Monday, September 27, 2021



ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
+
Ένα φάντασμα πλανιέται…
του Γιώργου Καστούρα
αρχιτέκτονα


Από τα φοιτητικά μας χρόνια την δεκαετία του ΄70 στην συμπρωτεύουσα, εξακολουθούμε επίμονα να σχολιάζουμε τα τεκταινόμενα που εσχάτως έχουν πυκνώσει σε αυτή την πόλη. Ο Γιώργος Καστούρας αρχιτέκτων και άνθρωπος των γραμμάτων από τον βορρά, μου μεταφέρει τον σφυγμό της πόλης, ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό που μια σειρά επικείμενων σεναρίων με πιθανές «απειλητικές» διαστάσεις, εμφανίζονται επίμονα, μέσα από ετερόκλητες πρωτοβουλίες και μάλλον με ελλειπτικές προετοιμασίες και παράδοξες επιλογές. Συζητάμε συχνά, εκτός από το θέμα των αρχαίων στην Βενιζέλου και της μετακίνησής τους, που δυστυχώς έχει δρομολογηθεί, παρά τις πολύ σοβαρές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις, τους διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ιδεών για την Ανάπλαση του Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), την ανάπλαση της πλατείας και του άξονα της Αριστοτέλους που δέχθηκε άμεσες επιθέσεις,   και κυρίως τον πρόσφατο διαγωνισμό με τίτλο ArXellence 2, για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του υπάρχοντος πολεοδομικού σχεδίου που προβλέπει την ανάπτυξη του νέου επιχειρηματικού κέντρου στη δυτική είσοδο της πόλης, σε μία περιοχή εμβαδού 120 000 μ2.

Πρόκειται για τον δεύτερο κατά σειρά διαγωνισμό που οργάνωσε και διαχειρίστηκε η ιδιωτική εταιρεία Alumil (βιομηχανικό συγκρότημα για ολοκληρωμένα συστήματα αλουμινίου). Με αφετηρία την έκθεση με τις βραβευμένες μελέτες στα παλαιά σφαγεία και την συζήτηση που ακολούθησε παρουσία  συναδέλφων, όπως οι  Μόρφω Παπανικολάου, Γιώργος Αραχωβίτης, Πρόδρομος Νικηφορίδης, Ηλίας Παπαγεωργίου, και Κωνσταντίνος Μπελιμπασάκης  που διήθυνε ο Ευάγγελος Λυρούδιας, μας απασχόλησε μεταξύ άλλων η απουσία του κράτους στα θέματα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που δίνει την δυνατότητα να παρεισφρήσει ο ιδιωτικός τομέας, και οι αδυναμίες αυτής της πρωτοβουλίας κυρίως στα θέματα της προετοιμασίας, και της διαχείρισης των προτάσεων, που έχουν ένα διεθνή και απρόσωπο χαρακτήρα που θα μπορούσαν να βρίσκονται «όπου νάναι», όπως σχολίασε ο Προδρόμος Νικηφορίδης

Οι προβληματισμοί μας αυτοί αποτέλεσαν αφορμή για το κείμενο του Γιώργου Καστούρα που ακολουθεί και σχολιάζει γενικότερα τις παθογένειες της συμπρωτεύουσας.




Ένα φάντασμα πλανιέται…

του Γιώργου Καστούρα 
αρχιτέκτονα


Υπάρχει μια κινητικότητα τελευταία στη Θεσσαλονίκη. Κάτι σαν φάντασμα πλανιέται πάνω από την πόλη. Μοιάζει με το φάντασμα της ανάπλασης. Η ΔΕΘ κάνει Διεθνή (βέβαια) Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την ανάπλασή της και επιλέγει να μην το κουνήσει από το κέντρο γιατί, σου λέει τρέχα γύρευε τι μπορεί να γίνει άμα φύγω από ‘δω.

Διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για την Ανάπλαση του Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Η σχεδιαστική πρόταση που επελέγη για το πρώτο βραβείο της ομάδας των Sauerbruch Hutton (Γερμανία), Gustafson Porter + Bowman (Βρετανία) και Έλενας Σταυροπούλου (Ελλάδα).

Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας και του άξονα της Αριστοτέλους. Ομάδα Μελέτης: Αριάδνη Βοζάνη, Παρασκευή Φανού, αρχιτέκτονες μηχανικοί και συνεργάτες Γρηγόρης Βουτουφιανάκης-Πετρόπουλος, Θεοδοσία Ευδωρή-Παναγιωτοπούλου, αρχιτέκτονες, Γιώργος Ρέτσος φοιτητής αρχιτεκτονικής

Ο Δήμος αναπλάθει την Αριστοτέλους. Στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά ετοιμάζεται άλλη παρέμβαση και πάει λέγοντας. Αρχής γενομένης από το Μετρό του Κούβελα που περιπλανιέται με θόρυβο 40 χρόνια τώρα, όλες αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν ένα κοινό γνώρισμα. Είναι όλες αυτές επεμβάσεις λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές αλλά παρ’ όλ’ αυτά επεμβάσεις που δεν εντάσσονται πουθενά πράγμα που μάλλον θα μειώσει παρά θα αυξήσει τη σημασία τους στο μέλλον. Είναι, ούτως ειπείν, ενέργειες ενός και μοναδικού υποκειμένου κάθε φορά, δηλαδή πράττει όποιος μπορεί όπου μπορεί, ωσάν η πόλη ν’ αποφεύγει ή να μη θέλει να προσδιορίσει τη φυσιογνωμία της, δηλαδή να ορίσει το πλαίσιο και τους κανόνες με βάση τους οποίους αναπτύσσεται η ίδια ως σύνολο. Σα να μη θέλει να ορίσει η ίδια προς τα πού θα πάει. Τι θέλει τέλος πάντων να γίνει όταν μεγαλώσει.




Το "μετρό του Κούβελα" και τα αρχαία στην Βενιζέλου 

    Γιατί είναι σαφές εδώ και πολύ καιρό ότι δεν ξέρουμε ποιος κάνει κουμάντο σ’ αυτήν την πόλη. Και ως πόλη εννοούμε βέβαια όλο το πολεοδομικό συγκρότημα και λίγο πέρ’ απ’ αυτό. Ακριβώς επειδή δεν υπάρχει ένας τέτοιος μπούσουλας, εξ ανάγκης πράττει όποιος μπορεί όπου μπορεί. Όποιο έργο εμφανίζεται έχει να κάνει με έναν κάθε φορά ιδιοκτήτη ενώ όποια πρόταση ή μελέτη αφορά περισσότερους του ενός ενδιαφερόμενους (π.χ. Δήμους, Φορείς κλπ) επιμελώς αποσιωπάται μέχρις εξαφανίσεως. Παράδειγμα δύο πολύ σοβαρές μελέτες που γίνανε επί Πολιτιστικής δηλαδή η μελέτη για το Δυτικό Τόξο που αφορούσε όλους τους Δήμους της δυτικής πλευράς καθώς και η μελέτη με τις Οκτώ Αποβάθρες στο παραλιακό μέτωπο.

Εξώφυλλο της έκδοσης με τις μελέτες για τις Οκτώ Αποβάθρες στο παραλιακό μέτωπο, που πραγματοποιήθηκε το 1997 στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης-Θεσσαλονίκη. Μια σημαντική και ρεαλιστική πρωτοβουλία του Δημήτρη Φατούρου και του Λόη Παπαδόπουλου, που δυστυχώς ατύχησε και δεν πργαματοποιήθηκε.  

    Φαίνεται δε ότι όχι μόνο δεν υπάρχει μπούσουλας αλλά ότι δεν θέλουμε να υπάρχει. Επιδεικνύουμε μια οξεία και χρόνια δυσανεξία στην ανάγκη συνεργασίας, σαν να έχουμε αλλεργία στην θέσπιση και αποδοχή κανόνων αλλά πάλι αν υπάρχουν κανόνες πως θα μπορεί ο καθένας να κάνει ότι του κατέβει στο δικό του οικόπεδο; Ακόμα κι αυτός ο αναιμικός Οργανισμός Ρυθμιστικού που δεν απειλούσε κανέναν, κιαυτός εξαφανίστηκε συν το χρόνω. Όχι ότι έκανε κάτι αλλά φαίνεται ότι και ως δείγμα ήταν ενοχλητικός.

    Μ’ αυτά και μ’ αυτά τα προβλήματα της μεγάλης κλίμακας (π.χ. αστικές συγκοινωνίες, θαλάσσιες συγκοινωνίες, απορρίμματα, πράσινο, κατανομή χρήσεων γης, πρόβλεψη και υποδοχή εξελίξεων), δηλαδή πού βαδίζει αυτή η πόλη, σέρνονται άλυτα, τα χρόνια περνάνε και η ποιότητα ζωής όλο και πέφτει. Οι λύσεις γίνονται ακριβότερες και πάντα πυροσβεστικές γιατί για λύσεις δραστικές δεν υπάρχει ποτέ χρόνος άσε που μπορεί και να ενοχλήσουμε κανέναν.




Απόψεις της Θεσσαλονίκης. Κάτω η περιοχή επέμβασης στα δυτικά της πόλης.

    Κι ενώ κανείς δεν αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να θέσει κατ΄αρχήν το πρόβλημα και μετά να κάνει ότι χρειάζεται για ν’ αποκτήσει η πόλη αυτό το πλαίσιο συνύπαρξης και λειτουργίας, εμφανίζεται ένας ιδιώτης, εν προκειμένω η Alumil που προκηρύσσει Διεθνή, παρακαλώ, Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την περιοχή δυτικά του λιμανιού που εκτείνεται σε τουλάχιστον δύο Δήμους. Η εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να μας εκπλήξει. Άμα αφήνεις κενά όλο και κάποιος φιλόδοξος θα βρεθεί να τα καλύψει.

ArXellence 2, Διεθνής Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με τίτλο, για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Πρώτο βραβείο: Alejandro Piqueras (ALE Architects)

    Να πω εξ αρχής ότι όχι μόνο δεν διαφωνώ αλλά αντιθέτως πιστεύω ότι υπό προϋποθέσεις τέτοιες φιλοδοξίες είναι θεμιτές και ο ρόλος του Ιδιωτικού Τομέα μπορεί να είναι πολύ θετικός κυρίως επειδή συνήθως λειτουργεί πολύ λιγώτερο γραφειοκρατικά από τον Δημόσιο και συνεισφέρει πόρους. Σ’ αυτήν τη σκηνή της πόλης μας ο Ιδιωτικός Τομέας είναι ένα ακόμη υποκείμενο που αναζητά το ρόλο του ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα του έργου, τους Δήμους, την Περιφέρεια, την κεντρική κυβέρνηση κλπ. Για να υπάρξει όμως παραγωγή και παράσταση, πρέπει να υπάρχει έργο, κείμενο δηλαδή με το ρόλο του καθενός σαφή και αιτιολογημένο. Αυτές είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις, οι κανόνες συνύπαρξης σ’ αυτήν τη σκηνή. Αυτό εμείς αποφεύγουμε να το κάνουμε κι ότι υπήρξε σχετικό μέχρι τώρα το ξηλώσαμε συστηματικά. Ακριβώς για να μπορεί ο καθένας να κάνει ότι θέλει στο οικόπεδό του.

ArXellence 2, Διεθνής Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Δεύτερο βραβείο: Αγγελική Τζίφα, Σοφία Νικολαϊδου

    Καλοδεχούμενη λοιπόν η πρωτοβουλία Alumil αλλά ακριβώς η έλλειψη πλαισίου γεννάει ερωτήματα.

- Ποιος εκτίμησε και αποφάσισε την ανάγκη αυτής της παρέμβασης;
- Ποιος καθόρισε τα ζητούμενα του Διαγωνισμού κι από ποια έρευνα προκύψανε;
- Ποια ακριβώς ήταν η συμβολή του ιδιώτη που είχε την πρωτοβουλία;
- Τι θα γίνουν αυτές οι συμμετοχές και τα βραβεία; Θα υλοποιηθούν πώς και από ποιον ή οι συμμετέχοντες θα εισπράξουν ο καθένας ότι του αναλογεί, θα κάνουμε και μια ταρατατζούμ δεξίωση και θα πάει στη δουλειά του ο καθένας και ‘μεις θα κοιμηθούμε ήσυχοι και βέβαιοι ότι στο ορατό μέλλον δεν πρόκειται να μας ξαναενοχλήσει κανείς.

    Και θα συνεχίσουμε έτσι χωρίς κανόνες πάντα, όλοι εμείς οι Δήμοι, η Περιφέρεια, οι Φορείς, οι πολίτες, ο Ιδιωτικός Τομέας αυτή η κοινωνία δηλαδή, χωρίς ελπίδα ενηλικίωσης και σαν νήπια θα ζητάμε πάντα από άλλους να μας αποδώσουν το ρόλο που τάχα μας αξίζει. Αυτό ή θα ενώσουμε τις προσπάθειές μας για να ξεκινήσουμε από κει που πρέπει.

Γενικό σχέδιο της Θεσσαλονίκης με τις επεκτάσεις 1918. Επιχρωματισμένο αντίγραφο του σχεδίου Εμπράρ που υπογράφεται από τον μηχανικό J. Cohen, στο οποίο τονίζεται το σύστημα πράσινων χώρων και ζωνών

    Η Θεσσαλονίκη μετά την πυρκαγιά του ‘917 ήταν η πρώτη πόλη στην Ευρώπη αν όχι και στον κόσμο που απέκτησε σχέδιο ανάπτυξης με το οποίο επρόκειτο να ξανασταθεί στα πόδια της. Και τα σχέδια του Εμπράρ και της Επιτροπής του άφησαν ίχνη στην πόλη ορατά μέχρι σήμερα. Εμείς όμως τιμήσαμε τον Εμπράρ δίνοντας το όνομά του σ’ έναν, ο θεός να τον κάνει, δρόμο που δεν τον βρίσκεις ούτε με το Γκουγκλ και φροντίσαμε επιμελώς, ιδίως μετά τον πόλεμο που μείναμε μόνοι μας, να σβήσουμε απ’ το χάρτη και τον Εμπράρ και την Επιτροπή του και να μνημονεύουμε το μακαρίτη όποτε μας βολεύει.

Ernest Hébrard,
πηγή: Νίκος Καλογήρου, Το παλίμψηστο της Αριστοτέλους, University Studio Press, 2021

    Ένα αιώνα μετά είναι φανερό κι ας το καταλάβουμε καλά συμπολίτες μου ότι το φάντασμα που πλανιέται πάνω απ’ τη Θεσσαλονίκη είναι το φάντασμα του Ερνέστου Εμπράρ.

Ας αφήσουμε τις ζαβολιές. Έναν νέο Εμπράρ χρειαζόμαστε για τον εικοστό πρώτο αιώνα.

(Εικονογράφηση Γ. Τριανταφύλλου)


Monday, September 20, 2021

 


ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Πάνος Τζώνος | K-Studio


1.

Πάνος Τζώνος

Είδα να  συμβαίνει
μια πανεπιστημιακή ιστορία

Εκδόσεις ΖΗΤΗ


Μία προσωπική κατάθεση, με αφορμή όσα είδε να συμβαίνουν και βίωσε ο Πάνος Τζώνος, στα πενήντα τέσσερα χρόνια της πανεπιστημιακής του διαδρομής, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Μια πολύτιμη υποκειμενική και τεκμηριωμένη μαρτυρία, που ξεκινά από τους πρώτους μεταπολιτευτικούς μήνες, όταν διορίζεται έκτακτος καθηγητής στην Έδρα Κτιριολογίας, και προετοιμάζει μια διαφορετική δομή και λειτουργία της Έδρας, ανατρέποντας στην ουσία το από το 1932 σύστημα των Εδρών. Ένα σύστημα που έδινε την δυνατότητα απόλυτης κυριαρχίας των καθηγητών, άλλοτε αναβαθμίζοντας την επιστημονική σκέψη και άλλοτε στο όνομα μιας παντοδυναμίας, να συμπεριφέρονται ως «φεουδάρχες», εκμεταλλευόμενοι συνεργάτες και φοιτητές.

Saul Steinberg.

Μετά από μια συσσωρευμένη εμπειρία μεταπτυχιακών σπουδών και διδασκαλίας σε Karlsruhe και Λονδίνο, και στον απόηχο των νέων δεδομένων της επί της ουσίας πολιτικοποίησης της αρχιτεκτονικής μετά τον Μάη του ΄68, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αλλά και το προοδευτικό κλίμα του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, ο Πάνος Τζώνος ως έκτακτος καθηγητής προχωρεί σε τολμηρές επιλογές.

Πριν από το Νόμο Πλαίσιο, επινόησε και πρότεινε την Επιτροπή Καθηγητών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων «Ε.Κ.Τ.Α.», ένα πείραμα που είχε επιτυχία γιατί έδωσε την δυνατότητα στους καθηγητές να συζητούν στις συνεδριάσεις τα προγράμματα που είχαν προετοιμάσει με τα επιτελεία τους.

Saul Steinberg.

Παράλληλα το 1976 ιδρύθηκε ο Πανεπιστημιακός όμιλος, στον οποίο συμμετείχαν αρχικά 83 καθηγητές ως άτυπο όργανο για τα επίμαχα ζητήματα και τον υπό επεξεργασία Νόμο Πλαίσιο, που δημοσιευόντουσαν στο τύπο.

Το 1981, μετά από ατελέσφορες αντεγκλήσεις του διδακτικού προσωπικού ήρθε το τέλος της Έδρας Κτιριολογίας. Το κλίμα ήταν αφόρητο… Ο κομματικοποιημένος συνδικαλισμός καθορίζει κυριαρχεί και μέσα σε αυτό το κλίμα εντάσσεται ο γνωστός «Νόμος Πλαίσιο» 1268/82.

Ο Τζώνος προχωρεί σε αναλυτική παρουσίαση και αξιολόγηση του νόμου 1268/82 και παρουσίαση των ειδικών προβλημάτων της εφαρμογής του και του εκ βάθρων μετασχηματισμού της Σχολής του τμήματος Αρχιτεκτόνων. Επισημαίνει πώς προβάλλονταν τότε κατά τις συνεδριάσεις διεκδικήσεις από τα μέλη του Ε.Δ.Π. (Ερευνητικό και Διδακτικό Προσωπικό) υποστηριζόμενες από ομοϊδεάτες φοιτητές και σε συνεννόηση μαζί τους, οι οποίες υπερέβαιναν τις προβλέψεις του Νόμου.

Saul Steinberg.

Παραθέτει αδιέξοδα, παραιτήσεις που δεν έγιναν δεκτές, αφηγήσεις «συναρπαστικών» παράτολμων και παράδοξων ιστοριών μιας πανεπιστημιακής ρουτίνας καθώς και προσπαθειών μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται μια υπέρμετρη επιμονή για το «αυτονόητο». Αποκαλύπτει τελικά μια ζοφερή «Πανεπιστημιακή Ιστορία», που όπως μου γράφει στην αφιέρωση του βιβλίου «για όσα (ευτυχώς) δεν πρόλαβες να δεις» μια και αποφοίτησα από το ΑΠΘ το 1976. Μια ιστορία που παραμένει ανομολόγητη και αποσιωπούμενη επί χρόνια με μια σειρά χρήσιμων και πολύτιμων τεκμηριωμένων συμπερασμάτων. Ίντριγκες με αναλυτικές περιγραφές μέχρι το 2007, που αποχωρεί από την ενεργό υπηρεσία και μετά από σειρά παράλληλων επαγγελματικών αρχιτεκτονικών δραστηριοτήτων, συνεχίζει διδάσκοντας στο γνωστό μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Μουσειολογία-Διαχείριση Πολιτισμού» ως ομότιμος καθηγητής.


Saul Steinberg.

Αναμφίβολα θα υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις σε σχέση με όσα γράφονται και αποκαλύπτονται σε αυτό το κείμενο και νομίζω ότι θα έχει ενδιαφέρον να προβληθούν και να τεκμηριωθούν. Η κατανόηση όσων διαδραματίστηκαν στην αρχιτεκτονική παιδεία την περίοδο αυτή, αποτελεί βασική προϋπόθεση για να συγκροτηθεί η εικόνα του έλληνα αρχιτέκτονα και της αρχιτεκτονικής πρακτικής που αποτυπώνεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.

Ο Πάνος Τζώνος με πολύ μεγάλο θεωρητικό και συγγραφικό έργο, αποκαλύπτει κριτικά μια πραγματικότητα, που ίσως για πρώτη φορά, την διατυπώνει με έναν τόσο άμεσο και συναρπαστικό λόγο, μέσα σε μια κομψή έκδοση με 86 σελίδες, που ολοκληρώνεται με έναν «Πρόλογο αυτοβιογραφικό αντι επιλόγου» και ένα πολύτιμο Χρονολόγιο για τους νεώτερους αναγνώστες..., με τα κύρια γεγονότα από την πολιτική ζωή, τα πανεπιστημιακά γεγονότα για το συγκεκριμένο διάστημα. Η έκδοση εικονογραφείται με σκίτσα του κορυφαίου καρτουνίστα Saul Steinberg, αγαπημένου του συγγραφέα από τα φοιτητικά του χρόνια. 


2.


Κ-STUDIO
Experience

Μια μονογραφία με αφορμή μια δεκαετή διαδρομή


Τους γνωρίσαμε το 2012, όταν στην 7η Biennale Νέων Αρχιτεκτόνων στο Μουσείο Μπενάκη, διακρίθηκαν με το εστιατόριο “barbouni”, στο Costa Navarino και την κατοικία “PLANE HOUSE”, στην Σκιάθο. Ακολούθησαν σειρά έργων, δημοσιεύσεων και διακρίσεων, μέχρι πρόσφατα που το έργο τους "dexamenes seaside hotel" επιλέχθηκε στις υποψηφιότητες για τα βραβεία Mies Van Der Rohe. Και αίφνης κατέφθασε με courier, υπερμεγέθης καλαίσθητος τόμος με πανόδετο εξώφυλλο από τις αρχιτεκτονικές εκδόσεις Άρης Μαρινάκης. Μια μονογραφία με αφορμή τα δέκα χρόνια του γραφείου Κ-Studio με στόχο να προβάλει τα επιτεύγματα μιας διαδρομής. Μια ακόμη πρωτοβουλία του Βασίλη Μπαρτζώκα, ιδρυτή του Archisearch.gr και της Design Ampassador, η τρίτη κατά σειρά μονογραφία, σε μεγάλο μέγεθος και άνετο lay out, με έργα που πραγματοποιήθηκαν με την συμβολή και την συνεργασία πάνω από 40 αρχιτεκτόνων, με κεντρικά πρόσωπα τους αδελφούς Δημήτρη και Κωνσταντίνο Καραμπατάκη.


Απόφοιτοι της Bartlett School of Architecture και μετά από εμπειρία στο γραφείο του Will Alsop στο Λονδίνο, ίδρυσαν το Κ-Studio σε ηλικία 26 και 24 ετών. Ιδιωτικές κατοικίες, συγκροτήματα κατοικιών, εστιατόρια και κυρίως χώροι φιλοξενίας αντιμετωπίζονται, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του κείμενο ο Serdar Kutucu, με τόλμη και ευρηματικότητα και διαχειρίζονται μέσα από επιδέξιους μετασχηματισμούς αναπλάσεις υφιστάμενων κτιρίων, αποσπώντας παράλληλα σημαντικές διακρίσεις.


Φυσικά υλικά, πέτρα και ξύλο, ψάθες σχοινιά και χάλυβας αντιμετωπίζονται με χειροποίητες επεξεργασίες, διατηρώντας ακόμα την υφιστάμενη φθορά μέσα στον χρόνο και εντάσσονται σε ενδιαφέρουσες χαράξεις με ήρεμους κανάβους  τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους και με σεβασμό στο τοπίο,.


Μία έκδοση που για κάθε έργο, εκτός από τις επιλεγμένες φωτογραφίες και τα λιτά και περιεκτικά κείμενα, τα στοιχεία του έργου και τα ονόματα των εκάστοτε συνεργατών, εμπεριέχει και καλοσχεδιασμένα αναλυτικά  ολοσέλιδα αξονομετρικά σχέδια, που έχουν εκλείψει τα τελευταία χρόνια από τις δημοσιεύσεις και αποδίδουν με σαφήνεια την δομή των έργων.




Απουσιάζουν ευτυχώς τα ψηφιακά φωτορεαλιστικά, που συχνά παραπλανούν τον αναγνώστη και αλλοιώνουν το έργο. Χρήσιμο και  το διαφημιστικό υλικό που στηρίζει οικονομικά την έκδοση στο δεύτερο μέρος του τόμου, και  έχει περισσότερο ενδιαφέρον γιατί σχετίζεται με εταιρείες που έχουν συνεργαστεί με το K-Studio και μαζί με τα προϊόντα τους  προβάλουν έμμεσα και το έργο του.



Monday, September 13, 2021



Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑΣ /
 Η ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Ένα συνέδριο και μία διάλεξη
+
ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΗ
Από φίλον προς φίλον

1.


Στα λημέρια της Πυθίας

Στους Δελφούς λοιπόν. Για ένα τριήμερο, στο ονειρικό εκεί Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, μετέχοντας σε συνέδριο, οργανωμένο από το Πολιτιστικό Κέντρο και το ΕΜΠ, με τον τίτλο «Η αρχιτεκτονική της Παλιγγενεσίας – Η παλιγγενεσία της αρχιτεκτονικής». Ένας αμφίπλευρος τίτλος που άφηνε επίτηδες πολλά να εννοηθούν. Κι η πραγματικότητα ξεπέρασε τις προσδοκίες, χάρις στις πετυχημένες επιλογές της οργανωτικής επιτροπής (Δ. Ησαΐας, Π. Τουρνικιώτης, Δ. Κυρτάτας). Το πρόγραμμα μοιράστηκε σε τέσσερις συνεδρίες στις 3 ώς 5 Σεπτεμβρίου, η κάθε μια τους με 7 ώς 9 παρουσιάσεις, παρουσιάζοντας μια μίξη παλιότερων ερευνητών με νέους, κάτι που οδηγούσε μερικές φορές σε ευχάριστες εκπλήξεις – μερικές ήταν αποκαλυπτικές. Η ομαδοποίηση των εισηγήσεων ακολουθούσε ένα τριμερές διάγραμμα (αναβίωση αρχαιότητας-παιδεία αρχιτεκτονικής, αρχιτεκτονική της περιόδου, πόλεις και υποδομές). 

Στο βάθος αριστερά ο Παντελής Μπουκάλας στο εστιατόριο του  Κέντρου Δελφών μίλησε για κτιστό και άκτιστο στο δημοτικό τραγούδι 

Στα εξαίρετα γεγονότα της συνάντησης, πραγματικές εκπλήξεις, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε τη λαμπερή παρουσία του Παντελή Μπουκάλα – που μίλησε για κτιστό και άκτιστο στο δημοτικό τραγούδι, οδηγώντας τους ακροατές του κατόπιν σε μια μεσονύκτια χορωδία a capella, τραγουδώντας τέτοια τραγούδια. Επίσης, την παθιασμένη ομιλία στο τέλος του Κ. Καρκανιά, Μεσολογγίτη μηχανικού, για το χαμένο οθωνικό τείχος της πόλης του, εκεί που ο ίδιος γεννήθηκε και έζησε όλη τη ζωή του.

Δεν πάνε οι Φαιδριάδες να προκαλούν ιλίγγους με τη μεγαλοπρέπειά τους, δεν πάει ο Ηνίοχος να λάμπει κάτω από το γυάλινο κουβούκλιο του μουσείου – όσοι μετείχαν στο συνέδριο υμνούσαν, ο καθένας με τον τρόπο του, την Παλιγγενεσία, γιορτάζοντας επάξια τα 200 χρόνια της αρχιτεκτονικής της.

Δ. Φ.


Η μετάβαση από τη φουστανέλα στα φράγκικα

Παράδοση και νεοτερισμός 
στην αρχιτεκτονική της Επανάστασης του ‘21

Διάλεξη του Δημήτρη Φιλιππίδη


Η αρχιτεκτονική είναι μια μορφή ένδυσης και υπακούει σε ανάλογες με αυτήν αρχές σύνθεσης και πρόσληψης. Η διαδρομή, με αυτή τη λογική, ανάμεσα σε ελληνοράπτες και σε φραγκοράπτες του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, αντιστοιχεί με τη διαδρομή από την άλλοτε καταξιωμένη—αλλά τώρα παρωχημένη—γηγενή αρχιτεκτονική (που θα ονομαστεί κατ’ ευφημισμόν πολύ αργότερα «παραδοσιακή») προς την ευρωπαϊκή, εκσυγχρονιστική αρχιτεκτονική—εκείνη που επίσης αργότερα, προκαλώντας νέες συγχύσεις, θα ονομαστεί «νεοκλασική».

Το πεδίο εξαρχής ήταν ναρκοθετημένο με παρανοήσεις και ιδεολογικές παρερμηνείες, ορατές με καθαρότητα μόνο εκ των υστέρων. Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα με τη χρονική τους σειρά.

Η αρχιτεκτονική του ’21, ακολουθώντας τη λογικής της διάκρισης που κάνει η μεγάλη έκθεση «Πριν και μετά το ‘21» του Μ Μπενάκη, είναι η αρχιτεκτονική λίγο νωρίτερα (έστω, πριν μισό αιώνα) από την Επανάσταση, η αρχιτεκτονική «στη διάρκεια» του Αγώνα (κατά τη φοβερή εκείνη επταετία) και η αρχιτεκτονική κατόπιν (στον υπόλοιπο 19ο αιώνα). Εξαρχής βλέπουμε ότι η αρχιτεκτονική της μεσαίας περιόδου, δηλαδή στη διάρκεια του Αγώνα, είναι υπαρκτή αλλά συγκριτικά αμελητέα. Μέσα στη φούρια των πολεμικών επιχειρήσεων, τις εσωτερικές διαμάχες, με τα περιορισμένα μέσα στη διάθεση των τότε διοικήσεων, όποια έργα εκτελέστηκαν ήταν αμυντικά, όπως η βιαστική, αλλά τόσο αποτελεσματική, οχύρωση των Μύλων Αργολίδας από τον Μακρυγιάννη, 

[εικ. 1] 

για να αναχαιτιστεί η προέλαση του Ιμπραήμ προς το Ναύπλιο τον Ιούνιο του 1825, η οχύρωση του ηρωικού Μεσολογγίου, στη δεύτερη πολιορκία του από τους Ρεσίτ και Ιμπραήμ, από τον Μιχαήλ Πέτρου Κοκκίνη το 1823-26, 


[εικ. 2] 

που σκοτώθηκε στην Έξοδο, και η πιθανώς μοναδική στον Αγώνα κατασκευή νέου κάστρου στο Παράλιο Άστρος 

[εικ. 3] 

από τους τρεις αδελφούς Ζαφειρόπουλους, εμπόρους που επιστρέφουν στον τόπο τους να πολεμήσουν. Γνωρίζουμε επίσης ότι όπου χρειάστηκαν εγκαταστάσεις για να στεγάσουν κυβερνήσεις, συγκεντρώσεις και συνελεύσεις, όλα βολεύτηκαν με πρόχειρο τρόπο, προσωρινά, σε υπάρχοντα μεγαλύτερα κτίσματα, όπως εκκλησίες, ή με την μεταποίηση παλιότερων κελυφών, όπως για παράδειγμα έγινε με τη στέγαση του Βουλευτικού στο Ναύπλιο στο τζαμί του Αγά Πασά (1825) ύστερα από επισκευές του Θεόδωρου Βαλλιάνου.

[εικ. 4] 

Αντίστροφα, σε αυτή πάλι τη μεσαία περίοδο, με το ξέσπασμα της επαναστατικής βίας, παρατηρούμε το αντίστροφο: δηλαδή, τη συμβολική πυρπόληση, τη σκόπιμη κατεδάφιση, της αρχιτεκτονικής που εκπροσωπούσε την ώς τότε εξουσία. Έτσι, τα μεγάλα ανακτορικά συγκροτήματα τοπικών αρχόντων, από την Ήπειρο ώς τον Μοριά, πολύ σύντομα εξαφανίστηκαν. Σήμερα τα γνωρίζουμε μόνο από την εικονογράφηση σε βιβλία περιηγητών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα πριν την Επανάσταση. 

[εικ. 5] 

Από τη μια μεριά, λοιπόν, η εξάλειψη της υψηλής αρχιτεκτονικής αλλά και από την άλλη, η σκόπιμη πυρπόληση οικισμών από τις δύο μεριές. Έκαιγε χωριά ο Κολοκοτρώνης, για να αναγκάσει τους διστακτικούς αγρότες να μπουν στον Αγώνα, έκαιγαν χωριά βέβαια και οι τούρκικες στρατιές για να εκφοβίσουν τους ντόπιους, και πιο συστηματικός από όλους, ο Ιμπραήμ, που δεν άφηνε τίποτε όρθιο στο πέρασμά του.

Άρα η αρχιτεκτονική της περιόδου της Επανάστασης είναι μια μη-αρχιτεκτονική.

Για το τι υπήρχε πριν την Επανάσταση, στην περίοδο της «σκλαβιάς» και σε ιδιαίτερη έξαρση μετά την άνθηση των κοινοτήτων στα μέσα του 18ου αιώνα, για μεγάλο διάστημα επικρατούσε σκόπιμη αποσιώπηση. Όπως τη χαρακτήρισαν οι αρχιτέκτονες του νεοκλασικισμού, επρόκειτο για μια αρχιτεκτονική «βαρβαρική» και «άτεχνη», που θύμιζε την επώδυνη σκοτεινή εκείνη περίοδο. Θα χρειαστεί να περάσουν πολλές δεκαετίες, να δεχτεί η Ελλάδα νέα ταπεινωτικά χτυπήματα ώσπου να δεχτεί ιδεολογικά, σε αναδίπλωση, την αξία αυτής της τέχνης.

Άρα, η αρχιτεκτονική της περιόδου πριν την Επανάσταση είναι εξίσου μια μη-αρχιτεκτονική, γιατί έτσι όριζαν οι ιδεολογικές επιλογές του 19ου αιώνα.

Ας καταπιαστούμε τώρα με την τρίτη περίοδο, μετά την Απελευθέρωση. Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, η αρχιτεκτονική της Καποδιστριακής και κατόπιν της Οθωνικής περιόδου κινείται πλέον σταθερά προς την υιοθέτηση σε δημόσια και ιδιωτικά έργα των καταξιωμένων, λόγω συμβολικού φορτίου τους, κλασικιστικών μορφών. Ενώ παρουσιάζονται άφθονες ευκαιρίες ανέγερσης νέων εξαρχής οικοδομών στο μοντέρνο ύφος στις νέες, σχεδιασμένες πια πόλεις, δεν παύουν οι επισκευές και μεταποιήσεις παλαιότερων (ένα καλό παράδειγμα είναι η Πλάκα Αθηνών) ώστε να αποκτήσουν τα εξωτερικά τουλάχιστον εχέγγυα της νέας μόδας.

Ας σταθούμε λοιπόν τώρα στη λέξη «μόδα». Οι καταξιωμένοι ιστορικοί της αρχιτεκτονικής, επιδεικνύοντας υπέρμετρη αυστηρότητα, αρνούνται να τη δεχτούν ως στοιχείο που επηρεάζει το πώς χτίζεται ό,τι χτίζεται. Ας παραβλέψουμε όμως, έστω προσωρινά, αυτό τον αποκλεισμό, και ας δεχτούμε μεταβατικά να μιλήσουμε για ένδυση, δηλαδή για ρούχα. Εδώ είμαστε στο απυρόβλητο, γιατί η μόδα αναμφισβήτητα και ξεκάθαρα εκφράζεται μέσα στην τέχνη της ένδυσης, είναι η ουσία της.

Πώς ντύνονταν, και τι εκπροσωπούσε το ντύσιμο όσων έζησαν στη διάρκεια αυτών των εποχών στην Ελλάδα; Προφανώς δεν μας ενδιαφέρει να καταθέσουμε ένα κατάλογο από «τοπικές ελληνικές φορεσιές», όπως ήδη υπάρχει ταξινομημένος και ερευνημένος σε διάφορες συλλογές μουσείων. Εμάς μας ενδιαφέρει περισσότερο το πέρασμα από τη μια κατηγορία στην άλλη: από το τοπικό στο εθνικό, μια διαδικασία ανεξάντλητου ενδιαφέροντος, γεμάτη συμβολισμούς, κρυφούς και φανερούς. Όλοι έχουμε στο μυαλό μας την τυπική μορφή του πολεμιστή του ’21, με τη φουστανέλα (ή έστω, τη ναυτική βράκα), ως κάτι αυταπόδεικτα «ελληνικό», δηλαδή, πλέον στις μέρες μας, εθνικό. Ξέρουμε επίσης ότι όσοι διακεκριμένοι αγωνιστές επιβίωσαν, παίρνοντας επίσημες θέσεις, περηφανεύονταν να φορούν τις πλουμισμένες επίσημες στολές τους – τους βλέπουμε στα πορτραίτα τους. 

[εικ. 6] 

Ήδη όμως έχουν παρεισφρήσει εκεί μεταποιήσεις: παραείναι στολισμένες και λαμπερές εκείνες οι στολές, κατάλληλες για επίσημη εμφάνιση και όχι για συνθήκες εκστρατείας και πολεμικών συγκρούσεων. Ανήκουν πια στην περιοχή της μόδας, δεν είναι εξωτισμός.

Ανάλογη θα ήταν η μεταγραφή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής του κλασικισμού στην Ελλάδα. Αρχικά θα ονομαζόταν «ελληνική», για να τονιστεί η καταγωγή της: οι Μούσες επέστρεφαν στην Ελλάδα, από την Ευρώπη όπου είχαν καταφύγει τους σκοτεινούς αιώνες. Ανήκε εδώ δικαιωματικά, δεν ήταν κάτι ξένο που μεταφυτευόταν στο νέο κράτος. Αν και ριζοσπαστικά διαφορετική από ό,τι είχε προηγηθεί, και τώρα περιφρονούνταν, αν και φορέας εξευρωπαϊσμού και προόδου, εκείνο που μετρούσε ήταν η σχέση της με την κληρονομιά του μακρινού παρελθόντος. Γι’ αυτό άλλωστε ό,τι χτιζόταν στη νέα πρωτεύουσα λογοδοτούσε στην Ακρόπολη, το ύψιστο μνημείο. Αυτές βέβαια οι διακρίσεις δεν γίνονται ποτέ στα φανερά. Κυριαρχεί ο ενθουσιασμός για τα δείγματα «φιλοπροόδου» πνεύματος που δείχνουν οι νέοι πολίτες, εγείροντας κτίρια επίδειξης, τα τότε μέγαρα, ή οι πλούσιοι ευεργέτες, χρηματοδοτώντας μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια, στολίδια της πόλης. Η κοσμική ζωή μέσα σε αυτά τα μέγαρα, τα πλήθη που συνωστίζονται για να θαυμάσουν τα νέα λαμπρά μνημεία φυσικά αποκτούν ευρωπαϊκούς τρόπους και είναι ντυμένοι εξίσου ευρωπαϊκά. Αντιπροσωπεύουν τη νέα κοινωνία.

Ο απόηχος των ρευμάτων θα διαπεράσει όλα τα στρώματα της κοινωνίας, δημιουργώντας διαβαθμισμένες εκδοχές του εξευρωπαϊσμού, όπως τον λεγόμενο λαϊκό κλασικισμό, στον οποίο συναιρούνται βουβά η παλιότερη, τώρα σε δυσμένεια, αρχιτεκτονική με το νέο ντύμα της μόδας ως κυριολεξία.

Πουθενά αλλού δεν διακρίνονται αυτές οι τάσεις καθαρότερα παρά στην οργάνωση του τακτικού στρατού του ελληνικού κράτους, που οφείλει άμεσα να αλλάξει χαρακτήρα, και από μπουλούκι να μετατραπεί σε πειθαρχημένο σώμα, που υπακούει σε κανόνες απόλυτης τάξης και οργάνωσης. Σε αυτό βοηθούν εγχειρίδια που μεταφράζονται, όπως ο «Κανονισμός της Υπηρεσίας του εις τας Εκστρατείας Στρατού» (1838). 

[εικ. 7] 

Η νέα οργάνωση απαιτεί και την κατάλληλη ένδυση, άρα και νομοθετήματα του 1851-53 που ορίζουν επακριβώς «τον ιματισμόν και την αποσκευήν», για παράδειγμα των «πεζικών ταγμάτων της γραμμής», σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα 

[εικ. 8] 

αλλά, συνάμα, και των «ελαφρών ταγμάτων της οροφυλακής», φυσικά με φέρμελη, μεντάνιον, φουστανέλλα, τσαρούχια κλπ. Ανάλογη είναι η πειθαρχία που επιβάλλει άλλωστε ο κλασικισμός, με αυστηρές συμμετρίες και κανονικότητα ανοιγμάτων, υπακούοντας στους ιστορικούς ρυθμούς και τις αναλογίες τους, στην επίσημη αρχιτεκτονική και οι άγραφοι κανόνες που διέπουν την ανώνυμη αρχιτεκτονική.

Η αναλογία μεταξύ ένδυσης και αρχιτεκτονικής όμως μοιραία περιέχει αμοιβαίες αντιφάσεις. Οι μετατροπές της ένδυσης αμιγούς ή μικτής αντανακλώνται στην επίσημη ενδυμασία του βασιλικού ζεύγους, 

[εικ. 9] 

εκφράζοντας ένα συντηρητισμό που δεν αντιστοιχούσε στις καθαρόαιμες μιμήσεις των μνημείων της Ακρόπολης. Και ενώ οι παλιοί πολέμαρχοι δικαιωματικά φορούσαν φουστανέλες, οι νέοι αστοί τις είχαν ήδη πετάξει στα αχρείαστα. Η ρήξη θα ήταν κάτι περισσότερο από επιφανειακή και ανυπολόγιστης διάρκειας. Όσο για τους αρχιτέκτονες, δεν ισχύουν οι τότε διακρίσεις μεταξύ ελληνοραπτών και φραγκοραπτών, καθώς όλοι προσχώρησαν στη νέα κατάσταση πραγμάτων, αρνούμενοι να κοιτάξουν προς το πρόσφατο παρελθόν, κάτι που θα έκαναν με άλλου είδους σοφία, αλλά και με νέα σειρά παρεξηγήσεων και στρεβλώσεων, ένα αιώνα αργότερα.

Δημήτρης Φιλιππίδης




ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ


Παρασκευή, 3 Σεπτεμβρίου

Συνεδριακό Κέντρο
Αμφιθέατρο Κ. Καραμανλής

Χαιρετισμοί:
Ανδρέας Μπουντουβής, Πρύτανης Ε.Μ.Π.
Παύλος Καλλιγάς, Διευθυντής Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών

Γιώργος Πρεβελάκης : Γεωπολιτική του Νεοκλασσικισμού

Η αναβίωση της αρχαιότητας με έρευνες και ανασκαφές αρχιτεκτόνων που οδήγησαν στην αρχαιολογία
Η εκπαίδευση στην αρχιτεκτονική που ανέλαβε να διαμορφώσει τους μαΐστορες της Παλιγγενεσίας

Δήμητρα Παρασκευά: Πέτρα. Η παλιγγενεσία στην καρδιά της Βοιωτίας ως πεδίο προβολών, συσχετισμών και διασταυρώσεων κορυφαίων Ιδεών

Γωγώ Ελευθεράκη: Ακολουθώντας -ξανά- τα ίχνη της Ιεράς Οδού στην Αφαία Σκαραμαγκά 

Γεώργιος Καρατζάς: Το μουσείο ως φορέας διάδοσης του εθνικού αφηγήματος (1829-1918) 

Σοφία Ριζοπούλου: Αναζητώντας τη γενεαλογία της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. μέσα από συγκριτική ανάλυση των προγραμμάτων σπουδών της

Αριάδνη Βοζάνη: Λ. Καυταντζόγλου : 4 σημεία της θητείας του ως Διευθυντού του ‘ Βασιλικού Πολυτεχνείου Εν Αθήναις’ την περίοδο 1844‐1862

Μαρία Ν. Δανιήλ & Βασιλική Πάχτα: Τα πέτρινα σχολεία του Δήμου Εμμανουήλ Παππά. Αρχιτεκτονική, ταυτότητα και ιστορία

Δεύτερη συνεδρία
Προεδρείο : Δημήτρης Ησαΐας

Κεντρικός ομιλητής : Δημήτρης Φιλιππίδης : Η μετάβαση από τη φουστανέλα στα φράγκικα. Παράδοση και νεοτερισμός στην αρχιτεκτονική της Επανάστασης του ’21

Η αρχιτεκτονική που ανέλαβε να εκφράσει και οικοδομήσει την ελληνική αναγέννηση

Ηλίας Παπαγεωργίου: Οι χωρικές συνθήκες των εθνοσυνελεύσεων του 1821

Χαρά Βενετσανάκη: Διερευνήσεις περί των μεταμορφώσεων του Σωτήρος- το Τάμα του Έθνους

Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος: Σχεδιασμός, σύμφυρση και συναρπαγή: Βυζάντιο και νεοελληνική (αρχιτεκτονική) διανόηση

Νίκη Κογκέλλη: Η Κόρη της Ελλάδος: η εθνική παλιγγενεσία όπως αποτυπώνεται στην έκθεση ‘Μνημείων του Ιερού Αγώνος’ του 1884

Κωνσταντίνος Μωραΐτης: Τοπία Επιστροφής, τοπία Παλιγγενεσίας: Τα νεότερα Δυτικά ήθη, η Ελληνική αναφορά τους και ο Κήπος της Αμαλίας

Μπούκη Μπαμπάλου- Νουκάκη: Εθνικού Κήπου διάλογοι

Έφη Ριζά: Κατασκευαστική έκφραση του μοντέρνου μέσα από την Αθηναϊκή αστική πολυκατοικία του Μεσοπολέμου

Ματθαίος Παπαβασιλείου & Κωνσταντίνα Καρβουντζή: Η επίδραση του θεσμικού πλαισίου στην«αρχιτεκτονική» της Ελληνικής πόλης

Τρίτη Συνεδρία

Η αρχιτεκτονική που ανέλαβε να εκφράσει και οικοδομήσει την ελληνική αναγέννηση
(συνέχεια)

Βασίλης Κολώνας: Γαλλο-ελληνικές ανταλλαγές και κυκλοφορία ιδεών και προτύπων στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα

Γιώργος Μερτζανίδης: Παλιγγενεσία: φιλελληνική ιδεολογία και νεοκλασική αρχιτεκτονική. Μια σημειωτική προσέγγιση στην Αθηναϊκή Τριλογία

Χαρίκλεια (Χάρις) Μακεδονοπούλου: Από το κτιστό στο σκίτσο και τούμπαλιν. Σκιαγραφώντας την αμφίδρομη σχέση του Δανού αρχιτέκτονα, Χριστιανού Χάνσεν με το Αττικό τοπίο Κωνσταντίνα

 Καρβουντζή & Ματθαίος Παπαβασιλείου: Η εξέλιξη της κατοικίας και η εμφάνιση του “διαμερίσματος” στην Αθηναϊκή αστική πολυκατοικία

Πένυ Παπαργυροπούλου: Η Αίγινα στις αρχές του 19ου αιώνα: Προς μια αναγέννηση της ελληνικής αρχιτεκτονικής

Νίκος Βρατσάνος & Νάντια Κούλα: Οι παράλληλες Παλιγγενεσίες / Οι παράλληλες Αρχιτεκτονικές: η περίπτωση του οικισμού της Σύμης

Κώστας Τσιαμπάος & Χρήστος-Γεώργιος Κρητικός: ‘Ελληνική’ μνήμη και ταυτότητα στην αρχιτεκτονική της Μασσαλίας μετά το 1800


Τέταρτη Συνεδρία

Προεδρείο : Παναγιώτης Τουρνικιώτης

Ο σχεδιασμός των πόλεων και των υποδομών του ανεξάρτητου κράτους

Σταύρος Καλογιάννης: Ο σχεδιασμός των πόλεων κατά την οθωνική περίοδο (1833-1862) 

Ευφροσύνη Τσακίρη, Σωκράτης Γιαννούδης, Κώστας Μωραΐτης, Ελένη Χανιώτου: Τα προεπαναστατικά τοπικά δίκτυα και η παλίμψηστη χωρική οργάνωση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους

Κατερίνα Ζησιμοπούλου: Επιστροφή σε δύο σχέδια του Σταμάτη Βούλγαρη εκατέρωθεν του Πατραϊκού κόλπου. Σκέψεις για τις αναμνήσεις ενός πολεοδόμου.

Νίκος Μπελαβίλας: Ο σχεδιασμός του Πειραιά, το Αττικό πολεοδομικό δίπολο και οι αρχαιότητες

Χριστίνα Βασιλοπούλου: Χιλιομετρώντας τη Νεότερη Ελλάδα

Νίκη Σορβανή : Δύο αιώνες πολεοδομικής νομοθεσίας: αρχιτεκτονική πολιτική και υποκείμενο κατοίκησης

Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη: «Πρόνοια», ο πρώτος προσφυγικός οικισμός της ελεύθερης Ελλάδας

 Θεοφάνης Μαλκίδης: Η αρχιτεκτονική της Παλιγγενεσίας: Ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο αρχιτέκτονας Σταμάτιος Βούλγαρης και η «Πρόνοια» του Ναυπλίου

Γεωργία Δασκαλάκη: Πολιτικές υγείας και ταυτότητα στα «μοντέρνα» λουτρά του 19ου αιώνα Γεώργιος Καρώνης: Η αγωνία της πολιτισμικής ολοκλήρωσης : Μνήμη, Έθνος και Αρχιτεκτονική στο Αμάλγαμα του Κέντρου της Αθήνας

Λεωνίδας Κουτσουμπός: Η Αθήνα, τα Εξάρχεια και η Διαρκής Επανάσταση

Κωνσταντίνος Καρκανιάς : Το οθωνικό τείχος του Μεσολογγίου


Συζήτηση – Συμπεράσματα

Λήξη Συνεδρίου από την Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, Πρύτανη Ελένη Αρβελέρ


ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΗ

Από φίλον προς φίλον

«Εγκρίνω!
Μίκης Θεοδωράκης
7 Σεπ. 2009»

Ο Μίκης Θεοδωράκης από το 2009 εμπιστεύτηκε τον αρχιτέκτονα και φίλο του Μάνο Περράκη για τον σχεδιασμό του τάφου του, διατυπώνοντας σε χειρόγραφο που παραθέτω στην συνέχεια, την επιθυμία του να ταφεί στον Γαλατά Χανίων με σχετικές οδηγίες. Σήμερα ο αγαπητός φίλος Μάνος Περράκης μου εμπιστεύτηκε προς δημοσίευση το χειρόγραφο αυτό, μαζί με το τελικό σχέδιο του τάφου το οποίο ενέκρινε προσυπογράφοντας ο Μίκης. Παρουσιάζω τα δύο αυτά τεκμήρια στην μνήμη του μεγάλου αυτού Έλληνα, που με το έργο του βίωσα έντονες συγκινήσεις, από τα παιδικά μου χρόνια σιγοτραγουδώντας με τους γονείς μου τα τραγούδια του, μα πιο πολύ τα δύσκολα εκείνα χρόνια που ακολούθησαν. Ο χειμαρρώδης λόγος του οικουμενικού Μίκη και η δύναμη της μουσική του συνυφασμένη με σημαντικούς ποιητές, θα μας συντροφεύουν στο διηνεκές.

Το χειρόγραφο του Μίκη προς τον Μάνο Περράκη
(Κάντε ΚΛΙΚ στην εικόνα για μεγέθυνση)

Η κάτοψη του τάφου

Φωτορεαλιστική απεικόνιση του σχεδίου του Μάνου Περράκη με την έγκριση του Μίκη

Η τελική εικόνα του τάφου μετά την ταφή. Πηγή: https://flashnews.gr/post/470927/kai-shmera-polites-afhnan-loyloydia-sthn-aiwnia-katoikia-toy-mikh-theodwrakh?fbclid=IwAR0PLbEjHmzmVL_DgdODjJ_vHRcOP2eUpwT95Jj0eHymIFRefuAMKjtoa2M







Monday, September 6, 2021

 

ΕΜΣΤ 
SYMBOLΣ & Iconic Ruins

μια πολυσυλλεκτική έκθεση
αρχιτεκτονικής και τέχνης 
συνεχίζεται




[…] Ας ευχηθούμε αυτή η πρώτη προσπάθεια κοινής παρουσίασης εικαστικών, κινηματογραφιστών και αρχιτεκτόνων, να συνεχιστεί συμπεριλαμβάνοντας και τις άλλες τέχνες στη σύγχρονη εκδοχή τους. Αναδεικνύοντας ένα πλούσιο πειραματισμό, θα βοηθήσει στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, και της σχέσης της με το φυσικό και το τεχνητό περιβάλλον.
Δημήτρης Αντωνακάκης, πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του ΕΜΣΤ

 

Επανέρχομαι σήμερα με αυτό το απόσπασμα του Δ. Α., από το σχετικό μου άρθρο στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (29-30 05 2021) και την επιτυχία της έκθεσης με τίτλο «Σύμβολα & Εικονικά Ερείπια» στο χώρο των περιοδικών εκθέσεων του ΕΜΣΤ, για να υποστηρίξω όχι μόνο την συνέχειά της (θα διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τις 24 ΟΚΤ 2021), αλλά κυρίως και την καθιέρωση ανάλογων νέων εκθέσεων στο μουσείο που έχουν σχέση με τον σύγχρονο πολιτισμό, τώρα που την διεύθυνσή του αναλαμβάνει η πολλά υποσχόμενη Κατερίνα Γραίγου.

Από τα θυρανοίξια του ΕΜΣΤ στις 24 02 2020

Ήδη από τα θυρανοίξια του Μουσείου, η σχετική πρόταση του Δ.Α. και της Συραγώ Τσιάρα που ακολουθεί, έγινε αποδεκτή από την Υπουργό και τον Γ. Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού, οι οποίοι δεσμεύτηκαν για την χρηματοδότησή της:

[…] έτσι ώστε η νέα καλλιτεχνική διεύθυνση να μπορέσει ανενόχλητος/η ν’ ασχοληθεί με τα δύσκολα και πολύπλοκα θέματα, που έχουν σχέση με την ανοιχτή λειτουργία ενός Μουσείου σύγχρονης τέχνης, όχι μόνο στον εικαστικό χώρο αλλά και σε κάθε τομέα που σχετίζεται με το σύγχρονο πολιτισμό, όπως το ενδιαφέρον για το φυσικό και το αστικό περιβάλλον, την αρχιτεκτονική, τη φωτογραφία, το βίντεο, την μουσική, το χορό, το θέατρο και τον κινηματογράφο, την φιλοσοφία και την λογοτεχνία, και κάθε τομέα της σύγχρονης δημιουργίας ώστε το ΕΜΣΤ να αποτελέσει ένα ζωντανό πυρήνα πολιτισμικής, αντίστασης απέναντι στο κύμα της αδιαφορίας και της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης της που προωθείται στη δύσκολη εποχή που ζούμε. 
(Απόσπασμα από την εισήγηση του Δημήτρη Αντωνακάκη και της Συραγώ Τσιάρα).

 

Δημήτρης Αντωνακάκης, Συραγώ Τσιάρα

Ενδιαφέρον επίσης έχει, το ότι ο αγαπητός μας Μίκης Θεοδωράκης, είχε διατυπώσει ανάλογη άποψη ήδη από το 1996, στο εξαιρετικό ντοκουμέντο, που μόλις δημοσιεύτηκε με αφορμή τον  θάνατό του, από το σπάνιο αρχείο εκπομπών της Κατερίνας Ζαχαροπούλου και ειδικά από την εκπομπή της στο SevenX, για την έκθεση του Γερμανού ζωγράφου A.R Penck, στην Γκαλερί 3, Φωκυλίδου 3. 


Η εκπομπή αποκαλύπτει και την σχέση του Μίκη με την Τέχνη και τα εικαστικά και κυρίως την πολύ ενδιαφέρουσα άποψή του για την συνεργασία και την συνύπαρξη των τεχνών, αναφερόμενος στον συνδυασμό "με την αρχιτεκτονική και με την ζωγραφική και με την γλυπτική και με το δράμα, την κίνηση και τον χορό, την ηθοποιία και την μουσική που οι αρχαίοι το θεωρούσαν ένα σύνολο". Μια άποψη που εξακολουθεί να είναι επίκαιρη, ακόμη περισσότερο σήμερα, ειδικά και για τις νέες προοπτικές και δραστηριότητες του ΕΜΣΤ που ανοίγονται στο μέλλον.



Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι Δρ. Παναγιώτης Πάγκαλος, που είχε την αρχική σύλληψη και την ευθύνη του σχεδιασμού, της οργάνωσης και της υλοποίησής αυτής της έκθεσης, στο πλαίσιο του citylab ξεπέρασε κάθε προσδοκία, παίρνοντας την ευθύνη μιας πολυσυλλεκτικής και τολμηρής έκθεσης αρχιτεκτονικής και τέχνης, στην αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων.


Μιας έκθεσης με τις διαφορετικές εκδοχές της έννοιας του συμβόλου μέσα από το έργο 137 καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων και θεωρητικών των τεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων και δημιουργοί που χαίρουν ιδιαίτερα μεγάλης αναγνώρισης διεθνώς και δεν έχουν εκθέσει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα. Αρχιτέκτονες, ζωγράφοι, γλύπτες, video-artists, εικαστικοί όλων των ειδών συνυπάρχουν ισότιμα ως δημιουργοί, αδιαφορώντας για τις όποιες τυπολογικές διακρίσεις.


Ο Παναγιώτης Πάγκαλος εκτός από σημαντικά ονόματα Ελλήνων αρχιτεκτόνων και εικαστικών, κατάφερε να φέρει μέσα από τις προσωπικές του γνωριμίες έργα των Peter Eisenman, Laurie Olin, Armand Biglari, Massimiliano & Doriana Fuksas, Renzo Piano, Alberto Ferlenga, J. Mayer, και άλλων σημαντικών δημιουργών, που συμμετέχουν με μακέτες, πρωτότυπα σχέδια και σκίτσα, φωτογραφίες και γλυπτικές συνθέσεις.


Στο όλο εγχείρημα συνέβαλαν ο Δρ. Θανάσης Μουτσόπουλος Αρχιτέκτονας και Αναπληρωτής Καθηγητής, που ανέλαβε την επιμέλεια των εικαστικών έργων και βέβαια, όπως σε όλα τα citylab, σημαντική ήταν και η συμβολή του Δρ. Σταύρου Αλιφραγκή που συνέβαλε με τον δικό του τρόπο, στον συντονισμό αυτής της έκθεσης και της συγκρότησης του Καταλόγου, που αποτελεί ένα πολύτιμο απόκτημα μια και εκτός από τα έργα, συμπεριλαμβάνει πρωτότυπα κείμενα σημαντικών εκπροσώπων της σύγχρονης διανόησης.


Η έκθεση είναι αφιερωμένη σε δύο σημαντικούς αρχιτέκτονες που έφυγαν πρόσφατα, στην Σουζάνα Αντωνακάκη και στον Δημήτρη Φατούρο.


Ένας πλουραλισμός και μία πολυσυλλεκτικότητα χαρακτηρίζει αυτή την έκθεση, όπως άλλωστε και όλες οι εκδηλώσεις του Citylab, ανοίγοντας τους ορίζοντες των προβληματισμών μας, και ξεπερνώντας τις συνήθεις μονογραφικές προσεγγίσεις. Στο πλαίσιο αυτό, συγκεντρώθηκε απρόσμενα ένας πολύ μεγάλος αριθμός έργων, που κατά την γνώμη μου απαιτούσαν τον διπλάσιο χώρο από τον διαθέσιμο. Προφανώς  έργα που έχουν παραγγελθεί είναι εξαιρετικά δύσκολο να μην εκτεθούν. Έτσι ο επισκέπτης χρειάζεται να διαθέσει χρόνο και υπομονή για να εντοπίσει ανάμεσα στα πολλά ενδιαφέροντα έργα και κάποια «διαμαντάκια» που βρίσκονται διάσπαρτα, όπως ένα αυθεντικό έργο του Giovanni Battista Piranesi από το 1750.


Στόχος του Επιμελητή, όπως ο ίδιος σημειώνει, ήταν να συνθέσει ένα εννοιολογικό σώμα μέσω μιας δυναμικής διαδρομής, κατά την οποία τα έργα να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αφήνοντας ταυτόχρονα τον παραλήπτη ελεύθερο να πλοηγηθεί σε προσωπικές αναγνώσεις του εκάστοτε έργου και σε πολλαπλές ερμηνείες της συνολικής δομημένης αφήγησης. Η ίδια η έκθεση αποτελεί ένα νέο έργο, που διαμορφώνει διαλεκτικές γέφυρες μεταξύ των δημιουργών, δίχως να τους διαχωρίζει με βάση τα αυστηρά όρια των πεδίων εντός των οποίων γεννήθηκαν τα έργα τους. Οι συμμετέχοντες δεν ταξινομούνται σε τομείς.

Στην συνέχεια παραθέτω ενδεικτικό υλικό που κατέγραψα από τις δύο βασικές ενότητες σύμφωνα με τον κατάλογο.


ΣΥΜΒΟΛΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Κωνσταντίνος Κανελλόπουλος, Θραύσμα

Franco Perroti, Fabio Marroni, Aποτρεπτικό

Ζήσης Κοτιώνης, Πλανήτες της γης, λεπτομέρεια.
Πάνω σε ένα σχέδιο του Ορλάνδου




Π. Πάγκαλος, Ν. Εκάτη Κατσαρού, Ε. Συρογιαννοπούλου, Τζ. Χύτας, Χ. Βουδούρη, Γ. Γεωργουσοπούλου & Κ. Κανελλόπουλος, Μετά το Βερολίνο.

Ένα μεγάλης κλίμακας γραμμικό γλυπτό, απομεινάρι από το τείχος του Βερολίνου, ενός συμβόλου καταπίεσης, εγκλωβισμένο στον στενό μακρόστενο χώρο της έκθεσης προκαλώντας ένα αίσθημα ασφυξίας.


Δημήτρης Φιλιππίδης, Η κατανάλωση των συμβόλων.

Αναφορά στο ιστορικό γεύμα μέσα στον Παρθενώνα, που παρέθεσε ο στρατηγός Δημήτριος Καλλέργης.

Κυριάκος Μορταράκος, Κιβωτός.
Αναφορά στο αρχέτυπο της Κιβωτού του Νώε



Massimiliano & Doriana Fuksas, Συνεδριακό κέντρο La Nuvola, Ρώμη, Ιταλία, 2016. Αιωρούμενο σύννεφο. Γλυπτική σύνθεση


Δημήτρης Α.Φατούρος, Αποτυπώματα συμβόλων, Μια ενότητα σχεδίων
Ένα από τα πιο φορτισμένα εκθέματα, είναι αυτή η σειρά των τελευταίων έργων του Φατούρου, που πρόλαβε να πραγματοποιήσει λίγο πριν τον θάνατό του. Πρόκειται για το Κύκνειο Άσμα ενός πολυπράγμονα αρχιτέκτονα, που μέχρι τα 92 του χρόνια διατηρούσε την γόνιμη σκέψη, αλλά και την ζωγραφική του δεινότητα.
Κωστής Βελώνης, We keep this flame / Corona muralis

Peter Eisenman, Laurie Olin, Armand Biglari, Arsenal Hill urban project, Τυφλίδα, Γεωργία, 2019

Νίκος Τρανός, Without logos

Kalos & Klio, Equilibrists of memory

Αριστείδης Αντονάς, Heike Schuppelius, Ελεγχόμενη καταστροφή ερειπίου

Alberto Ferlenga, Μεταναστεύσεις

Olio studio,-Ιωάννης Οικονόμου, Non-fiction

Εύα Στεφανή, Ακρόπολις


Φρύνη Μουζακίτου, Leftovers / We raise our eyes and feels as if it rules the sky

Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, Γίγαντας

Mario Botta, Fiore di pietra, Monte Generoso,,Ελβετία 2013 -2017

J. Mayer H. und Partne, Metropol Parasol, Σεβίλλη, Ισπανία 2004-2011

Μιχάλης Μανουσάκης, Στο μπλε της κυρίας Γραμματικής

Ηλίας Καφούρος, A bigger splash costume

Μανόλης Κορρές, Δημήτρης Αγαθόπουλος, Ο μεγάλος ναός του Απόλλωνος στη Νάξο, Ψηφιακό ομοίωμα από τον Δ. Αγαθόπουλο 2021, με σχέδια και οδηγίες του Μ. Κορρέ βάσει των μελετών του G. Gruben.


Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Ένας καθρέφτης, τόσο μακριά...






Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΡΕΙΠΙΩΝ


Αξίζει πραγματικά σε αυτή την έκθεση, να παρακολουθείστε μεταξύ άλλων και τα ενδιαφέροντα τρίλεπτα βίντεο, που πραγματοποιήθηκαν κατα παραγγελία, με θέμα «Η συμβολική λειτουργία της Ακρόπολης των Αθηνών για τον σύγχρονο Δυτικό Πολιτισμό» και  προβάλλονται σε υψηλής ανάλυσης οθόνες. Ο θεατής πατώντας σε μία βάση κίονα μπορεί να τα παρακολουθήσει στην κατάλληλη θέση για να ακούσει τον ήχο τους.


Από τον ικανό αριθμό αυτών των βίντεο, που προβάλλονται ανά τρία ή τέσσερα σε κάθε οθόνη, κάτι που δυσκολεύει την παρακολούθηση τους από τον επισκέπτη μια και χρειάζεται χρόνο και υπομονή, παραθέτω στη συνέχεια μια ενδεικτική επιλογή, κλείνοντας και με την δική μου συμμετοχή.



Ρένα Σακελλαρίδου, 
Η δική μου Ακρόπολη

Μια προσωπική ευαίσθητη αφήγηση μέσα από εξαιρετικές φωτογραφίες, ποιητικά κείμενα και υπέροχη μουσική των Christos και Konstantinos Chitas



Σταύρος Αλιφραγκής & Δημήτρης Α. Φατούρος 
"Ο βράχος της Ακρόπολης: Μοναχικότητα και επιθυμία της συνάντησης"

Τρυφερή και ευαίσθητη ψηλάφηση το βράχου της Ακρόπολης, πλαισιωμένη με ήχους που παραπέμπουν σε εθνικούς εορτασμούς. Μια προσέγγιση, πολύτιμη πριν από οποιαδήποτε νέα επέμβαση στον ιερό αυτό χώρο.



Πανίτα Καραμανέα & Σωκράτης Γιαννούδης,
Το νησί της μνήμης: Μια άκατος ενθυμίων

Μια τολμηρή προσέγγιση που παραπέμπει σε πρόσφατη διάλεξη του Μανόλη Κορρέ στις 08 04 2021, με τίτλο «Ανεβαίνοντας την Ακρόπολη-μέρος Α΄» όπου αποκαλύπτει μετά από συστηματική έρευνα οριζόντιων διαβρωμένων αποτυπωμάτων στην ίδια στάθμη, ότι βράχος περιβαλλόταν από νερό πριν από εκατομμύρια και άρα ο βράχος ήταν νησί.


Γιώργος Τριανταφύλλου
Αναζητώντας την ψυχή των ερειπίων

Μία ίσως ρομαντική, όχι όμως ουτοπική και τεκμηριωμένη προσέγγιση για ένα μνημείο που κρύβει την ιστορία του στο όνομα μιας ιδεολογικής καθαρότητας και της αναζήτησης μιας εθνικής ταυτότητας.



VIRTUAL TOUR



Τέλος το «επίτευγμα» της ψηφιακής παρουσίασης αυτής της έκθεσης με κάθε λεπτομέρεια, που νομίζω ότι πραγματοποιείται για πρώτη φορά, έχω την αίσθηση ότι συγκροτεί και ολοκληρώνει μια ιστορική στιγμή για τις εκθέσεις αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, και γενικώτερα για τις εκθέσεις
Θα τολμήσω να επισημάνω ότι μετά την ανυδρία των τελευταίων ετών και τις γνωστές δυσκολίες και ιδιαίτερα αυτού του εξαιρετικά δύσκολου και προβληματικού χώρου, ο πήχης έχει ανέβει πολύ ψηλά. Η έκθεση αυτή θα μείνει πλέον στο διαδίκτυο και αξίζει τον κόπο μέσα στον χρόνο, να απολαύσει κανείς με ηρεμία σε υψηλή ανάλυση και σε μεγάλη οθόνη το αποτέλεσμα της προθυμίας ενός ανθρώπου και των συνεργατών του, που έχει αφιερωθεί εδώ και χρόνια στην αρχιτεκτονική, ως πανεπιστημιακός διδάσκων, συγγραφέας, εικαστικός, με πολλές διοργανώσεις συνεδρίων και workshops, (τα γνωστά CITYLABS), εκθέσεων και εκδόσεων.

Κάντε ΚΛΙΚ εδώ για να μπείτε και κινηθείτε μέσα στον χώρο της έκθεσης  ακολουθώντας τα βελάκια, δείτε τα έργα πλησιάζοντας κοντά διαβάζοντας τις πληροφορίες τους και απολαύστε όλα τα βίντεο επιλέγοντάς τα από τους τίτλους που παρουσιάζονται μπροστά στις οθόνες.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση