ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ 

ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΕΚΙΝΟ

1. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ 

Έλληνες σπουδαστές αρχιτεκτονικής 

και αρχιτέκτονες στo Ηνωμένο Βασίλειο 1955-2015

στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

_______________________________

2. ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΡΙΒΑ ΛΑΒΒΑ 

στο δημόσιο πανεπιστήμιο 

Zhejiang University of Science and Technology του Πεκίνου

(Φωτ. Αντώνης Πετρούλιας)

Οι γέφυρες των Ελλήνων αρχιτεκτόνων με το εξωτερικό διαρκώς ενδυναμώνονται και ισχυροποιούνται. Η εδώ και πολλές δεκαετίες στο παρελθόν εσωστρέφεια της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, τόσο σε επίπεδο σπουδών όσο και σε επίπεδο διδασκαλίας και επαγγελματικής δράσης έχει υποκατασταθεί από μία νέα δυναμική που εμπεριέχει μια γόνιμη και πολύ σημαντική αμφίδρομη ανταλλαγή πολιτισμικών δρώμενων. 

Εμπειρίες και γνώσεις από σπουδές και επαγγελματικές δραστηριότητες στο εξωτερικό εμπλουτίζουν τον ορίζοντα των Ελλήνων αρχιτεκτόνων και μετουσιώνονται στον τόπο μας, αλλά και αντίστροφα η Ελληνική αρχιτεκτονική και γενικότερα η κουλτούρα διαχέεται μέσα από διπλωματικές και διατριβές για τη ελληνική αρχιτεκτονική σε ξένα πανεπιστήμια και παράλληλα μέσα από τις διαλέξεις και κυρίως την διδασκαλία Ελλήνων αρχιτεκτόνων που διαρκώς αυξάνονται στα ξένα πανεπιστήμια και στις αρχιτεκτονικές σχολές. Η διαπίστωση αυτή εκτιμώ ότι μάλλον αποσιωπείτε, αντί να αποτελεί μια αφορμή ενθάρρυνσης ειδικά για αυτή την περίοδο και να προβάλλεται με κάθε τρόπο. Ελάχιστοι στην Ελλάδα γνωρίζουν πόσοι και ποιοι Έλληνες αρχιτέκτονες δραστηριοποιούνται σε αυτό το πλαίσιο μεταπτυχιακών σπουδών, διδασκαλίας, διαλέξεων και επαγγελματικής δράσης σε διάσημα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, στην Architectural Association, στην Bartlett,  στο Columbia, στο Harvard, ακόμη και στο Πεκίνο, σε σημαντικά αρχιτεκτονικά γραφεία με διεθνή απήχηση αλλά και σαν πετυχημένοι ελεύθεροι επαγγελματίες (βλέπε π.χ. Ηλίας Παπαγεωργίου). Και είναι πάρα πολλοί! 

Η σημερινή ανάρτηση αποτελεί μια ακόμη απόπειρα ανάδειξης αυτής της πτυχής και πραγματοποιείται με αφορμή την παρουσίαση της πρόσφατης επιστημονικής  ημερίδας στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με τίτλο «Γράμμα από το Λονδίνο» και την τυχαία επικοινωνία μου με την Ρίβα Λάββα από το Πεκίνο, που βρέθηκε για ένα ικανό διάστημα μια και  προσκλήθηκε να διδάξει στη σχολή Αρχιτεκτονικής στο Zhejiang University of Science and Technology και μου εμπιστεύτηκε ένα γράμμα της που περιγράφει τις εκεί εμπειρίες της. 

Την αναφορά στην Ημερίδα «Γράμμα από το Λονδίνο» επιμελείται ο Παναγιώτης Τσακόπουλος, αρχιτέκτων, διδάκτωρ του πανεπιστημίου Paris X-Nanterre και διευθυντής σύνταξης του αρχιτεκτονικού περιοδικού ek, που είχε και την ευθύνη της οργάνωσης της ημερίδας. 

1.

ek 

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ 

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ 

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ 

Έλληνες σπουδαστές αρχιτεκτονικής και αρχιτέκτονες 

στo Ηνωμένο Βασίλειο 1955-2015 

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος 16 Δεκεμβρίου 2017 

Το αρχιτεκτονικό περιοδικό ek, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, οργάνωσε το Σάββατο 16 Δεκεμβρίου 2017, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Επιστημονική Ημερίδα με τίτλο «Γράμμα από το Λονδίνο. Έλληνες σπουδαστές αρχιτεκτονικής και αρχιτέκτονες στο Ηνωμένο Βασίλειο, 1955-2015», με επιστημονική επιμέλεια των Παναγιώτη Τσακόπουλου (Διευθυντής σύνατξης του ek) και Ηλία Κωνσταντόπουλου (Προέδρου του ΕΙΑ). 

(Φωτ. Παναγιώτης Τσακόπουλος) 

Με αφετηρία τις διαδοχικές γενιές Ελλήνων αρχιτεκτόνων που πραγματοποίησαν μεταπολεμικά βασικές ή μεταπτυχιακές σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο, κυρίως στο Λονδίνο, το York και το Εδιμβούργο, ή δίδαξαν στη συνέχεια, σε σημαντικές αρχιτεκτονικές σχολές, κυρίως στην Architectural Association και την Bartlett (σχολές που άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή στην ίδια τη βρετανική, αλλά και τη διεθνή αρχιτεκτονική, σε όλη τη διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα), η ημερίδα φιλοδόξησε να διερευνήσει δυο παράλληλα πεδία: 

Αφενός να εστιάσει σε αυτό καθεαυτό το περιεχόμενο των σπουδών αρχιτεκτονικής στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις πολλαπλές, διαδοχικές ή παράλληλες, κατευθύνσεις που ακολούθησε στην περίοδο 1955-2015 και αφετέρου να διερευνήσει τις επιρροές της βρετανικής αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης στο ελληνικό αρχιτεκτονικό τοπίο, όπως αυτές μεταφέρθηκαν μέσω των Ελλήνων αρχιτεκτόνων βρετανικής παιδείας που εργάστηκαν στη συνέχεια στη χώρα τους ή δίδαξαν στις ελληνικές αρχιτεκτονικές σχολές. 

(Φωτ. Παναγιώτης Τσακόπουλος)

Οι εισηγήσεις της ημερίδας κατανεμήθηκαν σε τέσσερις ενότητες. 

Στις δύο πρωινές συνεδρίες (με τίτλο «Αρχιτεκτονική και εκπαίδευση στο Ηνωμένο Βασίλειο: Μια εισαγωγή» και «Αρχιτεκτονική θεωρία_Αρχιτεκτονική πράξη: οι Έλληνες στο Ηνωμένο Βασίλειο»), οι αρχιτέκτονες που βρέθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, επιχείρησαν να μεταφέρουν το κλίμα του τόπου, της εποχής, των θεωρητικών και εκπαιδευτικών ζυμώσεων (Σπύρος Αμούργης, Τάσος Κωτσιόπουλος, Γιάννης Κίζης, Λόης Παπαδόπουλος), αλλά και της εμπειρίας της αρχιτεκτονικής πρακτικής σε μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία στο Λονδίνο (Σόλων Ξενόπουλος) ή της δημιουργίας ενός ελληνικού σχήματος στην Αθήνα, βαθειά επηρεασμένου από την αγγλική εμπειρία των μελών του (Νίκος Καλογεράς). 

Γιάννης Λιακατάς, συντονιστής, Σόλων Ξενόπουλος, Θανάσης Κουτρουβέλης, Τάσος Κωτσιόπουλος, Γιάννης Κίζης, Μόρφω Παπανικολάου συντονιστής, Λόης Παπαδόπουλος, Θόδωρος Μαραβέλιας, Γιώργος Φατσέας. Αποσιάζουν συμμετέχοντες ομιλητές  που δεν κατάφερα να καταγράψω.

Μια ενδιάμεση γενιά (Θόδωρος Μαραβέλιας, Γιώργος Φατσέας) εστίασε σε όψεις της αρχιτεκτονικής πρακτικής που δομήθηκαν χάρις στα εφόδια της βρετανικής εκπαιδευτικής εμπειρίας, ενώ αρχιτέκτονες της γενιάς του 2000 μίλησαν για τον τρόπο που οι βρετανικές σπουδές τους καθόρισαν είτε τη διδασκαλία τους στην Ελλάδα (Λεωνίδας Κουτσουμπός) είτε τη δική τους επαγγελματική εμπειρία στο Λονδίνο (Κωνσταντίνος Καραμπατάκης, Χριστίνα Αχτύπη). 

Οι δυο απογευματινές συνεδρίες ήταν αφιερωμένες στις δυο σημαντικότερες αρχιτεκτονικές σχολές του Λονδίνου, την Architectural Association και την Bartlett School of Architecture του University College London, οι οποίες προσέλκυσαν έναν μεγάλο αριθμό Ελλήνων σπουδαστών, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και μέχρι σήμερα. 

Ανδρέας Γιακουμακάτος συντονιστής, Αριστείδης Ρωμανός, Θανάσης Σπανομαρίδης, Καλλιόπη Κοντόζογλου, Stephan Buerger και Αλέξανδρος Καλλέγιας, Αριάδνη Βοζάνη, Παναγιώτης Τουρνικιώτης συντονιστής,  Γιάννης Πεπονής, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Νέλλυ Μάρδα, Ρένα Σακελλαρίδου, Πιέρος Πιερής και Σοφία Ψαρρά,  

Στην 3η Ενότητα, οι Αριστείδης Ρωμανός, Θανάσης Σπανομαρίδης, Καλλιόπη Κοντόζογλου, Stephan Buerger και Αλέξανδρος Καλλέγιας, διέγραψαν, με διαφορετικούς τρόπους και με προσωπικό ύφος τη συναρπαστική εμπειρία μιας σχολής που αποτέλεσε κόμβο αρχιτεκτονικού πειραματισμού από το τελευταίο τέταρτο του περασμένου αιώνα και μέχρι σήμερα, ενώ η Αριάδνη Βοζάνη υπήρξε η γέφυρα που πατώντας στις μεταφορές της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων» οδήγησε στη επόμενη συνεδρία της Bartlett. 

(Φωτ. Αντώνης Πετρούλιας)

Στην 4η λοιπόν ενότητα, οι αρχιτέκτονες της δεύτερης σημαντικότερης σχολής του Λονδίνου έδωσαν το στίγμα των διαφορετικών προσώπων της  σχολής, εστιάζοντας τόσο στην ισχυρή θεωρητική τους συνεισφορά (Γιάννης Πεπονής, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Ρένα Σακελλαρίδου, Σοφία Ψαρρά), όσο και στην ενδιαφέρουσα πειραματική τους φάση (Νέλλυ Μάρδα, Πιέρος Πιερής). 

Το εξώφυλλο του βιβλίου

Στο πλαίσιο της ημερίδας εκδόθηκε ένα βιβλίο με τον ίδιο τίτλο, σε επιμέλεια των Παναγιώτη Τσακόπουλου και Βαγγέλη Λάνταβου, που με τα κείμενα και τα σχεδιαστικά projects που φιλοξενεί, έχει μια διπλή φιλοδοξία: Πρώτα, να απεικονίσει συνοπτικά της διαφορετικές εκπαιδευτικές αντιλήψεις για την αρχιτεκτονική στην Αγγλία στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και μέχρι σήμερα, μέσα από σπουδαστικές εργασίες Ελλήνων αρχιτεκτόνων στις σχολές, κυρίως, του Λονδίνου. Ύστερα, να εντοπίσει το στίγμα της βρετανικής εμπειρίας στους Έλληνες αρχιτέκτονες που εργάστηκαν για κάποιο διάστημα στην Αγγλία, αλλά και στην ίδια την ελληνική αρχιτεκτονική σκηνή, μέσα από μελέτες, συμμετοχές σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ή υλοποιημένα έργα που αρθρώνονται στενά με τις διαδοχικές εκπαιδευτικές αντιλήψεις και τα βρετανικά αρχιτεκτονικά ρεύματα. Τα κείμενα που προηγούνται των projects επιχειρούν μια πρώτη αποτίμηση των απόηχων των βρετανικών αρχιτεκτονικών σχολών και των αρχιτεκτονικών ρευμάτων στην ελληνική σκηνή (Παναγιώτης Τσακόπουλος), διερευνούν διαφορετικές συνιστώσες της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο (Στέλιος Γιαμαρέλλος), χαρτογραφούν τις διαφορετικές εμπειρίες των Ελλήνων αρχιτεκτόνων στο πλαίσιο των σπουδών τους στο Λονδίνο (Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Καλλιόπη Κοντόζογλου) και διατυπώνουν ένα παράπλευρο θεωρητικό (Σοφία Ψαρρά) ή σχεδιαστικό ποιητικό λόγο (Θανάσης Σπανομαρίδης). 

Παναγιώτης Τσακόπουλος

 2.

Γ Ρ Α Μ Μ Α   Α Π Ο   Τ Η Ν    Κ Ι Ν Α 

της Ρίβα Λάββα

Jinhua_νέες πόλεις (φωτο 1) 

Καθώς η Κίνα βαδίζει ολοταχώς πως ένα παγκόσμιο μέλλον και οι πόλεις της οικοδομούνται με πρωτοφανείς ρυθμούς (φωτ.1), το ζήτημα της αρχιτεκτονικής της κληρονομιάς κερδίζει έδαφος τόσο στον σχεδιασμό, όσο και στην εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων στα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας. Δεν είναι τυχαίο, ίσως, ότι η στροφή προς την παράδοση προμηνύει συχνά τον ερχομό ενός νέου ρεύματος ιδεών, ή, όπως το είχε θέσει ο Le Corbusier σε μια συζήτηση με σπουδαστές αρχιτεκτονικής, «η παράδοση είναι ένα βέλος προς το μέλλον, ποτέ προς ο παρελθόν» [Le Corbusier talks with students, Princeton Architectural Press, 1999, p.31] 

Στο δημόσιο πανεπιστήμιο Zhejiang University of Science and Technology , όπου προσκλήθηκα να διδάξω, το μάθημα «Protection and Renewal of Urban History and Culture» έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Διδάσκεται στο πέμπτο εξάμηνο των προπτυχιακών σπουδών και, με μόνη διαφορά ότι αποτελεί μάθημα αστικού σχεδιασμού, η διάρθρωση του παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες με το διατομεακό μάθημα 5Α της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ «Αρχιτεκτονική Ανάλυση Παραδοσιακού Οικισμού». 

Wuzhen_όψη του παραδοσιακού οικισμού (φωτο 2) 

Η δομή των παραδοσιακών οικισμών της Κίνας -ανάμεσά τους πολλοί οικισμοί χτισμένοι πάνω στο μεγάλο κανάλι που για μια χιλιετία αποτελεί βασικό εμπορικό άξονα και μέχρι και σήμερα συνδέει το Πεκίνο με το Χάντζο, όπως το Wuzhen (φωτ. 2 ) -, ο αρχιτεκτονικός τους χαρακτήρας και οι παραδοσιακές οικοδομικές τεχνικές αποτελούν αντικείμενο μελέτης των σπουδαστών. Οπως και στο ΕΜΠ, γίνεται επί τόπου επίσκεψη με τους διδάσκοντες και συλλογή υλικού in situ. (φωτ. 3) 

Zhuge, Διδάσκοντες: Ρίβα Λάββα, Σι Ντεφά (φωτο 3) 

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Κίνας αποπνέει μια σπάνια ομορφιά. Οι εσωτερικοί χώροι ξετυλίγονται μέσα από τη μελετημένη διαφάνεια των διαδοχικών αυλών και αιθρίων του παραδοσιακού κινέζικου σπιτιού. 

Οδός Hefang, Hangzhou_πραδοσιακό φαρμακείο (φωτο 8) 

Jinhua_κατάστημα εκτυπώσεων (φωτ. 9) 

Zhuge_σχεδιαστής βεντάλιας (φωτ. 10) 

Xi’an_παραδοσιακοί μουσικοί (φωτ. 11) 

Τα φαρμακεία, τα τσαγάδικα, τα εκτυπωτήρια συνεχίζουν να λειτουργούν μέσα στους αιώνες.(φωτ. 8,9,10,11) Οι λιτές προσόψεις αντικατοπτρίζονται στο νερό – στοιχείο που συνδέεται με την παραδοσιακή χωροθεσία των οικισμών. (φωτ. 4,5) 

Zhuge_όψη του παραδοσιακού οικισμού (φωτό 4) 

Wuzhen_όψη του παραδοσιακού οικισμού (φωτ. 5) 

Πέτρα, ξύλο, χαρτί – και κόκκινες λατέρνες παντού. Η αφθονία και ο εντυπωσιασμός αποτελούν παραδοσιακή στάση του κινέζικου πολιτισμού, ακόμα και όταν τα υλικά είναι ευτελή. Οι χώροι –ιδιωτικοί, δημόσιοι – είναι μαζί αυστηροί και παιγνιώδεις (φωτ.6,7), ενώ ο δημόσιος βίος περιέχει στοιχεία αυθόρμητα και ελεύθερα: οι συνταξιούχοι χορεύουν μαζί τα βράδυα στις πλατείες, το dress code δε φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τους Κινέζους, ενώ δεν υπάρχει σειρά στην κατανάλωση φαγητών. Το χοιρινό διαδέχεται η σοκολάτα και μετά το ψάρι και στη συνέχεια λαχανικά με σκόρδο. 

Wuzhen_εσωτερικό σπιτιού (φωτ. 6) 

Wuzhen_δημόσιος χώρος (φωτ. 7) 

Το παλιό συναντά το καινούργιο μέσα σε μια απόκοσμη σιωπή. Μέσα από την αιθαλομίχλη ξεπροβάλλουν νεόκτιστα γιαπιά, ψηλές πολυ-πολυκατοικίες ως τα εκατό μέτρα και παραπάνω, σε δέσμες, σε κατακόρυφα τείχη με μαύρες τρύπες κουφωμάτων σε έρημα γιαπιά. (φωτ. 12,13), 

Xi’an_νέα πόλη (όψη από το τείχος) (φωτ. 12) 

Xi’an_νέα πόλη (όψη από το τείχος) (φωτ. 13) 

Αναδύονται νέες πόλεις κατά το μήκος και το πλάτος ενός αιωνόβιου τοπίου σα συμπαγή νέφη κατοικιών, ενώ οι πόλεις φαντάσματα συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται σε ρυθμό δεκαπέντε πατωμάτων κάθε δέκα μέρες. Πόλεις εκατομμυρίων κατοίκων απλωμένες από το Βορρά στο Νότο με ονόματα που δεν τα έχουμε ακούσει ποτέ, πόλεις με το διπλό πληθυσμό της Ελλάδας απλώνονται σαν αστερισμοί στην αχανή επικράτεια του μέλλοντος όπου ο χρόνος, το μέγεθος και η κλίμακα κάνουν την αιωνιότητα κατανοητή στην καθημερινή της διάσταση. Η ζωή συνεχίζεται στην Κίνα. Όλα είναι εφήμερα – τόσο, που ξεχνάς το μέτρημα της Δύσης. 

‘Oλες οι φωτό [εκτός από 3,11]: credit Riva Lava

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση