, πίσω από ένα κλουβί από μεταλλικά πλέγματα που εμπεριέχει μια εστία παραγωγής σκυροδέματος με πορτοκαλί μπετονιέρα και αναρτημένα αναρίθμητα γλυπτά κεφάλια σε φυσικό μέγεθος από μπετόν. Μία εντυπωσιακή εγκατάσταση που προκαλεί μια αμηχανία, και συνεχίζεται σε ένα μέσω ράμπας ψηλότερο επίπεδο όπου φιλοξενούνται και άλλα ετερόκλητα υλικά.

The protection room

Ο Νelson κλείνει την έκθεσή του ανακατασκευάζοντας το προσωπικό του στούντιο που καταλαμβάνει το μπροστινό δωμάτιο της κατοικίας του, γεμάτο με όλα του τα υπάρχοντα εκεί, τα βιβλία του, εργαλεία, εξαρτήματα, μικροσυσκευές, μικροέπιπλα, ανεμιστήρες, τυχάρπαστα αντικείμενα και όλα όσα χρησιμοποιεί ο ίδιος, προετοιμάζοντας τα έργα του και σχεδιάζοντας τις εγκαταστάσεις του.

Μία ακατάστατη εικόνα δημιουργίας με όλα αυτά τα πράγματα που συσσωρεύει επιμελώς και ακατάπαυστα στο στούντιό του και στις ατελείωτες αποθήκες του, αλλά και στους θαλάμους του μυαλού που γεννά αυτά τα ακαταμάχητα αινίγματά του. Αινίγματα που συγκροτούν μυθοπλασίες που δεν είναι απλώς επινοημένες από αληθινά θραύσματα, αλλά συνδυάζονται με την ίδια την πραγματικότητα. Οι κόσμοι του Νέλσον συμμετέχουν σε μια πραγματικότητα που επινοούν επίσης.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

 

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 27

 ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΦΑΝΤΑ ΓΛΥΠΤΑ 

ΤΗΣ MAGDALENA ABAKANOWICZ 

στην TATE MODERN

Είχα την αίσθηση ότι απομακρυνόμενος από την χώρα μου θα μπορούσε να αμβλυνθεί αυτό το αίσθημα πένθους, από αυτό το συλλογικό τραύμα που είναι τελικά τόσο βαθύ. Βρισκόμενος σε ένα τόπο που τουλάχιστον ως προς το «φαίνεσθαι» τα πάντα λειτουργούν υποδειγματικά, η σύγκριση είναι αναπόφευκτη και μόνο στους εκθεσιακούς χώρους καταφέρνω να βρω μια γαλήνη, μακριά από την συνεχή ηλεκτρονική ενημέρωση για τις δραματικές εξελίξεις στην Ελλάδα, τις τραγικές διαπιστώσεις διαφθοράς και ανεπάρκειας εις βάρος της ασφάλειας, αλλά και στις έντονες ανησυχίες για τις επερχόμενες συνέπειες.

Επανέρχομαι λοιπόν και σήμερα, αναζητώντας διέξοδο στην τέχνη, με μια ακόμη ανταπόκριση από το Λονδίνο, με μία διαφορετική εντυπωσιακή έκθεση της Πολωνέζας Magdalena Abakanowicz στην Tate Modern, για την διαρκή αξία του χειροποίητου, που προσελκύει το ενδιαφέρον του κοινού.

Βρίσκω εδώ και καιρό ενδιαφέρουσα την οργάνωση εκθέσεων στα μουσεία που αναδεικνύουν την τεχνική της ύφανσης σε έργα τέχνης, που φαίνεται να επανέρχεται τα τελευταία χρόνια, μιας τεχνικής που κέντρισε το ενδιαφέρον από την δεκαετία του ΄60.

