ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ 2025

_________________________

Για να διαβάσετε τα κείμενα των διαλέξεων που ακολουθούν κάντε scroll αμέσως μετά τα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:


1. Δημήτρης Αντωνακάκης

Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου –Εργαστήριο 66 

Δυό  παράλληλες διαδρομές με κοινή αφετηρία.

1964/ 1965/ 1981/1999-2016/ 2024

Διάλεξη που πραγματοποιήθηκε από τον Δημήτρη Αντωνακάκη την Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2025 στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη, αφιερωμένη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου.
Ένα έργο του Εργαστηρίου 66, σημείο αναφοράς για τη μεταπολεμική ελληνική αρχιτεκτονική, που επανεξετάζεται και επεκτείνεται από τον ίδιο, 60 χρόνια μετά.

.....................................................................................

1.

Δημήτρης Αντωνακάκης

Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου –Εργαστήριο 66 

Δυό  παράλληλες διαδρομές με κοινή αφετηρία.

1964/ 1965/ 1981/1999-2016/ 2024

Σας ευχαριστώ που αφήσατε το ήσυχο κυριακάτικο απόγευμα για να βρεθείτε εδώ μαζί μας. Θα ήθελα όμως πριν από οτιδήποτε άλλο να ευχαριστήσω θερμά τον Πρόδρομο Παπαδόπουλο , τον Θανάση Μανή τις Δομές και βέβαια τον Γιώργο Πανέτσο, για την ευκαιρία που μας προσφέρουν να παρουσιάσουμε την ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου της Χίου .

Μια ιστορία, όπως εμείς  (02) την ζήσαμε όλα αυτά τα χρόνια, αναδεικνύοντας μέσα από τις κοινές περιπέτειες του Μουσείου , και του γνωστού Εργαστήριου 66, που έτυχε να συνδεθεί μαζί του, όσα αρκετά ασυνήθιστα συνέβησαν, όμως χαρακτηριστικά της Ελληνικής πραγματικότητας, ελπίζω χρήσιμα και ίσως διδακτικά.

Νομίζω ότι δεν είναι σπάνιο μια ιστορία να ξεκινάει μοναχή και κάπου να συνδέεται με κάποια άλλη που να την έχει προκαλέσει

Έτσι κάπως αρχίζει με τις εθνικές εκλογές του 1964 η ιστορία του Μουσείου στη Χίο, όπου κυριάρχησε η τότε Ένωση Κέντρου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Βουλευτής Χίου και υπουργός στην κυβέρνησή του ο Χιώτης πολιτευτής Νικόλαος Ζορμπάς. Τολμώ να πω πως ίσως ήταν αυτός που ενήργησε, ώστε στις αρχές του 1965 να προκηρυχθεί πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την μελέτη ενός Αρχαιολογικού Μουσείου στη Χίο.

εικ. 03

Ήταν τότε μια γόνιμη περίοδος για την αρχιτεκτονική κοινότητα. Οι αρχιτέκτονες με τον σύλλογο τους, μετά από πέντε συνέδρια (03), ένα κάθε χρόνο, είχαν καταφέρει να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στη πολιτική ζωή της χώρας και είχαν πετύχει μέσα από κινητοποιήσεις κυρίως του συλλόγου τους και νέων αρχιτεκτόνων, να επιβάλλουν την προκήρυξη αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για τα δημόσια κτήρια, μέσα από το περίφημο διάταγμα για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς , που από ότι μαθαίνουμε βρίσκεται ακόμα υπό διαπραγμάτευση.

60 χρόνια! … Αν είναι δυνατόν...

Ποια ήταν η κατάσταση μέχρι τότε στο αρχιτεκτονικό μας Γραφείο.

Από τα πρώτα χρόνια του αρχιτεκτονικού μας βίου η Σουζάνα κι εγώ συνεργαζόμαστε με τους συμμαθητές της Σουζάνας, τους αγαπημένους Έφη Τσαρμακλή-αργότερα Βροντίση, και τον Ντένη Ποτήρη κι ακόμα με τον Αντώνη Τρίτση και την νεώτερη Ελένη Γκούση- αργότερα Δεσύλλα, καθώς και με τον Κωστή Γκάρτζο, δικό μου συμμαθητή, ο οποίος όμως απομακρύνθηκε σιγά- σιγά από την ομάδα.

Όλοι αυτοί, είχαμε θεωρήσει ως κορύφωση των σπουδών μας την λαμπρή διδασκαλία του James Speyer συνεργάτη του Mies van der Rohe, που δίδαξε στο ΕΜΠ ως επισκέπτης καθηγητής τρία χρόνια, από το 1958 έως το 1961, τις χρονιές δηλαδή που εμείς διαδοχικά αποφοιτούσαμε.

(εικ. 04)

Εδώ (04) στην εκδρομή της σχολής που μας ακολούθησε.

Όπως έχει επισημάνει η Σουζάνα Αντωνακάκη:

«είχαμε ασκηθεί, από τα φοιτητικά μας χρόνια, με την καταλυτική επίδραση του James Speyer, ο οποίος πολύ συστηματικά μας δίδαξε, σαν ανοιχτόμυαλος μαθητής του Mies Van Der Rohe , την σχέση της αρχιτεκτονικής με την ακρίβεια στο σχεδιασμό , την σημασία του μέτρου που προσδιορίζει με ακρίβεια τις αναλογίες αλλά και την ελευθερία για επιλεγμένες παραβάσεις οι οποίες τονίζουν τις κανονικότητες».

Σ’ αυτή τη διδασκαλία –συνεχίζει η Σουζάνα- οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τη πρακτική του εφαρμοσμένου λόγου, και την ανοιχτή ερμηνεία του καννάβου στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Ένα εμβάτη που επιλέγεται ώστε να παραπέμπει σε μέτρα που αντιστοιχούν σε στοιχεία επαναλαμβανόμενα στο κτίριο, ένα εμβάτη που μετράει κατακόρυφες καθώς και οριζόντιες επιφάνειες υπαίθριους η κλειστούς χώρους και διαχέεται σε όλο το στερεό … .

Αυτή η μικρή ομάδα είχε μάθει μαζί του μια σειρά από προϋποθέσεις στις οποίες οφείλαμε να επιμένουμε στη διάρκεια της συνθετικής διαδικασίας πριν καταλήξουμε στην αξιολόγησή της πρότασής μας. Προϋποθέσεις που είχαν κοινούς στόχους και πειθαρχούσαν σε κοινά αποδεκτές διαδικασίες,

Με αυτή την ομάδα των συμμαθητών μας συνεργαζόμαστε τα απογεύματα, μετά τις τρέχουσες υπαλληλικές ή άλλες υποχρεώσεις μας, κάποιες δουλειές που τις δούλευε ο καθένας μόνος του ή από κοινού, συστεγαζόμενοι σε ένα δωμάτιο- γραφείο όπου μας φιλοξενούσε ο πατέρας της Σουζάνας, στην οδό Βησσαρίωνος 1.

Όλοι εμείς, συμμετείχαμε τότε ενεργά στις διάφορες επιτροπές του συλλόγου και σε πολλούς διαγωνισμούς που προκηρύσσονταν εκείνη την εποχή. Μας είχαν ενθαρρύνει τότε οι επιτυχίες που είχαν σημειώσει οι νέες ομάδες αρχιτεκτόνων των Νίκου Δεσύλλα, Δημήτρη Κονταργύρη, Αντώνη Λαμπάκη και Παύλου Λουκάκη και των συμμαθητών μου τον Ντίνο Παπαιωάννου και τον αγαπημένο Κώστα Φινέ, που είχαν σαρώσει κυριολεκτικά τα βραβεία στους διαγωνισμούς που έπαιρναν μέρος.

Σε κάμποσους από αυτούς τους διαγωνισμούς, είχαμε κι εμείς την τύχη να διακριθούμε, αλλά μέχρι τότε κανένα από τα βραβεία που έτυχε να αποσπάσουμε δεν είχε προχωρήσει στην πραγματοποίηση του προκυριχθέντος έργου. Είναι μια μόνιμη κακοδαιμονία της Ελληνικής διοίκησης, η οποία δυστυχώς συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

Σε αυτό το πλαίσιο εκμεταλλευόμενοι την περίσταση, αποφασίσαμε να συμμετάσχουμε στον διαγωνισμό για το Μουσείο στη Χίο, η Σουζάνα κι εγώ, μαζί με την καλή μας φίλη και συνεργάτιδα την Ελένη Γκούση- Δεσύλλα. Δουλεύαμε οι τρεις μας από αργά το απόγευμα έως αργά το βράδυ, στο διαμέρισμα όπου μέναμε τότε, κοντά στα γραφεία Δοξιάδη , με τον μικρό μας γιό να κυκλοφορεί ανάμεσα στα τραπέζια που είχαν μετατραπεί σε σχεδιαστήρια και την κόρη μας στη κούνια.

Ήταν πριν λίγους μήνες το 1964 που είχαν απομακρύνει την Σουζάνα από το υπουργείο προεδρίας της κυβερνήσεως όπου υπηρετούσε - μια άθλια ιστορία εσωτερικών Υπαλληλικών ανταγωνισμών - ,(*Στίκας) και όπου ως υπάλληλος είχε μόλις ολοκληρώσει (07) με επιτυχία την μελέτη και την επίβλεψη της κατασκευής για την αναμόρφωση της πλατείας Αγίας Σοφίας στην Θεσσαλονίκη. 

(εικ. 07)

Αντίστοιχα εγώ το πρωί στην αεροπορία και το απόγευμα βοηθός στο γραφείο που είχαν συγκροτήσει ο Παύλος Μυλωνάς και ο Δημήτρης Φατούρος για την μελέτη του κτηρίου της Εθνικής Πινακοθήκης που είχαν κερδίσει σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.

Συμμετοχή λοιπόν στον διαγωνισμό για το Μουσείο της Χίου με την Ελένη, όπου είχαν συμμετάσχει 50 ομάδες αρχιτεκτόνων, αριθμός ασυνήθιστα μεγάλος για την εποχή. Και να αίφνης η έκπληξη: Α βραβείο.  (08)                                                                   

(εικ. 08)

Αυτό είναι το προοπτικό κολάζ που συνόδευε την πρότασή μας, μια τεχνική που μας είχε μάθει ο Speyer–

Μετά από κάμποσες μέρες το θαύμα: η ανάθεση της μελέτης για την κατασκευή του έργου, ανάθεση με το ίδιο πρόγραμμα που είχε δοθεί στο πλαίσιο του διαγωνισμού.

Η ευθύνη μεγάλη καθώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσουμε την υπηρεσία από την οποία μόλις ορισμένοι υπηρεσιακοί παράγοντες είχαν καταφέρει να απομακρύνουν την Σουζάνα και να σταθούμε άξιοι για να αναλάβουμε ένα τόσο σημαντικό έργο,

Εκείνη την εποχή, ταυτόχρονα με την ανάθεση του Μουσείου, ο εργολάβος με τον οποίο ήδη συνεργαζόμαστε, πάντα με την Σουζάνα, και με τον οποίο είχαμε ήδη πραγματοποιήσει τρις λίγο ασυνήθιστες πολυκατοικίες[1] αποφάσισε να ασχοληθεί με τον Τουρισμό και μας είχε αναθέσει σαν ξεκίνημα ένα μικρό ξενοδοχείο στη Πελοπόννησο (09),  απέναντι από την Ύδρα , αυτό που αργότερα έγινε το πολύ γνωστό και από τις ελληνικές ταινίες της εποχής , το Υδρα Μπιτς.

(εικ. 09)

Σε αυτό το πλαίσιο, με την ξαφνική ανάθεση της μελέτης του Μουσείου τα πράγματα δυσκόλεψαν, όχι μόνο γιατί η δουλειά ήταν πολλή, αλλά και διότι η μελέτη ενός δημόσιου κτηρίου , όπως το Μουσείο, είχε ιδιαίτερες απαιτήσεις. Το δωμάτιο- γραφείο και τα σπίτια δεν μας χωρούσαν. Έτσι ενοικιάσαμε ένα πολύ μικρό χώρο στο τέρμα της οδού Αναγνωστοπούλου πάνω στα σκαλάκια της Διδότου. Στον ένα χρόνο ο ιδιοκτήτης ήθελε να ιδιοκατοικήσει , και μετακινηθήκαμε στην Γιάννη Σταθά 18. όπου μείναμε 9 χρόνια,

Δημοσιεύσαμε την πρότασή του διαγωνισμού για το Μουσείο στη Χίο στο πρώτο τεύχος των Αρχιτεκτονικών Θεμάτων (10),  [2], απλά με τα ονόματα μας. 1967.

(εικ. 10)

Λίγο αργότερα δουλεύοντας την μελέτη εφαρμογής σκεφτήκαμε με την Σουζάνα να προτείνουμε στους φίλους και συνεργάτες, που συχνά μετείχαμε σε διαγωνισμούς ανάλογα με την περίσταση και την τυχαία διαθεσιμότητα του καθενός τους, μια και εμείς οι δύο δεν λείπαμε ποτέ, να συγκροτηθούμε ως ομάδα με τον τίτλο: Εργαστήριο 66 στο πλαίσιο της οποίας να εντάσσεται κάθε έργο που θα παρουσιάζαμε.

Με αυτή την μορφή, κάτω από την στέγη του Εργαστηρίου 66, δημοσιεύσαμε για πρώτη φορά στα Αρχιτεκτονικά Θέματα[3] το 1972 , με την σχεδιαστική βοήθεια του νεώτερου μέλους της τότε ομάδας, τον Κωστή Χατζημιχάλη, ομότιμο καθηγητή σήμερα, στρατευμένο τότε, την τελική πρότασή μας για το Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου, του οποίου θα επιχειρήσω να σας παρουσιάσω τις διάφορες φάσεις της ιστορίας του, που τόσο άμεσα συνδέεται, όπως θα φανεί από τα γεγονότα, με την δική μας αρχιτεκτονική διαδρομή ζωής.

Ήταν τότε χειμώνας του 1965. Πριν 60 χρόνια!!!

Μην ανησυχείτε όμως, δεν πρόκειται να σας παρουσιάσω την δική μας αρχιτεκτονική πορεία .

Αναφέρθηκα στο ξεκίνημά της, για να επισημάνω στους συναδέλφους που τελειώνοντας τις σπουδές τους αντιμετωπίζουν μια παγερά αδιάφορη κοινωνία και μια κρεατομηχανή εργολάβων και έμπορων, ότι η κάθε μια και ο καθένας τους θα μπορούσε κάπως έτσι να ξεκινήσει προκαλώντας την τύχη μέσα από μια ομοιογενή ομάδα, και να τους πω ότι ναι σταθήκαμε τυχεροί, σε αυτά τα πρώτα μας βήματα, αφοσιωμένοι βέβαια στην Αρχιτεκτονική, όλα αυτά τα χρόνια, στα οποία υπήρξαν επιτυχίες αλλά και πολλές αποτυχίες τις οποίες όμως εύκολα ξεπερνούσαμε στην ομάδα με χιούμορ και συντροφικότητα επιμένοντας.

Ας δούμε λοιπόν τα γεγονότα από την αρχή, σε 5 φάσεις.

 Α΄ΦΑΣΗ:1964   

Η Πρόταση του Διαγωνισμού.

.

Από τα δεδομένα που δόθηκαν στο διαγωνισμό διαπιστώσαμε ότι το οικόπεδο που θα χτίζονταν το Μουσείο, (12)  ήταν σε απόσταση από το λιμάνι και το κέντρο της Πόλης.

(εικ. 12)

Η μορφή του οικοπέδου που περιβάλλεται από δρόμους στις τρις από τις τέσσερις πλευρές του, χαρακτηρίζεται κυρίως από την μεγάλη υψομετρική διαφορά, 15.0μ, ανάμεσα στην ψηλότερη δυτική πλευρά του και την απέναντί της χαμηλότερη ανατολική, από όπου περνάει ο κύριος δρόμος που οδηγεί στο λιμάνι και στο κέντρο της πόλης.

Αυτή η απότομη ανηφόρα από τον δρόμο καθιστούσε προβληματική την είσοδο στο Μουσείο, καθώς δεν προσέφερε την δυνατότητα να δημιουργηθεί μπροστά από το κτήριο, στο επίπεδο του δρόμου, ένας χώρος υποδοχής, μια πλατεία που θα θέλαμε να λειτουργήσει ως ελκυστική διείσδυση του δημόσιου χώρου στη μουσειακή εμπειρία .

Στα ζητούμενα του διαγωνισμού ήταν , πολύ σωστά, πέραν της επίλυσης του προγράμματος, η πρόβλεψη της δυνατότητας επέκτασης του Μουσείου μέχρι διπλασιασμού των χώρων του. Όρος εξαιρετικά σημαντικός για την συγκεκριμένη συνθετική προσέγγιση, αλλά και για κάθε αρχαιολογικό Μουσείο στην Ελλάδα καθώς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς την ποσότητα και τον όγκο των εκθεμάτων που θα προκύψουν από τις –ατελείωτες- αλλά και μελλοντικές ανασκαφές ήδη εντοπισμένων ή νέων αρχαιολογικών χώρων.

(εικ. 13)

Το κτήριο (13) χωροθετήθηκε στην πρότασή μας, προς την ανατολική πλευρά του οικοπέδου αφήνοντας χώρο για την μελλοντική του επέκταση στη δυτική και αναπτύχθηκε 6,50μ ψηλότερα από το δρόμο.

Οι στόχοι της πρότασής μας όπως περίπου τους διαβάζω από την τότε δημοσίευση στα Αρχιτεκτονικά Θέματα που σας έδειξα ήταν :

Α: προσαρμογή στο υπάρχον έδαφος , εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του οικοπέδου και συσχέτισή του με τις δραστηριότητες της πόλης . 

Β: Ελαστική σύνθεση ανοικτής μορφής με αυστηρά επιλεγμένο κάναβο που να προσφέρεται σε επεκτάσεις.. Τα τετράγωνα 14Χ14

Γ: Εναλλαγή υπαιθρίων ημιυπαιθρίων και στεγασμένων χώρων στην πορεία των επισκεπτών στο εσωτερικό του Μουσείου, Δ: και Αντίστοιχη μικρο-κλίμακα στην υπόλοιπη κατασκευή

Επισημαίνω τις λέξεις, κάναβο και πορεία γιατί θα παίξουν αργότερα ένα σημαντικά κρίσιμο ρόλο.

(εικ14)

Αυτόν τον υπαίθριο δημόσιο χώρο (14) πλατεία υποδοχής ανοικτό στο κοινό, που επιθυμούσαμε και που δεν μας επέτρεπε η μορφή του εδάφους να κατασκευάσουμε στο επίπεδο του δρόμου, αποφασίσαμε να τον δημιουργήσουμε εμείς, 6,50 μέτρα ψηλότερα από το πεζοδρόμιο. Αυτή η πλατεία έπρεπε να αποτελέσει το κέντρο της σύνθεσης.

(εικ. 15)

Στην στάθμη αυτής της πλατείας διατυπώσαμε μια πρόταση (15) με 12 επαναλαμβανόμενα αυτόνομα τετράγωνα 14Χ14μ, -απομιμήσεις προκατασκευής,- υποδιαιρούμενα το καθένα σε 4 μικρότερα 7 Χ 7μ.-

Με την συνθετική διαχείριση αυτών των τετραγώνων σχηματίσαμε υπαίθριους χώρους, και την πλατεία υποδοχής του Μουσείου .

Γύρω από αυτά, τα τετράγωνα- στέγαστρα, διάφοροι πέτρινοι τοίχοι οριοθετούσαν τους χώρους διαμορφώνοντας κατώφλια και αυλές που συνέδεαν τις διαφορετικές δραστηριότητες που έπρεπε να καλύψει το Μουσείο: Υποδοχή, αίθουσες εκθέσεων, περιορισμένα γραφεία διοίκησης, εργαστήρια συντήρησης, αποθήκες και βοηθητικούς χώρους για τους υπάλληλους και το κοινό.

Β΄  Φάση: 1965-1969 

Η μελέτη της τελικής πρότασης.

Η πρότασης που εφαρμόστηκε, είναι βελτιωμένη, κατά την άποψή μας, παραλλαγή εκείνης της μελέτης που είχαμε υποβάλλει στον διαγωνισμό και είχε βραβευθεί στις αρχές του 1965. Έγινε με δική μας πρωτοβουλία μετά την ανάθεση του έργου. (17)

(εικ. 17)

Χρησιμοποιήσαμε φυσικά και σε αυτή την παραλλαγή το τετράγωνο 14 Χ 14 το οποίο ως στοιχείο γενέτειρας του κτηρίου, είχε προκύψει από αντίστοιχες μελέτες εκθεσιακών χώρων.

(εικ. 18)

Αμέσως μετά την ανάθεση της μελέτης ταξιδέψαμε στη Χίο για να δούμε το οικόπεδο (18), που μέχρι τότε το γνωρίζαμε μόνο από το τοπογραφικό, όπου βεβαιωθήκαμε για την ανάγκη εγκατάστασης μιας εσωστρεφούς δημόσιας πλατείας σε ψηλότερη στάθμη από εκείνη του δρόμου.

Τα αρχικά, αυτόνομα 12 τετράγωνα 14 Χ 14μ, με εσωτερικό κάναβο 7Χ7μ και τετράγωνες κολώνες 0,40εκ. ενοποιούμενα αλλοιωθήκαν καθώς προσαρμόστηκαν στα μέτρα της Ελληνικής τεχνολογικής και σεισμικής πραγματικότητας.

(εικ. 19)

Το κτήριο που αποτελούσαν 12 αυτόνομα τμήματα με ξεχωριστές κολώνες, χωρίστηκε σε (19) 7 τμήματα με αρμούς διαστολής μεταξύ τους για λόγους αντισεισμικούς. Οι διαστάσεις των 7 τμημάτων περιορίστηκαν στις διαστάσεις ενός και, δύο, ή τριών ενοποιημένων τετραγώνων ανάλογα με την θέση τους και τις δραστηριότητες που θα παραλάμβαναν.

Τα απαιτούμενα από την στατική μελέτη τοιχία σκυροδέματος δεν τοποθετήθηκαν στις όψεις των τετραγώνων αλλά στο εσωτερικό τους καθώς (20) στις όψεις του κτηρίου οι λιθοδομές δεν έφταναν στην οροφή αφήνοντάς την ελεύθερη και προσφέροντας χώρο για φεγγίτες φυσικού φωτισμού.

(εικ. 20)

Από τον ελεύθερο χειρισμό της διάταξης των τετραγώνων προέκυψε (21) η δυνατότητα διαμόρφωσης της επιθυμητής πλατείας σε μια μέση στάθμη 6,30μ μέτρα πάνω από το δρόμο της ανατολικής εισόδου.

(εικ. 21)

(εικ. 22)

Για να γίνει αυτό επεκτείναμε (22) και μεγαλώσαμε από δύο τετράγωνα σε τρία το κεντρικό τμήμα Ι της εισόδου σε σχέση με εκείνο της αρχικής πρότασης, που περιέλαβε τους βοηθητικούς χώρους των επισκεπτών καθώς και τα γραφεία της διοίκησης.

(εικ. 23)

Το επαναλαμβανόμενο στοιχείο 14Χ14 που χρησιμοποιήθηκε αρχικά δεν γίνεται τώρα ιδιαίτερα αντιληπτό (23), παρά μόνο στα δώματα με την υποδιαίρεση του κανάβου 7Χ7 των ανεστραμμένων δοκών, Το τετράγωνο 14 Χ 14 μπορεί να μην είναι ορατό από τον επισκέπτη «έδωσε όμως», όπως αναφέρει, ο Αλέκος Τζώνης και η Λιαν Λεφεβρ «την δυνατότητα να αναπτυχθεί ελεύθερα το κτήριο στο οικόπεδο και να δημιουργηθούν χώροι με διαφάνεια και διαμπερότητα καθώς και ελεγχόμενες κλειστές αυλές.» (25 )

(εικ. 25)

(εικ. 26)

Ιδιαίτερα σημαντική θεωρήσαμε την (26) επεξεργασία της διαδικασίας πρόσβασης προς την πλατεία υποδοχής, Για να καλύψουμε αυτή την μεγάλη υψομετρική διαφορά μοιράσαμε τα σκαλοπάτια σε μια σειρά διαδοχικών κεκλιμένων πλατύσκαλων που διευκολύνουν την ανάβαση. μέχρι ένα υπαίθριου τετραγώνου 14Χ14),- (27) και από εκεί ξανά, ανάμεσα από μια «στενωπό» που ορίζουν οι δύο πέτρινοι τοίχοι φθάνουμε στην πλατεία υποδοχής, όπου η είσοδος του Μουσείου βρίσκεται απέναντι (28) στην στοά υποδοχής . Αντίκρυ η δευτερεύουσα είσοδος της αίθουσας πολλαπλών χρήσεων. [4].

(εικ. 27)

(εικ. 28)

Επιχειρήσαμε με αυτά τα τετράγωνα και τους πέτρινους τοίχους που ήδη ανέφερα , οι οποίοι όριζαν το χώρο και τον προεκτείνουν, να διαμορφώσουμε την πλατεία υποδοχής και την είσοδο της, (29) ως ένα φιλικό ελκυστικό κέντρο, συνέχεια και τέρμα μιας πορείας, προκαλώντας τις δραστηριότητες του κέντρου της πόλης και του λιμανιού ως εκεί. 

(εικ. 29)

Έναν υπαίθριο χώρο πριν την είσοδο στο Μουσείο με μια εμφανή πολυπλοκότητα προσέγγισης, και ξάφνιασμα, πίσω από τους, (30) θηριώδεις, θεόκλειστους και μυστηριώδεις πέτρινους τοίχους ,και φροντισμένης επεξεργασίας των στοιχείων που θα όριζαν την πορεία προς την είσοδο.

(εικ. 30)

Με τον τρόπο αυτό επιχειρούσαμε να εντάξουμε το Αρχαιολογικό Μουσείο στον χάρτη των δημοσίων χώρων της πόλης

Σκαρφαλωμένα στο απότομο έδαφος τα τετράγωνα14Χ14 υποχωρώντας ή προεξέχοντας ανάλογα με τις απαιτήσεις των προσπελάσεων και των κλιμάκων προσαρμόστηκαν στην απότομη κλίση του οικοπέδου και στη φυσική πορεία των επισκεπτών[5]..

(εικ. 31)

(εικ. 32)

(31) Δύο τετράγωνα διέφεραν από τα υπόλοιπα 10: στο ένα προβλέπονταν πατάρι 14Χ7μ, όπου επρόκειτο να εκτεθούν βυζαντινές εικόνες, και φωτίζονταν έμμεσα από τα γύρω μεγάλα παράθυρα, (32) ενώ στο άλλο τετράγωνο προβλέπονταν ένας όροφος που περιελάμβανε τον χώρο παραλαβής των ευρημάτων και τα βοηθητικά του, από όπου υπήρχε και η βοηθητική είσοδος του Μουσείου...

(εικ. 33)

Το κτήριο ορίζεται και δεν ορίζεται ταυτόχρονα από τους ελεύθερα κινούμενους «παραδοσιακούς» πέτρινους τοίχους που ελίσσονται, (33) γύρω και σε προέκταση των τετραγώνων . Χωρίς να χάνουν την επαφή τους με τον κάνναβο παραλαμβάνουν όλες τις παραμορφώσεις που προκύπτουν από το ασαφές γεωμετρικό σχήμα του οικοπέδου και τις μικρές υψομετρικές διαφορές που εξασφάλιζαν την ομαλή πορεία των επισκεπτών.

Ταυτόχρονα διαμορφώνουν περίκλειστες αυλές πολλαπλάσια των 7,0μ., στις οποίες προβλέπαμε χώρους εκθέσεων ή αποθηκών και υπαίθριες στοές. είτε για έκθεση αντικειμένων είτε για προσωρινή αποθήκευση.

Εκτός από τα τετράγωνα που προβλέπονταν από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα με ανεστραμμένες δοκούς, χρησιμοποιήσαμε υλικά από την Χίο.

Οι περιμετρικοί τοίχοι από πέτρα Χίου χρώμα ώχρα. Μάρμαρο Χίου για τα εσωτερικά δάπεδα. Για τα δάπεδα των αυλών βότσαλα που διακόπτονται με λωρίδες από μάρμαρο Χίου. Κουφώματα και μόνιμα έπιπλα όρεγκον παιν . Στρατζαριστή λαμαρίνα για τις πόρτες Εισόδου.

Επιμένω σε αυτές τις λεπτομέρειες διότι αποτελούν τ ην χαρακτηριστική έκφραση του κτηρίου αλλά και διότι αποτέλεσαν δεσμεύσεις στις οποίες πειθαρχήσαμε και στην μελέτη της προσθήκης που ολοκληρώσαμε 60 χρόνια μετά . Η επιλογή των υλικών σε μια επέκταση είναι καθοριστική.

Αυτό που μας απασχολούσε ομως ήταν η συσχέτιση της κλίμακας του κτηρίου με το περιβάλλον του χάρις στον κάναβο 7 Χ 7 που με την επανάληψη του εκφράζει το τετράγωνο 14Χ14, ενός μέτρου που οδήγησε στην επιλογή του ρυθμού των κουφωμάτων, κοντά στην κλίμακα του οικισμού που περιέβαλε το Μουσείο.

(εικ. 34)

Όπως σημειώναμε στην δημοσίευση του κτηρίου, (34) η κλίμακα της πόλης που περιέβαλε το Μουσείο με τα μονώροφα ή διώροφα σπίτια ταίριαξε με τα επαναλαμβανόμενα στοιχεία κανάβου 7 Χ 7 που συγκροτούν το Μουσείο. Η πορεία από το δρόμο στην πλατεία υποδοχής έως την είσοδο και τους χώρους εκθέσεων κλειστούς και ανοικτούς καθόρισε την οργάνωση και τις σχέσεις των χώρων .

Ουσιαστικά στην μελέτη μας για το Μουσείο της Χίου δεν αφήσαμε ελεύθερο περιβάλλοντα χώρο πέρα από εκείνον όπου προβλέπαμε την επέκτασή του και ένα μικρό δασάκι στην βορειοανατολική πλευρά του οικοπέδου

Η μελέτη εφαρμογής υπεβλήθη στο τέλος του 1965 - απίστευτη ταχύτητα - και η κατασκευή άρχισε το 1966 και ολοκληρώθηκε, έπειτα από μακριά διακοπή το 1970. Μέσα στη δικτατορία…

Παρόλα αυτά το ενδιαφέρον και οι αναφορές για το κτήριο του Μουσείου Χίου σε αρχιτεκτονικά έντυπα πολλαπλασιάζονταν.

Οι περισσότερες φωτογραφίες του υφιστάμενου κτηρίου έγιναν από τους αρχιτέκτονες του Εργαστήριου 66 Αλέκο Πολυχρονιάδη και Κωστή Χατζημιχάλη.

Γ΄   Φάση: 1980 

Οι θεωρητικές αξιολογήσεις

Και πέρασαν αρκετά χρόνια και το 1980 ο Αλέκος Τζώνης, και η Lian Lefevre μετά από μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση μαζί μας, έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μια σειρά από επισκέψεις σε κτήριά μας που πραγματοποιήσαμε μαζί τους. Μετά από αυτές αποφάσισαν να σχολιάσουν το έργο μας.

Αποτέλεσμα: (36)

(εικ. 36)

Ένα πραγματικά καλογραμμένο και πολύ προσεκτικά τεκμηριωμένο άρθρο γραμμένο από τον Αλέκο Τζώνη και την Λιαν Λεφεβρ δημοσιεύεται την επόμενη χρονιά στα Αρχιτεκτονικά Θέματα 1981, Τίτλος: «Ο κάναβος και η πορεία. κλπ. Μια εισαγωγή στο έργο του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη και μερικές προκαταρκτικές σκέψεις γύρω από την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής κουλτούρας».

(εικ. 37)

Το άρθρο (37) είχε σημαντική απήχηση και δημιούργησε πολλές αντιδράσεις στην Έλλάδα, θετικές και αρνητικές[6]. Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι αντιμετώπισε το έργο μας και ειδικότερα το Μουσείο της Χίου ως ένα έργο τοπικιστικού κινήματος εξετάζοντάς το μέσα στο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε, θεωρώντας ότι «είναι ένα αξιόλογο παράδειγμα τοπικισμού». Το άρθρο αυτό στη συνέχεια δημοσιεύτηκε στο εξωτερικό και έκτοτε μας ακολουθεί. Σημειώστε πόσο σημαντική είναι για ένα έργο μια σωστά θεμελιωμένη και τεκμηριωμένη κριτική παρουσίαση.

Και τα χρόνια περνούν . Οι δημοσιεύσεις πολλαπλασιάζονται στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό: (38)

(εικ. 38)

Τo 1985 o Kenneth Frampton επιμελείται την έκδοση της γνωστής μονογραφίας για το Atelier 66 όπου το Μουσείο έχει σημαντική θέση

Το 1991 παρουσιάζεται ανάμεσα σε άλλα έργα στην Biennale της Βενετίας

Το 1996 παρουσιάζεται στην Triennale του Μιλάνου. και

To 1999 ο Gerard Monnier δημοσιεύει στις Press Universitaires de France 1999, “Les grandes dates de l architecture en Europe de 1850 a nos jours, «Οι ημερομηνίες σταθμοί της αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη από το 1850-μέχρι τις μέρες μας» όπου στην ημερομηνία 1965 σημειώνεται ως σταθμός στην αρχιτεκτονική το Μουσείο Χίου .

 Και φθάνουμε στην

Δ΄ ΦΑΣΗ : 1999 – 2016 

 Η απογοήτευση.

Το 1999 πληροφορούμεθα από τις εφημερίδες (Καθημερινή 17-10-1999) με άρθρο της κ. Ρωμιοπούλου την ανακαίνιση του Μουσείου Χίου από την υπεύθυνη κ. Αρχοντάκη και τους συνεργάτες της. Η Σουζάνα αντιδρά με ένα άρθρο (40) στην καθημερινή (31-10-1999): «Γιατί αγνοούνται οι αρχιτέκτονες των Μουσείων;» χωρίς αποτέλεσμα. Καμιά αντίδραση ούτε ενημέρωση για το τι ακριβώς είχε συμβεί.

(εικ. 40)

Και ερχόμαστε στο 2016, μετά από 17 χρόνια.

Διευθύντρια του Μουσείου ήταν τότε η κ. Όλγα Βάση. Έρχεται στο γραφείο μας και ζητά να την βοηθήσουμε επισκεπτόμενοι το Μουσείο γιατί είχε προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Αναφέρθηκε με ευγένεια στις τροποποιήσεις που είχαν γίνει το 1990, για τις οποίες εμείς όμως δεν είχαμε ιδέα .

Πήγαμε στη Χίο με την Σουζάνα και είδαμε κατάπληκτοι μια σειρά από απαράδεκτες τροποποιήσεις που είχαν παραμορφώσει σε μεγάλο βαθμό το ανυπεράσπιστο κτήριο (41) παραβαίνοντας τις αρχιτεκτονικές αρχές που με ιδιαίτερη πειθαρχία είχαμε τηρήσει 50 χρόνια πριν και αλλοιώνοντας καθοριστικά τον χαρακτήρα του κτηρίου.

(εικ. 41)

Ντρέπομαι… Αγανακτώ... Λυπάμαι…

Είχαν σκεπάσει τις αυλές (42) που προβλέπαμε για έκθεση με πρόχειρες μεταλλικές κατασκευές και ψευδοροφές ακυρώνοντας την σχέση των αιθουσών με τον υπαίθριο χώρο και τον φωτισμό τους προκειμένου να αυξήσουν τους χώρους έκθεσης.

(εικ. 42)

(εικ. 43)

(43) Είχαν επεκτείνει το ύψος των υπαρχόντων τοίχων, καλύπτώντας τους φεγγίτες που καθόριζαν την σχέση τους με τις οροφές του μπετόν , αλλοιώνοντας το περίγραμμα του κτηρίου. Αριστερά επάνω βλέπετε πως ήταν.

(εικ. 44)

(44) ’Επιβάλλοντας τα ξενοδοχειακά στερεότυπα απέναντι στη λιτότητα, αριστερά πως ήταν ο χώρος.

(εικ. 45)

(45) Κι εδώ το ίδιο, σκεπάζοντας αδέξια τις εγκαταστάσεις που πρόσθεσαν. Αριστερά πως ήταν

(εικ. 46)

Ή τέλος καλύπτοντας τα παράθυρα (46) με γυψοσανίδες, κυνηγώντας το φυσικό φως, αδιαφορώντας για το ύπαιθρο που χαρακτήριζε το κτήριο για το οποίο τόσα είχαν γραφτεί..

Έτσι το μουσείο ήταν όλη μέρα με ηλεκτρικό φως, στους χώρους έκθεσης και στους χώρους εργασίας με απαράδεκτο κόστος σε κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας όπως μας εξήγησαν.

Όλα αυτά επαναλαμβάνω έγιναν παρόλα όσα είχαν ήδη δημοσιευθεί διεθνώς για την ιστορία και την αξιολόγηση του κτηρίου, όπως σας έδειξα επίτηδες για επαλήθευση.

Ω! όχι. «Πρέπει να λέμε την αλήθεια στα παιδιά», λέει ο ποιητής.

Επιστρέψαμε από την Χίο με ένα τεύχος , φωτογραφίες και μια έκθεση όπου φαινόταν οι απαράδεκτες επεμβάσεις. Συναντηθήκαμε με την γενική γραμματέα του ΥΠΠΟ κ. Μαρία Βλαζάκη η οποία συμφώνησε ότι πρέπει να αποκατασταθεί το κτήριο στην αρχική του μορφή και να (47) προχωρήσουμε σε προσθήκες χώρων, (το πράσινο δεξιά) εφ’ όσων απαιτούνται, σύμφωνα με την προκαταρκτική μελέτη μελλοντικής επέκτασης του χώρου που είχαμε συντάξει με δική μας πρωτοβουλία το 1965 όπως ήδη ανέφερα.

(εικ. 47)

Όμως τίποτα δεν έγινε «λόγω ελλείψεως χρημάτων»…

Ε΄ ΦΑΣΗ : 2021-2024.

Αποκατάσταση και επέκταση

Έκτοτε άλλαξε η κυβέρνηση, άλλαξαν και οι υπουργοί πολιτισμού , και το 2021 η κ. Μενδώνη , η νέα τότε υπουργός, ενδιαφέρθηκε προσωπικά για το θέμα υποστηρίζοντας:., να παραμείνει σεβαστή η αρχική ιδέα (49) που είχαμε προβλέψει στην προκαταρκτική μελέτη του 1965 και να μεγαλώσει το Μουσείο όσο προβλέπονταν, με την προϋπόθεση να αποκατασταθεί το υπάρχον κτήριο στην αρχική του μορφή.

(εικ. 49)

Υπήρχαν όμως διάφορα γραφειοκρατικά θέματα τα οποία καθυστέρησαν την ανάθεση της μελέτης τα οποία ευτυχώς προώθησε και επέλυσε με προσωπικές παρεμβάσεις η Υπουργός.

Μια παρένθεση εδώ:

Θα ήθελα να επισημάνω ότι αποφάσισα να παρουσιάσω όλα αυτά τα γεγονότα που έχω αναφέρει μέχρι τώρα γιατί αποδεικνύουν ότι είμαστε δεσμευμένοι από την ιστορία που έχει γράψει αυτό το κτήριο μόνο του, να εργαστούμε για την αποκατάσταση και την επέκτασή του, μέσα σε αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο δεσμεύσεων, έτσι ώστε οι απαραίτητες παρεμβάσεις στο υφιστάμενο κτήριο αλλά και η λογική της επέκτασης του, να υπακούουν στο μέτρο του δυνατού, στις αρχές και στις επιλογές εκείνης της αρχικής νεανικής μελέτης που το γέννησε .

θα ήθελα επίσης να πω, ότι αποφάσισα να αναλάβω την ευθύνη για αυτή την «επιχείρηση» καθώς δυστυχώς είμαι ο μόνος από τους τρις αρχικούς μελετητές που εξακολουθώ να ζω και να εργάζομαι καθώς έχουμε χάσει την Σουζάνα Αντωνακάκη και η Ελένη Δεσύλλα έχει αποσυρθεί…

(εικ. 50)

Φυσικά θα ήταν αδύνατον να αποφασίσω κάτι τέτοιο χωρίς την στήριξη (50) του εργαστηρίου μας, το οποίο εξακολουθεί να υπάρχει και την ολόθερμη συμπαράσταση της αρχιτεκτόνισσας Ξένιας Τσιώνη, συνεργάτιδας μας από το 1991, και όλων των αρχιτεκτόνων, που μας βοήθησαν πολύ ουσιαστικά στη μελέτη, αλλά και των εξαιρετικών ειδικών συνεργατών μας, τον Τάκη Παναγιωτόπουλο και τον Βασίλη Κασίμη, πολιτικών μηχανικών, καθώς και τον Αντώνη Ζειντάν μηχανολόγο και τους συνεργάτες του. Όλους αυτούς που αντιμετώπισαν το έργο με αγάπη κατανόηση και συνέπεια θα ήθελα και από αυτή την θέση να ευχαριστήσω .

Άφησα τελευταίο τον κ. Αδριόπουλο και τη Demand χορηγό των εξόδων της μελέτης χωρίς την οικονομική συμπαράσταση των οποίων δεν θα ήταν δυνατόν να την πραγματοποιήσουμε. Τους ευχαριστούμε θερμά.

Με συγχωρείται για αυτή την μεγάλη παρένθεση αλλά στην ηλικία μου γνωρίζω πια πολύ καλά ότι τίποτα αξιόλογο δεν μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας και ότι είναι υποχρέωσή μας να θυμόμαστε τι οφείλουμε στους άλλους. Ας είναι…

Θα ήθελα όμως ακόμα να σας ζητήσω να μην παρεξηγήσετε την παρουσίαση αυτών των εγκωμιαστικών δημοσιεύσεων στις οποίες αναφέρθηκα.

Ίσως έγινε φανερό, ότι δεν το έκανα για να προβάλλω τους αρχιτέκτονες. Αισθάνομαι ότι, εκτός των άλλων, όφειλα αυτές τις αναφορές στις συναδέλφους που μελέτησαν το αρχικό έργο και δεν είναι εδώ , αλλά, θα σας φανεί ίσως περίεργο ότι αισθάνομαι ότι οφείλω το ίδιο και σε αυτά τα κτήρια που μετά την πρώτη δημόσια παρουσίασή τους πραγματοποιούν μια δική τους πορεία μοναχά , μια πορεία για την οποία τα ίδια δεν μπορούν να μιλήσουν, ούτε μπορούν να αντιδράσουν στους κινδύνους που διατρέχουν.

Και πρέπει να πω ότι αισθάνθηκα αυτή την ανάγκη παρουσίασης παρόμοιων δημοσιεύσεων στα έργα μας σημαντικών κριτικών, μετά την απαραδεκτη, βάρβαρη καταστροφή της πλατείας Κολωνακίου από την Αττικό Μετρό . Καταστροφή που ανασκολόπισε αυτό το απροστάτευτο διακεκριμένο έργο του οποίου σας βεβαιώνω Βιώνω το πένθος καθώς, όπως γράφει ο Ντεριντά «το βίωμα του πένθους είναι φύλαξη είναι βίωμα πίστης… να ζώ την απώλεια , γιατί πενθώντας την φυλάττω μέσα μου». Ένα τέτοιο πένθος διατηρώ για αυτό το απροστάτευτο έργο, που ίσως δικαιολογεί αυτή μου την απόφαση για την οποία ζητώ την κατανόησή σας.

Αλλά ας επανέλθουμε για να τελειώνουμε στη τελευταία φάση αυτής της περιπετειώδους παρουσίασης.

(εικ. 52)

Τον Φεβρουάριο του 2021, σε συνεννόηση πάντα με την υπηρεσία του ΥΠΠΟ ζητήσαμε από την διευθύντρια του Μουσείου Όλγα Βάσση την σύνταξη ενός νέου τοπογραφικού και διατυπώσαμε μαζί της (52) ένα κτηριολογικό πρόγραμμα που θα εξαντλούσε, –σύμφωνα με την πρόταση της κ.Υπουργού-, το μάξιμουμ των μ2 επέκτασης που θα «άντεχε» το οικόπεδο χωρίς η επέκταση αυτή να βλάψει το υφιστάμενο κτήριο. (ασυνήθιστη για να μη πω σπάνια έκφραση εκτίμησης για έργο σύγχρονης αρχιτεκτονικής από Υπουργό.)

(εικ. 53)

Το πρόγραμμα αυτό (53) εγκρίθηκε τον Μάιο του 2021 από το Κεντρικό ΑΣ. Έτσι στις 15 Νοεμβρίου 2021 υπογράψαμε την σχετική σύμβαση, με την Demand.

Μετά την υπογραφή της σύμβασης, όλη η ομάδα των μελετητών αρχιτέκτονες στατικοί και μηχανολόγοι, επισκεφτήκαμε το Μουσείο. Διαπιστώσαμε ότι έπρεπε να αντιμετωπίσουμε δύο μεγάλες κατηγορίες προβλημάτων:

Η πρώτη είχε να κάνει με τα πολύπλοκα προβλήματα της αποκατάστασης του υφιστάμενου κτηρίου στην αρχική του μορφή και τις απαραίτητα απαιτούμενες καθαιρέσεις , κατεδαφίσεις, προσθήκες και βελτιώσεις..

Προϋπόθεση λοιπόν η μελέτη της στατικής επάρκειας του υφιστάμενου κτηρίου , η προσαρμογή του στις διατάξεις της σημερινής νομοθεσίας και οι επιδιορθώσεις - αποκαταστάσεις της μεγάλης φθοράς και των ζημιών που είχε υποστεί ο φέρων οργανισμός του κτηρίου όλα αυτά τα χρόνια. Ταυτόχρονα έπρεπε να μελετηθούν οι νέες ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις και να αναζητηθεί η σύνδεση τους με τις παλιές. Τέλος η καταγραφή και αναζήτηση των ίδιων, ή έστω παρόμοιων, υλικών που είχαμε τότε –πριν 60 χρόνια – χρησιμοποιήσει.

(εικ. 54)

Σε αυτό το σημείο (54) θα ήθελα να τονίσω την ιδιαίτερη προσπάθεια των συνεργατών μας, στατικών και μηχανολόγων, οι οποίοι αναζήτησαν με την συνδρομή μας – όπου ήταν δυνατή-, την κατάλληλη τεχνικά εξειδικευμένη λύση για κάθε ζημιά και κάθε παρέμβαση, -Εδώ ενδεικτικά στατικές προτάσεις των παρεμβάσεων στο υφιστάμενο κτήριο- και λεπτομέρεια από τον σχεδιασμό των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων, (55) δεδομένου ότι είχαμε αποφασίσει να μην κρύψουμε τις επιδιορθώσεις και τις απαιτούμενες συμπληρώσεις με επιχρίσματα και ψευδοροφές, αλλά να παραμείνουν εμφανείς οι επεμβάσεις, οργανωμένες σε ομάδες και διακριτικά πειθαρχημένες, ένα είδος αυταξίας της φθοράς- όπως φαίνεται εδώ- σημάδια που αφήνει ο χρόνος στο κτήριο , όπως προκύπτουν οι ρυτίδες στα πρόσωπα μας. [7]

(εικ. 55)

Η δεύτερη κατηγορία προβλημάτων που οφείλαμε να τηρήσουμε στην προσθήκη και επέκταση του Μουσείου προέκυπταν:

(εικ. 56)

Αφ’ ενός (56) από τις νέες ομαδοποιήσεις των τετραγώνων μεταξύ τους σε κάτοψη και τομή και τις προβλέψεις του προγράμματος για βοηθητικούς χώρους μεγάλης έκτασης σε σχέση με τους χώρους κοινού, και ακόμα την προσαρμογή όλων αυτών στις σημερινές διατάξεις των κανονισμών και

αφ’ ετέρου, , από τις δεσμεύσεις - αρχές και κανόνες - που είχαν τηρηθεί στην αρχική κατασκευή. Έπρεπε δηλαδή να τηρηθούν. οι διαστάσεις των κολονών 40Χ40, ο κάναβος 7 Χ 7 και τα στοιχεία επανάληψης 14 Χ 14, από οπλισμένο σκυρόδεμα και ο έλεγχος με τα σημερινά δεδομένα της στατικής τους επάρκειας. Επίσης ο κάναβος των κουφωμάτων 1,60 και 0,80,. Δεσμεύσεις εξαιρετικά σημαντικές για ένα νέο κτήριο.

(εικ. 57)

Έπρεπε όμως να οργανωθεί (57) ξανά η κίνηση των επισκεπτών και η σύμφωνα με τους κανονισμούς αντιμετώπιση των διατάξεων εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία με τους απαραίτητους ανελκυστήρες. και η συσχέτιση (58) των επιπέδων από το επίπεδο των 6,5μ της πλατείας του υφιστάμενου κτηρίου, μέχρι το ύψος των 15 μ όπου η στάθμη της δεύτερης εισόδου του Μουσείου τμήμα Χ και της αίθουσας εκδηλώσεων του τμήμα ΧΙ στην δυτική πλευρά του οικοπέδου.

(εικ. 58)

Με βάση όλες αυτές τις παραδοχές και τις δεσμεύσεις ολοκληρώσαμε τη μελέτη και εκδώσαμε την άδεια οικοδομής . Η διαδικασία κράτησε τρία χρόνια. Σε αυτό το διάστημα χρειάστηκε να περάσουμε για να εγκριθεί το έργο από 11 επιτροπές και καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό. Το Μουσείο προβλέπεται να τελειώσει, αν όλα πάνε καλά στο τέλος του 2026:

Αυτά για το πρόγραμμα και τις γραφειοκρατικές εξελίξεις των νομοθετικών ρυθμίσεων, που κάλυψε σημαντικό μέρος αυτής της φάσης στο οποίο μας στήριξε πάντα η Υπουργός κυρία Μενδώνη και οι συνεργάτες της, την οποία θα ήθελα και από εδώ να ευχαριστήσω, όπως και τους συναδέλφους της τεχνικής υπηρεσία του ΥΠΠΟ που ασχολήθηκαν και ασχολούνται με το θέμα.

Η μελέτη της επέκτασης

(εικ. 59)

Ακολουθώντας τις αρχικές επιλογές της προκαταρκτικής μελέτης του 1965 (59) διαπιστώσαμε ότι σωστά είχε εκτιμηθεί η επέκταση των πέντε τετραγώνων 14Χ14 ως οριακή παρέμβαση στο δοσμένο οικόπεδο.

Με την ίδια λογική οργάνωσης του υφιστάμενου κτηρίου η επέκταση πραγματοποιείται ουσιαστικά στα πέντε τετράγωνα 14 χ 14, σε τέσσερα τμήματα τα VIII,ΙΧ,Χ,ΧΙ με μικρές συνδέσεις όπου απαιτείται, και σε πέντε διαφορετικές στάθμες, τρεις στο ισόγειο και δύο στο ημι-υπόγειο.

Όπως καταλαβαίνετε η ενδεικτική προκαταρκτική μελέτη του 1965 δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις των σημερινών καιρών, που ήδη αναφέρθηκα, ούτε το πλήθος των μηχανολογικών εγκαταστάσεων που απαιτούνται για ένα σημερινό Μουσείο. Αλλά ούτε και το πλήθος των ευρημάτων που συσσώρευσαν οι μέχρι σήμερα ανασκαφές στη Χίο.

(εικ. 60)

Έτσι σχεδόν (60) ολόκληρο το ημι-υπόγειο της επέκτασης, πάνω από 1200μ2, , παραχωρήθηκαν στις αποθήκες και στις μηχανολογικές εγκαταστάσεις που θα εξυπηρετούν συνολικά το κτήριο,(με χρώμα εδώ) και έχουν ενταχθεί σε δύο ενότητες :

Ή μια ενότητα στη βορινή πλευρά εξυπηρετεί τις Αίθουσες εκθέσεων, ενώ η άλλη στην νότια πλευρά εξυπηρετεί τον χώρο υποδοχής της δεύτερης εισόδου και την Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων (Τμήμα Χ, ΧΙ), ανεξαρτητοποιώντας τις δραστηριότητές τους από την καθημερινή λειτουργία του Μουσείου.

Σας θυμίζω ότι οι δυσκολίες που παρουσιάζονταν στην προσπέλαση του υφιστάμενου κτηρίου, που ήδη ανέφερα πως αντιμετωπίστηκαν στο παρελθόν , δεν αρκούν για να ικανοποιήσουν τις σημερινές διατάξεις προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία, όταν (61) ανάμεσα στο πεζοδρόμιο της ανατολικής πλευράς , την στάθμη της πλατείας και την τελική στάθμη, της δεύτερης εισόδου της επέκτασης , στην δυτική πλευρά του οικοπέδου, έχουμε υψομετρική διαφορά 15 μέτρων που ήδη έχω αναφέρει.

(εικ. 61)

Στόχος μας ήταν από την αρχική μελέτη, η οργάνωση της πορείας ανάμεσα στα εκθέματα, να αποτελέσει ένα ευχάριστο, ποικίλο περίπατο ανάμεσα σε κλειστούς, ημι-υπαίθριους και υπαίθριους χώρους περισσότερο ή λιγότερο φωτισμένους

Στο διάγραμμα είναι φανερή η κίνηση των επισκεπτών με χρώμα ώχρα και η κίνηση των ατόμων με αναπηρία με μπλέ χρώμα . Είναι μια συνειδητή προσπάθεια να μην διαχωρίζουμε τα άτομα με αναπηρία από τους υπόλοιπους επισκέπτες όπως γίνεται όταν διαφοροποιείται η πορεία επίσκεψής τους.

Οι δύο κινήσεις σε αυτό τον περίπατο μόνο σε δύο σημεία δεν ταυτίζονται : εκεί που συνδέονται τα παλιά με τα καινούργια τμήματα των αιθουσών στις αίθουσες ΙΙΙ και VIII και στην αίθουσα Χ για την μετάβαση στους βοηθητικούς χώρους ή την επιστροφή στη στάθμη της κεντρικής εισόδου.

(εικ. 62)

Περιορίσαμε τις ανάγκες των κατακόρυφων μετακινήσεων, (62), σε τρις μόνο ανελκυστήρες.(χρώματισμένοι) Ο ένας υπήρχε ήδη από τις αυθαίρετες παρεμβάσεις τις δεκαετίας του 90. Τον αντικαταστήσαμε αλλάζοντας την θέση του. Ήταν όμως απαραίτητος εκείνος που θα συνέδεε την δεύτερη Είσοδο του μουσείου (τμημα Χ), με την κύρια είσοδό του, στο επίπεδο της υφιστάμενης πλατείας υποδοχής. Και οι δύο τοποθετήθηκαν εκτός των γνωστών τετραγώνων και σε επαφή με αυτά.

(εικ. 63)

Η σύνδεση όμως του τρίτου ανελκυστήρα, (63) από την στάθμη του ανατολικού πεζοδρομίου μέχρι την στάθμη της κεντρικής πλατείας υποδοχής στην οποία έπρεπε να αναδυθεί, απαιτούσε την κατασκευή μιας σήραγγας κάτω από τις υφιστάμενες αποθήκες τμήμα V που δεν στάθηκε δυνατόν να αποφύγουμε. (64)

(εικ. 64)

Επιχειρήσαμε όμως η επιμελημένη επεξεργασία του χώρου της σήραγγας να αποτελέσει μια σημαντική εμπειρία- πέρασμα από την πόλη στην ιστορία.

Για τις υπόλοιπες μικρο-μεταβάσεις από στάθμη σε στάθμη χρησιμοποιήσαμε ράμπες νόμιμης κλίσης ώστε να οργανώνεται ενιαία πορεία για τα άτομα με αναπηρία και τους υπόλοιπους επισκέπτες,

(εικ. 65)

Επιχειρήσαμε την αξιοποίηση των κεκλιμένων επιπέδων των ραμπών, ιδιαίτερα (65), στις μεγάλες διαδρομές με την έντεχνη πρόβλεψη χώρων έκθεσης μικροαντικειμένων, κατά το μήκος τους, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στην μουσειογραφική μελέτη να καταστήσει τις πορείες αυτές ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και χρήσιμες για τις απαραίτητες πληροφορίες που εμπλουτίζουν μια γόνιμη και ενδιαφέρουσα επίσκεψη.

Στις τρις τελευταίες στάθμες του ισογείου όπου η δεύτερη Είσοδος του Μουσείου και η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων με τα βοηθητικά τους (15μ πανω από το ανατολικό πεζοδρόμιο), εκτείνονται οι νέες αίθουσες εκθέσεων στα τμήματα VIII, IX, X,XI).

(εικ. 66)

Οι στάθμες (66) αυτών των νέων κατασκευών της επέκτασης και η συσχέτισή τους με εκείνες του υφιστάμενου κτηρίου πραγματοποιούνται στο διώροφο τμήμα ΙΙΙ και στην επαφή του με το τμήμα VΙΙΙ της προσθήκης , των οποίων οι στάθμες συμπίπτουν και εξυπηρετούνται όπως ήδη ανέφερα ταυτόχρονα από ένα ανελκυστήρα.

(εικ. 67)

Η επίσκεψη του Μουσείου καταλήγει στην δυτική δεύτερη είσοδο (67) του μουσείου (τμημα Χ) που περιλαμβάνει τον χώρο του Foyer και τους αντίστοιχους βοηθητικούς χώρους .

Σε επαφή με τον χώρο της εισόδου βρίσκεται η Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων και ο υπαίθριος εξώστης της, η οποία πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από τις ώρες και τις ημέρες που λειτουργεί το μουσείο. Έχει προβλεφθεί , όπως ‘ηδη ανέφερα, ανεξάρτητο σύστημα κλιματισμού.

ΝΕΡΟ

(εικ. 68)

Στην επεξεργασία του όγκου (68) των τετραγώνων της επέκτασης, μας απασχόλησαν ιδιαίτερα οι διαφορές των υψών μεταξύ των νέων τετραγώνων και η σχέση τους με τα αντίστοιχα υφιστάμενα,. ώστε το σύνολο των τετράγωνων να συνεχίσει να ερμηνεύει με ένα γεωμετρικό τρόπο, τις υψομετρικές διαφορές του υποκείμενου εδάφους . Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του υφιστάμενου κτηρίου. (69)

(εικ. 69)

(εικ. 70)

«Οι όψεις» Όπως σημείωνε η Ξένια Τσιώνη «σχηματίζονται από επάλληλες στρώσεις υλικών, ντύνοντας τον φέροντα οργανισμό στην επαφή του με την γη με την προεξέχουσα 25-35εκ λιθοδομή (70) και τα μεγάλης διατομής κουφώματα , ενώ προς την οροφή εμπλουτίζονται με συμπληρωματικά στοιχεία οπλισμένου σκυροδέματος σε διαφορετικά επίπεδα που αφήνουν μεταξύ τους οριζόντιες βαθιές σκοτίες και κατακόρυφες σχισμές για στενόμακρους φεγγίτες, επιδιώκοντας με το έντονο ανάγλυφο των οικοδομικών λεπτομερειών ένα είδος γλυπτικής επεξεργασίας», και συνέχιζε:

«Η προσπάθεια και εδώ (71) ήταν να αναδειχθεί ο αυθεντικός χαρακτήρας του κελύφους που περιβάλλει τα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα , με την λιτότητα που τους αρμόζει, τόσο στους κλειστούς όσο και στους υπαίθριους χώρους,».

(εικ. 71)

Ελπίζαμε η μουσειολογική και κυρίως η Μουσειογραφική μελέτη να συζητηθεί επαρκώς με τους υπευθύνους μελετητές του έργου προκειμένου να αξιοποιηθούν οι υπαίθριοι χώροι που επιτρέπουν στο φυσικό φως την βέλτιστη παρουσίαση των αρχαιολογικών ευρημάτων στους επισκέπτες του Μουσείου. Δυστυχώς εκτός από μια πρώτη ενημέρωση και ένα γόνιμο διάλογο που είχαμε με τον συνάδελφο που ανέλαβε από το ΥΠΠΟ την μελέτη δεν προέκυψε ακόμα η υποσχεθείσα συνεργασία.

(εικ. 72)

Ολοκληρώσαμε την μελέτη (72) με τους συνεργάτες μας πολιτικούς μηχανικούς και μηχανολόγους, την ενέκρινε η τεχνική υπηρεσία του ΥΠΠΟ, και με την συναδελφική συμπαράσταση του κ. Συνοδηνού στην ΥΔΟΜ Χίου τον οποίο θερμά ευχαριστούμε, εκδώσαμε την άδεια για την κατασκευή του Μουσείου.

(εικ. 73)

Το έργο κατασκευάζεται (73) και όπως δυστυχώς εξακολουθεί να συμβαίνει στην Ελλάδα, οι μελετητές δεν έχουν καμία αρμοδιότητα ούτε καν εποπτείας της κατασκευής του έργου τους . Για αυτό το λόγο δεν αναφερθήκαμε στη σημερινή κατάσταση της κατασκευής. …Ευχόμαστε το κτήριο να έχει την φροντίδα που του αξίζει από εδώ και πέρα.

Αυτά, τουλάχιστον προς το παρόν, για το Αρχαιολογικό Μουσείο στη Χίο.

Έξοδος

Σκέπτομαι πως η ευθύνη ανάληψης μιας προσθήκης-επέκτασης σε ένα έργο που έχει γράψει κάποια ιστορία, προϋποθέτει ανάληψη πράξης σεβασμού, ως δικαίωμα υποχρεώσεως , που έλεγε ο Βασίλης Παπαβασιλείου, που σημαίνει υπακοή σε αρχικές δεσμεύσεις , αλλιώτικα κινδυνεύουμε να γελοιοποιήσουμε το κτήριο το οποίο επιχειρούμε να συμπληρώσουμε ή να ανανεώσουμε… και δυστυχώς έχουμε παραδείγματα.

Ο σπουδαίος γάλλος σκηνοθέτης Λουί Ζουβέ, απευθυνόμενος στους ηθοποιούς του έλεγε:.

«Το να ασκείς το επάγγελμα σου, εξαντλώντας τις απαιτήσεις που απορρέουν από το σύνολο των αρχών που το διέπουν, μου φαίνεται ότι είναι ο καλύτερος και ο ασφαλέστερος τρόπος, που διαθέτει ο άνθρωπος για να παραμείνει άνθρωπος, κοινωνικό και πολιτικό ον.»

Το ίδιο μήνυμα θα μπορούσε να απευθυνθεί και σε εμάς τους αρχιτέκτονες ενθαρρύνοντας μας να επιμένουμε καλλιεργώντας τον κήπο των επιθυμιών μας στην υπηρεσία του ανθρώπου και της ιστορίας του.

(εικ. 75)

Ας μην ξεχνάμε ότι το αρχιτεκτονικό έργο για να ολοκληρωθεί απαιτεί την σύμπραξη πολλών παραγόντων. (75) Πέρα από το πολυδαίδαλο και συνταρακτικό πεδίο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης , υπάρχουν πάντα τα τεχνικά και τα οικονομικά προβλήματα και τέλος τα απίστευτα γραφειοκρατικά εμπόδια που δυσκολεύουν την ολοκληρωμένη παρουσίαση ενός έργου.

Θα ήμουν ευχαριστημένος αν η φτωχή, όσο άντεχα αντικειμενική και αρκετά τεχνική περιγραφή μου, ήταν αρκετά κατατοπιστική ώστε να αφυπνίσουν κάποιες σκέψεις ίσως χρήσιμες, από τις αρκετά ασυνήθιστες δυσκολίες και τις περιπέτειες αυτού του αγαπημένου έργου που σας παρουσίασα.

Μένει να δούμε σε ποιο βαθμό οι προθέσεις μας θα γίνουν πραγματικότητα. Η προσέγγισή μας και η προσπάθεια μας ήταν να μην προδώσουμε με την επέκτασή του ένα έργο σημαντικό, έργο της Σουζάνας Αντωνακάκη και της Ελένης Δεσύλλα, που δεν ήταν δυνατόν να δουλέψουν μαζί μας , αν και πρέπει να πω, ότι η σκιά τους σε όλο αυτό το διάστημα, δεν μας άφησε στιγμή.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή και την υπομονή σας.

---

[1] Βλ. Θέματα Χώρου Τεχνών 8, 1977 σελ.

[2] Βλ Αρχιτεκτονικά Θέματα 1, 1967, σελ. 264

[3] Αρχιτεκτονικά Θέματα 6, 1972, σελ. 144- 150

[4] 5[4] Μεταπολεμική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα 1945-1983, Αρχιτεκτονικά θέματα 1984 , σελ139

[5] Τότε δεν υπήρχαν οι διατάξεις για τα Άτομα με ειδικές ανάγκες, ΑμΕΑ

[6] . Ιδιαίτερα ενόχλησε τον Άρη Κωνσταντινίδη ίσως καθώς το άρθρο συσχέτιζε το μουσείο της Χίου με το Μουσείου του στα Ιωάννινα με ένα τρόπο που εκείνος διαφωνούσε.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση