ΣΟΦΙΑ ΤΣΙΡΑΚΗ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ

«…ποιητικές απογειώσεις, 

συγκινητικές αναφορές…»

Η εξαιρετική διάλεξη της Σοφίας Τσιράκη, που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 10 Απριλίου 2014, στο πλαίσιο του Κύκλου των Διαλέξεων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων, που πραγματοποιεί το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, προκάλεσε συγκίνηση και σειρά θετικών συζητήσεων και σχολίων. Είχα την τύχη να συνεχίσουμε τον σχολιασμό τρώγοντας στην συνέχεια με τον Δημήτρη Φιλιππίδη και προσεγγίζοντας το θέμα θετικά. Για άλλη μια φορά ζήτησα από τον Δημήτρη να γράψει ένα κείμενο σχετικό με όσα συζητήσαμε το οποίο παραθέτω στην συνέχεια: 

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ 

Το 2014-14 θα μπορούσε εύκολα να ονομαστεί έτος Σοφίας Τσιράκη, τόσο ισχυρή ήταν η παρουσία της με βραβεύσεις και παρουσιάσεις και με επιστέγασμα όλων των διακρίσεων, τη διάλεξή της στις 10 Απριλίου για το έργο της, με τον παραπάνω τίτλο, στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων οργανωμένη από το ΕΙΑ. 

Ακόμα κι αν ήταν αυτή η τελευταία εκδήλωση το μοναδικό τεκμήριο της δράσης της Τσιράκη, και πάλι θα αρκούσε για να της αναγνωριστούν όλα τα προτερήματα κι οι αρετές της που φάνηκαν εκείνο το βράδυ. Η ομιλία της απέδειξε δύο κυρίως πράγματα: ότι κατέχει την τέχνη του λόγου που υποστηρίζεται από στέρεα επιχειρηματολογία κι ότι είναι προικισμένη συνθέτης. 

Η καθαρότητα της σκέψης της, συνδυασμένη με τις απόλυτα ελεγχόμενες ποιητικές «απογειώσεις», οι συγκινητικές –αλλά και τόσο προσγειωμένες– αναφορές της στον σύντροφο της ζωής της, τον Τάσο Μπίρη, και στους τρόπους που αυτός την επηρέασε, 

και η ακριβοδίκαιη εξισορρόπησή της ανάμεσα σε διδασκαλία και πρακτική, στην αλληλουχία μεταξύ συλλογικότητας κι ατομικότητας στην αρχιτεκτονική δημιουργία, στον ηρωισμό που ενέχει κάθε πράξη αναζήτησης κι εξερεύνησης της μορφής – αποτέλεσαν ένα αρραγές σύνολο συλλογιστικής που μεταφέρεται στην πράξη χωρίς να παρεκκλίνει από την πειθάρχηση σε προδιαγραμμένες αρχές. 

Το καθαυτό έργο της Τσιράκη, άλλωστε, ακόμα κι αν παρουσιαζόταν «βουβό» χωρίς λεκτική υποστήριξη, ακόμα κι αν απογυμνωνόταν από την τόσο άρτια παρουσίαση με την κατά διαστήματα βοήθεια βίντεο και μουσικής, αρκούσε για να αποδείξει όχι μόνο όσα η ίδια υποστήριζε ως προσωπικές θέσεις αλλά και ως απόδειξη εκείνου που από καιρό υποστήριζε ο Τάσος Μπίρης, ότι ο μοντερνισμός του ’60 ποτέ δεν κατέθεσε τα όπλα και ποτέ δεν έπαψε να μεταλαμπαδεύεται στους νεότερους χωρίς να χάνει τους δημιουργικούς του χυμούς, αφομοιώνοντας ό,τι καινούριο γεννιόταν. 

Και πιο επιγραμματικά, τα όσα επεξηγηματικά δήλωσε η Τσιράκη στο τέλος για την εικόνα και τον τίτλο της διάλεξής της, ήταν το επιστέγασμα ώριμης σκέψης που ξέρει πώς να «πετάξει» ανάμεσα σε ουράνιες και γήινες έννοιες – εκεί που ελάχιστοι εντρυφούν. 

Δημήτρης Φιλιππίδης 

Παρακολουθείστε στην συνέχεια τα δύο ευαίσθητα βίντεο που προβλήθηκαν κατά την διάρκεια της διάλεξης. 

Το "Σπίτι - Κουτί": Κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι"

Πολυκατοικία και έκθεση γλυπτικής στα Ιλίσια

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Μέρος Πρώτο

Προβληματισμοί και ερωτήματα με αφορμή ένα τολμηρό παράδειγμα στην Ρόδο -"Villa F"

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, το επίπεδο του υπερυψωμένου ισογείου

Ο αρχιτέκτων και φίλος Γιάννης Αυλωνίτης μου την έστειλε με email. Πρόκειται για μια παλαιότερη δημοσίευση μιας κατοικίας διακοπών στην Ρόδο που έχει μελετηθεί από δύο Ελβετούς Αρχιτέκτονες του γραφείου "HAJ" τον Peter Thomas Hornung, και την Elsa Katharina Jacobi με τίτλο "Villa F". Μία εντυπωσιακή μελέτη ενός τολμηρού κτιρίου που χωροθετείται πάνω σε ένα παραλιακό δρόμο και κατά μήκος μιας πέτρινης μάντρα. 

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, άποψη από τον δρόμο, η είσοδος

Η λιθοδομή σε κάποια σημείο διακόπτεται για να υποδεχθεί την είσοδο της κατοικίας με τον χώρο στάθμευσης από όπου μια σκάλα οδηγεί σε ένα υπερυψωμένο επίπεδο στην άνω στάθμη της λιθοδομής. 

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, η πρόσβαση στο υπερυψωμένο ισόγειο 

Εδώ εκτείνεται η κατοικία για ένα ζευγάρι που καταφθάνει στο νησί για σύντομα χρονικά διαστήματα, με δυνατότητα φιλοξενίας στον ξενώνα ενός ακόμη ζευγαριού.

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, άποψη του υπερυψωμένου ισογείου

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, η στάθμη του ξενώνα σε πρώτο πλάνο

Δεν θα προχωρήσω σε περισσότερες περιγραφές μια και υπάρχει ολόκληρη η δημοσίευση. Απλά θα ήθελα να σχολιάσω αυτή την επέμβαση που σε πρώτη ανάγνωση σε αφοπλίζει με την καθαρότητα και την τολμηρότητά της σαν μια εστετ και εξτρέμ περίπτωση.

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, η πρόσβαση στον πρώτο όροφο από την στάθμη της κουζίνας

Peter Thomas Hornung, Katharina Jacobi, κατοικία στην Ρόδο, το υπνοδωμάτιο και το λουτρό του ζευγαριού

Στην δημοσίευση δεν προσδιορίζεται η ακριβής θέση στο νησί και αν η περιοχή σχετίζεται με τα γνωστά διατάγματα και τους παραδοσιακούς οικισμούς. Θα ήθελα λοιπόν να θέσω το ερώτημα, πως θα αντιδράσει η αρχιτεκτονική επιτροπή με τα σημερινά δεδομένα και αν θα εγκρίνει μια τέτοια επέμβαση. Πολύ δε περισσότερο με προβληματίζει και ποιά θα είναι η τελική έκβαση των διαταγμάτων που θα προκύψουν από τις μελέτες των Μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι 2.000 κατοίκων.

ΟΙ μελέτες αυτές αποτελούν μια αμφισβητούμενη και πολυσυζητημένη υπόθεση που στοχεύει σύμφωνα με την προκήρυξη «στην αναβάθμιση της αισθητικής του μέσω της μορφολογίας της δόμησης, πού θα εντάσσεται στο τοπίο και στην παράδοση, χωρίς να παρεμποδίζει την αρχιτεκτονική δημιουργικότητα» και παράλληλα «στην κατάρτιση πλαισίου δόμησης και κατευθυντήριων γραμμών για μορφολογικούς και ογκοπλαστικούς περιορισμούς, ώστε να αποτρέπονται οι άστοχες αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις (τι ακριβώς εννοείται εδώ; ) Και ακόμη επιδιώκει να: 

- να ενθαρρύνονται οι μορφολογικές προσεγγίσεις που βασίζονται στην τήρηση των ιστορικών μορφών-αρχών ή τυπολογίας τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης με αφαιρετική αναφορά σε αυτές. 

- να δίνεται το πλαίσιο για νέα κτίσματα που συγκροτούν εναλλακτική αρχιτεκτονική πρόταση, μέσα στα πλαίσια σύγχρονων αρχιτεκτονικών αναζητήσεων ώστε οι νέες μορφές να συνάδουν και να εντάσσονται στην ιστορικά διαμορφωμένη στον οικισμό αρχιτεκτονική παράδοση. 

Ρόδος,  Λίνδος 2005

Τι γίνεται λοιπόν σε αυτή την περίπτωση της μελέτης του γραφείου των δύο νέων Ελβετών αρχιτεκτόνων. Τι γίνεται γενικά με τις αναζητήσεις των νέων αρχιτεκτόνων γενικώτερα που έχουν μπουχτίσει και δεν θέλουν να ακούνε-και δικαίως-για την παράδοση, τα νέο παραδοσιακά και τις χυδαίες σκηνογραφικές αναπαραστάσεις. Μήπως πρέπει να σκεφτούμε ακόμη πιο ψύχραιμα. Μήπως οι μελετητικές ομάδες που έχουν επιλεγεί οφείλουν να αφουγκραστούν την νέα πραγματικότητα και να τοποθετηθούν με μεγάλη προσοχή σε αυτό που διαφαίνεται ότι έρχεται, προλαβαίνοντας απορριπτικές αποφάσεις επιτροπών στο μέλλον για μια αρχιτεκτονική που σήμερα είναι διάχυτη στις αρχιτεκτονικές μας σχολές και στα main stream έντυπα?? 

Και απευθύνομαι μόνο στους μελετητές και όχι στα στελέχη του Υπουργείου που δεν εκτιμώ ότι μπορούν ανταπεξέλθουν μέσα στην δραματική ανεπάρκειά τους, για την οποία θα αναφερθώ την επόμενη φορά. 

Προς το παρόν ας αρκεστούμε στην σημερινή διαπίστωση...

Μπορείτε να δείτε την δουλειά των νέων αρχιτεκτόνων εδώ 

καθώς και την σχετική δημοσίευση για το συγκεκριμένο έργο, που έλαβα, εδώ 

Υ.Γ. Πάντως ο επί πολλά χρόνια συνεργάτης μου Τάκης Μπαρούς μέλος αρχιτεκτονικού συμβουλίου για τα νησιά του Αργοσαρωνικού,  δήλωσε απερίφραστα ότι ανεξάρτητα με τις δεσμεύσεις θα ψήφιζε σε κάθε περίπτωση αυτή την μελέτη.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση



Ακολουθεί Σχόλιο του Δημήτρη Φιλιππίδη από τις Στενιές της Άνδρου με τίτλο

κι άλλη τορπίλη, κύριε 30Φ? 
Μας έχετε αλαλιάσει!

Δεν είναι δίκαιο ούτε ωφέλιμο να παραλαμβάνεις ένα τέτοιο μήνυμα πρωί-πρωί, ανήμερα της Θεοσκεπάστου στο γαλήνιο περιβάλλον των Στενιών. Ωραίοι, ωραιότατοι οι 2 ελβετοί φίλοι μας, και όντως η μελέτη τους σκίζει - πόσο όμορφο θα ήταν να την δούμε χτισμένη! Αλλά κι οι κανονισμοί έχουν το λόγο ύπαρξής τους, τα ξέρεις πολύ καλά αυτά, δεν χρειάζεται να στα λέω. Οι συνάδελφοι "που μπούχτισαν" έχουν ώς ένα σημείο δίκαιο, αν είναι καλοί αρχιτέκτονες, αλλά αν δεν είναι; Αν ανήκουν στη μεγάλη μάζα (δεν μιλάω για το κατακάθι), εκείνο το σαρωτικό ποσοστό (μια και σ' αρέσουν τα %) που δεν τα καταφέρνει και τόσο καλά, που στενεμένοι από ανάγκες και πελατεία, "υποκύπτουν" (στην καλύτερη περίπτωση)? Τι να κάνουμε γι' αυτούς άραγε; Και το χειρότερο: τι να κάνουμε για τα στίφη (δεν ξέρω αν γράφεται έτσι) των πολιτικών μηχανικών, τοπογράφων κτλ, που χτίζουν με μανία παντού και πάντα? Να μην υπάρχει ούτε γι' αυτούς κάποιος περιορισμός στο να τα κάνουν όλα "πίτα"? Δεν είναι κακό να είμαστε πότε-πότε ρεαλιστές...

δφ

Η αρχιτέκτων Ντίνα Καλαμίτση έστειλε το δικό της σχόλιο:

Προσυπογράφω και την γνώμη του Τάκη, αλλά και αυτήν του Δημήτρη. Φιλιππίδη, εν μέρει.

Βλέπεις αυτά τα έζησα με το σπίτι στα Κύθηρα (κάποια στιγμή θα έπρεπε να σου στείλω φωτο).Το κακό είναι, ότι κανένας μορφολογικός κανόνας δεν πρόκειται να μας προφυλάξει από τον κακό αρχιτέκτονα ! Και ξέρεις γιατί; Γιατί δεν θα έπρεπε να υπάρχει τέτοιος ! Αλλού είναι λοιπόν το πρόβλημα (πως βγαίνουν οι κακοί αρχιτέκτονες (επαγγελματικός προσανατολισμός - απόκτηση πτυχίου), γιατί ο κάθε ιδιοκτήτης μπορεί να κάνει ο, τι του κατέβει -πως γίνεται η επίβλεψη- και βέβαια ας αφήσουμε τελευταία την ερμηνεία, που κάθε Αρχιτεκτονική Ελέγχουσα Επιτροπή δίνει σε όποιον κανόνα κι΄ αν θεσπισθεί!

Δεν μπορώ όμως να μην σχολιάσω το γεγονός, ότι ο εκπρόσωπος της εκκλησίας ετέθη κατά των μορφολογικών κανόνων ή τουλάχιστον δεν τους θεώρησε απαραίτητους, όπως πληροφορήθηκα ότι έγινε στην σχετική εκδήλωση στην Ναύπακτο. Σωστά; λες να βρίσκεται πιο μπροστά από τους υπολοίπους στο θέμα;

Μφχ

Ντίνα

Ο αρχιτέκτων Γιάννης Λιακατάς, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ,  έστειλε το ακόλουθο σχόλιο:

Συμφωνώ με την τόλμη και την νεωτερικότητα στην αναζήτηση κανόνων δόμησης. Σ' αυτό που διαφωνώ είναι ο κομπασμός, η "ξιππασιά" στην έκφραση του συγκεκριμένου παραδείγματος (της Ρόδου). Φανταστείτε την τελευταία εικόνα του οικισμού αντικαθιστώντας τα κτίσματα με αντίσοιχης έκφρασης νέες κατασκευές.... 

Μιλώντας για κανόνες αυτό που κυρίως χρειάζεται είναι κάποιο περισσότερο "μηδενικής" γραφής σχεδιαστικό ήθος, που χωρίς αλαζονεία θα μεταφέρει όλες τις ποιότητες της εικονιζόμενης πρότασης, χωρίς όμως τη διάθεση προσωπικής προβολής του ιδιοκτήτη και των αρχιτεκτόνων. Άλλως χρειαζόμαστε μια κοινή γλώσσα, ένα στύλ για να εξισορροπούνται τα πάθη και οι αντιθέσεις, τουλάχιστον στα πλαίσια των πόλεων και των οικισμών.

8-4-2014, με φιλικούς χαιρετισμούς, Γιάννης Λιακατάς

RE THINK ATHENS: Η ΠΙΘΑΝΗ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

πρωτοφανείς εκπτώσεις στις αμοιβές των αρχιτεκτόνων που αγγίζουν το ιλιγγιώδες ποσοστό του

Οι συζητήσεις για την πληρότητα, την επάρκεια και την ωρίμανση της τελικής μελέτης εφαρμογής για την «Ανασυγκρότηση του Κέντρου της Αθήνας με άξονα την οδό Πανεπιστημίου», στο πλαίσιο του Re-think Athens, και παραδόθηκε στην πολιτεία για δημοπράτηση από το "ΚΟΙΝΩΦΕΛΕΣ Ι∆ΡΥΜΑ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ Σ. ΩΝΑΣΗΣ", ξεκίνησαν αμέσως μετά την παρουσίασή της στην Στοά Αρσακείου, την Τρίτη 18 Φεβρουαρίου και διευρύνονται διαρκώς. Επισημαίνεται επίμονα για το πως είναι δυνατόν οι OKRA που κέρδισαν το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, ένα τέτοιο σοβαρό Αρχιτεκτονικό γραφείο, με τεράστια εμπειρία σε ανάλογα έργα, να παραδίδει την τελική του μελέτη εφαρμογής ανεπαρκή, σε ένα επίπεδο που κινείται μεταξύ προμελέτης και οριστικής και με επιλογές μάλιστα υλικών και προτεινόμενων κατασκευαστικών επιλογών που προκαλούν ανησυχίες. Ήδη από τις 20 Φεβρουαρίου, έχω αναφερθεί πιο αναλυτικά σε σχετικό κείμενό μου με τίτλο «εντυπωσιακή προβολή, μετέωρα ερωτήματα» και μέχρι σήμερα δεν έχω πάρει καμία τεκμηριωμένη απάντηση σχετικά με τις διαπιστώσεις μου. 

Παράλληλα και ο αρχιτέκτων Δημήτρης Διαμαντόπουλους μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής του ΥΠΕΚΑ και με τεράστια εμπειρία σε ανάλογες μελέτες (πεζοδρόμηση Διονυσίου Αεροπαγίτου κλπ) σε επιστολή του αναφέρει: 

«σε ότι αφορά τουλάχιστον στα αρχιτεκτονικά σχέδια και ιδίως σε αυτά των κατασκευαστικών σχεδίων και λεπτομερειών που νόμιζα ότι θα είναι πια τα τελικά, δεν βρήκα την αναμενόμενη και απαιτούμενη για την δημοπράτηση του έργου ωρίμανση για θέματα που για τους δημόσιους χώρους και ειδικά αυτούς τους συγκεκριμένους θεωρώ πολύ ουσιαστικά » 

Με τα δεδομένα αυτά και προσπαθώντας να ερμηνεύσω τα αίτια αυτής της διαπιστωμένης πρωτοφανούς ανεπαρκούς εικόνας, ανέτρεξα και πάλι στην προκήρυξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και βρήκα το σχετικό με τις αμοιβές εδάφιο-πίνακα στην σελίδα 13. Θυμόμουν ότι οι αμοιβές γενικώς και τα βραβεία ήταν θεαματικά χαμηλά, αλλά αυτό που διαπίστωσα με αναστάτωσε.

Βάσει του πίνακα της Προκήρυξης η συνολική αμοιβή της αρχιτεκτονικής μελέτης (Προμελέτη, Οριστική μελέτη και Μελέτη Εφαρμογής) είναι: 

195 000+320 000+384 000=899 000€ 

και αφαιρουμένου του ΦΠΑ 

Έχει όμως ενδιαφέρον να συσχετιστεί το ποσό αυτό με τις «νόμιμες αμοιβές» που ισχύουν για την Ελλάδα βάσει του Ν. 696 και του ΤΕΕ και βάσει των οποίων επί τόσα χρόνια υπολογίζονται οι αμοιβές για τα δημόσια έργα και κυρίως για τους αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς. Ο προϋπολογισμός του έργου σε κάθε περίπτωση είναι είναι της τάξεως των 100 000 000 € και το έργο είναι 5ης κατηγορίας οπότε για την πλήρη αρχιτεκτονική μελέτη

Κατά συνέπεια το ποσό των 731 000€ αποτελεί το 19,5% της νόμιμης αμοιβής, δηλαδή το Ίδρυμα φαίνεται ότι πραγματοποίησε αυθαίρετα έκπτωση  80,5%

Και αν θέλετε να μιλήσουμε υποθετικά και για μικρότερο προϋπολογισμό 80 000 000 € η αντίστοιχη αμοιβή είναι 3 040 000 € 

οπότε η έκπτωση είναι πρωτοφανής της τάξεως του 

Φαίνεται λοιπόν ότι πολλά εξηγούνται αν ισχύουν πραγματικά αυτές οι διαπιστώσεις και οι συσχετισμοί και αναρωτιέμαι και εγώ μαζί με τον Δημήτρη Διαμαντόπουλο «αν αυτή η αρχιτεκτονική μελέτη που εκτίθεται θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί;;;; και αν ναι ποιος είναι ο αρμόδιος φορέας για τον τελικό έλεγχο και την παραλαβή της» 

Ο φορέας αυτός (πρόκειται για το Αττικό μετρό?) θα πρέπει να τηρήσει τα δέοντα και να μας διαβεβαιώσει ότι πράγματι παρά τις ελάχιστες-απαράδεκτες αμοιβές που έχουν προδιαγραφεί, οι μελετητές έχουν «ηρωικά» παραδώσει πραγματικά  άρτιες μελέτες, σύμφωνα με τις κατά τον νόμο προδιαγραφές για τα δημόσια έργα  και βάσει αυτών δημοπρατείται το έργο αυτόν τον μήνα του Απρίλη. Εκτός εάν οι τελικές  μελέτες εφαρμογής για την κατασκευή  θα πραγματοποιηθούν μετά τα τεύχη δημοπράτησης (!) και μετά  την δημοπράτηση, οπότε εδώ εγείρονται  πραγματικά πολλά ουσιαστικά ερωτηματικά… 

Ελπίζω να διαψευσθώ. 

Σε κάθε περίπτωση ευχαρίστως θα δημοσίευα τις όποιες διευκρινίσεις. 

Το σχετικό κείμενό μου θα το βρείτε εδώ,

 και για την επιστολή του Δημήτρη Διαμαντόπουλου κάντε ΚΛΙΚ εδώ 

Υ.Γ. διαβάστε στις ΑΠΟΨΕΙΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΟ ΣΤΑΔΙΟΥ  νεώτερα κείμενα του Νίκου Μιχαλόπουλου  και του  Νίκου Ταμιωλάκη,  σχετικά με τις τοποθετήσεις του Θάνου Βλαστού. Κάντε ΚΛΙΚ εδώ

ΤΑΣΟΣ ΜΠΙΡΗΣ-ΣΟΦΙΑ ΤΣΙΡΑΚΗ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΟ HARVARD

ας ξεπεράσουμε τις συμπλεγματικές φορτίσεις και ας προβάλουμε με κάθε τρόπο την Ελληνική αρχιτεκτονική στον διεθνή χώρο

Τάσος Μπίρης, Σοφία Τσιράκη

Εκτιμώ ότι την περίοδο αυτή είναι εξαιρετικά χρήσιμο να υποστηρίξουμε και να προβάλουμε με κάθε τρόπο το αρχιτεκτονικό έργο που διακρίνεται και ξεχωρίζει στην Ελλάδα. Να δώσουμε με κάθε τρόπο, το παρόν στον διεθνή χώρο, ξεπερνώντας τις όποιες συμπλεγματικές φορτίσεις. Να υποστηρίξουμε την διαφορετικότητα μας και τις αξίες μας που εμμένουν στην ανθρώπινη κλίμακα και χαρακτηρίζονται από τον ευαίσθητο χειρισμό του φωτός και την επεξεργασία των αρχιτεκτονικών επιφανειών. Είναι βέβαιο ότι πολλά ελληνικά έργα ξεχωρίζουν ανάμεσα στα υπερφίαλα αρχιτεκτονήματα που διασπείρουν οι «πάπες» τις αρχιτεκτονικής σε όλο τον πλανήτη. Και είναι πολύ θετικό που έργα νέων αρχιτεκτόνων δημοσιεύονται σε ξένες εκδόσεις και σε σοβαρούς ιστότοπους στο διαδίκτυο. 

Αυτές τις ημέρες μάλιστα ο Δημήτρη και η Σουζάνα Αντωνακάκη συμμετέχουν με την κατοικία στον Οξύλιθο (1973) σε μια σημαντική έκθεση για την κατοικία, μαζί με σημαντικά ονόματα της αρχιτεκτονικής με θέμα την «Μεσογειακότητα» στη Toulon της Γαλλίας. (βλέπε εδώ)

Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη,

 Κατοικία Ζάννα, στον Οξύλιθο, Εύβοια, 1973

Χαιρετίζω λοιπόν τους δύο ακούραστους, δυναμικούς αλλά και διακεκριμένους συναδέλφους που τίμησαν τον τόπο μας και τον πρόβαλαν προς τα έξω μέσα από την δουλειά τους, ειδικά σε αυτές τις άνυδρες εποχές που η ελληνική αρχιτεκτονική δοκιμάζεται και απαξιώνεται. Οι διαλέξεις του Τάσου Μπίρη με τίτλο «Architecture: On a trail Back to the Future»και της Σοφίας Τσιράκη με τίτλο: “Interrelations: Teaching, Designing, Learning architecture”, πραγματοποιήθηκαν στο Harvard GSD, την Πέμπτη, 6 Μαρτίου 2014.

Η αφίσα της εκδήλωσης

Στην συνέχεια παραθέτω σχετικό συνοπτικό κείμενο της Ζηνοβίας Τολούδη (διδάσκουσας στο Harvard): 

«Την τελευταία Πέμπτη, ο Τάσος Μπίρης και η Σοφία Τσιράκη έδωσαν δύο διαλέξεις στο Harvard GSD, με διοργανωτή την επιτροπή του Greece GSD. 

Ήταν συγκινητική η παρουσίαση ελληνικής αρχιτεκτονικής στο Cambridge MA.

Ο Τάσος Μπίρης ανέπτυξε τη θεωρία του για την αρχιτεκτονική τυπολογία που επικεντρώνεται στο «Διαχρονικό Κατάλυμα» και την ανθρώπινη κατοικησιμότητα. Ο Μπίρης διευκρίνισε αρχικά τη διαφορά μιας αρχιτεκτονικής στηριγμένης σε ηθικούς κανόνες (ethos-oikos-habitat-dwelling) απέναντι σε μια διεθνή αρχιτεκτονική που ονόμασε αθλητική μόδα τύπου “extreme sports”.

Ο Τάσος Μπίρης στο βήμα

Η χαρακτηριστική εικόνα όπου εστίασε την ομιλία του ήταν το λευκό κυκλαδίτικο σπίτι-κύβος του ανώνυμου λαϊκού αρχιτέκτονα, ως παράδειγμα της διαχρονικής ανθρώπινης δημιουργικότητας, που ακόμη και ένας Εσκιμώος θα μπορούσε να συσχετίσει με το Igloo του. 

Φωτογραφία Άρης Κωνσταντινίδης

Μέσω παραδειγμάτων ανέλυσε μια σειρά από σχέσεις : πχ. τη σχέση του «στοιχείου» (του σπιτιού) με το «Όλον» μιας αρχιτεκτονικής τυπολογίας που γεννά μια γειτονιά ή μια πόλη, τη σχέση του «ιδιωτικού» με το «δημόσιο», τη σχέση του «τυπικού» με το «πρωτότυπο», τη σχέση του «μαύρου» (δραματικού) με το «λευκό» (χαρισματικό) στοιχείο της αρχιτεκτονικής, αλλά και της ζωής.

Μια από τις πιο εμπνευσμένες αναφορές του λόγου του ήταν όταν εξήγησε το πειραματικό διδακτικό μοντέλο του. Ένα kit που χρησιμοποίησε στην Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.

Τάσος Μπίρης, πειραματικό διδακτικό μοντέλο

Το kit αποτελείται από τα βασικά δομικά στοιχεία (τον στύλο, τον τοίχο, τη δοκό και την πλάκα) που σχετίζονται μεταξύ τους για να συγκροτήσουν πρωτογενείς δομικές χωρικές διατάξεις. Αναλόγως, το αρχικό στάδιο της σύνθεσης του χώρου αναπαρίσταται διαγραμματικά. Διαφοροποίησε μάλιστα τον δομικό χαρακτήρα της θεώρησης του από εκείνον ενός αντίστοιχου διδακτικού μοντέλου του John Hedjuk, όπου μορφολογικά στοιχεία συσχετίζονται μεταξύ τους για να συγκροτήσουν άλλες μορφές. Αναλόγως, ήδη από την αρχή της, η σύνθεση του χώρου αναπαρίσταται φορμαλιστικά.

Πολυκατοικία στο Πολύδροσο, (1982)

Συγκρότημα κατοικιών στο Μεταξουργείο, 2009, 

Αρχιτέκτονες Γ. Δασκαλάκης, Γ. Παπαδόπουλος, Σύμβουλος Τάσος Μπίρης

Κατά τον Μπίρη, οι βασικές χωρικές διατάξεις που εφαρμόζονται στο μοντέλο του έχουν χαρακτήρα αρχιτεκτονικών αρχετύπων, που συντίθενται επί τόπου του έργου μέσω της άμεσης συνεργασίας διδάσκοντα και διδασκομένων. Εισάγονται έτσι έννοιες όπως η «στάση» και η «κίνηση», το «σημείο αναφοράς» και ο «άξονας», το «αίθριο» και η «στοά», ο «έσω» και «έξω» χώρος, η «γωνία», η «πλάτη», η «στέγη», η «διαφάνεια» και η «αδιαφάνεια» κτλ.

Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, δεύτερο βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό 1990, Τ. Μπίρης, Δημήτρης Μπίρης, Π. Κόκκορης, Ε. Αμερικάνου

Βασική παραδοχή είναι ότι αυτού του είδους ο χώρος είναι αρχιτεκτονικός χώρος και όχι άλλου είδους χώρος. Δηλαδή προορίζεται να κατοικηθεί από τον άνθρωπο.

Η Σοφία Τσιράκη στο βήμα

Η Σοφία Τσιράκη παρουσίασε μια σειρά από ενδιαφέρουσες ιδέες που και οι δύο ομιλητές σε συνεργασία εισάγουν και λαβαίνουν υπ’ όψη τους στην αρχιτεκτονική εφαρμογή. Πχ. το φυσικό και αστικό τοπίο, η παρουσία (αλλά και η απουσία) του ανθρώπου σε αυτό, η δομική σχέση του «στοιχείου» και του «όλου», η γη ως αρχιτεκτονικό διαχρονικό αρχέτυπο. Κατά την ανάπτυξη των θέσεων της ανέλυσε χαρακτηριστικά δομικά ιδεογράμματα με βάσει τα οποία συγκροτούν τις συνθετικές τους προτάσεις. 

Σοφία Τσιράκη, Το 'σπίτι-κουτί' κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι, 2007- 2011

Ένα από αυτά είναι και εκείνο της «σπείρας», μια διφορούμενη δομική χάραξη που ανοίγεται προς τα έξω, μέσα, κάτω και πάνω. Ένα κινητικό αρχιτεκτονικό εργαλείο που γεννά συνεχώς χώρο. 

Για πολλά από τα χτισμένα έργα της χρησιμοποίησε αισθητικά άρτιες μεθόδους αναπαράστασης που περιλαμβάνουν χειροποίητα σκίτσα και σχέδια, ανοιχτά μοντέλα, εικόνες «χειρονομιών» που εκφράζουν κεντρικές ιδέες και δομές και μακέτες από πηλό.

Σοφία Τσιράκη,The dissolution of the «box»: 

Apartment block in Gazi, 2009-2013

Η Τσιράκη τόνισε τη σημασία των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων μικρής κλίμακας στο αστικό τοπίο, που προσφέρονται να δεχτούν την ενσωμάτωση σε αυτές της ανθρώπινης παρουσίας και παρεμβατικότητας στη διάρκεια του χρόνου. 

Ένα ακόμη θέμα της ομιλίας της, ήταν η διαμόρφωση ενός αρχιτεκτονικού συντακτικού (όπως ένα Lego) βάσει του οποίου συντίθεται ο αρχιτεκτονικός χώρος. 

Το ακροατήριο έθεσε στους δύο ομιλητές πολύ ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, όπως πχ. σε αναφορά με την τυπολογία και τα αρχέτυπα (εάν τα δεύτερα έχουν υλική ή νοητική υπόσταση), σε αναφορά με τη διδασκαλία και τη σχέση της με την πρακτική εφαρμογή, σε αναφορά με τη χρήση αλλά και την κατασκευή συνθετικών εργαλείων, σε αναφορά με την ανάγκη αυτοκριτικής σκέψης, κ.α. 

Η νύχτα εξελίχθηκε περισσότερο ως συμμετοχή σε ένα μάθημα, παρά ως παρακολούθηση μιας διάλεξης. 

Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στο Harvard GSD, η συζήτηση έφτασε μέχρι αργά, ακόμη και με «σκανδαλώδεις» ερωτήσεις, σχόλια και αρχιτεκτονικό gossip, συγκρίσεις μεταξύ του «εδώ» και του «εκεί», αλλά και για αρχιτεκτονικές και εκπαιδευτικές ιδέες.» 

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από τον Δημήτρη Παπανικολάου και την Αφροδίτη Σταθοπούλου και την ομάδα Greece GSD.