Πρόσφατα παρουσιάστηκε η διπλή εγκατάσταση της Cecilia Vicuña, με δύο γλυπτικές ενότητες ύψους 27 μέτρων, στο Turbine Hall, της TATE Modern. Μια πράξη πένθους για την καταστροφή των δασών, τις επακόλουθες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τη βία κατά των αυτόχθονων πληθυσμών.

Αριστερά: Cecilia Vicuña, Brain Forest Quipu , Tate Modern, 2022

Δεξιά: Cecilia Vicuña, Quipu Womb, Η ιστορία του κόκκινου νήματος, Documenta ΕΜΣΤ,Αθήνα 2017

Μια χιλιανή καλλιτέχνης, που μας είχε συγκινήσει επίσης και με το έργο της στην Documenta στην Αθήνα το 2017, στο ΕΜΣΤ. Ευαίσθητες υφάνσεις όπου το ατελές, το φθαρμένο, το χειροποίητο, παραπέμπουν σε μία οικουμενική ευαισθητοποίηση.

Στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2019, εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς μια σημαντική έκθεση με τίτλο «Υφάνσεις, Ζωγραφική και ταπισερί στην Ελλάδα από το 1960 έως σήμερα» που την επιμελήθηκαν η Ειρήνη Οράτη, ο Κωνσταντίνος Παπαχρήστου και ο Σταμάτης Ζάννος είχε την ευθύνη για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Μία έκθεση που αποκαλύπτει μία πολύ σημαντική, όψη της ελληνικής χειροτεχνικής παραγωγής σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό, που αναπτύχθηκε κυρίως στις δεκαετίες 1960-1980.

Κώστας Κουλεντιανός, Ρυθμός ΙΙΙ, 1972, Υφαντό, Ιδιωτική συλλογή

Στην έκθεση παρουσιάστηκαν χειροποίητες ταπισερί, δίπλα στα αντίστοιχα ζωγραφικά έργα από τα οποία προήλθαν, αλλά και αυτόνομα έργα.

Ξεχώρισα τότε τις ταπισερί του Κώστα Κουλετιανού, της Νίκης Καναγκίνη και της Όπης Ζούνη, που πραγματοποιήθηκαν την δεκαετία του ΄60 και στις αρχές του ΄70. Έργα που αποτελούσαν ελεύθερες επίπεδες συνθέσεις και υφάνσεις Ελλήνων καλλιτεχνών που εργάστηκαν στη Γαλλία και την Αγγλία.

Παράλληλα, από τη δεκαετία του ’60 έως σήμερα, διάφοροι Έλληνες καλλιτέχνες που έζησαν στην Ευρώπη έδωσαν σχέδιά τους σε εργαστήρια υφαντικής, κυρίως στη Γαλλία: ο Γιώργος Βακαλό, ο Αλέκος Φασιανός, η Άλεξ Μυλωνά και η Μαρία Λοϊζίδου που αργότερα χάραξε μια εντελώς δική της διαδρομή με νέες τεχνικές ύφανσης.

Νίκη Καναγκίνη, Χωρίς τίτλο, 1965-68, Ταπισερί σε τελάρο, Συλλογή της οικογένειας Καναγκίνη

Η έκθεση της Magdalena Abakanowicz

Όλα αυτά ήρθαν στην μνήμη μου μπαίνοντας στην πρώτη αίθουσα της έκθεσης της Magdalena Abakanowicz στην Tate Modern και αντικρύζοντας τα έργα της πρώτης περιόδου από το 1955 έως το 1965, λίγο πριν οι έλληνες καλλιτέχνες πάρουν την σκυτάλη. Είναι προφανής από πρώτη ματιά η σχέση με την Νίκη Καναγκίνη.

Η Πολωνή καλλιτέχνης (1930–2017), γεννημένη στην Βαρσοβία από πολωνο-ρωσική αριστοκρατική οικογένεια, δημιούργησε μεγάλα υφαντά γλυπτά που έγιναν γνωστά ως Abakans (από το επώνυμό της). Πρωτοεμφανίστηκε ως ηγέτης του κινήματος New Tapestry στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και κατάφερε να καθιερώσει τα υφαντά της που απομακρύνθηκαν από τον τοίχο και εκτέθηκαν τρισδιάστατα στον χώρο, και παράλληλα να αναγνωριστεί ως γλύπτης από μεγάλες γκαλερί τέχνης και μουσεία στην Ευρώπη.

Magdalena Abakanowicz, 1972, photo: Andrzej Wiernicki /Forum

Αποφοίτησε από την Ακαδημία Πλαστικών Τεχνών στη Βαρσοβία το 1954, και παρά την λογοκρισία και τους περιορισμούς των τεχνών που επιβλήθηκαν στην Πολωνία από το σοβιετικό καθεστώς, στα μέσα της δεκαετίας του 1950 μετά το σταλινικό ξεπάγωμα, κάτι φαινόταν να χαλαρώνει οπότε και άνθισαν και πειραματισμοί, μέσω των μέσων ενημέρωσης. Δόθηκαν μάλιστα ευκαιρίες για «χειροτεχνία» ή «λαϊκή τέχνη», ιδιαίτερα καλά υποστηριζόμενες μέσω των χρηματοδοτήσεων από το κράτος.

Η Abakanowicz εξέθεσε για πρώτη φορά τη δουλειά της στη Λωζάνη στην International Biennial of Tapestry Ki το 1964, και το 1967 βραβεύτηκε με Χρυσό Μετάλλιο Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Μπιενάλε του Sao Paulo. 

Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση έργων ανά αίθουσα:

ΑΙΘΟΥΣΑ 1: CLOCKWISE

Σε αυτό τον χώρο παρουσιάζονται αποτυπώματα ζωντανών οργανισμών σε ντραπέ ύφασμα, παράλληλα με πρώιμα υφαντικά και βιομηχανικά σχέδια. Τα έργα φέρουν τις διαφορετικές επιρροές της πολωνικής πρωτοποριακής εξέλιξης στην άτυπη τέχνη και τον κονστρουκτιβισμό (που ασχολείται με το χωρικό και με γεωμετρικές έννοιες).

ΑΙΘΟΥΣΑ 2: ANTI-CLOCKWISE

Diptere , 1967, Hemb Sisal and horse hair

Czarna, Black, 1966 Sizal, rope and horse hair

Στην αίθουσα 2 παρουσιάζονται έργα με ύφανση με σιζάλ (η ίνα από ανθοφόρο φυτό) όπου μερικές φορές ενσωματώνεται μαλλί και τρίχες αλόγου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 η Abakanowicz έσπασε την ορθογώνια μορφή της παραδοσιακής ταπισερί και άρχισε να πραγματοποιεί έργα με καμπύλες φόρμες που κρέμονται ελεύθερα στο χώρο

ΑΙΘΟΥΣΑ 3: ΕΝΑ ΙΝΟΔΑΣΟΣ

Ακολουθούν μεγάλα τρισδιάστατα έργα, σε πυκνές διευθετήσεις, ανηρτημένα από την οροφή και φωτισμένα, που παράγουν δραματικές σκιές στους γύρω τοίχους. Διφορούμενες μορφές φτιαγμένες από κλωστή και σχοινί αψηφούν την κατηγοριοποίηση και αμφισβητούν τους υπάρχοντες ορισμούς της γλυπτικής.

Μερική  άποψη της αίθουσας 3

Abakan Brązowy IV Abakan Brown IV ,1969–84 Sisal

Abakan Brązowy IV Abakan Brown IV, 1969–84 Sisal, Detail

Winter, 1975–80 Sisal

Abakan Brown, 1969 Sisal

ΑΙΘΟΥΣΑ 4: PETRIFIED ORGANISM

Στη δεκαετία του 1970, η Abakanowicz άρχισε να ομαδοποιεί τα γλυπτά της. Nέοι συνδυασμοί, μια συνολική εγκατάσταση, που επινοήθηκε από την καλλιτέχνη. Συνδυάζονται γιγάντιες φόρμες που μοιάζουν με κρεμαστά ενδύματα και δημιουργήθηκαν από υφαντό ύφασμα και σχοινιά. Τα κούφια «ενδύματα» παραπέμπουν σε ένα προστατευτικό κέλυφος ή ένα παλτό, ενώ οι πλεγμένες ίνες του σχοινιού υποδηλώνουν τις πολυπλοκότητες του νευρικού συστήματος ή των εντέρων.

ΑΙΘΟΥΣΑ 6: INVENTED ANATOMY

Emvryology, 1978-81, Burlap, cotton, gause, hemb rope, nylon and sisal

Το 1978 η Abakanowicz ξεκίνησε μια νέα σειρά διφορούμενων μορφών με τίτλο Εμβρυολογία, κατασκευασμένοι από συνδυασμό υφασμάτων και ινών δεσμευμένα και δεμένα μέσα σε στρογγυλεμένες, οργανικές μάζες. 800 από αυτές τις φόρμες αρχικά παρουσιάστηκαν μαζί, στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1980, όταν η Abakanowicz προσκλήθηκε να εκθέσει ως εκπρόσωπος στο πολωνικό εθνικό περίπτερο.

Στον ίδιο χώρο παρουσιάζονται μια σειρά από τα εντυπωσιακά επιλεγόμενα abakans, με έντονα χρώματα.

Abakan Red, 1969, Sisal

Abakan Red, 1969, Sisal, Detail

Abakan, Orange, 1968, Sisal

Abakan, Yellow, 1970, Sisal and rope

Czarna kula, Black Ball, 1975, Sisal

Γενική άποψη της αίθουσας 6

Σημείωση: Το σιζάλ είναι ένα είδος ανθοφόρου φυτού εγγενές στο νότιο Μεξικό, αλλά ευρέως καλλιεργούμενο και πολιτογραφημένο σε πολλές άλλες χώρες. Αποδίδει μια άκαμπτη ίνα που χρησιμοποιείται στην κατασκευή σχοινιού και διαφόρων άλλων προϊόντων. Ο όρος σιζάλ μπορεί να αναφέρεται είτε στην κοινή ονομασία του φυτού είτε στην ίνα, ανάλογα με το πλαίσιο.

Και η έκθεση κλείνει με ένα διαφορετικό γλυπτό μιας μεταγενέστερης εποχής.

Anasta1989, Ξύλο και ατσάλι

Η Anasta είναι μέρος της σειράς War Games, την οποία δημιούργησε η Abakanowicz μεταξύ 1987 και 1995. Έργα που γίνονται από κομμένα δέντρα που βρέθηκαν στην περιοχή Masurian Lake District, στην Πολωνία. Κορμοί με ακρωτηριασμένα άκρα, σε χειρονομίες πόνου ή διαμαρτυρίας ή ανικανότητας. Έργο ίσως ερωτικό, με μεγάλα ανοιχτά πόδια και με μεταλλική επένδυση.

ARBOREAL ARCHITECTURE

Λίγο πριν, στον χώρο με αναφορές στις μεταγενέστερές δραστηριότητες της Abakanowicz, ξεχώρισα την συμμετοχή της σε Διεθνή διαγωνισμό που διοργανώθηκε από τις αρχές του Παρισιού το 1991 για την ανάπλαση και για τη διεύρυνση του Grande Axe of Paris. Η καλλιτέχνης σχεδίασε τεράστιες δενδρώδεις κατασκευές, καλυμμένες καταπράσινη βλάστηση και κάθετους κήπους και κατοικήσιμες. Μια απάντηση στην αστική εξάπλωση και την απώλεια χώρων πρασίνου.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση