«ΓΙΑΝΝΗΣ Γ. ΚΟΥΤΣΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ»

Μια  ακόμη  μονογραφία

του Πάνου Τσακόπουλου

Ακριβώς τρία χρόνια μετά την ανάρτηση (βλ. εδώ) για την μονογραφία με το έργο του αρχιτέκτονα Γιάννη Κούκη (Έργα και Μελέτες, εκδόσεις Ποταμός), ο Πάνος Τσακόπουλος συστηματικός μελετητής της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής, επανέρχεται με μια ακόμη έκδοση, που αφορά έναν όχι ιδιαίτερα γνωστό, ταλαντούχο αρχιτέκτονα τον Γιάννη Κούτση.

Γιάννης Γ. Κούτσης

Σπετσιώτης στην καταγωγή, γεννημένος το 1933, με σπουδές στην Arts and Architecture School του Πανεπιστημίου του Yale, ο Κούτσης είναι ένας από τους ελάχιστους έλληνες αρχιτέκτονες που είχε την τύχη να παρακολουθήσει την διδασκαλία των Louis Kahn, Paul Rudolf, Vincent Scully και του Mies Van der Rohe στο διάστημα 1952-1959.

Πάνος Τσακόπουλος

Όπως σημειώνει ο Πάνος Τσακόπουλος για τον Κούτση, «“το μάθημα του Yale”, αν και είχε αφομοιώσει τις λειτουργικές και ρασιοναλιστικές αρχές του μεσοπολεμικού μοντερνισμού και του «διεθνούς στυλ» των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, διαφοροποιείται από αυτά με σαφήνεια, χαράσσοντας ταυτόχρονα ανεξάρτητη τροχιά και από το ιδιαίτερα γόνιμο όψιμο κορμπυζιανό έργο».

Μία δίγλωσση προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση, που την καλλιτεχνική επιμέλεια είχε η Ιωάννα Κωστίκα, και την ψηφιακή επεξεργασία μέρους των υψηλής ποιότητας σχεδίων, η Έλλη Τσακοπούλου.

Πριν την αναλυτική παρουσίαση των έργων με φωτογραφίες και σχέδια, τα δύο δοκίμια του Παναγιώτη Τσακόπουλου και του Ηλία Κωνσταντόπουλου προετοιμάζουν τον αναγνώστη με εξαιρετικές αναλύσεις που λειτουργούν συμπληρωματικά. Δύο αξιοζήλευτα κείμενα για μια μονογραφία, που αναδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο έναν «αφανή» αρχιτέκτονα, και τον εντάσσουν επάξια δίπλα στα γνωστά καθιερωμένα επί δεκαετίες ονόματα στον ελληνικό χώρο.

Διπλωματική εργασία – Bachelor of Architeture, Yale University, 1958

Στην έκδοση αυτή εκτός από τις διπλωματικές του για το bachelor (1958) και τo master (1959), παρουσιάζονται έργα από την συνεργασία του με το γραφείο του Θύμιου Παπαγιάννη. Στην συνέχεια, προβάλλονται έργα που πραγματοποίησε ως υπεύθυνος στο γραφείο που ίδρυσε το 1970, σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Ρένο Βακράτσα. Μονοκατοικίες, πολυκατοικίες, κτίρια γραφείων, και συμμετοχές σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

Πύλη Σιντριβανιού στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, 1ο Βραβείο στον αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό με τον Π. Καναβό. Συνεργάτες: γλύπτης Γιώργος Ζογγολόπουλος και ζωγράφος Μιχάλης Κατσουράκης

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο Κούτσης επικεντρώνεται σε εξοχικές κατοικίες στην Πάρο, Αντίπαρο και Σπέτσες.

Στα δύο δοκίμια η αρχιτεκτονική και τα έργα του, σχολιάζονται, αναλύονται και συσχετίζονται με τις επιρροές του. Παράλληλα αναδύεται η τάξη και ο ρυθμός που τα χαρακτηρίζει, οι μπρουταλιστικές του αναζητήσεις ειδικά στα πρώιμα έργα του, και μία υλικότητα υφασμένη πάνω στην κλασσικιστική συντακτική κανονικότητα της Ανατολικής ακτής και του Yale και με αναλογίες στα έργα του Κωνσταντινίδη και του Δεσποτόπουλου. Σε όλα τα υλοποιημένα έργα του, αναφέρει ο Τσακόπουλος, η τάξη και η καθαρότητα του δομικού συστήματος και η «οικοδομική αλήθεια» είναι τα στοιχεία που θα παράγουν την αρχιτεκτονική μορφή.

Κτίριο γραφείων Λαϊκής ασφαλιστικής στην Λ. Συγγρού, Αθήνα, 1984

Αναλύονται διάφοροι τύποι κατοικιών στην εξέλιξή τους, παρουσιάζονται οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί και γίνεται ειδική αναφορά στις απαράμιλλες τεχνικές σχεδίασης του Κούτση, και στην ματιέρα που τον χαρακτηρίζει, με τις κάθε είδους διαγραμμίσεις στο χέρι, που παραπέμπουν σε γκραβούρες.

Κατοικία στην Εκάλη, 1970

Δημαρχείο Ταύρου, λεπτομέρεια σχεδίου όψης. Έπαινος σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, με τον Ρένο Βακράτσα, 1972

Ακόμη και τα μετωπικά αξονικά προοπτικά του ανακαλούν την σχεδιαστική τεχνική των αρχιτεκτόνων του νεοκλασσικισμού.

Ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος επισημαίνει ότι ο Γ.Κούτσης αποτελεί έναν εξέχοντα εκπρόσωπο μιας αρχιτεκτονικής γεωμετρικής αφαίρεσης που αναδεικνύει τα δομικά υλικά διακρίνοντας τον φέροντα σκελετό από τα στοιχεία πληρώσεως, με κατασκευές από εμφανές σκυρόδεμα.

Κατοικία στην Άνω Βούλα, 1969-70, εσωτερικό προοπτικό

Αναφέρεται μεταξύ άλλων, και στις τεχνικές σχεδίασης, που αναδεικνύουν την υφή των υλικών και στα εσωτερικά προοπτικά που αποδίδουν με κάθε λεπτομέρεια την ατμόσφαιρα των χώρων. Αναφέρεται επίσης και σε επιρροές από τις συνθετικές αρχές του De Stijl και του Modrian.

Κατοικία στην Εκάλη, 1970, εσωτερικό

Οι αυστηρές γεωμετρικές αναζητήσεις του Γ. Κούτση, μέσα από την πραγματικά δυναμική αρχιτεκτονική του παιδεία, τον ωθούν σε επιλογές, ενίοτε ακραίες θα έλεγα, σε σχέση με το ελληνικό τοπίο και το δομημένο περιβάλλον ευαίσθητων περιοχών.

Κατοικία H1 με ξενώνα στις Σπέτσες, 1961

Οι κατοικίες του στις Σπέτσες εμμένουν σε μπρουταλιστκές αναζητήσεις, χαρακτηρίζονται από μια μνημειακότητα, αγνοούν τα τοπικά χαρακτηριστικά και παραπέμπουν σε μια πιο δημόσια αρχιτεκτονική (κατοικία Η2).

Η2 Κατοικία στις Σπέτσες, 1961

Ακολουθεί σε μικρότερες κλίμακες η κατοικία στα Λεγραινά το 1964-66 που πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Θύμιο Παπαγιάννη.

Κατοικία στα Λεγραινά, 1964-66, σε συνεργασία με το Θύμιο Παπαγιάννη

Κατοικία στο Καστρί. 1972

Στο πλαίσιο της επιδίωξης μιας πλαστικότητας ως προς την διάταξη των όγκων, εκτός από την κατοικία στο Καστρί το 1972, ακολουθεί η κατοικία στην περιοχή Βουτάκος στην Πάρο το 1981 που εντάσσεται στο τοπικό ύφος και ως προς την κάτοψη, αλλά και ως προς την μορφολογία και ειδικά την επεξεργασία των όψεων.

Κατοικία στην περιοχή Βουτάκος στην Πάρο το 1981

Διαπιστώνεται επίσης μια εμμονή στα πλέγματα σκίασης στις όψεις από οπλισμένο σκυρόδεμα, με ποικίλες χαράξεις, που προσδιορίζουν μια ταυτότητα σε μια σειρά έργων του.

Κατοικία στην Άνω Βούλα, 1969.1970

Δημαρχείο Ταύρου, έπαινος σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, με τον Ρένο Βακράτσα, 1972

Ο αρχιτέκτονας που λάτρεψε τις πεταλούδες, αναδείχθηκε με τον καλύτερο τρόπο από τον Πάνο Τσακόπουλο και τον Ηλία Κωνσταντόπουλο. Ιδιαίτερα ο Τσακόπουλος συνεχίζει συστηματικά με τα βιβλία του και τις διαλέξεις του να επιτελεί ένα σημαντικό έργο που τον εδραιώνει στον χώρο των θεωρητικών της αρχιτεκτονικής. Θα ήθελα ακόμη να επισημάνω ότι και οι εκδόσεις DOMa, προχωρούν παράλληλα με τα περιοδικά και στην συστηματική συμβολή στις εκδόσεις αρχιτεκτονικής που ελπίζω να συνεχιστούν.

Ανάπτυγμα εξωφύλλου

Τέλος ζήλεψα, την μέσα από τις επιρροές των δασκάλων του, επεξεργασία των σχεδίων του Γ. Κούτση, και πραγματικά λυπάμαι που δεν είχα την τύχη να έχουμε και εμείς εδώ δασκάλους να μας διδάξουν ένα σημαντικό δικό τους σχεδιαστικό ύφος. Έπρεπε κάπως να το βρούμε μόνοι μας.

Αξίζει λοιπόν μέσα από αυτή την έκδοση, να ανακαλύψετε τον σχετικά άγνωστο Γιάννη Κούτση, μαζί με την αναλυτική εργογραφία του και τις δημοσιεύσεις που παρατίθενται στο τέλος.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

 

ΤΑ ΕΝΤΥΠΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Σκέψεις και συσχετισμοί

Κατά μία παράξενη συγκυρία, βρέθηκα ξαφνικά μπροστά στα τεύχη τριών περιοδικών αρχιτεκτονικής, που έφτασαν με κούριερ την ίδια ακριβώς ημέρα, και δεν ήξερα τελικά ποιό να ανοίξω πρώτο. Ομολογώ ότι την παράσταση έκλεψε το πιο εντυπωσιακό από πλευράς μεγέθους περιοδικό με το πιο παράξενο, ασαφές και δύσκολα κατανοητό εξώφυλλο. Ένα διπλό εξώφυλλο που προκαλεί σύγχυση και παράλληλα περιέργεια, πέρα από τις ασυνήθιστες διαστάσεις του τεύχους, που ξεπερνά το Α3 (43.5 Χ 28.5 Χ 2.00 εκ) με ικανό βάρος και μεγάλη δυσκολία να ενταχθεί σε βιβλιοθήκη.

Πρόκειται για μία μαξιμαλιστική έκδοση του δεύτερου κατά σειρά τεύχους του έντυπου περιοδικού archisearch, με περισσότερες από 284 σελίδες, και πληθώρα διαφημίσεων, που καλύπτουν σχεδόν το 1/3 των σελίδων. 

Χαρακτηρίζεται από ένα ιδιότυπο και άνετο  layout, εκτυπωμένο  σε καλό ματ χαρτί, δίγλωσσο, με αγγλικούς μόνο τίτλους και ποικιλία μεγεθών στις γραμματοσειρές, από πολύ μεγάλες στους τίτλους, μέχρι εξαιρετικά μικρές στα κάπως δυσανάγνωστα και πυκνά κείμενα, παρά την άνεση του μεγάλου μεγέθους των σελίδων  

Με αυτά τα δεδομένα αναμφίβολα ο πάντα αισιόδοξος και εύχαρις Βασίλης Μπαρτζώκας, υπεύθυνος αυτής της έκδοσης, καταφέρνει να κερδίζει τις εντυπώσεις, δημιουργώντας παράλληλα και ερωτήματα σε σχέση με την διαδικασία αξιολόγησης και προβολής της πληθώρας των επιλογών του, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που βγαίνουν στο προσκήνιο:

Φωτογραφία, μόδα, interior design, αρχιτεκτονική, συνεντεύξεις, παρουσιάσεις αρχιτεκτονικών γραφείων παλαιότερων και νεότερων αρχιτεκτόνων, φοιτητικές εργασίες, events, παρουσίαση εκθέσεων…

…αφιέρωματα στις γυναίκες συναδέλφους, στην αρχιτεκτονική γενικότερα και πολλά ειδικά θέματα εμπεριέχονται σ’αυτή την έκδοση με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά παντελή απουσία σχεδίων.

Κυριαρχούν συντομευμένα άρθρα που απέχουν από τις σοβαρές και εκτενείς αναλύσεις, ανάλογες ας πούμε, με αυτές που φιλοξενήθηκαν στις σελίδες των Αρχιτεκτονικών Θεμάτων. Ένα περιοδικό υπερπληροφόρησης, που απαιτεί ικανό χρόνο να διαβαστεί, κάτι που ακόμη δεν έχω καταφέρει, παραμένοντας  στην πρώτη εντύπωση και σε επιλεγμένες αποσπασματικές αναγνώσεις.

Το μηνιαίο περιοδικό ek

Από την άλλη το μηνιαίο περιοδικό ek (Ελληνικές Kατασκευές), παραμένει σταθερά στην κλασική εικόνα ενός εντύπου ευρείας κυκλοφορίας, που πωλείται στα περίπτερα, χωρίς να καταφέρει μέσα στο χρόνο να δημιουργήσει μία νέα ταυτότητα, τουλάχιστον ως προς την εικόνα του. Το γνωστό μέγεθος, το γυαλιστερό χαρτί και το layout του περιοδικού παραμένει σταθερό προσεγμένο, αξιοπρεπές αλλά και σχετικά συμβατικό.

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και το εισαγωγικό κείμενο, (editorial) της διευθύντριας σύνταξης Αριάδνης Βοζάνη, καθηγήτριας στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, που εδώ και τρία χρόνια πήρε την σκυτάλη από τον Πάνο Τσακόπουλο, προχώρησε σε νέες πρωτοβουλίες ανανέωσης, και με περισσή ευγένεια διατυπώνει την άποψή της, αποφεύγοντας να σχολιάσει πιο κριτικά τα θέματα της επικαιρότητας, κάτι που σήμερα είναι ζητούμενο. Ευτυχώς κάτι αρχίζει να διαφαίνεται στο τελευταίο τεύχος.

Το περιοδικό υποστηρίζουν σταθερά ο Σταύρος Μαρτίνος, έμπειρος και ουσιαστικός στις συνεντεύξεις του, ο Νίκος Πατσαβός, που επιλέγει και παρουσιάζει εξαιρετικά έργα αρχιτεκτονικής, καθώς και ο Κωνσταντίνος Βουτουφιανάκης Πετρόπουλος ειδικός σε θέματα σύγχρονων υλικών. Ενδιαφέροντα τα αφιερώματα σε προσωπικότητες της αρχιτεκτονικής που έφυγαν, όπως του Δημήτρη Φατούρου και του Mark Cousins. Ενημερωμένη τέλος και η ατζέντα του περιοδικού για τα τρέχοντα θέματα, που αφορούν εκδηλώσεις, εκδόσεις, αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, εκθέσεις κλπ.

Εκεί που ενίοτε μπαίνουν ερωτηματικά, είναι στις επιλογές των έργων που προβάλλονται από το περιοδικό. Είναι χρήσιμο σε ένα βαθμό, να έχουμε μία συνολικότερη εικόνα για το ποια αρχιτεκτονική παράγεται σε αυτόν τον τόπο, ιδιαίτερα σε όλη αυτήν την δύσκολη περίοδο της κρίσης που εξακολουθεί να διαρκεί.

Αλλά έχω την αίσθηση, παρακολουθώντας συστηματικά το περιοδικό, ότι ανάμεσα στα επιλεγμένα καλά έργα που δημοσιεύονται, παρεισφρείουν και κάποια που δεν έχουν κάτι ιδιαίτερο να προσφέρουν, και απλά καταξιώνονται μέσα από εντυπωσιακές φωτογραφίσεις, προβληματίζοντας ή παρασύροντας τον αναγνώστη. Στο βαθμό μάλιστα που δεν διατυπώνεται η όποια κριτική των έργων που παρατίθενται και  απουσιάζουν θεωρητικά κείμενα σχολιασμού, τα έργα αυτά εμπλέκονται ανάμεσα στις εμβόλιμες διαφημίσεις που ίσως τελικά ευθύνονται και για την δημοσιοποίησή τους.

Αυτή η ιστορία των διαφημίσεων μας καταδυναστεύει καθημερινά παντού. Μάταια επιδιώκουμε να απαλλαγούμε από αυτές ακούγοντας ραδιόφωνο, βλέποντας τηλεόραση και διαβάζοντας κάθε είδους έντυπα. Οι διαφημίσεις μας παρασύρουν, μας αποπροσανατολίζουν και δυστυχώς είναι ένα αναγκαίο κακό.

Το περιοδικό DOMa

Με τον καλλίτερο όμως τρόπο, εκτιμώ ότι χειρίζεται αυτό το θέμα των διαφημίσεων το περιοδικό DOMa. Οι διαφημίσεις δεν εμπλέκονται στα 4-5 θέματα που παρουσιάζονται στο περιοδικό. Εντάσσονται ενδιάμεσα σε αυτόνομες ενότητες και σε διαφορετικό χαρτί και ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται μπορεί εύκολα να ενημερωθεί. Έτσι, τα εκάστοτε θέματα που επιλέγονται παρουσιάζονται αδιάσπαστα, το καθένα σε ικανό αριθμό σελίδων. Το περιοδικό, ίσως κατά παγκόσμια πρωτοτυπία, επιδιώκει να προβάλει αναλυτικά το ταξίδι του σχεδιασμού μέχρι και την τελική υλοποίηση των έργων. Τίτλοι, κείμενα και λεζάντες, διατυπώνονται στα αγγλικά, με ταυτόχρονη ελληνική μετάφραση σε μαύρες σελίδες στο τέλος της παρουσίασης κάθε έργου. Σύντομα κατατοπιστικά κείμενα, επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό και αναλυτικά σχέδια, αξονομετρικά και προοπτικά, συγκροτούν μία ολοκληρωμένη εικόνα των έργων που επιλέγονται από τον διεθνή χώρο και από την Ελλάδα.

Όλο το υλικό παρουσιάζεται σε ένα υψηλού επιπέδου πρωτότυπο και άνετο layout στις σελίδες, με μία επιμονή σε μικρού μεγέθους φωτογραφίες, σε ματ χαρτί, και με μια ιδιαίτερη, παλαιάς κοπής επεξεργασία της βιβλιοδεσίας, που ολοκληρώνεται με το ανεξάρτητο ανάγλυφο σε χοντρό χαρτί εξώφυλλο.

Πρόκειται για μία έκδοση που αποτελεί ταυτόχρονα και  ένα ελκυστικό αντικείμενο, που σε προτρέπει να το απολαύσεις σε ικανό χρόνο, σαν να παρακολουθείς μια κινηματογραφική ταινία που θέλεις να την δεις ξανά και ξανά.

Η αρχιτεκτονική αντιμετωπίζεται εδώ όχι ως ένα στιγμιαίο αποτέλεσμα, αλλά σαν μια ελκυστική περιπέτεια και χαίρομαι που τελικά το περιοδικό αυτό σε σύντομο χρόνο έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον σε ένα διεθνές αναγνωστικό κοινό που σταδιακά διευρύνεται. Κάποιοι θεωρούν εστέτ τις επιλογές του περιοδικού με αρνητικό πρόσημο. Προσωπικά εκτιμώ, ότι εδώ είναι και η αξία του μια και μας ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο, με τις επιλογές του, που δεν είναι πολυδημοσιευμένες.

Το περιοδικό DOMa εκδίδεται σε 3 τεύχη το χρόνο, υπό την κεντρική ευθύνη του καθηγητή στην Σχολή Αρχιτεκτονικής στην Πάτρα Γιώργου Α. Πανέτσου, και των συνεργατών του Θανάση Μάνη και Νίκου Σούλη και αποτελεί συνέχεια και μετεξέλιξη των ΔΟΜΩΝ, ενός εγχειρήματος που ξεκίνησε το 2005 με το γνωστό περιοδικό ΔΟΜΕΣ.

Το περιοδικό ΔΟΜΕΣ

Το περιοδικό αυτό, που εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, και το νέο τεύχος αναμένεται, ανανεώθηκε πρόσφατα σημαντικά, τόσο ως προς την εικόνα και το μέγεθός του όσο και ως προς το περιεχόμενό του καλύπτοντας με τον καλύτερο τρόπο τα τρέχοντα θέματα για την αρχιτεκτονική στην Ελλάδα.

Είναι σημαντικό ότι όλα αυτά τα περιοδικά πραγματοποιούν παράλληλα και μία σειρά από άλλες σημαντικές και παράλληλες εκδηλώσεις που κρατούν το ενδιαφέρον μας ζωντανό, αξιοποιώντας την προσφορά των διαφημιζόμενων χορηγών.

Εκθέσεις, ημερίδες, αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, και ενδιαφέρουσες  εκδόσεις συμπληρώνουν το κάδρο των δραστηριοτήτων τους  και μόνο η πανδημία κατάφερε για λίγο να τις αναστείλει. Σε κάθε περίπτωση, τα περιοδικά αυτά διαμορφώνουν ένα πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα εκδοτικό τοπίο και στην ουσία λειτουργούν συμπληρωματικά, διαρκώς βελτιούμενα και εξελισσόμενα. Από τις ανάλογες εκδοτικές πρωτοβουλίες  του παρελθόντος, έχουμε περάσει σε μία εποχή διαρκών αναζητήσεων, που ενισχύεται από μία άμιλλα μεταξύ των επιμελητών, χωρίς ανταγωνιστικές συμπεριφορές και διεκδικήσεις αποκλειστικών δημοσιεύσεων και παρεξηγήσεων.

Αριάδνη Βοζάνη, Γιώργος Πανέτσος, υπεύθυνοι των περιοδικών ek και DOMa αντίστοιχα,  διατηρούν μια άριστη μεταξύ τους σχέση και πασχίζουν στο πλαίσιο των δυνατοτήτων που εξαρτώνται από τους εκδότες τους, για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα

Πέρα όμως από τα ειδικά αυτά περιοδικά και του αριθμού διαδικτυακών ιστότοπων για την αρχιτεκτονική, που απευθύνονται σε πιο ειδικευμένο κοινό, η αρχιτεκτονική προβάλλεται έντονα τον τελευταίο καιρό και από τα ΜΜΕ.

Συχνά οι εφημερίδες, πέρα από τα τακτικά επώνυμα άρθρα συναδέλφων, που έχουν πυκνώσει, (όπως του Ανδρέα Γιακουμακάτου στην Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Τάση Παπαϊωάννου στην Εφημερίδα των Συντακτών και του γράφοντα στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ), έχουν εντάξει στην ύλη τους, και κυρίως στα ένθετα περιοδικά, αφιερώματα με την ελληνική αρχιτεκτονική. Έλληνες αρχιτέκτονες προβάλλονται με τα έργα τους, σε πολυσέλιδες δημοσιεύσεις, σε αντίθεση με το παρελθόν, που συστηματικά στις σπάνιες παρουσιάσεις κτιρίων δεν αναφέρεται το όνομα του αρχιτέκτονα γιατί θεωρείται διαφήμιση.

Οι καιροί άλλαξαν, και αίφνης σήμερα τυχαίνει να κρατώ στα χέρια μου το κοσμικό ένθετο περιοδικό GALA, στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ, με πολυσέλιδο αφιέρωμα στους Point Supreme architects, στον Κωνσταντίνο Πανταζή και την Μαριάννα Ρέντζου, όπου παρουσιάζουν όχι μόνο τη δουλειά και τα οράματά τους αλλά και τις ενδιαφέρουσες απόψεις τους για την πόλη και τον δημόσιο χώρο. Μόλις την προηγούμενη βδομάδα επίσης στο περιοδικό "Κ" της εφημερίδας Καθημερινής της Κυριακής, υπήρχε αναλυτικό αφιέρωμα στα υποψήφια έργα Ελλήνων αρχιτεκτόνων για το Ευρωπαϊκό βραβείο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής – Mies van der Rohe Awards 2022.

Παρουσιάσεις που ξεφεύγουν από την λογική των δημοσιεύσεων στο πλαίσιo του life style που επικρατούσε συνήθως στο παρελθόν. Κάτι αλλάζει λοιπόν στην Ελλάδα. Η επώνυμη αρχιτεκτονική διαχέεται έτσι στο ευρύτερο κοινό, που ακόμη θεωρεί ότι μπορεί να πραγματοποιείται είτε από πολιτικούς μηχανικούς, είτε με εργολάβους, είτε από τον μικρό αρχιτέκτονα που κάθε Έλληνας θεωρεί ότι διατηρεί εντός του.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΠΟΚΟΡΟΣ

1821

«Η γιορτή»

+

ένα σχόλιο

σιγά εδώ, μη ταράξης

την ιεράν ανάπαυσιν

των τεθνημένων

                                           Ανδρέας Κάλβος, «Ωδαί»

Η Γαλανόλευκη, έντεκα ξύλα από τα γεφύρια των βουνών, οριζόντια ντυμένα με πανιά

Με αφορμή την σημαντική αυτή έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Κουμπάρη, θα ήθελα να σημειώσω κάποιες γενικότερες σκέψεις για τις σχετικές επετειακές εκδηλώσεις.

Έχω την αίσθηση ότι η επέτειος των 200 χρόνων μας ξεγλιστρά. Είχα την ελπίδα ότι θα ήταν μια καλή ευκαιρία να ξεπεράσουμε τις στρεβλώσεις και εξιδανικεύσεις του παρελθόντος, που από τα μαθητικά μας χρόνια έχουν εμποτιστεί εντός μας, προκαλώντας ένα αίσθημα εξαπάτησης και να μπούμε στην ουσία, να γνωρίσουμε την αλήθεια. Όσο μπορώ να παρακολουθώ τα γεγονότα των εορτασμών εκτιμώ ότι τελικά δεν είμαστε έτοιμοι να αναμετρηθούμε με το παρελθόν.

Πέρα από τα εξαιρετικά κείμενα και τις εκπομπές της Μαρίας Ευθυμίου και άλλες εκδηλώσεις και εκθέσεις, ακόμα και από την εμβληματική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, με τίτλο «1821 πριν και μετά» εισέπραξα μια αμφίσημη αίσθηση. Η τόσο καλοστημένη αυτή έκθεση με τα πραγματικά σπάνια εκθέματα και την τόσο  τεκμηριωμένη ιστορική ανάλυση, που θα έπρεπε να παραμείνει μόνιμα σε ένα μουσείο, ένοιωσα ότι δεν με άγγιξε σε βάθος. Εκτιμώ ότι στην ουσία ενισχύει την επίσημη εκδοχή της Ιστορίας, που αποκαλύπτεται μέσα από χρυσές κορνίζες, έργα τέχνης και κειμήλια, εντυπωσιακά παρουσιασμένα και δύσκολα αναγνώσιμα λόγω του μεγάλου μεγέθους και αριθμού. Αισθάνθηκα και πάλι κάπως σαν να χρυσώνεται το χάπι μέσα από την από κάθε πλευρά άψογη παρουσίαση. Θα πρόσθετα ακόμη και τις απαστράπτουσες ελληνοπρεπείς ενδυματολογικές αναφορές της κας Αγγελοπούλου, προέδρου της επιτροπής Ελλάδα-1821, που παρέμεινε για άλλη μια φορά σε ένα επίπεδο ευπρέπειας αλλά και εντυπωσιασμού.

Ο Χρήστος Μποκόρος

Έρχομαι τώρα στον Χρήστο Μποκόρο. Τι να πω για αυτόν τον σεμνό καλλιτέχνη που με συγκινεί στο διηνεκές, αποτυπώνοντας με τα έργα του μια Ελλάδα ξεχασμένη ευαίσθητη και αληθινή, έχοντας την τύχη να βιώσει σπάνιες προσωπικές εμπειρίες που καθορίζουν το καλλιτεχνικό του έργο. Αυτή την φορά στην Κουμπάρη το 1821 συνοψίζεται σε μια παράξενη γιορτή, που ομολογώ με συγκίνησε, με άγγιξε και με έβαλε σε ένα κλίμα που αισθάνθηκα ότι μπήκα στην ψυχή αυτών των σημαντικών προσώπων του 21.

Η είσοδος στην «Δόξα Μονάχη»

Μέσα σε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα με μια διάχυτη ιερότητα, ο Μποκόρος ξεκινώντας υφαίνοντας φως και υφάινοντας σκοτάδι, σε περνάει από την νύχτα με εικόνες ηρώων και μνημείων αφανών, σε ένα χώρο με ένα μελαγχολικό φως της ημέρας όπου: «Μπαίνοντας από ένα στενεμένο διάδρομο ν’ απλώνεται στους τρείς τοίχους, ζωφόρος, η γιορτή, ένα μακρύ τραπέζι σε σχήμα πι, φτιαγμένο σαν από πολλά μικρά μικρότερα, άνισα μεταξύ τους, σκεπασμένα με τραπεζομάντηλα, κυρίως λευκά αλλά όχι ίδια, πολυκαιρισμένα, λερωμένα πιά, σαν να έχει φέρει ο καθένας το δικό του, οι φίλοι, οι συγγενείς, η γειτονιά, η πατρίδα όλη…»

[…] «Στις θέσεις των ηρώων αγριολούλουδα, λεμονανθοί, δαφνόφυλλα, μυρτιές, βασιλικούδια, λιόκλαδα, θυμαράκια, άλλοτε ζωγραφισμένα και άλλοτε πραγματικά.»

Πέρα από το στοιχείο της γραφής, κυριαρχεί και το στοιχείο της ύφανσης, μια και η μητέρα του ήταν υφάντρα.

Τι να πω περισσότερο για αυτόν τον χειρισμό του Μποκόρου. Έμεινα σιωπηλός αρκετή ώρα και ένοιωσα εκεί, μέσα από τη γιορτή και την αφαίρεσή, την δύναμη των αδυναμιών των ανθρώπων, που συνυπάρχουν, και στο όνομα ενός κοινού στόχου συμπορεύονται, μάχονται, και αντιμάχονται, διαφωνούν και ομονοούν, λεηλατούν και σφαγιάζουν και τελικά δοξάζονται άλλοτε νικητές και άλλοτε νικημένοι στο όνομα της μεγάλης πατρίδας. Τόσο απλά!

Παραθέτω στην συνέχεια όσα κατέγραψα φωτογραφικά σε αυτή την έκθεση απλά για να παραμείνουν στην ιστορία αυτού του ιστότοπου. Αδυνατώ όμως να μεταφέρω την αίσθηση του κατανυκτικού αυτού χώρου φωτισμένου υποδειγματικά, από τον σκηνοθέτη Φίλιππο Κουτσαφτή, σταθερό φίλο και συνεργάτη του καλλιτέχνη.

Η ιστορία υφαίνοντας φως | Η ιστορία υφαίνοντας στο σκοτάδι

Χτένι αργαλειού / Λεπτομέρεια

Μνημείο αφανών: το αίμα

Μνημείο αφανών: η σκιά

Οι Ήρωες επιφανείς και αφανείς

Σολωμός 3

Σκιά Σολωμού

Σκιά Καραϊσκάκη

Γενική άποψη «Δόξα Μονάχη»

Η Δόξα μονάχη (στην στέψη)

Ο κατάλογος της έκθεσης και το e μερολόγιο

Την έκθεση συνοδεύει ένας εξαιρετικός κατάλογος, υψηλής ποιότητας και ικανού μεγέθους, που σπάνια βλέπουμε σε εκθέσεις τα τελευταία χρόνια. Πέρα από την εκτενή παρουσίαση των έργων με υπέροχες μεγεθυμένες επιλεγμένες λεπτομέρειες, εμπεριέχει κείμενα του καλλιτέχνη που αφηγείται προσωπικές μνήμες, από την παιδική του ηλικία αναφερόμενος σε σπάνιες εικόνες και βιώματα που συγκινούν και ερμηνεύουν κατά κάποιο τρόπο τις εικαστικές επιλογές του. Ο Μποκόρος παράλληλα με το εικαστικό του έργο, επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι έχει μια ικανότητα γραφής, μετατρέποντας τον κατάλογο σε ένα λογοτεχνικό θα έλεγα πόνημα με επιλεγμένα αποσπάσματα ποιημάτων, εικονογραφημένο με φωτογραφικό υλικό και κυρίως με τα έργα του, που βάζει τον αναγνώστη σε μια ατμόσφαιρα συμβάλλοντας ουσιαστικά στην απόλαυσή τους.  Ένθετο τεύχος στον τόμο, περιλαμβάνει  εισαγωγικά κείμενα του Γιώργου Μαγγίνη και των Δημήτρη Βλαστού και Μάνου Δημητρακόπουλου καθώς και κείμενα  των επιμελητών της έκθεσης Κωνσταντίνου Παπαχρήστου και Μάνου Δημητρακόπουλου, που συμμετείχε και στον σχεδιασμό της έκδοσης  σε συνεργασία με την Μαριάννα Πόγκα και τον Χρήστο Μποκόρο.

Παράλληλα, με την ευκαιρία της έκθεσης εκδόθηκε και δεύτερο eμερολόγιο του Χρήστου Μποκόρου στο οποίο σταχυολογούνται οι αναρτήσεις του στο διαδίκτυο και ειδικά στο facebook για το διάστημα από το 2016-2021.

Το δεύτερο e-μερολόγιο, σημειώνει ο Μποκόρος, αφιερώνεται ξανά με ευγνωμοσύνη στους εικονικούς φίλους του διαδικτύου, που με το πρόσχημα της δυνητικής επικοινωνίας συντροφεύουν ακόμη την πολύχρωμη μοναξιά στην φωτισμένη οθόνη του ηλεκτρονικού μας κενού.

Για άλλη μια φορά, επιβεβαιώνεται ότι το μέσον εξαρτάται πως το χρησιμοποιείς Το εργαλείο είναι χρήσιμο όταν έχεις κάτι να κάνεις με αυτό

Σιγά σιγά η καταγραφή άρχισε να γίνεται πιο εξομολογητική, κάτι σαν ημερολόγιο.

Διάρκεια έκθεσης έως 17 10 2021

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση