ΜΟΝΤΕΡΝΕΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ: ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ / ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ LE CORBUSIER ΚΑΙ ΤΟΝ ALBERT JEANNERET.

μια ξεχωριστή βραδυά προσέγγισης της αρχιτεκτονικής με την μουσική

Κρατώ στα χέρια μου το μικρό κομψό έντυπο, που πήραμε με αντίτιμο μόλις 3 ευρώ, στο φουαγιέ του θεάτρου Πόρτα, λίγο πριν ξεκινήσει η οπτικοακουστική συναυλία με τίτλο "Μοντέρνες Κυκλάδες". Έχω την αίσθηση ότι ελάχιστα αντίτυπα πωλήθηκαν, παρά το μικρό κόστος και το εξαιρετικά ενδιαφέρον περιεχόμενό τους. Εκτός από το πρόγραμμα της βραδυάς, ενδιαφέροντα κείμενα, σχόλια, ιστορικά δεδομένα, παρτιτούρες, φωτογραφικό υλικό βιογραφικά, που περιέχονται σε αυτό το τεύχος και επιμελήθηκαν ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης και ο Παναγιώτης Φαραντάτος, τελικά δεν πέρασαν παρά μόνο σε ελάχιστους από το κοινό της βραδυάς. Πόσο μάλλον για όλους όσους, αρχιτέκτονες και μη, δεν παρακολούθησαν αυτή την πρωτότυπη συναυλία.

Στη φωτογραφία: ελληνικός χορός εμπρός στη μακέτα του Μεγάρου των Σοβιέτ, το 1932. Χορεύουν οι Ορέστης Μάλτος και Jean Bossu. Στο κοντραμπάσο ο Le Corbusier. Πηγή εικόνας: Εργαστήριο Ερευνών Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Ευγενική χορηγία οικογενείας Ορέστη Μάλτου

Για όλους όσους λοιπόν απείχαν και όχι μόνο, θα επιχειρηθεί μια σύντομη παρουσίαση αυτής της οπτικοακουστικής συναυλίας, που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων με αφορμή τα 50 χρόνια από τον θάνατο του Le Corbusier, σε σύλληψη και επιμέλεια του Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Ένα πολυσύνθετο πρόγραμμα με σπάνιες παλαιές ταινίες και δύσκολα εύπεπτη μουσική, που αποκτά ενδιαφέρον αφ΄ ενός για το πώς συμπλέκονται τέσσερεις τουλάχιστον μεγάλοι δημιουργοί ο Le Corbusier, ο αδελφός του Albert Jeanneret, o Olivier Messiaen και o Ιάννης Ξενάκης και αφ΄ ετέρου γιατί αποκαλύπτει τις πρωτότυπες και ανατρεπτικές για την εποχή τους μουσικές, αρχιτεκτονικές και εικαστικές προσεγγίσεις που συμπληρώνονται και με μια σύγχρονη καινούργια μουσική σύνθεση του Κορνήλιου Σελαμσή.

Και όλα αυτά ανταποκρίνονται και στην άποψη του Le Corbusier που διατυπώνει σε ανέκδοτο άρθρο του στις 22 Φεβρουαρίου του 1938: «Η μουσική είναι προφανώς μια από τις θεμελιώδεις χαρές της ζωής. Ξεχειλίζει ακόμη και μέσα στα ζωγραφικά και αρχιτεκτονικά συμβάντα. Η αρχιτεκτονική είναι μια μεγάλη μουσική ή πρέπει να δίνει την εντύπωση μιας μεγάλης μουσικής. Είναι δύο τέχνες πολύ κοντινές: η μαθηματική σκέψη τις ενώνει.»

Albert Jeanneret, Voyage aux Cyclades (Ταξίδι στις Κυκλάδες)

O Albert Jeanneret 

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την πρώτη παγκόσμια εκτέλεση μετά το 1932, του έργου του Albert Jeanneret, "Voyage aux Cyclades" (Ταξίδι στις Κυκλάδες) 1931, από το μουσικό σύνολο Artefact Enseble που διηύθυνε στην σκηνή του θεάτρου Πόρτα, ο Ιάσων Μαρμαράς.  Ο Jeanneret γεννήθηκε στην Ελβετία το 1886 και μετα από μια περιπετειώδη μουσική εκπαίδευση, μετακομίζει στο Παρίσι  όπου διδάσκει σε δική του σχολή, συνθέτει "κλασσική" μουσική και σταδιακά εντάσεται στην καλλιτεχνική  πρωτοπορεία της εποχής. 

Η παρτιτούρα του έργου αυτού των 74 σελίδων, φυλάσσεται στην βιβλιοθήκη της Λωζάνης και εντοπίστηκε από τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Διανθίζεται με πολλές ιδιόχειρες σημειώσεις που παρακολουθούν το μοντάζ της ταινίας. 

Tο μουσικό σύνολο Artefact Enseble που διηύθυνε ο Ιάσων Μαρμαράς 

Πρόκειται για την μουσική επένδυση της xαμένης ομότιτλης πειραματικής ταινίας, που γυρίστηκε στην Ελλάδα το 1931 από τον σουρεαλιστή σεναριογράφο Roger Vitrac, τον φωτογράφο Eli Lotar και την σκηνοθετική βοήθεια του Jacques Brunius. Η ταινία κατέγραψε σκηνές από την Αθήνα, την Πελοπόνησο και την νησιωτική Ελλάδα, προλαμβάνοντας το γνωστό ταξίδι του 4ου CIAM δύο χρόνια αργότερα. 

Olivier Messiaen - Quatuor pour la fin du temps (Quartet for the End of Time) «Κουαρτέτο για το τέλος του κόσμου» 1941

Ο Olivier Messiaen 

Ακολούθησαν δύο «κινήσεις» από το έργο του Olivier Messiaen με τίτλο Quatuor pour la fin du temps (Quartet for the End of Time) «Κουαρτέτο για το τέλος του κόσμου» 1941 [Matthew Schellhorn]. Το έργο αυτό, εμπνευσμένο από την Αποκάλυψη, γράφτηκε το 1940 σε στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου ο Olivier Messiaen ήταν αιχμάλωτος πολέμου και κατάφερε να παιχτεί στην αυλή του στρατοπέδου. 

Η μουσική του Messiaen ευαισθητοποιεί τον Le Corbusier που τον προσεγγίζει με την μεσολάβηση του Ιάννη Ξενάκη με στόχο να χρησιμοποιήσει έργο του για τα εγκαίνια της Ronchamp, συνεργασία που τελικά δεν ευωδόθηκε. Ακούστε στην συνέχεια τις δύο κινήσεις από δύο διαφορετικές εκτελέσεις: 

III. Abîme des oiseaux (Abyss of Birds) Άβυσσος των πτηνών ( σόλο κλαρινέτο) [7:49] διάρκεια 8΄ 

VIII. Louange à l'Immortalité de Jésus (Praise to the Immortality of Jesus) Εγκώμιο στην αθανασία του Ιησού [38:54] διάρκεια 9΄

Iannis Xenakis - Concret PH

o Ιάννης Ξενάκης 

Πνευματικό τέκνο του Messiaen, o Ιάννης Ξενάκης μας εισάγει με το σύντομο έργο του “Concret PH”,  στην οπτικοακουστική προβολή του Poème électronique του Περιπτέρου των Βρυξελλών, μια ανάθεση του Le Corbusier στον Edgar Varèse.

Το Concret PH δημιουργήθηκε από τον Ξενάκη για το Περίπτερο της Philips και βασίζεται στον ήχο κάρβουνου που καίγεται. Ακουγόταν κατά την είσοδο και έξοδο των θεατών στο περίπτερο πριν και μετά την προβολή του Poème électronique. Έχει διάρκεια 2΄ 30΄΄ και μπορείτε να το ακούσετε εδώ.

Edgard Varêse / Le Corbusier / Iannis Xenakis / Luis Kallf: - Poême électronique (1958)

Το Poème électronique, που πρροβλήθηκε στο θέατρο Πόρτα, σε μια αποκατεστημένη, έγχρωμη εκδοχή του, ακολουθείται από τα εκρηκτικά Rebonds B του Ξενάκη, κατασκευάζοντας έτσι εκλεκτικές συγγένειες, που ξεπερνούν τη διάρκεια ζωής του Le Corbusier.

Πρόκειται για ένα ιδιότυπο φίλμ, μια   πρώτη πολυμεσική αρχιτεκτονική κατασκευή, που χρησιμοποιεί την πλέον προχωρημένη τεχνολογία ήχου, εικόνας και φωτισμού. Ανατέθηκε από την Philips στον Le Corbusier για την διεθνή έκθεση Βρυξελών του 1958, ο οποίος ανέλαβε την επιμέλεια του φίλμ και συνεργάστηκε με τον Ξενάκη, 

που ανέλαβε τον σχεδιασμό της κατασκευής (αφορμή για να ψυχρανθούν οι σχέσεις τους σχετικά με την πατρότητα του έργου), τον Edgar Varêse,που ανάλαβε την μουσική σύνθεση (με παράξενους ήχους) και τον Luis Kallf που συμμετείχε στον σχεδιασμό των έγχρωμων οπτικών εφέ που προβάλλονταν πάνω στην ασπρόμαυρη προβολή.  Παρακολουθήσετε την στην συνέχεια  

Iannis Xenakis - Rebonds B (σόλο κρουστά), 1989

 

Ακολούθησαν τα εκρηκτικά Rebonds B του Ξενάκη, κατασκευάζοντας έτσι εκλεκτικές συγγένειες, που ξεπερνούν τη διάρκεια ζωής του Le Corbusier. Γράφτηκαν μεταξύ 1987 και 1989 και αποτελούν το μοναδικό του έργο για σόλο κρουστά. Αποτέλεσε ίσως το πιο δυνατό κομμάτι της βραδιάς στο θέατρο Πόρτα, όπως εκτελέστηκε από τον Κώστα Σερεμέτη (διάρκεια 5΄30΄΄). Ακούστε το εδώ από τον Pedro Carneiro υπό την διεύθυνση Stéphan Aubé.

Pierre Chenal - Κορνήλιο Σελαμσή 

L'architecture d'aujourd'hui / Ingénieur, 1930- 2015

Πρόκειται για την ταινία μικρού μήκους που σκηνοθέτησε ο Pierre Chenal σε συνεργασία με τον Le Corbusier το 1930, στο πλαίσιο της προσπάθειας προβολής της νέας γαλλικής αρχιτεκτονικής από το πρωτοποριακό περιοδικό L'architecture d'aujourd'hui. 

Villa Savoye, το ανέβασμα της ράμπας 

Ο Le Corbusier έγραψε το σενάριο, συνέλαβε τους υπότιτλους και έπαιξε στην ταινία. Η μουσική επένδυση έγινε από τον Albert Jeanneret από την οποία δεν σώζεται κανένα τεκμήριο. 

Στην συντομευμένη κόπια που προβλήθηκε στο θέατρο Πόρτα, καινούρια μουσική πλαισιώνει αυτήν την ταινία που προβάλλεται σε αποκατεστημένη μορφή. Μετά από ανάθεση της ομάδας «Αναφορά στον Eλ/Le Cobusier” του ΕΜΠ γράφτηκε τo Ingénieur από τον Κορνήλιο Σελαμσή, ειδικά για αυτή την συναυλία, αντικαθιστώντας την χαμένη, πρωτότυπη μουσική του Albert Jeanneret και «κλείνοντας κυκλωτικά μιαν αφήγηση από το κοινό φαντασιακό παρελθόν στο δικό μας παρόν». 

Η μουσική εκτέλεση αυτού του έργου παργματοποιήθηκε και πάλι από το μουσικό σύνολο Artefact Enseble που διηύθυνε ο Ιάσων Μαρμαράς. Στο Μουσικό σύνολο συμμετέιχαν οι Λαέρτης Κοκολάνης Βιολί, ο Μάριος Δαπέργολας Βιόλα, ο Αλέξανδρος Μποτίνης Βιολοντσέλο, ο Νίκος Τσουκαλάς Κοντραμπάσο, ο Κώστας Γιοβάνης όμποε & Αγγλικό κόρνο, ο Σπύρος Τζέκος Κλαρινέτο, ο Δημήτρης Γκόγκας τρομπέτα και η Ai Motohashi- Σιδέρη πιάνο. 

Δείτε στην συνέχεια την συντομευμένη κόπια 

Αδυναμίες της βραδυάς 

Χωρίς να θέλω σε καμμία περίπτωση να υποβαθμίσω την όλη πρωτοβουλία, θα ήθελα να επισημάνω δύο βασικές αδυναμίες του όλου εγχειρήματος. Πέρα από την μικρή εισαγωγή που έγινε στο φουαγιέ από τον Κορνήλιο Σελαμσή, εκτιμώ ότι ήταν απαραίτητη μια πιο αναλυτική παρουσίαση, πριν από κάθε ενότητα του προγράμματος για την καλύτερη ενημέρωση και προετοιμασία του κοινού, που αν δεν είχε προλάβει να διαβάσει το μικρό έντυπο παρακολουθούσε ενίοτε με αμηχανία το όλο πρόγραμμα. Το δεύτερο σχόλιο αφορά την προβληματική ποιότητα προβολής – κυρίως ως προς την φωτεινότητα- των δύο ταινιών λόγω προφανώς του ακατάλληλου μηχανήματος και της παρεμβολής των καθισμάτων των μουσικών. Και οι δύο ταινίες βρίσκονται στο Youtube σε καλή ποιότητα και μάλιστα αναρωτιέμαι γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε η έγχρωμη κόπια του Poème électronique που ανακάλυψα την επόμενη ημέρα και την παραθέτω εδώ.

Μετά την πετυχημένη αυτή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Le Corbusier και της Ελβετικής Πρεσβείας, ακολουθεί το τριήμερο συνέδριο με τίτλο "Γενεαολογίες" στο ΕΜΠ από τις 29- 31 Οκτωμβρίου 2015.