Monday, July 25, 2016


ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΑΓ. ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ

ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ
ΒΡΑΒΕΙΑ EUROPA NOSTRA

αναλυτική παρουσίαση 
μίας ακόμη σημαντικής Ελληνικής διάκρισης
+ ένα video


Η Αγγέλα Γεωργαντά βραβεύεται από τον  Πρόεδρος της Europa Nostra 
τον διάσημο Placido Domingo 

Και να λοιπόν άλλη μια αύρα αισιοδοξίας, που εκπέμπει αυτή η εικόνα, όπου ο Προέδρος της Europa Nostra, Maestro Placido Domingo, ο διάσημος Ισπανός τενόρος, αγκαλιάζει με ευγένεια την Ελληνίδα αρχιτέκτονα Αγγέλα Γεωργαντά, αφού της παρέδωσε το βραβείο για το έργο της "Αποκατάστασης και Ανάδειξης του Νερόμυλου του Αγ. Γερμανού Πρεσπών" που συγκαταλέχθηκε στους 7 Grand Prix Νικητές. Η τελετή πραγματοποιήθηκε στις 24 Μαϊου 2016, στο περίφημο Zarzuela Theatre στην Μαδρίτη. 



Γνωρίζω ότι εδώ και καιρό ότι η Αγγέλα  Γεωργαντά και ο σύντροφός της Νίκος Γιαννάκης, γιός του αγαπητού συναδέλφου Βασίλη Γιαννάκη, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν με αντικείμενο τις περιβαλλοντικές μελέτες, εγκατέλειψαν την Αθήνα και έχουν εγκατασταθεί στις Πρέσπες σε ένα φιλόξενο σπίτι με αγαπημένες γάτες και δύο άλογα. Σε ένα τόπο που έχω επισκεφτεί και έχω καταγράψει σπάνιες εικόνες μιας ανώνυμης αρχιτεκτονικής. 

Πρέσπες, 26 03 2005 

Γνωρίζω επίσης ότι ασχολούνται με την αρχιτεκτονική παλαιών και νέων κτισμάτων, τις αποκαταστάσεις και με θέματα περιβάλλοντος, ενταγμένοι σε ομάδες που δραστηριοποιούνται δυναμικά και αποτελεσματικά, ακόμη και στα Βαλκάνια. Είχα λοιπόν εδώ και καιρό μια θετική αίσθηση για τις επιλογές των νέων αυτών ανθρώπων, ομολογώ όμως ότι με ξάφνιασε η συγκεκριμένη διάκριση. 

Η Αγγέλα Γεωργαντά στο βήμα

Ζήτησα λοιπόν από την Αγγέλα, μετά την μεγάλη αυτή βράβευση και την ένταση των πολλαπλών δημοσιεύσεων, να προετοιμάσει μια αναλυτική παρουσίαση αυτής της αποκατάστασης, όπου σε ένα απλό κτίσμα κρύβονται σημαντικά μυστικά που αναβίωσαν με την συμμετοχή και βοήθεια ανθρώπων της περιοχής, νεότερων και παλαιότερων και όλα αυτά τα παραθέτω στην συνέχεια. 


ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ ΑΓ. ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΠΡΕΣΠΩΝ

κείμενο και φωτογραφίες 
Αγγέλα Γεωργαντά, αρχιτέκτων 



Το έργο της "Αποκατάστασης και Ανάδειξης του Νερόμυλου του Αγ. Γερμανού Πρεσπών" κέρδισε Βραβείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά για το 2016 / Βραβεία Europa Nostra - τη μεγαλύτερη Ευρωπαϊκή βράβευση στο χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι 28 βραβευθέντες από 16 χώρες επιλέχθηκαν για το υποδειγματικό τους έργο στους τομείς της αποκατάστασης, έρευνας, μακροχρόνιας προσφοράς στον πολιτισμό καθώς και της εκπαίδευσης, κατάρτισης και ευαισθητοποίησης. Επιπλέον, το έργο συγκαταλέχθηκε στους 7 Grand Prix Νικητές, με χρηματική επιβράβευση 10.000€. 

Φάση κατασκευής-1 

Ο νερόμυλος του Αγ. Γερμανού βρίσκεται στην ορεινή περιοχή του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, σε υψόμετρο 1.100 m και σε απόσταση περίπου 400 m βόρεια του ομώνυμου οικισμού. Υδροδοτείται από τον ποταμό του Αγ. Γερμανού, που αποτελεί ένα φυσικό προστατευόμενο οικοσύστημα, που εξασφαλίζει άφθονο νερό στο μύλο καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. 

Γενική διάταξη του νερόμυλου σε κάτοψη με τις τρείς χρήσεις

Ο νερόμυλος αποτελεί συγκρότημα τριών χρήσεων και διαθέτει τρεις ανεξάρτητους μηχανισμούς. Το μηχανισμό του αλευρόμυλου για το άλεσμα των σιτηρών, το μηχανισμό της νεροτριβής για το πλύσιμο των υφασμάτων, χαλιών κλπ. και το μηχανισμό του μαντανιού για την τελική επεξεργασία των αργαλίσιων υφασμάτων, των μάλλινων υφαντών. 
Κατασκευάστηκε το 1930, ημερομηνία χαραγμένη στο "κλειδί" του υπέρθυρου της κεντρικής εισόδου και κάλυπτε πρώτιστα τις ανάγκες των περίπου 2.500 κατοίκων του οικισμού (1940), κεφαλοχωρίου τότε της περιοχής. Σήμερα ο οικισμός αριθμεί μόνο 180 κατοίκους. 

Άποψη Νερόμυλου

Στην τριεθνή Πρέσπα, πριν το 1912, λειτουργούσαν 92 νερόμυλοι με 126 μηχανισμούς. Απ' αυτούς τους μύλους 20 βρισκόντουσαν στο ελληνικό τμήμα. Μετά το 1949, το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ο μύλος βρίσκεται χωρίς ιδιοκτήτη, σταματά να λειτουργεί και περιστασιακά χρησιμοποιείται ως αποθηκευτικός χώρος, κυρίως ζωοτροφών από τους κτηνοτρόφους της περιοχής. Οι μηχανισμοί του, ξύλινοι στο μεγαλύτερο τμήμα τους, σταδιακά καταστρέφονται και τα μεταλλικά τους τμήματα χρησιμοποιούνται για άλλες χρήσεις. Η ιδιοκτησία του μύλου μεταφέρεται στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 


Άποψη Νερόμυλου

Η αποκατάσταση και ανάδειξη του παραδοσιακού νερόμυλου είχε ως στόχο τη διατήρηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς της περιοχής και παράλληλα, την προβολή του μοναδικού οικολογικού περιβάλλοντος του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Το έργο αποσκοπούσε αφενός στην πλήρη επαναλειτουργία και των τριών μηχανισμών του και αφετέρου στη δημιουργία ενός επισκέψιμου χώρου, όπου οι επισκέπτες δέχονται γενικές πληροφορίες για τη λειτουργία των μύλων, την ιστορία και τη χρήση του συγκεκριμένου, για το πώς ο μύλος αυτός συνδέεται με το ιδιαίτερο φυσικό οικοσύστημα του υδροδότη ποταμού του Αγ. Γερμανού και μπορούν να περιηγηθούν και να παρατηρήσουν το "σύστημα" του νερού που δίνει ζωή στο μύλο. 

Υλοποίηση έργου 

Το 2012, εκπονήθηκε η Μελέτη Αποκατάστασης και Ανάδειξης του Νερόμυλου του Αγ. Γερμανού, το κόστος εκπόνησης της οποίας ανέλαβε η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, με την άδεια του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. 

Πρόταση, όψεις 

Την υλοποίηση του έργου επέλεξαν να συγχρηματοδοτήσουν το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντης και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι εργασίες ξεκινάνε τον Αύγουστο 2013 και ολοκληρώνονται τον Αύγουστο 2015. Η μελέτη και η κατασκευή του έργου κόστισε συνολικά 112.500 €. Την εκτέλεση και την οικονομική διαχείριση του έργου είχε η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών. Τη μελέτη, την οργάνωση και την επίβλεψη των εργασιών εκτέλεσαν οι αρχιτέκτονες μηχανικοί Αγγελική Γεωργαντά και Αχιλλέας Στόιος. 



Πρόταση, τομές 

Ο προϋπολογισμός του έργου ήταν χαμηλός, γεγονός που πίεσε προς την κατεύθυνση όσο το δυνατόν οικονομικότερων λύσεων. Παρ' όλα αυτά, στο τέλος του έργου επιτεύχθηκε επιπρόσθετα η κατασκευή ενός παραδοσιακού "γερανού" για το σήκωμα της επάνω μυλόπετρας, για την οποία αρχικά προβλεπόταν μια παραδοσιακή αλλά δύσκολη τεχνική με ξύλινες σφήνες, και τριών βάσεων για το στράγγισμα των πλυμένων υφασμάτων - στοιχεία που κρίθηκαν απαραίτητα για την ευκολότερη λειτουργία του μύλου. 


Σχεδιασμός αποκατάστασης 

Πρόταση, τομές 

σκίτσο ξυλοκατασκευής αλευρόμυλου τελικό

Στο σχεδιασμό του έργου βασικός κανόνας ήταν η αποκατάσταση του κτιρίου και των μηχανισμών του με τη χρήση και εφαρμογή φυσικών υλικών και παραδοσιακών τεχνικών, ώστε να μην υπάρξει μορφολογική αλλοίωση στα χαρακτηριστικά του και να αποκατασταθούν οι μεταγενέστερες επεμβάσεις στο κτίσμα. Αρχή του σχεδιασμού ήταν οι επεμβάσεις να είναι όσο το δυνατόν πιο διακριτικές, σαν κάποιος απλά να το "ξεσκόνισε", σαν όλα να ήταν πάντα εκεί. 


σκίτσο μαντανιού

Μόνο οι εργασίες ανάδειξης του έργου απαιτούσαν νέες παρεμβάσεις, ξένες σε σχέση την αρχική μορφή του μύλου. Στα στοιχεία πληροφόρησης (πινακίδες ενημέρωσης, επιγραφές κλπ.) χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονα υλικά, ώστε η παρουσία τους να είναι σαφής και διακριτή. 

 
το σύστημα υδροδότησης 

Για το σχεδιασμό των νέων οικοδομικών στοιχείων, που κυρίως αφορούσαν την πρόσβαση στο μύλο (καλντερίμι) και την πρόσβαση στο σύστημα υδροδότησης (κλίμακα) αποφασίστηκε ο σχεδιασμός λιτών και καθαρών μορφών με τη χρήση μόνο φυσικών υλικών - υλικών που ήδη υπήρχαν στο μύλο: πέτρα, σίδερο και ξύλο, χωρίς επενδύσεις και χρωματισμούς και όσο αυτό ήταν δυνατό υλικών ήδη χρησιμοποιημένων, με κοντινό βαθμό γήρανσης. 

Ο μύλος επιλέχθηκε να παραμείνει χωρίς ηλεκτροδότηση. Η εγκατάσταση "φωτοσωλήνων" στη στέγη του μύλου, που οδηγούν το ηλιακό φως στον εσωτερικό χώρο, βελτίωσε ικανοποιητικά τη στάθμη φωτός. 

Δυσκολίες 


σκίτσο νεροτριβής - τελικό 

Ο σχεδιασμός των μηχανισμών του μύλου δημιούργησε το βασικότερο προβληματισμό σχεδιασμού, καθώς έχει εκλείψει παρόμοια εμπειρία και απαιτήθηκε συστηματική έρευνα, αποτύπωση και προσαρμογή των χαρακτηριστικών άλλων διασωθέντων μηχανισμών στα δεδομένα του νερόμυλου του Αγ. Γερμανού. 

σκίτσο μηχανισμού αλευρόμυλου τελικό

Η επόμενη σημαντική δυσκολία που αντιμετωπίστηκε ήταν η επίτευξη της σωστής λειτουργίας του αλευρόμυλου. Καθώς ο προϋπολογισμός του έργου ήταν περιορισμένος αποφασίστηκε η χρήση παλιών μυλόπετρων. Η διαδικασία ανεύρεσής τους υπήρξε ιδιαίτερα δύσκολη και χρονοβόρα. Συμφωνήθηκε να μην χρησιμοποιηθούν μυλόπετρες από μύλο που δυνητικά θα μπορούσε να αποκατασταθεί, καθώς αυτό ουσιαστικά θα του ακυρώνεται τη δυνατότητα αυτή. 

Φάση κατασκευής 

Έτσι ξεκίνησε μια διαδικασία ανεύρεσης μυλόπετρων από μύλους που βρίσκονταν σε κακή κατάσταση και δεν είχαν περιθώριο αποκατάστασης, μύλοι που όμως παρουσίαζαν μικρή πιθανότητα να διασώζουν μυλόπετρες καλής ποιότητας. Η έρευνα αυτή διήρκησε περίπου ένα χρόνο ώσπου τελικά, μια τοπική οικογένεια δώρισε τις μυλόπετρες από τον οικογενειακό τους μύλο που πλέον κατέρρεε. Στη φάση αυτή έγινε συνειδητό το μέγεθος της απώλειας αυτής της ιστορικής μας κληρονομιάς, καθώς ψάχτηκαν τα ερείπια 30 μύλων και πλέον, στην ευρύτερη του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών περιοχή. Ερείπια μύλων και παλιών μηχανισμών χάνονταν μέσα στην πυκνή βλάστηση και είναι σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς όλα αυτά τα κτίσματα ενεργά, με ανθρώπους και ζώα, μια χαμένη ιστορία ξεχασμένη για πάντα από την οποία έμενε μόνο μια τελευταία εικόνα ανάμεσα στις φυλλωσιές. 


Τεχνικές & Υλικά 

Εσωτερικό-1 αλευρόμυλος 

Εκτός από το τσιμέντο που χρησιμοποιήθηκε ως συνδετικό κονίαμα στις λιθοδομές, χωρίς να είναι ορατό, στις θέσεις που χρειαζόντουσαν στατική ενίσχυση, χρησιμοποιήθηκαν φυσικά τοπικά υλικά: άμμος ποταμίσια, χώμα με πηλό της περιοχής, ξυλεία δασική τοπική για τη στέγη, υλικά που είχαν χρησιμοποιήσει και οι αρχικοί τεχνίτες του μύλου. Εφαρμόστηκαν ίδιοι τύποι αρμολογημάτων με τους παλιούς, υδραυλικά ασβεστοκονιάματα και χωμάτινα. Οι νέες λιθοδομές ακολούθησαν την ίδια τεχνική κτισίματος, με χρήση τοπικής πέτρα γρανίτη, που μας πρόσφεραν κάτοικοί του χωριού. 

Εσωτερικό-3 νεροτριβή 

Στους μηχανισμούς επιλέχθηκε, για τα τμήματα που διαβρέχονται ξυλεία ρόμπολου (πχ. νεροτριβή και μαντάνι), για τα τμήματα που απαιτούσαν αυξημένες μηχανικές αντοχές καστανιά (πχ. γερανός μυλόπετρας) και για τα υπόλοιπα έλατο, υλικά που παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν στις ξυλοκατασκευές των νερόμυλων. 

Στην αποκατάσταση του εσωτερικού δαπέδου εφαρμόστηκε κεραμικό σταθεροποιημένο δάπεδο, ένα απόλυτα οικολογικό και βιοκλιματικό υλικό, με δυνατότητα να απορροφά τα νερά χωρίς να λασπώνει, έχοντας την όψη χώματος όπως ήταν αρχικά. Μόνο γύρω από τη νεροτριβή κατασκευάστηκε λιθόστρωτο. 

Στην επικάλυψη της στέγης, ως καλυπτήρες χρησιμοποιήθηκαν τα παλιά, μετά από διαλογή, χειροποίητα κεραμίδια του μύλου και μόνο οι στρωτήρες ήταν νέοι βυζαντινού τύπου. 

Τα σιδερένια κιγκλιδώματα της σκάλας και του μονοπατιού περιήγησης στο σύστημα υδροδότησης κατασκευάστηκαν χειροποίητα με παραδοσιακό τρόπο σε καμίνι. Όλες οι νέες μεταλλικές κατασκευές αφέθηκαν να οξειδωθούν φυσικά και στη συνέχεια επαλείφθηκαν με κεραλοιφή ώστε να σταματήσει η περαιτέρω διάβρωσή τους. 

Στα πατήματα της εξωτερικής σκάλας χρησιμοποιήθηκαν παλιά ξύλα σιδηροτροχιών, που παρέμειναν ανεπεξέργαστα. 

Οι οικοδομικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν από τοπικούς τεχνίτες με εμπειρία σε παραδοσιακές τεχνικές, κυρίως πετράδες, που ασχολούνται συστηματικά και γνωρίζουν τα παλιά παραδοσιακά κτίσματα της περιοχής των Πρεσπών. 


Παραγωγή αλευριού 


Εσωτερικά, αλευρόμυλος

Η παραγωγή λεπτού βρώσιμου αλευριού με μυλόπετρες απαιτεί πολύ εξειδικευμένη τεχνική. Οι παλιές χειροποίητες μυλόπετρες δεν έχουν ομοιόμορφα κατανεμημένο βάρος και είναι πολύ δύσκολο να τις "ζυγίσεις" κατά την περιστροφή τους. Η επιφάνεια τριβής τους απαιτεί ειδικό πελέκημα. Μικρές διαφοροποιήσεις στη ταχύτητα του νερού, τη θέση και την γωνία που θα κτυπήσει τη φτερωτή, η ταχύτητα και ποσότητα του καρπού που πέφτει, παίζουν σημαντικό ρόλο στην ποιότητα του παραγόμενου αλευριού. Όλη αυτή την τεχνογνωσία διέθετε μόνο ο παλιός μυλωνάς μπάρμπα Νάσος Μίνος, από τη Φιλιππιάδα. Οργανώθηκαν τρία εργαστήρια, που εκτός των τεχνικών συμμετείχαν και νέοι της περιοχής, ώστε μέσα από τη διαδικασία επίλυσης της λειτουργίας του αλευρόμυλου να μεταδοθεί και η γνώση σε αυτούς που μελλοντικά θα το λειτουργήσουν. 

Φάση κατασκευής-3 κυρ Νάσος_ 

Ο μπάρμπα Νάσος κατάφερε όχι μόνο να λειτουργήσει το μύλο αλλά, μέσα από δικής του έμπνευσης μικρές μετατροπές και προσαρμογές, να φτιάξει ένα σύστημα που θα μπορούν εύκολα να δουλέψουν λιγότερο έμπειροι μυλωνάδες. 

Αποτελέσματα 

Η υλοποίηση της μελέτης του νερόμυλου κάλυψε τους προβλεπόμενους στόχους του έργου και στα τρία επίπεδα: αποκατάστασης, λειτουργίας και ανάδειξης, δημιουργώντας ένα "ζωντανό" μνημείο της προβιομηχανικής ιστορίας της περιοχής. Σημαντική και ενθαρρυντική υπήρξε η αποδοχή από την τοπική κοινωνία και η επιθυμία συμμετοχής στην κατασκευή και λειτουργία του. Η επαναλειτουργία του μύλου έχει συμβάλει στην ανάδειξη παραδοσιακών ασχολιών και πρακτικών με την ενασχόληση νέων ανθρώπων με παραδοσιακές τεχνικές, έχει επαναφέρει την παραδοσιακή παραγωγή αλεύρων και σταδιακά προωθεί την καλλιέργεια βιολογικών σιτηρών. Τρεις νέοι που κατοικούν στην περιοχή είναι οι σημερινοί μυλωνάδες. Επιπλέον, η αποκατάσταση και λειτουργία του νερόμυλου αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης των επισκεπτών που θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα αυτή τη σημαντική πτυχή της πολιτισμικής κληρονομιάς της Πρέσπας.


Εσωτερικό, το μαντάνι 

Επίσης, στο πλαίσιο του Διασυνοριακού Πάρκου μεταξύ Ελλάδας, Αλβανίας και ΠΓΔΜ, ο νερόμυλος του Αγ. Γερμανού μπορεί να αποτελέσει μέρος ενός δικτύου με σκοπό την ανάδειξη των κοινών πολιτιστικών αξιών των υγροτόπων. 

Ο νερόμυλος του Αγ. Γερμανού, με χρήση στενά δεμένη με την καθημερινή ζωή των χωριών, εκφράζει την ιστορική μνήμη μιας κοινωνίας που μετά τον εμφύλιο διασπάστηκε και η επαναλειτουργία του δηλώνει ότι οι κοινωνίες, όσο και αν κάποτε αποδιοργανώνονται, πάντα θα αναβιώνουν. 

Αγγέλα Γεωργαντά, αρχιτέκτων μηχανικός / Ιούνιος 2016.


Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση


Δείτε στην συνέχεια το σχετικό βίντεο για το σημαντικό αυτό προβιομηχανικό μνημείο τον Νερόμυλο Αγίου Γερμανού, μια παραγωγή της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών:







Friday, July 15, 2016


ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ‘ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ’


Η δύναμη των καθαρών προτάσεων

(Παρουσίαση 1ου & 2ου Βραβείου)



Δεν είναι μόνο η ικανοποίηση που αισθάνομαι όταν δημοσιεύονται αποτελέσματα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ιδιαίτερα αυτή την εποχή. 
Είναι και η χαρά να απολαμβάνω νέες φρέσκιες και προχωρημένες προτάσεις, που πέρα από το αρχιτεκτονικό τους υψηλό επίπεδο, χαρακτηρίζονται από μια συγκροτημένη αναλυτική διαδικασία και τεκμηρίωση, εξαιρετικές και πολύπλευρες απεικονίσεις με μια εικαστική διάσταση και κυρίως από μια αφοπλιστική απλότητα και καθαρότητα με σαφείς προθέσεις. 
Θάθελα να ομολογήσω ότι τον τελευταίο καιρό, πραγματικά «ζηλεύω» αυτές τις προτάσεις νέων συναδέλφων που διαφοροποιούνται από τις δικές μας επιλογές και τους δικούς μας κώδικες και εκπέμπουν μια διαφορετική αύρα που ομολογουμένως δεν αγνοεί την πραγματικότητα και τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί και ίσως η γενιά μας δεν έχει ακόμη καταφέρει. 
Χαίρομαι λοιπόν όταν διακρίνω λύσεις με απλές, καθαρές και θαρραλέες χειρονομίες όπου «η συνέχεια και η συνεκτικότητα επιχειρείται με τη διαπλοκή νέας γεωμετρίας, με την υπάρχουσα». 


Μια τέτοια λύση είναι και η εξαιρετικά λιτή και καθαρή πρόταση του Τηλέμαχου Ανδριανόπουλου, που διακρίθηκε με το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών για την αξιοποίηση του «Καστρακίου» της δημοτικής ενότητας Δραπετσώνας του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, που κατά την άποψή μου νομίζω ότι είναι «μακράν» των άλλων βραβευμένων μελετών, χωρίς σε καμία περίπτωση να θέλω να τις υποτιμήσω. 

Την παρουσιάζω αναλυτικά όπως μου στάλθηκε, και στην συνέχεια ακολουθεί και το δεύτερο βραβείο. Ελπίζω αυτή την φορά το τρίτο βραβείο να μην ανακινήσει πάλι ενστάσεις και μπλοκάρει τον διαγωνισμό και την πληρωμή των βραβείων. Η λύση που επιλέχθηκε ξεχωρίζει αδιαμφησβήτητα με την πρώτη ματιά.




Πρώτο Βραβείο: V77777777V



Ανδριανόπουλος Τηλέμαχος

Συνεργάτες Νέστωρας Σκαντζούρης- Κωνσταντίνος Κοσμάς
Σύμβουλος σε θέματα τοπίου & φυτεύσεων: Michael Andrew Clements
Σύμβουλος Δομοστατικής: Αθανάσιος Κοντιζάς
Σύμβουλος Φυτεύσεων: Andrew Michael Clements



1.ΣΥΝΟΨΗ 

Σε επαφή με το Κάστρο της Ηετιώνειας, ανάμεσα σε δύο σημαντικούς δήμους, ανοικτό προς τη θάλασσα και με θέα το λιμάνι του Πειραιά, το ‘Καστράκι’ οφείλει να ανταποκριθεί στα χωρικά δεδομένα που του αποδίδουν αναγκαία υπερτοπικό χαρακτήρα, με απαραίτητη την ένταξή του στο ευρύτερο αστικό τοπίο. Η επιτυχής ένταξη επιβάλλει κατ’αρχήν τη θεώρηση του συνόλου, την ανάγνωση των δεδομένων: Η φυσική έξαρση με όριο το ανάλημμα και τις γραμμές του τρένου προς την ανατολή και τη θάλασσα είναι κοινό χαρακτηριστικό της προς ανάπλαση περιοχής αλλά και του αρχαιολογικού χώρου, ένα ύψωμα το οποίο σε συνδυασμό με την οδό Κανάρη δημιουργεί έναν περιμετρικά αυτοτελή, καμπυλόσχημο ανοικτό χώρο. Η ανάδειξή του ως σύνολο επιβάλλει την άμβλυνση του τεχνητού ορίου ανάμεσα στον αρχαιολογικό χώρο και το νέο πάρκο, τη θεώρηση της υπερύψωσης ως ενιαίο επίπεδο γης όπου η φυσική χαμηλή βλάστηση του αρχαιολογικού χώρου επεκτείνεται και μέσα στην προς ανάπλαση περιοχή. Μέσα από μια διαγώνιο: Ξεκινώντας από την κυρίως είσοδο και την τετράγωνη νέα πλατεία μία γραμμική πορεία ορίζει δύο ριζικά διαφορετικές περιοχές φύτευσης. Ένα νέο πυκνό πάρκο σε επαφή με την πόλη και μία φυσική επέκταση της ημιάγριας φύτευσης του αρχαιολογικού χώρου.


2.ΑΝΤΙΣΤΙΞΗ 

Η συνέχεια και συνεκτικότητα τόσο με τον αρχαιολογικό χώρο όσο και με τον αστικό ιστό επιχειρείται με τη διαπλοκή νέας γεωμετρίας και υπάρχουσας με στόχο τη ανάδυση ενός υπερτοπικού πόλου πρασίνου και αναψυχής. Η δημιουργία ενός άτυπα τριγωνικού πυκνού πάρκου στο όριο με την πόλη επί της οδού Κανάρη έχει στόχο διπλό: Αφενός, τη συγκρότηση μίας πολυλειτουργικής υπαίθριας ζώνης σε άμεση συνάφεια με τις περιοχές κατοικίας με το χαρακτήρα ενός αστικού δάσους, το οποίο ενσωματώνει τη υπάρχουσα πληθωρική φύτευση στο βόρειο άκρο της περιοχής. Αφετέρου, τη διατήρηση του ανοικτού, φυσικού χαρακτήρα του υψώματος, τη διατήρηση της αγρωστώδους, ξηροθερμικής, αυτοφυούς βλάστησής του με τρόπο αντιστικτικό ως προς την υψηλή, πυκνή φύτευση του νέου πάρκου. Δένδρα της Μεσογείου και θάμνοι της Αττικής γης, δύο σαφείς περιοχές, επιχειρούν τη συνέχεια φυσικού και τεχνητού συγκροτώντας ένα αντιθετικό νέο τοπίο: Πεύκα, ακακίες, ρείκια, βελανιδιές, κυπαρίσσια αλλά και εμβόλιμοι εγκάρσιοι κήποι με λυγαριές, εσπεριδοειδή, ροδιές, δάφνες, ελιές από τη μία -από την πλευρά της πόλης. Σχίνοι, βρύα, λεβάντες, βερβερίδες, δεντρολίβανο, θυμάρι, κίστοι, μέντα, αγριολούλουδα από την άλλη –από την πλευρά του αρχαίου τόπου, προς την πλευρά της θάλασσας. 


3.ΥΠΑΡΧΟΝ 

Το νέο πάρκο ενσωματώνει την υψηλή φύτευση στη συμβολή των γραμμών του τρένου με την οδό Κανάρη προεκτείνοντάς την δυτικά της διαγώνιας κίνησης που συνδέει την υπάρχουσα περιοχή αναψυχής με όλα τα λειτουργικά σημεία της ανάπλασης. Η ίδια η πρόταση ανάπλασης βασίζεται στη γόνιμη διαπλοκή νέου και υπάρχοντος: Η διαγώνιος διέρχεται από την ημιτελή κατασκευή του αναψυκτηρίου, το οποίο αποτελεί πλέον κομβικό σημείο της επέμβασης, ενώ ένα επίμηκες στέγαστρο το οποίο ακολουθεί τη διεύθυνσή του επιχειρεί προεκτεινόμενο προς την περιοχή του υπαίθριου θεάτρου τη μεταξύ τους συνάφεια, λειτουργική και συμβολική. Ο άξονας της οδού Αγωνιστών Πολυτεχνείου προεκτείνεται επίσης ως κίνηση μέσα στο νέο πάρκο, δημιουργώντας μαζί με το στέγαστρο ένα τριγωνικό πλάτωμα σε ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο από εκείνο του θεάτρου. Κυκλικό θέατρο, τριγωνικό πλάτωμα, επίμηκες στέγαστρο, και αναψυκτήριο βρίσκονται σε αδιάλυτη συνέργεια. Με το ένα της άκρο σε ένα μικρό πλάτωμα με πλάτη το καταφύγιο και το άλλο στην τετράγωνη πλατεία σε επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο, η επιμήκης διαγώνια κίνηση είναι διπλή: ορίζοντας κάθε φορά ένα χαμηλότερο και ένα υψηλότερο επίπεδο που συνδέονται με ράμπες, αποτελεί την κύρια γεωμετρική χειρονομία. 


4.ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ 

Δύο κυκλικοί πύργοι διαμέτρου 11 και 10 μέτρων αντίστοιχα ορίζουν την Ηετιώνεια πύλη ενώ το σωζόμενο ίχνος του τείχους έχει ένα μήκος κατά προσέγγιση εβδομήντα μέτρων. Η ίδια η κλίμακα του ανοικτού αυτού χώρου επιβάλλει τη διαχείριση κινήσεων και λειτουργιών με ευρύτητα και τόλμη. Διπλάσιο σε διάμετρο από τους αρχαίους πύργους, το νέο κυκλικό υπαίθριο θέατρο συνδέεται με την τετράγωνη πλατεία και το αναψυκτήριο μέσω δύο εφαπτομένων, κάθετων μεταξύ τους: η μία είναι η ανατολική πλευρά του στεγάστρου ενώ η άλλη είναι μία ράμπα που βυθιζόμενη εν μέρει ενώνει τη στάθμη της σκηνής με την κυρίως πλατεία. Ταυτόχρονα, η κίνηση αυτή διαχωρίζει την πλατεία σε δύο τμήματα με μία μικρή διαφορά επιπέδου, ενώ ένα επίμηκες στενό στέγαστρο σηματοδοτεί την είσοδο. Οι κεκλιμένες ράμπες εκατέρωθεν της διαγώνιας κίνησης συνδέουν το χαμηλότερο επίπεδο του υπαίθρου και του αναψυκτηρίου με το επίπεδο του πάρκου, ενώ από το τριγωνικό πλάτωμα μια γλυπτική, ευρεία κλίμακα λειτουργεί ταυτόχρονα ως καθιστικό. Με αναγκαία αιχμηρή απόληξη σε αυτό το σημείο, το στέγαστρο εκτείνεται μέχρι την οδό Κανάρη ορίζοντας μία ακόμη, δευτερεύουσα είσοδο στην περιοχή. Εκεί η απόληξή του είναι απαλή, ημικυκλική, ομοιόθετη με το βορινό εσωτερικό όριο του αναψυκτηρίου. Μία σειρά από καμπυλόσχημα επιμέρους μονοπάτια αμβλύνουν την εμπρόθετα αυστηρή γεωμετρία του συνόλου. 



5.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 

Μία επίσης κυκλική παιδική χαρά με περιμετρική κίνηση και διάμετρο 25 μέτρων, σχεδιασμένη ως ξέφωτο μέσα στο πυκνό αστικό δάσος χωροθετείται στα βόρεια του πάρκου σε άμεση γειτνίαση με τις περιοχές κατοικίας. Η παιδική χαρά, το θέατρο, το αναψυκτήριο, η μεγάλη πλατεία, το τριγωνικό πλάτωμα και οι διαδρομές που τα συνδέουν διαπλέκονται με την πυκνή φύτευση του πάρκου αλλά και με επιμέρους εγκάρσιους κήπους άνθεων και οπωρωφώρων στη διεύθυνση της πόλης, εγκάρσια με τη διαγώνια κίνηση. Το αναψυκτήριο λειτουργεί σε ένα κυρίως επίπεδο με τους υποστηρικτικούς του χώρους σε χαμηλότερη στάθμη, ενώ εκείνοι του θεάτρου βρίσκονται εκεί που είχαν αρχικά σχεδιαστεί, σε επαφή πλέον με την εφαπτομενική πορεία που το αγκυρώνει στην κεντρική ενότητα. Οι είσοδοι του νέου πάρκου είναι τρεις: η πρώτη και κύρια στη δυτική πλευρά της τετράγωνης πλατείας, η δεύτερη και επίσης σημαντική στη συνέχεια της Αγωνιστών Πολυτεχνείου και η τρίτη στην προέκταση του στεγάστρου -όλες με αντίστοιχες διευρύνσεις του πεζοδρομίου. Ο χώρος κίνησης των πεζών από την πλευρά της Κανάρη ανασχεδιάζεται σε όλο του το μήκος, ενώ το όριο της περίφραξης του χώρου υποχωρεί όσο κανείς πλησιάζει στην τετράγωνη πλατεία, όπου δημιουργείται μία σημαντική διεύρυνση -η οποία συνοδεύεται και από χώρους προσωρινής στάθμευσης. 




6.ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 

Με δεδομένη την περιορισμένη έκταση του κειμένου, επιλέγεται η περιγραφή μίας εκ των κύριων κατασκευών, του μεγάλου επιμήκους στεγάστρου: προστατεύoντας από τον ήλιο και τη βροχή, η τελική του επιφάνεια είναι από ειδικό, εφελκυόμενο πανί. Η στήριξή τoυ συνίσταται σε μία σειρά υποστυλωμάτων οπλισμένου σκυροδέματος με διατομή 50x50cm και με μεταξόνιο 5,70m, τα οποία θεμελιώνονται επί συνεχούς πεδιλοδοκού. Φέρουν στην κεφαλή τους κατάλληλη εντορμία, εντός της οποίας στηρίζονται τα μεταλλικά στοιχεία που συνθέτουν τους φορείς της στέγασης: εγκάρσιες μεταλλικές δοκοί –οι οποίες προβλέπονται από σύνθετη μεταβλητή καθ’ ύψος διατομή, με μέγιστο ύψος 400mm στη θέση στήριξής τους και μειούμενη περίπου στο μισό προς τα ελεύθερα άκρα- στηριζόμενες επί διατμητικών κλειδιών από πρότυπη διατομή HEB 300, με ύψος περίπου 500mm. Οι δοκοί σχεδιάζονται ελεύθερες στο χώρο με αμφιπροέχον στατικό σύστημα και στήριξη πάκτωσης σε ισχυρή βάση. Κατά μήκος των υποστυλωμάτων στο ύψος των εγκαρσίων δοκών τοποθετείται μεταλλική δοκός από πρότυπη διατομή ΗΕΒ 400, ώστε να διασφαλίζεται η αστρεψία. Η απλότητα του φορέα υπηρετεί την κεντρική του ιδέα, τη δημιουργία ενός στεγασμένου χώρου, εκατέρωθεν ελεύθερου, ανοικτού στο περιβάλλον νέο πάρκο. 







Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

Δεύτερο Βραβείο: ΑΑ00002007

Ελληνοτεχνική Α.Ε.- Πατρώνης Χρήστος
Αρχιτέκτονες συνεργάτες: Λαζαρίδη Γιάννα & Πατσάκη Πηνελόπη
Σύμβουλος Μελετητής: Πανδή Γιάννα
Σύμβουλος Αστικού Σχεδιασμού: Πατρώνης Γιάννης




Κεντρική ιδέα σχεδιασμού



Η αρχιτεκτονική πρόταση προσανατολίστηκε καταρχήν στην ιδέα και στη συνέχεια στο σχεδιασμό, ενός σύγχρονου, δυναμικού, βιώσιμου χώρου-πόλου έλξης τοπικής και υπερτοπικής σημασίας μέσα στον οποίο οι επισκέπτες-χρήστες θα διδάσκονται τη διαδικασία της δημιουργίας-αναζωογόνησης και ανασυγκρότησης τόσο της ανθρώπινης ύπαρξης όσο και της φύσης.






Δύο ιδιότητες του ευρύτερου χώρου είναι πρωτίστως χαρακτηριστικές: 
α. Το ομοιόμορφο ανάγλυφο του εδάφους τόσο του αρχαιολογικού χώρου όσο και του χώρου του νέου πάρκου (εντός ενός σύνθετου περιγράμματος ορίων του οικοπέδου), παρά τον σαφή εγκάρσιο διαχωρισμό του αρχαιολογικού χώρου με χάραξη παράλληλη στην αρχαία τάφρο. 
β. Η γειτνίαση του υπό μελέτη χώρου με τμήμα της πόλης. Τούτο σημαίνει γειτνίαση με καθαρές αστικές χαράξεις, προϋπάρχουσα ενδιαφέρουσα κλίμακα γειτονιάς που οφείλεται μεταξύ άλλων στις φυτεμένες και περιποιημένες πρασιές των μικρών οικοπέδων με τις διώροφες μονοκατοικίες.

Βασικές αρχές σύνθεσης- Βασικό σχέδιο επινόησης παρέμβασης 

Η αξιοποίηση του «Καστρακίου» στοχεύει στη δημιουργία ενός ξεχωριστού δημόσιου χώρου προσδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στην αναψυχή των πολιτών. Ως βάση σχεδιασμού χρησιμοποιείται η αλληλουχία επιμέρους χώρων πρασίνου και αναψυχής που με τη σειρά τους θα διαμορφώσουν ένα ευρύτερο «Ανάγλυφο Πάρκο των Κήπων». 



Προκειμένου οι παραπάνω διαμορφώσεις εδαφών να υλοποιηθούν και να μετουσιωθούν σε πολυποίκιλες διαμορφώσεις χώρων πραγματοποιούνται τα κάτωθι βασικά βήματα σχεδιασμού : 
α. Διατηρείται ως πεδίο βάσης το υπάρχον ενιαίο ανάγλυφο του εδάφους (αρχαιολογικού χώρου και του χώρου νέου πάρκου). Η παρέμβαση στις ομογραφικές καμπύλες είναι οι ελάχιστες δυνατές και γίνεται η προσπάθεια να ενοποιηθούν τα πρανή και οι βράχοι μεταξύ των δυο χώρων (αρχαιολογικού –νέου πάρκου). Εντός αυτού του χώρου δημιουργούνται οι πλέον ήσυχες και απομονωμένες θέσεις ανάπαυσης, συγκέντρωσης, αναψυχής των πολιτών. Μια βόλτα μέσα σε αυτή την γλυπτική τοπογραφία, ανάμεσα στους κεκλιμένους κήπους-πλαγιές, ανοίγει συνεχώς νέες οπτικές φυγές-θέες στους επισκέπτες, ώστε να βιώσουν το χώρο του Πάρκου με ποικίλους τρόπους.



Ενσωματωμένο στο ενιαίο ανάγλυφο που ανασχεδιάζεται προσαρμόζεται το υπάρχον ημιτελές αμφιθέατρο. Το αμφιθέατρο ανασχεδιάζεται έτσι ώστε αυτό να αποτελεί μια φυσική συνέχεια των ομογραφικών γραμμών του υφιστάμενου εδάφους. Παράλληλα σμιλεύονται όμορες περιοχές (-σε συνέχεια των ομόκεντρων επιπέδων που φιλοξενούν τις θέσεις των θεατών), οι οποίες θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και επιπρόσθετους επισκέπτες. 


β. Το τμήμα του οικοπέδου που γειτνιάζει με την πόλη διαμορφώνεται ως ένα νέο πεδίο, ένας διευρυμένος «κήπος» επάλληλος του φυσικού ανάγλυφου. Το πεδίο αυτό λαμβάνει υπόψη ένα μεικτό σύστημα χαράξεων σχεδιασμού: ορθογώνιος κάναβος ως προέκταση του γειτνιάζοντος αστικού ιστού περιοχής κατοικίας σε συνδυασμό με τις ενδιαφέρουσες καμπύλες χαράξεις των ορίων του οικοπέδου.


Στην Κριτική Επιτροπή που αξιολόγησε συνολικά 35 μέλετες συμμετείχαν τα τακτικά της μέλη: 
1. Μπελαβίλας Νικόλαος του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Αναπληρωτής Καθηγητής, Δ/ντης Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ ως Πρόεδρος, 
2. Κασένογλου Λάζαρος του Αριστοτέλη, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Δ/ντης στην Διεύθυνση Προγραμματισμού Οργάνωσης και Πληροφορικής του Δήμου Κερατσινίου Δραπετσώνας, 
3. Τζανάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, ελεύθερος επαγγελματίας, 
4. Λεοντής Ιωσήφ του Ηλία, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, ελεύθερος επαγγελματίας, 
5. Λάββα Σταυρούλα του Γεωργίου, Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ.