ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΟΣ:

«ΔΙΕΡΧΟΜΕΝΟΙ» ΑΠΟ ΤΟΠΟ ΣΕ ΤΟΠΟ

Με αφορμή την εγκατάσταση

στα Φυτεμένα Δώματα του ΚΠΙΣΝ

Κατά την επίσκεψή μου στην εικαστική εγκατάσταση του Γιώργου Ξένου στα Φυτεμένα Δώματα του ΚΠΙΣΝ, αυτόματα αναδύθηκε από την μνήμη μου, το οπτικοακουστικό ρέκβιεμ στο Γενί Τζαμί στην Θεσσαλονίκη, η κατά την γνώμη μου κορυφαία εγκατάσταση της πολυπρόσωπης αυτής εικαστικής ενότητας, με τίτλο «Διερχόμενοι» που μετακινείται και προσαρμόζεται χωρικά και νοηματικά, εδώ και δέκα χρόνια από τόπο σε τόπο.

Λήψη από το Γενί Τζαμί. Φωτογραφία: Χριστίνα Ντούβρη - Ξένου

Άκουσα πολλά για αυτή την εγκατάσταση σε αυτόν τον ιστορικό χώρο, που δεν κατάφερα να την επισκεφτώ, αλλά την επεσήμανα στο Youtube σε ένα βίντεο που προετοιμάστηκε με την επιμέλεια της Χριστίνας Ντούβρη για το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Harvard University, όπου είχε προσκληθεί ο Γιώργος Ξένος, για να παρουσιάσει το έργο του. Πρόκειται για ένα απόσπασμα διάρκειας 4 λεπτών, που μου προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση και το παραθέτω στην συνέχεια για να το παρακολουθήσετε.

Μια εγκατάσταση σε ένα χώρο ιδιαίτερα φορτισμένο, μια και κτίστηκε το 1902 από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι (Vitaliano Poselli) ως τόπος λατρείας για τους Εβραίους που είχαν εξισλαμιστεί και το χρηματοδότησαν, τους επονομαζόμενους Ντονμέδες. Παράλληλα στέγασε για μικρό διάστημα πρόσφυγες, με την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.

Εδώ ο χώρος αυτός, πλημμυρισμένος από ένα πλήθος ανθρωπίνων περιγραμμάτων από σίδηρο, που περιβάλλονται από μεγάλα ζωγραφικά έργα, γεμίζει και με τους δραματικούς ήχους του Γιώργου Ξένου που κινείται ανάμεσα τους με το κλαρίνο του, ντυμένος στα μαύρα ως ιερωμένος, εκπέμποντας έναν θρήνο που μεγεθύνεται και διαχέεται μέσα από τις πολλαπλές ανακλάσεις του εσωτερικού του τζαμιού. Μια εξόδιος ακολουθία που πέρα από συγκίνηση προκαλεί και έναν αναστοχασμό για το ανθρώπινο ίχνος και την εξέλιξη του πολιτισμού, συνεχίζοντας τον διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, προσβλέποντας στο μέλλον.

Πριν περιπλανηθείτε στην μεγάλη δεκαετή διαδρομή αυτής της εγκατάστασης, μέχρι το Φυτεμένο Δώμα του ΚΠΙΣΝ, αξίζει να παρακολουθήσετε αυτό το απόσπασμα από το video που προανέφερα:

CHS Visiting Artist Presentation Georgios Xenos (excerpt) from Giorgos Triantafyllou on Vimeo.

Το ταξίδι από τόπο σε τόπο

Γιώργος Ξένος, Εθνικό Επιγραφικό Μουσείο 2011

Το 2011 οι «Διερχόμενοι» πρωτοπαρουσιάστηκαν, αν δεν κάνω λάθος, στο Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών στην έκθεση με τίτλο «Ο ίσκιος του ανθρώπου είναι ο πολιτισμός του».

Το 2012-13 πολλαπλασιάστηκαν και εντάχθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο και τον Αρχαιολογικό Χώρο των Δελφών ως «σκιές ανθρώπων, με σιδερένια περιγράμματα κι ανάμεσά τους να φυσάει ο άνεμος της Πυθίας το βραχνό χρησμό, σε όσους συρρέουν από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα».

Γιώργος Ξένος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 2016

Το 2016, οι «Διερχόμενοι» εκτέθηκαν στους αναβαθμούς και το περιστύλιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 150 χρόνια από τη θεμελίωση του εμβληματικού κτηρίου του Μουσείου. Λιτοί και ταυτόχρονα μνημειακοί οι «Διερχόμενοι» στήθηκαν μπροστά στο μουσείο συμβολίζοντας τους διερχόμενους επισκέπτες από όλα τα μέρη του πλανήτη, ως πρεσβευτές διάδοσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Το 2016 επίσης στη Μυτιλήνη, στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στο Κάστρο και στο Οθωμανικό Λουτρό Μυτιλήνης Τσαρσί Χαμάμ, εκτέθηκαν με τον τίτλο «Διαπλέοντες το Αιγαίο – Ένα Οπτικό Ρέκβιεμ για τη Μεσόγειο».

Γιώργος Ξένος, Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, 2016

Παράλληλα, την ίδια χρονιά το 2016 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, οι Διερχόμενοι εντάχθηκαν ως σκηνικό, ως μια εικαστική εγκατάσταση στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, για την παράσταση «08/10/1838, Ο Λόγος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα προς τα Ελληνόπουλα»

Δύο χρόνια μετά, το 2018 οι Διερχόμενοι πέρασαν ως Εικαστική εγκατάσταση και από την Πλατεία Φιλελλήνων Ναυπλίου, για να καταλήξουν στο Γενί Τζαμί το 2019.

Μετά από αυτή την μακρόχρονη διαδρομή, οι «Διερχόμενοι», 120 τον αριθμό, βρέθηκαν στο Φυτεμένο Δώμα του ΚΠΙΣΝ, ανάμεσα στα στάχυα. Λιτές ανθρώπινες φιγούρες, με φόντο τον μνημειώδη εντυπωσιακό και μεγάλης κλίμακας Φάρο του Renzo Piano, το τεράστιο αυτό τοπόσημο της πόλης, βρίσκονται ακροβολισμένες στο κεκλιμένο έδαφος.

Γιώργος Ξένος, "Διερχόμενοι"  στο Φυτεμένο Δώμα του ΚΠΙΣΝ, 2021

Ο περιπατητής ανηφορίζοντας, δυσκολεύεται να διακρίνει τις ανθρώπινες φιγούρες ενταγμένες στο κεκλιμένο φυτεμένο έδαφος, που γίνεται τελικά ένα σκούρο πράσινο φόντο, που εμπλέκεται και στην ουσία απορροφά το έργο, αφήνοντας μόνο τα περιγράμματα των κεφαλών ορατά. Δυσκολεύεται ακόμη να τις συνδέσει, ως μια λιτανεία ηρωικών μορφών, με τους επιβλητικούς ανώνυμους ήρωες της επανάστασης του 1821, όπως δηλώνεται στα σχετικά κείμενα, στο πλαίσιο της επετείου που διανύουμε. Σε αντίθεση με την εγκατάσταση στο Γενί Τζαμί, οι μορφές του Γιώργου Ξένου, δείχνουν εδώ αποδυναμωμένες και δυσδιάκριτες.

Αναγκάστηκα τελικά να γονατίσω για να τις εντάξω στο φόντο του ουρανού, καδράροντας από χαμηλά. Η εγκατάσταση αποκαλύφθηκε καλύτερα σε ένα βέβαια ουδέτερο φόντο, χωρίς όμως να προκαλέσει την όποια συγκίνηση.

Γιώργος Ξένος, «Επτά Πύλες», στα Νότια Μονοπάτια του ΚΠΙΣΝ

Τέλος η εγκατάσταση, «Επτά Πύλες» εγκατεστημένη απόμακρα, στα Νότια Μονοπάτια, στο ξέφωτο ενός ελαιώνα, δύσκολα αποκαλύπτει και επιβεβαιώνει την πρόθεση του καλλιτέχνη που σημειώνει ότι «από την επτάπυλη Θήβα της αρχαίας τραγωδίας ως τις σημερινές πύλες εισόδου στην Ελλάδα και την Ευρώπη, οι Πύλες αυτής της εγκατάστασης «μιλούν» με τον τρόπο τους για ζητήματα περισσότερο επίκαιρα από ποτέ».

Γιώργος Ξένος, «Επτά Πύλες», στα Νότια Μονοπάτια του ΚΠΙΣΝ

Εδώ και χρόνια παρακολουθώ και θαυμάζω το σημαντικό έργο του Γιώργου Ξένου, και σε καμμιά περίπτωση δεν προτίθεμαι σήμερα να τοποθετηθώ σαν κριτικός τέχνης, όπως άλλωστε έκανα και στην σχετική ανάρτηση επισκεπτόμενος το ατελιέ του πριν από δύο χρόνια (βλέπε εδώ).

Σαν ένας παρατηρητής, αισθάνθηκα την ανάγκη, να μιλήσω με ειλικρίνεια για κάποια   αμηχανία που βίωσα για πρώτη φορά, μετά από αλλεπάλληλες συγκινήσεις που έχω ζήσει με τις εγκαταστάσεις του.

Θα τολμούσα να πω ότι η πολύ ελκυστική πρόταση του Ιδρύματος Νιάρχου, και μετά την μεγάλη δημοσιότητα που ακολούθησε, δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ακόμη και από την διαδικτυακή συζήτηση με τον Ντένυ Ζαχαρόπουλου έχω την αίσθηση ότι απουσίασε ο γνωστός σε μένα αυθόρμητος και χειμαρρώδης λόγος του Ξένου. 

Σε καμία περίπτωση βέβαια, μια ίσως κατά την άποψή μου αδύνατη επιλογή, δεν μειώνει το τεράστιο και πολύ σημαντικό έργο του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη και φίλου, επιλεγμένα έργα του οποίου  αξίζει να παρακολουθήσετε στο πλήρες βίντεο διάρκειας 46΄, που ακολουθεί:

Οι «Διερχόμενοι και οι «Επτά Πύλες» του Γιώργου Ξένου θα βρίσκονται στο Πάρκο του ΚΠΙΣΝ μέχρι το τέλος Μαΐου.

Μέρος του φωτογραφικού υλικού αντλήθηκε από το τετράλεπτο βίντεο και τον ιστότοπο του καλλιτέχνη.

Κάντε ΚΛΙΚ στι εικόνες, για μεγέθυνση