«X-APARTMENTS – ATHENS» / “X-APARTMENTS –THESSALONIKI» 40 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ

συζήτηση στο σπίτι ενός αρτεργάτη

την άνοιξη 1975 στην Θεσσαλονίκη*

φωτογραφία © Σταύρος Πετρόπουλος

Ας προσεγγίσουμε μια ξεχασμένη πραγματικότητα που κατέγραψα πριν από 40 χρόνια στην Θεσσαλονίκη   σε μια περίοδο οικονομικής και πάλι κρίσης στην Ελλάδα  και ας την συσχετίσουμε με την σημερινή πραγματικότητα. Η ιστορία επαναλαμβάνεται…

Αφορμή η δράση  Χ- APARTMENTS-ΑΤΗΕΝS  που οργάνωσε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών στο πλαίσιο του Fast Forward  Festival, από 21-24 Μαΐου 2015, με καλλιτεχνικές επιμελήτριες την Κάτια Αρφαρά & Anna Mülter, εν μέσω κρίσης,  με δεκαπέντε επισκέψεις στις υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, σε διαμερίσματα που κατοικούν «ντόπιοι» και «ξένοι», «νεοφερμένοι» και «παλιοί», μετανάστες και άτομα χαμηλών εισοδημάτων. Στόχος του πρότζεκτ αυτού είναι να αρθρώσει έναν κριτικό συλλογισμό γύρω από τα ετερογενή μοντέλα κατοικίας στο αθηναϊκό κέντρο, που έχουν μεταλλάξει τα καθιερωμένα χαρακτηριστικά του ιδιωτικού χώρου και την παραδοσιακή χρήση του.

Σαράντα χρόνια πριν, στο πλαίσιο μιας  φοιτητικής εργασίας ένα άλλο πρότζεκτ πραγματοποιήθηκε. Σειρά επισκέψεων και συζητήσεων με πρωταγωνιστές εργάτες,  κατοίκους αυθαιρέτων, μικρών κατοικιών και εργατικών πολυκατοικιών.  Στόχος ήταν η τεκμηριωμένη εμπειρία και ο κριτικός συλλογισμός  για τον σχεδιασμό σχετικού θέματος στο μάθημα της κτιριολογίας, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας.

Το υλικό αυτό το 1976, μαζί με μια θεωρητική προσέγγιση,  αποτέλεσε αντικείμενο μιας προσωπικής, αυτοσχέδιας έκδοσης, γραμμένη με γραφομηχανή, 

που σηματοδότησε μια πρώτη τότε απόπειρα δημοσίευσης μιας φοιτητικής εργασίας και είχε μια αναπάντεχη υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό εκείνης της εποχής. Στις συζητήσεις συμμετείχαν και οι φοιτητές Α. Βαρδαλάχος, Θ. Βουκλαρής και Β. Ζωίδης.

ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ

ΝΕΑΣ ΚΡΗΝΗΣ

ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΕΝΑ ΑΡΤΕΡΓΑΤΗ

Άνοιξη 1975

Στην άλλη άκρη της πόλης της Θεσσαλονίκης βρίσκεται ο οικισμός των εργατικών πολυκατοικιών της Νέας Κρήνης που άρχισε να ζει από το τέλος του Ι974 μετά από την κλήρωση των διαμερισμάτων ενάμιση χρόνο πριν. 0ι πολυκατοικίες είναι βασικά τετραώροφες (Ι0-12 διαμερισμάτων) εκτός από δύο πύργους που δεσπόζουν στο κέντρο του οικισμού. Η επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα στο νέο οικισμό δεν είναι έκδηλη. Μας δημιουργείται η εντύπωση μιας μισοτελειωμένης κατάστασης που δικαιολογείται από το μικρό χρονικό διάστημα κατοίκησης.

Το ανθρώπινο αποτύπωμα στους νέους οικισμούς είναι ανύπαρκτο. Ο περιβάλον χώρος παραδίδεται αδιαμόρφωτος. Συγκρότημα εργατικών πολυκατοικιών Νέας Φιλαδέλφειας, αρχιτέκτων Άρης Κωνσταντινίδης 

  

Σε ισόγειο διαμέρισμα μιας τετραώροφης πολυκατοικίας συναντήσαμε τον κύριο Χ.Ψ. αρτεργάτη 45 χρονών που ζούσε με τι γυναίκα του και τα 3 του παιδιά (Ι9,17,και Ι2 ετών). Εργάζεται τη νύχτα στη Κάτω Τούμπα με μισθό Ι.700 δρχ. την εβδομάδα. Η γυναίκα του εκτός από τις δουλειές του σπιτιού ράβει παπούτσια στο σπίτι.

Μας αντιμετώπισε με πολύ δισταγμό κοιτάζοντάς μας με υποψία. Μπαίνοντας στο σπίτι διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν στοιχεία που περισσότερο κανείς συναντά σε αστικά  διαμερίσματα: απορροφητήρας στη κουζίνα, εμαγιέ πολύχρωμες κατσαρόλες, απλίκες από οπαλίνα, έπιπλα Dralon, χαλιά, επίχρυσες γύψινες διακοσμήσεις και φυσικά τηλεόραση. Το σαλόνι που μας δέχθηκαν παραμένει όλο τον χρόνο κλειστό και όλη η οικογένεια ζει στο καθημερινό όπου το βράδυ κοιμούνται και τα παιδιά. Ενα μεγάλο γύψινο εικονοστάσι δίπλα σ'ένα τεράστιο σταυρό βρισκόταν σε αντίθεση με τον τοίχο του μικρού δωματίου που ήταν σκεπασμένος με φωτογραφίες: ηθοποιοί, τραγουδιστές, ημίγυμνες, γυμνές...! Η όλη εντύπωση: ένα φτηνά αστικοποιημένο περιβάλλον. (Καθαρό εμβαδόν διαμερίσματος  71 τ.μ.)

"Τον Σεπτέμβρη εγκατασταθήκαμε πρώτοι σ'αυτό το διαμέρισμα. Το πήραμε μετά από κλήρωση. Ήρθαμε απ’ την Άνω Τούμπα όπου μέναμε με νοίκι σε πολυκατοικία. Το σπίτι ήταν μικρότερο.  Αυτό μου το δώσανε και μας το χρέωσαν. Θα εξοφληθεί με  Ι50 δρχ. μηνιαίως.

Καλύτερα να ήμουνα με νοίκι όπως παλιά, δύο ενοίκια πληρώνω εδώ! Είμαστε και μακριά! δεν βλέπεις άνθρωπο. Τις προάλλες έγιναν και κάτι διαδηλώσεις με τους φοιτητές. Ιδέα δεν έχουμε εμείς, πίσω από τον  κόσμο ζούμε. Το μόνο που υπάρχει είναι ησυχία. Για μένα πού μ 'ενδιαφέρει η ησυχία, έχει απόλυτη ησυχία, κοιμάμαι δίχως να μ 'ενοχλεί κανένας .

Το σπίτι το παραλάβαμε σε κατάσταση καλή: βαμμένο, ασπρισμένο, καλά, με τη μόνη διαφορά, είχαμε κάτι βλάβες με τα υδραυλικά. 'Αλλά αφού είναι τζάμπα. Όλα μέλι γάλα, μας αρέσει δεν μας αρέσει αυτό είναι. Το μόνο που έχουμε παράπονο είναι ότι είμαστε χαμηλά. Μας τινάζουν, μας ρίχνουν νερά και μείς δεν μιλάμε: μας ποδοπατούνε!

Υπήρχαν και άλλες ελλείψεις. Τα ηλεκτρικά ήταν χάλια, τα είχαν ξεχάσει. Μου είπε ο Οργανισμός τί λείπει να κάνω μια αίτηση να τα πάρω. Βρε τί να πάρεις. Εμείς εδώ  δώσαμε τόσα και τόσα, για 2.000 δεν χάλασε ο κόσμος.

Εδώ υπάρχει το σαλόνι, πρόχειρο δωμάτιο, κρεβατοκάμαρα και μένω εγώ η γυναίκα μου και τα 3 παιδιά. Ο μεγάλος μου γιος—Ι9 ετών—πήγε μέχρι τη τρίτη γυμνασίου και προχθές πήρε πτυχίο ελεύθερου σχεδίου δι' αλληλογραφίας. Είναι ιδιωτικός υπάλληλος. Δουλεύει εργάτης σε βιοτεχνία τσαντών. Η κόρη μου — 17 ετών— εδώ  στο σπίτι είναι. Έβγαλε το δημοτικό και το σταμάτησε. 'Ηταν αδύνατο, δεν τα έπαιρνε τα γράμματα. Κάθε μέρα τόδερνα και εκεί που θα έτρωγε ξύλο και στο γυμνάσιο είπα: κάτσε εδώ στο σπίτι να βοηθάς τη μάννα σου.

Το μικρά αγόρι είναι στην έκτη δημοτικού. Πόσο χρονών είναι δεν ξέρω, 12—Ι3. Πηγαίνει εδώ στα εργατικά μαγαζιά που τα κάνανε σχολεία. Λένε να φτιάξουν του χρόνου καινούργιο δημοτικό γιατί αυτό έχει τα κακά του χάλια. Δεν ξέρω κιόλας, δεν πάμε προς τα κάτω, έχουμε τα δικά μας προβλήματα.

Να πάρει ευχή δεν υπάρχει τίποτα, ούτε καφενείο. Στο πρόχειρο δωμάτιο κοιμούνται τα δύο αγόρια σ 'ένα ντιβάνι. Το κορίτσι πότε στο σαλόνι κοιμάται, πότε μέσα, αναλόγως, κάνα σαββατόβραδο που έχει τηλεόραση κοιμάται εκεί πέρα μέσα. Ε! να μην έχουμε και τηλεόραση!!!

Τρώμε στην κουζίνα. Όταν έχει τηλεόραση κανονίζουμε να έχει πρόγραμμα που δεν θέλουμε να το δούμε. Όταν έχει κανένα καλό πρόγραμμα και δεν τελειώνει παίρνουμε το φαγητό στις αγκαλίτσες μας και τρώμε εκεί. Τις περισσότερες ώρες τις περνάμε σε εκείνο το δωμάτιο, στο πρόχειρο. Στο σαλόνι, να! ήρθατε εσείς π.χ.:, καθίσαμε. Τώρα ποιος θα ξανάρθει; Μετά από κάνα μήνα θάρθει κανένας, θα τον βάλουμε να κάτσει . Ίσως του Αγίου Νικολάου ή του Αγίου Γεωργίου που γιορτάζω εγώ και ο γιός μου. Τις περισσότερες φορές είναι κλειστό. Το βλέπεις δεν το περιποιούμαστε κιόλας. Η γυναίκα μου δουλεύει τα παπούτσια και τα βάζει εδώ στο σαλόνι γιατί δεν έρχεται κανένας.

Μας λένε ότι είμαστε μονόχνοτοι, δεν είμαστε. Μας αρέσει η παρέα, η συζήτηση αλλά δεν μπορούμε. Όταν θα έρθεις να με επισκεφθείς, πρέπει νάρθω και εγώ και να σου φέρω κι ένα κουτί γλυκά όπως θα μου φέρεις κι εσύ.

Δεν θα μπορέσω να στο φέρω, τι να πούμε, να κρυφτούμε πίσω απ'το δάκτυλο, και γι'αυτό κόψαμε. Έχουμε πάθει και κάτι πατατράκ απ' τη ζωή μας και είπαμε καλύτερα μακριά και να είμαστε μόνοι μας, αναμεταξύ μας μαλώνουμε, αγαπιόμαστε και περνάμε μια ζωή οικογενειακή δίχως εξωτερικές πολιτικές που λένε.

Αυτό είναι το μπάνιο. Αν ήταν μεγαλύτερο θα βάζαμε και το πλυντήριο μέσα. Έχει ντουζιέρα, άλλα σιγά-σιγά με την πάροδο του καιρού πάλι δικά μας θάναι! Θα βάλουμε και μπανιέρα, γιατί μπαίνεις μέσα και είναι διαφορετικά. Το ντους πρέπει να το κρατάς και δεν βολεύει. Η γυναίκα μου το κρατάει…

Τώρα κάνουμε κάτι μετατροπές εδώ πέρα μέσα π.χ. βγάλαμε την πόρτα στη κουζίνα και θα περάσουμε μια συρταρωτή. Μόλις οικονομηθούμε. Κονομάμε κάτι, κάτι συμπληρώνουμε. Όταν ήρθαμε εδώ είπαμε α ενοίκιο, δεν έχουμε, πήραμε τη κουζίνα, την πληρώσαμε, πήραμε και πλυντήριο. Όταν πληρώνεις τακ, τακ, παίρνεις. Φτιάξαμε και τα γύψινα. Αλλάζουμε τις ροζέτες. Βάλαμε κορνίζες, καλύψαμε τα δοκάρια. Έφερα ένα γυψά. Πόσα θέλεις του λέω για όλα αυτά: 2.500 μου λέει. Πάρτα. Δηλαδή τί πάρτα; του χρωστάμε ακόμα γραμμάτια.

Θ 'αλλάξουμε και τον νεροχύτη. Είναι μικρός. Θα βάλουμε νικελένιο. Είμαι φορτωμένος με χρέος από το  σπίτι. Όταν ήρθα εδώ πέρα ξόδεψα ένα σωρό. ΔΕΗ, νερά, μετακομίσεις, έπιπλα.  Με ένα εργατικό μεροκάματο δεν βγαίνεις. Αύριο έχουμε γραμμάτιο. Την βδομάδα μπαίνουν στο σπίτι 2.500 δρχ. 1.700 παίρνω εγώ και 800 ο γυιός μου. :Αυτά είναι. Τον μήνα δηλαδή 10.000. Εγώ όμως έχω 8.000 γραμμάτια. Όταν θα τα ξοφλήσω Θα σταματήσω τον γυιό μου να δουλεύει. Σηκώνεται απ' τη νύχτα και έχει χάσει το χρώμα του. Τώρα να πάει στο Πανεπιστήμιο δίχως να βγάλει το γυμνάσιο, μέσα σε δύο χρόνια θα περάσει και τον μεγαλύτερο καθηγητή, έχει έμφυτο.

Τα γραμμάτια. 'Εγώ τ& λέω απ' έξω. Είμαι φτωχαδάκι. Ότι υπάρχει εδώ τα χρωστάμε και δεν ντρέπομαι να το πω. Φτωχός είναι ο διάβολος.

Κάθε Κυριακή το πρωί σηκώνομαι και περιφράζω γύρω γύρω τον κήπο. Επειδή τα σίδερα μου τελειώσανε, έμεινε. Περιμένω τι θα περισσέψει και θ' αγοράσω κάνα σίδερο και ασχολούμαι. Τί να κάνω μια και δεν έχει και καφενείο. Τον κήπο τον θέλω για να μη με βλέπουν, το καλοκαίρι .Θέλω να είμαι με το σώβρακο και  δεν μπορούν οι άλλοι να περνάν απ' έξω και να με βλέπουν. θα βάλω μαρουλάκια, κρεμμυδάκια, σκορδάκια.

Φωτογραφία  Μαρίλια  Φωτοπούλου,

 "εσωτερική διακόσμηση", detail

Δεν έχω με κανένα σχέσεις, μια καλημέρα, καλησπέρα με τον γείτονα, κι αυτό γιατί με βοήθησε να περιφράξω τον κήπο μου. Το πολύ κανένα καφέ. Εδώ μένουν, χωριάτες, πρωτευουσιάνοι, κάθε καρυδιάς καρύδι.  Από ανέκαθεν δεν έχω φίλους, δεν έχω κανένα. Απ' το ορφανοτροφείο που βγήκα μέχρι σήμερα, νύχτα μέρα στη δουλειά. Την κοινωνία την φοβάμαι... Εγώ είμαι ο πιο βασανισμένος άνθρωπος που με βλέπεις, ο πιο βασανισμένος!

Φέρε ένα τσιγάρο...

Για την ώρα δεν έχω σκοπό ν' αλλάξω τίποτα στο σπίτι. Θέλω να ηρεμήσω μόνο να ξοφλήσω και μεθαύριο αν το σπίτι μου θα πάει καλά θα γκρεμίσω αυτόν τον τοίχο και την αποθήκη θα την κάνω ένα με το σαλόνι για να βάλουμε την τηλεόραση και να καθόμαστε εδώ πέρα. Να φύγουμε από Μέσα, τα παιδιά δεν μπορούν να κοιμηθούν με τα τσιγάρα. Θάρθουμε εδώ μόνοι μας. Ξένους δεν θέλω κανένα! Πώς να σας το πω, δεν το καταλαβαίνετε! Δεν πρόκειται νάρθει κανένας εδώ πέρα μέσα Δεν έχω συγγενείς δεν έχω κανένα. Θέλω εγώ, η οικογένειά μου να είμαστε εδώ πέρα μέσα. Να φέρουν τους γαμπρούς και τις νύφες. Θα τους ταΐζω και θα τους ποτίζω εδώ πέρα  μέσα. Με τον εξωτερικό κόσμο δεν θέλω να έχω πάρε δώσε. Έχω καεί εγώ μεγάλωσα στο ορφανοτροφείο, ορφανός από μικρός έτρωγα ξύλο, έχω τραβήξει τα πάνδεινα. Μας έδωσαν το σπιτάκι και γλυτώσαμε το  νοίκι. Αυτό είναι το καλό.

Κωνσταντίνος Καρτέλιας,

 Young Greeks Under The Economic Crisis,

 detail

Είκοσι χρόνια δουλεύω τη νύχτα, από τις 9 το βράδυ  μέχρι τις Ι2 την άλλη μέρα. Κοιμάμαι το πρωί και καθόλου καμμιά φορά. Έχασα πολλές ευκαιρίες, άλλα πρέπει να σε θέλει και ή τύχη. Άμα πέσω να κοιμηθώ θάχει άκρα ησυχία εδώ πέρα μέσα. Το κουδούνι απομονωμένο.  0 κόσμος ξέρει ότι είμαι νυχτερινός και προσέχουν. Δεν είναι βέβαια όλα τα δάχτυλα τα ίδια, υπάρχουν και τα κτήνη, δεν μπορεί!

Κάποιος με ένα σφυράκι χτυπάει πότε πότε, τακ, τακ, τακ, Να πάρεις ένα αυτόματο ν' ανέβεις επάνω και ν' αρχίσεις να καθαρίζεις!!!

Εδώ δεν μένουν όλο εργάτες. Μένουν υπάλληλοι, ταξιτζήδες κάθε καρυδιάς καρύδι. Εγώ είμαι το πιο αδύναμο μέρος της κοινωνίας, δεν φοβάμαι για τον εαυτό μου άλλα για την οικογένειά μου. Πρόσφατα μου συνέβη και μένα να μου χωρίσουν το κοριτσάκι μου, έχω δράμα μεγάλο. Εμένα που με βλέπεις δεν έπινα καθόλου και τώρα λίγο να στενοχωρηθώ πίνω τόσο πολύ που ότι βρω μπροστά μου θα το σπάσω και ύστερα με πιάνει το παράπονο και κλαίω..."

Έχω την αίσθηση ότι σήμερα ξαναζούμε το ίδιο έργο. Οι ίδιες δυσκολίες, οι ίδιες ελπίδες...

Υ.Γ. Είναι πιθανόν να ακολουθήσουν και άλλες συνεντεύξεις από την έκδοση αυτή.

 * Για να διαβάσετε καλύτερα το κείμενο, ρυθμίστε την μεγένθυση της ανάρτησης τουλάχιστον στο 125%, πατώντας Ctrl,  στρέφοντας το ροδάκι του ποντικιού και  βλέποντας πάνω δεξιά το ανάλογο παράθυρο στην οθόνη.