ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΖΥΘΟΠΟΙΙΑΣ FIX- ΕΘΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ: ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΜΕΣΩ ΕΝΟΣ ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΣΜΕΝΟΥ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

το φινάλε μιας μακρόχρονης πορείας

ή

TO FIX OR NOT TO FIX?

του Δημήτρη Φιλιππίδη

Το νέο κτίριο του ΕΜΣΤ από την Λεωφ. Συγγρού

Το παραπάνω ερώτημα αιωρούνταν για πολλά χρόνια στον ορίζοντα – και όχι μόνο τον στενά αρχιτεκτονικό – για το παλιό ζυθοποιείο Fix στη λεωφόρο Συγγρού, έργο του Τάκη Ζενέτου.

Το εργοστάσιο ζυθοποιίας Φιξ στη Λεωφ. Συγγρού, όπως σχεδιάστηκε από τον  Τάκη Ζενέτο

Το κτίριο αναδύθηκε από τη λήθη όταν ο Γιώργος Σημαιοφορίδης το χαρακτήρισε εμβληματικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα κι ανέλαβε την εκστρατεία διάσωσής του από το περιοδικό Τεύχος.

Αφαιρετική απεικόνιση της όψης

Αυτή τη φορά είχε μπλεχτεί στην υπόθεση ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, από το (τότε) ΥΠΠΟ ως το Δήμο Νέου Κόσμου, από το Αττικό Μετρό (που μόλις κατασκευαζόταν) ως το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων. Ο μόνος που δεν ανακατεύτηκε τότε στη διαμάχη ήταν ο δημιουργός του, ήδη νεκρός από το 1977. Ίσως από κάπου ψηλά έβλεπε τις συγκρούσεις ανάμεσα σε οπαδούς της μιας ή της άλλης άποψης και μελαγχολούσε, καθώς άλλο ένα έργο του θα χανόταν.

Γιατί αυτό ήθελε απροσχημάτιστα ο Δήμος και οι περίοικοι, που μισούσαν «αυτό το θλιβερό κουφάρι». Στη θέση του ονειρεύονταν ένα πάρκο. Άλλοι είχαν παλιότερα ποικίλες ιδέες «διατήρησης», με μετατροπή του εγκαταλειμμένου ζυθοποιείου σε γραφεία, σουπερμάρκετ – ακόμα και σε (νέο) Μουσείο Ακρόπολης. Ζορισμένες οι υπηρεσίες από τις απαιτήσεις των συγκοινωνιολόγων, ήθελαν (και πέτυχαν) να γκρεμίσουν το βορινό μισό του κτιρίου για να κατασκευάσουν υπόγειο γκαράζ με σταθμό μετεπιβίβασης από πάνω, δίπλα στο νέο σταθμό του μετρό. 

Συσχετισμός του μήκους της  αρχικής κάτοψης  του Ζενέτου (άνω) με το μήκος  την κάτοψης  του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (κάτω).

Μ’ εκείνη την ευκαιρία η Ελλάδα για άλλη μια φορά πρωτοτύπησε, κηρύσσοντας διατηρητέο ό,τι απόμεινε από την κατεδάφιση – αυτό που βλέπουμε σήμερα. Όμως δεν έγινε και το χατίρι εκείνων που ήθελαν να γκρεμιστεί όλο το εργοστάσιο. Η σολομώντεια εκείνη λύση σε συνέχεια οδήγησε στον καθορισμό του ως Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), στην προσωρινή λειτουργία του ισογείου του ως χώρου εκθέσεων για μερικά χρόνια, τη διεξαγωγή σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και την (απαραίτητα για τη χώρα μας) πολυετή περιπέτεια εκτέλεσης του έργου. 

Το κτίριο είχε περάσει από πολλά κύματα ώσπου να φτάσει στη μορφή που του έδωσε ο Ζενέτος και θα περνούσε σε συνέχεια εξίσου πολλά στάδια μεταμόρφωσης για να φτάσει στη σημερινή του μορφή, λίγους μήνες (ελπίζουμε) πριν τα εγκαίνια του ως μουσείου.

Πριν και μετά

Όμως κάποια στιγμή που κανένας δεν περίμενε, ξαφνικά αφαιρέθηκαν τα ικριώματα κι έλαμψαν και πάλι οι εξωτερικές του όψεις. Εκείνη προς την Συγγρού, πανομοιότυπη με την αρχική του Ζενέτου, κι εκείνη προς την Καλλιρρόης, μια ολοκληρωτικά καινούρια σύνθεση που ενώνει το πλατύ πεζοδρόμιο με την κατακόρυφη επιφάνεια του κτιρίου. 

 Όψη επί της οδού Καλλιρρόης

Η απάντηση λοιπόν στο αρχικό ερώτημα ήταν: ναι, TO FIX! Μια ιστορία με happy end, όπου ξεχνιούνται οι «στραβές», η μνήμη σβήνει τις βάρβαρες κι άκομψες κινήσεις, την ακατάσχετη ρητορεία ενάντια σε ένα μοναδικό κτίσμα στην Αθήνα, και όπου, ω του θαύματος, το καλό θριαμβεύει στο τέλος. Θέλω να είμαι από τους πρώτους που θα επισκεφθούν το ΕΜΣΤ όταν θα ανοίξει τις πύλες του. Το δικαιούμαι, γιατί έχω υποφέρει μαζί του τόσα χρόνια σ’ αυτή την πόλη, στη σκοτεινή περίοδο της έσχατης ταπείνωσής του...

 Δημήτρης Φιλιππίδης, 19 ΙΑΝ 2014

Το κείμενο του Δημήτρη Φιλιππίδη έφτασε  την ίδια ώρα που επεξεργαζόμουν τις φωτογραφίες που κατέγραψα την Κυριακή 19 ΙΑΝ 2014 στο νέο κτίριο του ΕΜΣΤ.  Μια επιλογή από το φωτογραφικό αυτό υλικό, παραθέτω στην συνέχεια με σύντομα σχόλια.

 Οδός  Καλλιρρόης , η κάλυψη του Ιλισού, 1963

Θα ξεκινήσω με την όψη επί της οδού Καλλιρρόης που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις στο βαθμό που διαφοροποιείται σε σχέση με τις άλλες όψεις, ακολουθώντας μια παράδοξη συνθετική αρχή. Σε κάποια διάλεξη του Βαγγέλη Στυλιανίδη είχε διατυπωθεί νομίζω η άποψη ότι η όλη σύνθεση παραπέμπει στην πέτρινη κοίτη του ποταμού Ιλισού που έχει καλυφθεί. Μια επιλογή που απέχει θεαματικά από τον κώδικα και τις προσεγγίσεις του Ζενέτου.  Το επενδεδυμένο με  τετράγωνες αδρές και λείες πέτρινες πλάκες πέτασμα  έχει σαφώς τον χαρακτήρα ενός πρόσθετου ένθετου στοιχείου που αποκολλάται από το κυρίως παλιό κέλυφος. Η προσέγγιση αυτή έχει προκαλέσει σειρά αρνητικών σχολίων-συζητήσεων.  

Όσο προχωρούσε η φωτογράφιση οι επιφυλάξεις άρχισαν να αμβλύνονται. Η αρχική μου άποψη ότι θα μπορούσε να κρατηθεί, όπως και στις άλλες όψεις η λογική της  παλιάς όψης με τις τετράδες των μικρών ανοιγμάτων, άρχισε να με προβληματίζει, όσο μέσα από τον φακό κατέγραφα μια καλοδουλεμένη  ως προς τις χαράξεις πρόταση. Ίσως το χρώμα του υλικού  ξενίζει και για του λόγου το αληθές παραθέτω προς σύγκριση  τις δύο όψεις:

Σε κάθε περίπτωση από μόνη της η όψη έχει ενδιαφέρον  και υποδεχόμενη και την κόκκινη μπούκα είσοδο  όταν ολοκληρωθεί θα αποδειχθεί μέσα στο χρόνο αν η επιλογή αυτή θα επικρατήσει. 

Το επενδεδυμένο με αδρές και λείες πέτρινες πλάκες πέτασμα  έχει σαφώς τον χαρακτήρα ενός πρόσθετου ένθετου στοιχείο που αποκολλάται από το κυρίως παλιό κέλυφος

Οι όψεις επί της Ανθίμου Φραντζή (δυτική), και της Λεωφόρου Συγγρού ακολουθούν πιστά τις αρχικές επιλογές του Ζενέτου.  Τα χαλύβδινα κουφώματα αντικαταστάθηκαν με υαλοστάσια αλουμινίου, με λεπτές διατομές, και τα πετάσματα της όψης παραμένουν με αρτιφισιέλ σε γκρι χρώμα.

Η ανατολική  στενή όψη  του εναπομείναντος ακρωτηριασμένου κτιρίου είναι αποσπασμένη στην ουσία από την βορεινή και την νότια, με τα πλήρη να επικρατούν  και με ένα αμήχανο  κλιμακωτό περίγραμμα στην στέψη όπου εξέχουν όγκοι κλιμακοστάσια κλπ.

Ας προσεγγίσουμε με ψυχραιμία, αυτό το καινούργιο απόκτημα της πόλης των Αθηνών.  Ας δεχτούμε ότι η εμπνευσμένη γραμμική χειρονομία του Τάκη Ζενέτου στην πόλη, περιορίστηκε δραματικά  και στην ουσία το κτίριο  έχασε την δύναμή του.  Και ακόμη ότι το μόνο που τελικά απέμεινε είναι το πέτασμα της Συγγρού και αυτό ακρωτηριασμένο. Το κτίριο   στέκει σήμερα σιωπηλό χωρίς ακόμη να αποκαλύπτει την νέα του χρήση. Δεν έχει αποκτήσει νέα ταυτότητα.  Κάτι ακόμη χρειάζεται να προστεθεί. Ίσως ένα έργο τέχνης, ίσως μια θαρραλέα εικαστική επέμβαση, ένα εύρημα  που θα δώσει νέα πνοή, θα προσελκύσει τον κόσμο και θα προσδιορίσει ένα ακόμη τοπόσημο στην πόλη.   Κράτησε χρόνια αυτή η ιστορία, Γράφτηκαν πολλά, έγιναν λάθη, και το κτίριο φορτίστηκε αρνητικά. Χρειάζονται και άλλες προσπάθειες για να αποφορτιστεί... 

Μελετητές του έργου: αρχιτεκτονική ομάδα: Ι. ΜΟΥΖΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Ε.Π.Ε./ 3SK ΣΤΥΛΙΑΝΙΔΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ Α.Ε. Στην μελέτη συμμετείχε ως συνεργάτης την 3SK η Καλλιόπη Κοντόζογλου, στατική ομάδα Παναγιώτης Μπαμπίλης και Συνεργάτες  και ΗΜ μηχανολόγοι INSTA.