TENSE ARCHITECTURE NETWORK 

ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 

1ο ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ 

Μια διαφορετική αναλυτική παρουσίαση 

με αφορμή αρνητικά σχόλια 

Σε μια εποχή γρήγορης ανάγνωσης της υπέρμετρης πληροφορίας που μας κατακλύζει, συχνά δεν μπορούμε να αντιληφθούμε την ουσία των προβαλλόμενων, ιδιαίτερα όταν σερφάρουμε στο διαδίκτυο. Άλλοτε με ένα “LIKE” ή με ένα αδιάφορο ή αρνητικό σχόλιο επικροτούμε, προσπερνάμε ή απορρίπτουμε ένα γεγονός, μια πληροφορία, ένα έργο, μια μελέτη, συνήθως γιατί τα δεδομένα είναι συνοπτικά διατυπωμένα και ενίοτε περιορίζονται σε μια και μόνο εικόνα. 

Επιδίωξη αυτού του μπλογκ είναι να ανατρέψει ή να ενισχύσει γρήγορες εκτιμήσεις και μέσα από αναλυτικές και ίσως “κουραστικές” αναρτήσεις να δώσει την δυνατότητα στον αναγνώστη να διαμορφώσει μια πιο ολοκληρωμένη άποψη για το θέμα που προβάλλεται. 

Αφορμή για την σημερινή ανάρτηση αποτέλεσε ένα αρνητικό σχόλιο του Ντένυ Ζαχαρόπουλου στο facebook με αφορμή την συνοπτική περιγραφή του 1ου Βραβείου για την Ανάπλαση της Αθήνας, στην LIFO. Διατυπώθηκαν μεταξύ άλλων δριμείς χαρακτηρισμοί όπως: 

[…] ετοιμάζονται να καταστρέψουν και ότι έχει μείνει από τα υπάρχοντα χάλια μας, σε ακόμα μεγαλύτερο χάλι ... 

[…] Για το Σύνταγμα δεν έχω παρά να πω ότι όλα όσα βλέπω μου φαίνονται άχρηστα τελείως και ανιστόρητα και δίχως ίχνος λειτουργικότητας (σε τι χρησιμεύουν όλες αυτές οι πλατφόρμες που θυμίζουν ακριβώς ότι έκανε την Ομόνοια τόσο άχρηση και ασχεδίαστη? Πλατεία πολιτισμού ? Μάλλον πλατεία λούνα παρκ μέσα στο τσιμέντο μοιάζει ... 

[…] Αρχιτεκτονιές κάκιστης ποιότητας με μηδέν γνώση και σεβασμό για την πόλη. Φαραωνισμοί bon pour l’orient και μάλλον απέχθεια για την Αθήνα. 

Γνωρίζοντας τον Ντένυ Ζαχαρόπουλο, έχω την αίσθηση ότι λόγω και της μεγάλης κλίμακας της επέμβασης δεν έγινε κατανοητή η ουσία της μελέτης, για αυτό και παρουσιάζεται αναλυτικά στην συνέχεια και δεν έχει επίσης λαβει υπ΄όψη του ότι το επίπεδο των μελών της ομάδας δεν συνάδει με την έκφραση: «Αρχιτεκτονιές κάκιστης ποιότητας με μηδέν γνώση και σεβασμό για την πόλη» 

Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος και η ομάδα του έχει επανειλημμένα διακριθεί διεθνώς για το αρχιτεκτονικό του έργο και παράλληλα είναι και καθηγητής στην Σχολή Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, όπως και ο συνεργάτης σύμβουλος Δημήτρης Φιλιππίδης, που παράλληλα έχει ένα τεράστιο συγγραφικό έργο για την Ελληνική Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία. 

Αγνοεί επίσης ότι η συγκεκριμένη μελέτη δεν αποτελεί ανάθεση όπως συνήθως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια. 

Έχει επιλεγεί από έγκριτη κριτική επιτροπή που την επέλεξε παμψηφεί μεταξύ μεγάλου αριθμού μελετών που κατατέθηκαν για τον συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και η οποία αποτελείτο από τους καθηγητές του ΕΜΠ αρχιτέκτονες μηχανικούς: Ησαΐα Δημήτριο, Ζαχαριάδη Ιωάννη- Στράτο, Μωραΐτη Κωνσταντίνο, Μάρδα Νέλλη, Αυγερινού-Κολώνια Σοφία, Αρχιτέκτονα Πολεοδόμο, Βλαχογιάννη Ελένη του Ιωάννη, Πολιτικό Μηχανικό, Επίκουρο Καθηγήτρια στον Τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής και τέλος Φλώρου Ευμορφία του Ευθυμίου, Αρχιτέκτονα Μηχανικό με Α’ β, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη του Τμήματος Μελετών Έργων Υποδομών Υγείας, Παιδείας, Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη, της Διεύθυνσης Κτηριακών Υποδομών (Δ21), 

Στην απάντησή μου στο σχόλιο του Ντένυ Ζαχαρόπουλου Μεταξύ άλλων σημείωσα: 

Διαβλέπω μια βιαστική παρόρμηση απόρριψης που είναι εύλογη λόγω των αλλεπάλληλων αστοχιών σε πλατείες της Αθήνας με αποκορύφωση την πλατεία Ομονοίας που εξακολουθεί να βιάζεται και πάλι αυτές τις ημέρες (μετά τον βιασμό του Καλαντίδη), χωρίς κάποια δημοσιευμένη αρχιτεκτονική μελέτη και χωρίς κάποια δημόσια κατακραυγή.[…] 

Παραθέτω στην συνέχεια ολόκληρο το κείμενο παρουσίασης της μελέτης που κατατέθηκε στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό, μαζί με ένα μεγάλο αριθμό σχεδίων υψηλής ποιότητας και φωτορεαλιστικών απεικονίσεων, με την γνωστή βέβαια τυποποιημένη μανιέρα, μια και είναι γνωστό ότι σε έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό δεν υπάρχει χρόνος για περαιτέρω εικαστική επεξεργασία. Η ποιότητα και η προσεκτική ανάγνωση όλου αυτού του υλικού αποκαλύπτει την σε βάθος ανάλυση των δεδομένων και την επίπονη επεξεργασία των προτάσεων, που κατά μία έννοια μπορεί να είναι και πιο μπροστά από την εποχή μας. 

Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών και είναι νομίζω ενδιαφέρον να τον αντιμετωπίσουμε σαν μια τολμηρή και ρηξικέλευθη χειρονομία στην πόλη που έρχεται σε ρήξη με τα υπάρχοντα και ισχύοντα, που τολμά το νέο και πρωτοποριακό το καινοτόμο. Παράλληλα ας είμαστε πιο ανοιχτοί στις νέες ιδέες, νέων ανθρώπων που μπορούν να ονειρεύονται σε αυτή την άνυδρη περίοδο. 

Μία πρόταση που περιλαμβάνει τη δημιουργία τριών ισχυρών πόλων, με διαφορετικό χαρακτήρα ως μέσο για την αναζωογόνηση του δημόσιου χώρου και τη δημιουργία ενός νέου πλέγματος κίνησης πεζών. Aναβαθμίζει την υποβαθμισμένη πλατεία στην Βαρβάκειο Αγορά και επί τέλους επεκτείνει την πλατεία Συντάγματος και την συνενώνει με τον πεζόδρομο της οδού Ερμού, μια πρόταση που είχαμε διατυπώσει στην Ημερίδα για την δυνατότητα πεζοδρόμησης της οδού Σταδίου. Tέλος, συνδέει με ευρηματικό τρόπο τον Κεραμεικό με το Γκάζι που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. 

Tense Architecture Network 

1o Βραβείο

 στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό 

για την Ανάπλαση του Κέντρου της Αθήνας

ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ 

Η αναγέννηση του κέντρου της Αθήνας τίθεται αναγκαία ως αναγέννηση του Ιστορικού της Τριγώνου: Πειραιώς-Σταδίου-Ερμού. Ο μητροπολιτικός, υπερτοπικός χαρακτήρας του νεοκλασικού τριγώνου των Κλεάνθη-Schaubert είναι αυτονότητος και τόσο ισχυρός που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί: ούτε από την οικονομική κρίση, ούτε από την γήρανση του κτιριακού του περιεχομένου. Έχει όμως αδιαμφισβήτητα απωλέσει την λάμψη του. Η εγγενής δύναμη του τριγώνου δεν βρίσκεται στην περιφέρεια, αλλά στο εσωτερικό του. Βρίσκεται κυρίως στη σχέση του με την Ακρόπολη των Αθηνών μέσω της κάθετης συσχέτισής της με την οδό Αθηνάς, την άλλοτε πανίσχυρη διχοτόμο του -τη γραμμική καρδιά της πόλης. Είναι η πυρετώδης αυτή, οικονομική, εμπορική και πολιτιστική φλέβα που διοχετευόμενη στην εφαπτομενική στον βράχο οδό Ερμού οφείλει να αποτελεί μαζί της ένα ισχυρό Τ, όχι απλώς κινήσεων -αλλά ανανεωμένης, έντονης, πολύπλοκης μητροπολιτικής ζωής. Κατά την αναγέννηση του Ιστορικού Τριγώνου η ανάκτηση του δημόσιου χώρου πλέον επιβάλλεται -και δεν μπορεί παρά να διασυνδεθεί ως στρατηγική με τα εγγενή εσωτερικά του χαρακτηριστικά, με την ανάκτηση της λάμψης του ενδότερου, γραμμικού αυτού Τ: ανάμεσα στην Ομόνοια και την Ακρόπολη, ανάμεσα στο Σύνταγμα και τον Κεραμεικό. 

Η πρόταση ανάπλασης του Κέντρου της Αθήνας συνίσταται στη λειτουργική, γεωμετρική, και πολιτισμική ισχυροποίηση της εσωτερικής δομής του Ιστορικού Τριγώνου, μέσω της δημιουργίας τριών νέων πόλων έντασης: δύο στα άκρα της υποτείνουσας Ερμού -στο Σύνταγμα και τον Κεραμεικό- και ενός στο μέσον της διχοτόμου Αθηνάς -στη Βαρβάκειο Αγορά.

Τρεις ανασχεδιασμένοι πόλοι ισχυροποιούν τον χαρακτήρα των δημόσιων χώρων που τους γεννούν: Πλατεία Πολιτισμού στο Σύνταγμα, Πλατεία Αγοράς στην Βαρβάκειο, Πλατεία Αναψυχής στον Κεραμεικό. Ορθογώνιο, Τετράγωνο, n Κύκλος: 3 απλές νέες γεωμετρίες, συνοδευόμενες από καίριες κυκλοφοριακές, λειτουργικές και γεωμετρικές ρυθμίσεις επιχειρούν μαζί με μία αναδιάρθρωση του πλέγματος των κινήσεων πεζών, την ανάκτηση του δημόσιου χώρου, την επανενεργοποίηση των αξόνων Αθηνάς-Ερμού, την ενίσχυση της εσωτερικής ζωής του αθηναϊκού Τριγώνου. 

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 

Το κέντρο της πόλης είναι ένας πολύπλοκος οργανισμός και οποιαδήποτε ανάπλαση οφείλει να το αντιλαμβάνεται ως τέτοιο -με κύρια κατεύθυνση την ενίσχυση της πολυπλοκότητας με τη μεγαλύτερη δυνατή διαύγεια. Ο προσθετικός, συνεχής, ομόρροπος, ή και αντίρροπος χαρακτήρας των επεμβάσεων, ρυθμίσεων και αναπλάσεων των τελευταίων σχεδόν δύο αιώνων έχει, εκτός των άλλων, αποτυπωθεί στο πλέγμα τόσο της εποχούμενης κίνησης, όσο και σε εκείνης των πεζών -κινήσεις σύμφυτες με την κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα που αδιάκοπα τρέφουν. Οι κύριες πεζοδρομήσεις της οδού Ερμού στα δύο της άκρα -σε δύο διαφορετικές φάσεις και με διαφορετικό εντέλει χαρακτήρα- βρίσκονται στα άκρα του επίσης έντονου χαρακτήρα μεσαίου τμήματος ανάμεσα σε Μοναστηράκι και Θησείο όπου η εποχούμενη κίνηση κυριαρχεί απολύτως. Από το Σύνταγμα ως τον Κεραμεικό, η Ερμού παρουσιάζει τρεις κύριες διακυμάνσεις λειτουργίας -και οι τρεις μέρος μιας σύνθετης πόλης, απαραίτητες, οικονομικά και κοινωνικά διαφορετικές -η κατακερματισμένη όμως εντέλει εικόνα του άξονα, όπως και η παρεμπόδιση της κίνησης των πεζών στο μεσαίο τμήμα είναι προβληματικά αισθητές. Η Οδός Αθηνάς από την άλλη, παρουσιάζει επίσης μία άνευρη διχοτόμηση του χαρακτήρα της, με το βόρειο προς Ομόνοια τμήμα ανενεργό και λειτουργικά υποβαθμισμένο. 

Η πρόταση στοχεύει στην ανάδειξη των οδών Αθηνάς-Ερμού ως κύριων αξόνων αναδιάρθρωσης του κέντρου της πόλης, χωρίς όμως να απαλυνθεί ή να καταργηθεί η εγγενής, πολύπλοκη φύση τους: η λειτουργικά απαραίτητη εποχούμενη κίνηση διατηρείται αλλά οι δύο οδοί μονοδρομούνται από Βορρά προς Νότο και Ανατολή προς Δύση αντίστοιχα, αποδίδοντας το ήμισυ του πλάτους τους στην κίνηση των πεζών - ώστε οι τρεις καίριες νέες πλατείες να αποτελέσουν τα σημεία πύκνωσης μίας ανανεωμένης γραμμικής ροής που τους διατρέχει ενισχυμένη. Οι ημίαιμες Αθηνάς και Ερμού, ως αντίπαλο δέος των αμιγώς εποχούμενων Πειραιώς και Σταδίου. 

ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΙΝΗΣΕΩΝ 

Η απαιτούμενη κυκλοφοριακή ανασυγκρότηση του συνόλου -με εκκίνηση τις προτεινόμενες δύο βασικές μονοδρομήσεις Αθηνάς-Ερμού και την κατά το ήμισυ πεζοδρόμησή τους- στοχεύει στη διαφορετική αντιμετώπιση του βόρειου, ορθοκανονικής δομής τμήματος του Τριγώνου, όπως ορίζεται από τις οδούς Πειραιώς-Σταδίου-Ευριπίδου και του νότιου, οργανικότερης ανάπτυξης τμήματος, σε επαφή με την Ερμού. Στο πρώτο η κίνηση των αυτοκινήτων παραμένει ισχυρή, εξυπηρετώντας την από βορρά, δύση και ανατολή προσέγγιση του κέντρου, ενώ στο δεύτερο προτείνεται να μειωθεί σημαντικά -ώστε το υπάρχον δίκτυο πεζόδρομων του νότιου τμήματος του εμπορικού τριγώνου να διασυνδεθεί με ένα αντίστοιχα εκτεταμένο στην περιοχή Ψυρρή. Το παράλληλος ζεύγος Μητροπόλεως-Καραγιώργη Σερβίας εξακολουθεί να παραλαμβάνει την εποχούμενη κίνηση με την τελευταία οδό όμως να αντιδρομείται, οδηγώντας στο Σύνταγμα -ενώ οι δύο επιπλέον καίριες για την πρόταση κυκλοφοριακές τροποποιήσεις συμβαίνουν στα δύο άκρα της: Σύνταγμα και Κεραμεικό αντίστοιχα. Και οι δύο στοχεύουν ταυτόχρονα στην ανάκτηση του δημόσιου χώρου και στη βέλτιση κυκλοφοριακή επίλυση. 

1. Στο Σύνταγμα η κίνηση των Ι.Χ. οδηγείται μέσω της αντιδρομημένης Β.Γεωργίου στη Λ.Αμαλίας -με τα Μέσα Μαζικής μεταφοράς μόνο να οδηγούνται προς την οδό Φιλελλήνων- ώστε να αποδοθεί ένας σημαντικός νέος δημόσιος χώρος σε συνέχεια με τον πεζοδρομημένο άξονα της οδού Ερμού. 

2. Στον Κεραμεικό, μία οδική γέφυρα παραλαμβάνει την ανυψωμένη οδό Πειραιώς, επιτρέποντας την ενοποίηση του υποβαθμισμένης στάθμης πολυχώρου του Γκαζιού με τον αντίστοιχης στάθμης αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού και τον άξονα της Ερμού. 

Οι σχετικές μονοδρομήσεις των οδών Ερμού και Αθηνάς, σε συνδυασμό με τις οδούς Πειραιώς και Σταδίου, προσφέρονται για την αναπτύξη ενός κλειστού δικτύου ελαφρού τραμ για την εσωτερική μετακίνηση των επισκεπτών, ενώ ένα νέο δίκτυο ποδηλατόδρομων, συγκροτημένο ως μία μικρότερη και μία μεγαλύτερη κυκλική διαδρομή, εξυπηρετούν την περιοχή και την συνδέουν με την ευρύτερη περιοχή Πατησίων-Μουσείου και εκείνην της Ακρόπολης - Φιλοππάπου. 

ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΧΡΗΣΕΩΝ 

Η αναγνώριση και διατήρηση της διαφορετικής κλίμακας εμπορικής δραστηριότητας τόσο στην οδό Αθηνάς, όσο και στην οδό Ερμού (πεζοδρομημένη ανατολική - εποχούμενη κεντρική) όπως και η ενίσχυση της κατοικίας στο κεντρικό τμήμα του Τριγώνου, αποτελούν τα κύρια εργαλεία στην κατεύθυνση της συνύπαρξης τοπικότητας-υπερτοπικότητας και της τόνωσης της γόνιμης διαπλοκής των κλιμάκων. Η μικροκλίμακα των εμπορικών χρήσεων ανάμεσα σε Μοναστηράκι και Θησείο θα αναπτύσσεται πλέον ενισχυμένη κατά μήκος του διευρυμένου πεζοδρομίου, ενώ κατά μήκος της οδού Αθηνάς προτείνεται η επανάχρηση των απονεκρωμένων κελυφών με έμφαση στη νέα επιχειρηματικότητα, καθώς και η εμβόλιμη εισαγωγή χρήσεων αναψυχής με στόχο τη διατήρηση της κινητικότητας καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας. Οι δύο αυτοί, ανασχεδιασμένοι άξονες μπορούν να λειτουργήσουν ως κινητήρια δύναμη διάχυσης των χρήσεων προς το εσωτερικό του τριγώνου, διατηρώντας την υφιστάμενη, έγκυρη δυναμική των υποενοτήτων του -με την βιοτεχνία στο δυτικό τμήμα και τις χρήσεις γραφείου στο ανατολικό. Οι υπάρχοντες θύλακες κατοικίας στου Ψυρρή προτείνεται να ενταθούν και να διαχυθούν τόσο προς τις περιφερειακές υποβαθμισμένες συνοικίες του Γερανίου προς Βορρά, όσο και προς την καρδιά της μητροπολιτικής πρωτεύουσας προς τα ανατολικά -εκατέρωθεν του άξονα της οδού Κολοκοτρώνη. Για αυτή την επάνοδο της κατοικίας κρίνεται απαραίτητη η χωροθέτηση χρήσεων κοινωνικού χαρακτήρα σε εγκαταλελειμμένα κελύφη δημόσιας ιδιοκτησίας, η αναβάθμιση του δημόσιου χώρου μέσω των επί μέρους προτεινόμενων πεζοδρομήσεων, φυτεύσεων και πράσινων διαδρομών -και κυρίως η περαιτέρω εισαγωγή κοινωνικών υποδομών -σχολείων και χώρων αθλητισμού- σύμφωνα με το προτεινόμενο δίκτυο του σχετικού χάρτη. Η ανάδειξη του μητροπολιτικού και υπερτοπικού χαρακτήρα του κέντρου επιχειρείται από την εισαγωγή των τριών, ανασχεδιασμένων νέων πόλων έντασης, με τη μορφή των τριών πλατειών. 

ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

Ο εμβληματικός χαρακτήρας της πλατείας Συντάγματος -ο οποίος βασίζεται στις γενικές αναλογίες του κενού χώρου καθώς και στη συμμετρική σχέση του με το περιβάλλον κτιριακό δυναμικό και το κτίριο της Βουλής- μπορεί να αναδυθεί ισχυρότερος μόνον μέσω της διεκδίκησης του χώρου που καταλαμβάνεται από τη σαρωτική διοχέτευση της εποχούμενης κίνησης της οδού Σταδίου -η οποία διακόπτει τον άμεσο, ορθό συσχετισμό της πλατείας με την Ερμού. 

1. Η βασική ροή της Σταδίου εκτρέπεται μέσω της Β.Γεωργίου στη Β.Αμαλίας, ενώ η συνέχιση μόνον της κίνησης των μέσων μαζικής μεταφοράς προς την Φιλλελήνων επιτρέπει τη δημιουργία ενός ορθογώνιου πλατώματος ικανών αναλογιών, το οποίο λειτουργεί αντιστικτικά με την πυκνοφυτεμένη κυρίως πλατεία: ένα νέο πλατώ για την πολιτική και πολιτιστική ζωή της Αθήνας. 

2. Με ευρύτατες περιμετρικές διαμορφώσεις πεζοδρομίων, τόσο προς το μέτωπο των κτιρίων, όσο και προς τις οδούς Μητροπόλεως και Κ.Σερβίας, το νέο επίπεδο εισάγεται με τρόπο ώστε να παραμένει οριζόντιο. Η κάθετη σε αυτό, συνεχής ροή κατά τον άξονα ανατολής-δύσης, γίνεται άνευ κλιμάκων και επιτυγχάνει την άμεση, ανεμπόδιστη σύνδεση με τον πεζόδρομο. 22 Χ 7 πλάκες ειδικού σκυροδέματος, διαστάσεων 4,8 Χ 4,8 m διαμορφώνουν τη νέα πλατεία, παρέχοντας έναν κενό χώρο ευέλικτης φιλοξενίας της καθημερινής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. 

3. Οι τετράγωνες αυτές πλάκες θα μπορούσαν να υλοποιηθούν είτε με τρόπο συμβατικό -δίνοντας ένα απλό, δεκτικό επίπεδο- είτε ο ίδιος τους ο κάνναβος να μετατραπεί στο καθ’εαυτό εργαλείο έκφρασης της επιθυμητής ευελιξίας: 

Μέσω ενός απλού μηχανισμού και κεντρικού υδραυλικού εμβόλου, επιλεγμένες πλάκες ανυψώνονται σε 5 θέσεις, ανά 32 εκατοστά, επιτυγχάνοντας τη διαρκή μεταμόρφωση της πλατείας, και αποτελώντας οι ίδιες τον εξοπλισμό της -καθιστικά, κερκιδώματα, σκηνές, επιφάνειες έκθεσης. 

Τα ποικίλα σενάρια μετασχηματισμού της μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα αλλαγής της εικόνας και της έντονης ζωής που αυτή υποδέχεται, ακόμη και κατά την καθημερινή της χρήση -όπου τα τετράγωνα καθιστικά αλλάζουν κάθε μήνα θέση, τόσο όσο οι κερκίδες ή οι κινητικές σκηνές της. 

ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΓΟΡΑΣ 

Η σοβαρότερη αστοχία της σημερινής πλατείας της Αγοράς είναι η -επί της ουσίας- απουσία πλατείας. Με το κεκλιμένο επίπεδο ανάμεσα στο βόρειο και το νότιο μέτωπό της να εμποδίζει τη μεταξύ τους σχέση, αυτό που κυρίως εμποδίζεται είναι η ίδια η ελεύθερη, επίπεδη λειτουργία μιας ενδυνάμει εκρηκτικής υπαίθριας αγοράς. Πέραν από την επαναφορά του εύχρηστου, απλού οριζόντιου επιπέδου της πλατείας, η πρόταση για τον ανασχεδιασμό του χώρου συνίσταται σε μία κίνηση τριπλή: 

1. Μία σχισμή στο έδαφος της πλατείας δημιουργεί έναν επιμήκη υποβαθμισμένο εμπορικό δρόμο ο οποίος παραλαμβάνει εκατέρωθέν του 30 κλειστά καταστήματα -με τους αντίστοιχους απαιτούμενους υποστηρικτικούς χώρους- ενώ συνδέει με την πλατεία Θεάτρου. 

2. Ένα μεγάλο στέγαστρο διαστάσεων 38 Χ 38 μέτρων εξασφαλίζει τη συμβολική και λειτουργική ενίσχυση του χώρου, τόσο μέσω της διαλεκτικής του σχέσης με το αντι-κείμενο κτίριο της Αγοράς όσο και μέσω της ευρείας προστατευτικής σκιάς του. 

3. Ένα ομοιόθετο στέγαστρο, αλλά χαμηλότερο -και με περίπτερη, περιμετρική δομή- υποδέχεται την επιπλέον ανάπτυξη μίας υπαίθριας αγοράς, δημιουργώντας στο εσωτερικό του μία προστατευμένη εσωτερική αυλή. 

Τα δύο ζεύγη των πυλώνων που φέρουν τις δίδυμες προεντεταμένες δοκούς του στεγάστρου χωροθετούνται προς βορρά και νότο αντίστοιχα, ενώ φιλοξενούν ταυτόχρονα ανελκυστήρες σύνδεσης με τους αναδιαρθρωμένους, υπόγειους χώρους στάθμευσης -των οποίων οι κλίμακες συνδέονται με το επίπεδο του υποβαθμισμένου εμπορικού δρόμου. Το χαμηλότερο στέγαστρο υποδέχεται ανάμεσα στην υποστύλωσή του πάγκους αγοράς και προσφέρει, εκτός από σκίαση, προστασία από τη βροχή, ενώ η οροφή του είναι φυτεμένη. 

Μέσω ενός μεγάλης κλίμακας στεγάστρου σε ύψος 12 μέτρων από το έδαφος, ο ανασχεδιασμός της πλατείας της Βαρβακείου επιχειρεί τη γλυπτική και λειτουργική ανάδειξη του κατ’ουσίαν εμπορικού κέντρου της Αθήνας, στο κέντρο μίας επίσης ανασχεδιασμένης οδού Αθηνάς. Ανάμεσα στην Ομόνοια και το Μοναστηράκι, η επανάκτηση της πλατείας Βαρβακείου μπορεί να λειτουργήσει με όση δύναμη και η επαναφορά της πλατείας Κεραμεικού. 

ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΝΑΨΥΧΗΣ 

Η τρίτη πλατεία στο σχέδιο των Κλεάνθη-Schaubert ήταν κυκλική, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ -και δεν είχε ασφαλώς προβλέψει τον πιθανό μέλλοντα συσχετισμό της με τις δεξαμενές των εγκαταστάσεων της βιομηχανίας Φωταερίου. Η πολεοδομική ισχυροποίηση του άξονα της Ερμού επιβάλλει μία επαναδιαπραγμάτευση του δυτικού της ορίου. Το πρόβλημα του χώρου είναι τουλάχιστον τριπλό: 

1. Η άδοξη απόληξη του πεζοδρόμου σε ένα άνευρο πάρκο -του οποίου η οδός Πειραιώς αποτελεί ενοχλητικό όριο. 

2. Η εκτατική κατάληψη του χώρου από τις εγκαταστάσεις του πρώην αμαξοστασίου ΟΣΥ -με βεβαιότητα επί εδάφους μεγάλης αρχαιολογικής σπουδαιότητας. 

3. Η απουσία σύνδεσης Κεραμεικού-Γκαζιού, ενώ τα επίπεδα εδάφους τους βρίσκονται σε παρόμοια στάθμη. Η πρόταση συνίσταται στη δημιουργία της τρίτης, κυκλικής πλατείας, διαμέτρου 50 μέτρων, πλαισιωμένης από ένα πυκνό νέο πάρκο, έναν ισχυρό πόλο πρασίνου -αντιδιαμετρικό του Εθνικού κήπου, στο άλλο άκρο της Ερμού. Το πρώην αμαξοστάσιο απομακρύνεται, επιτρέποντας την περαιτέρω ανασκαφή και την ενοποίηση της στάθμης του αρχαιολογικού χώρου με εκείνην του Γκαζοχωρίου -κάτω από μία υπερυψωμένη πλέον σε γέφυρα οδό Πειραιώς. Το επίσης πιθανό σενάριο της υπογειοποίησής της θα έβλαπτε το αρχαίο στρώμα και δεν θα εξασφάλιζε αβίαστη σύνδεση με το Γκάζι, ενώ η παραμονή της Πειραιώς στο επίπεδο που βρίσκεται τώρα μπορεί ασφαλώς να συνδυαστεί βραχυπρόθεσμα με τη δημιουργία της κυκλικής πλατείας, αλλά δεν μπορεί να αποτελεί μακροπρόθεσμη λύση. 

Το νέο πάρκο του οποίου ο κυκλικός χώρος υποδέχεται εκδηλώσεις με ισχυρότερη την διάσταση της αναψυχής από εκείνον του Συντάγματος συμπληρώνεται με μία σειρά υπαίθριων υποδομών άθλησης: γήπεδα καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης, επιτραπέζιας αντισφαίρισης, χώρους υπαίθριας εκγύμνασης, skate park, παιδικές χαρές. Ένα ολοήμερο κυκλικό bar γύρω από ένα από τα βάθρα της γέφυρας λειτουργεί αντιστικτικά με την κυκλική πλατεία -και τις δεκτικές της κερκίδες. 

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 

1.Σύνταγμα__Οι πλάκες σκυροδέματος της πλατείας Συντάγματος, διαστάσεων 4,8x4.8m σχεδιάζονται με δύο μορφές: σταθερές και με δυνατότητα ανύψωσης έως 1,50m, σε 4 θέσεις. Οι σταθερές πλάκες έχουν σχεδιαστεί συμβατικά από οπλισμένο σκυρόδεμα πάχους 20cm, προκατασκευασμένες, ενώ οι πλάκες με δυνατότητα ανύψωσης έχουν σχεδιαστεί ως σύμμικτες. 

Η στήριξή τους πραγματοποιείται μέσω κοίλης κυκλικής μεταλλικής διατομής. Στη βάση του υποστυλώματος και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους τοποθετείται ειδικός μηχανισμός ανύψωσης (υδραυλικό έμβολο). Η σύμμικτη πλάκα μορφώνεται από μεταλλικές δοκούς, τοποθετημένες ακτινικά, με κέντρο τον μεταλλικό στύλο. 

2.Βαρβάκειος__ 

Ο φορέας του νέου στεγάστρου της Bαρβάκειου αγοράς, διαστάσεων 38.00x38.00m διαμορφώνεται ως εσχάρα προεντεταμένων δοκών : δύο δίδυμες προεντεταμένες δοκοί, συνολικού μήκους 44.00m και ύψους 2.2m εδράζονται σε τέσσερεις πυλώνες-πυρήνες που στη βόρεια και νότια πλευρά της πλατείας. Στην εγκάρσια διεύθυνση, έχουν σχεδιαστεί επίσης αμφιπροέχουσες προεντεταμένες δοκοί, ύψους ≈1,80m, διατεταγμένες σε αποστάσεις περίπου 4.00m. Όλες οι προεντεταμένες δοκοί έχουν σχεδιαστεί διατομής διπλού ταυ. Οι κόμβοι επαφής των δοκών στις δύο διευθύνσεις μορφώνονται κατάλληλα για την μεταφορά των δυνάμεων διάσπασης από καλώδια προέντασης. Στο κάτω πέλμα της εσχάρας των δοκών έχει σχεδιαστεί μεταλλικός φορέας που φέρει την επιφάνεια των περσίδων ηλιοπροστασίας. 

3.Κεραμεικός__Για την τμηματική υπερύψωση της οδού Πειραιώς προβλέπεται η κατασκευή νέας γέφυρας προεντεταμένου σκυροδέματος, έξι ανοιγμάτων, μήκους αμφιέριστου ανοίγματος κατά προσέγγιση 31m. 

Τα πέντε μεσόβαθρα της γέφυρας έχουν σχεδιαστεί κυκλικά, συμπαγή, από οπλισμένο σκυρόδεμα, διαμέτρου 4m. Ο φορέας καταστρώματος πλάτους 16m διαμορφώνεται από κιβωτοειδή προεντεταμένη πλάκα, στατικού ύψους 1,50m. Το κατάστρωμα στηρίζεται στις κεφαλοδοκούς των μεσοβάθρων και τα ακρόβαθρα μέσω ελαστομερών εφεδράνων. Η θεμελίωση του φορέα πραγματοποιείται μέσω κεφαλοδέσμων οπλισμένου σκυροδέματος, επί πασσάλων. 

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ_1 

Οι κυριότερες παρεμβάσεις στο κυκλοφοριακό σχέδιο είναι η αντιδρόμηση της Βασ. Γεωργίου, η αμφίδρομη κίνηση επί της Β.Αμαλίας, η μονοδρόμηση της Ερμού από Αθηνάς έως την Αγ.Ασωμάτων, η αντιδρόμηση της Αγ.Ασωμάτων και η μονοδρόμηση της Αθηνάς. Σκοπός των επεμβάσεων είναι η απρόσκοπτη και με ασφάλεια είσοδος–έξοδος των οχημάτων μέσω της δημιουργίας δεξιόστροφης ή αριστερόστροφης κίνησης στις μονοδρομημένες οδούς. Η προσέγγιση της περιοχής από τις βόρειες περιοχές της Αθήνας γίνεται μέσω της μονοδρομημένης οδού Αθηνάς. Η απομάκρυνση προς αυτές γίνεται μέσω του άξονα Ερμού–Αγ. Ασωμάτων–Πειραιώς–Σταδίου–Αιόλου–Πανεπιστημίου–3ης Σεπτεμβρίου, μέσω του άξονα Αγ.Ειρήνης–Περικλέους–Κ.Σερβίας-Βασ.Γεωργίου–Πανεπιστημίου–3ης Σεπτεμβρίου και μέσω των δευτερευόντων αξόνων Σοφοκλέους–Πειραιώς–Σταδίου–Αιόλου–Πανεπιστημίου–3ηςΣεπτεμβρίου και Ευριπίδου–Δραγατσανίου–Σταδίου–Εδ.Λω–Πανεπιστημίου-3ης Σεπτεμβρίου. Η προσέγγιση από τις ανατολικές και νοτιοανατολικές περιοχές γίνεται μέσω του κύριου άξονα Β.Αμαλίας–Όθωνος–Μητροπόλεως–Αιόλου–Ερμού, ενώ η απομάκρυνση μέσω του άξονα Αγ.Ειρήνης–Περικλέους–Κ.Σερβίας-Β.Γεωργίου-Β.Αμαλίας. Η προσέγγιση από τις δυτικές και νοτιοδυτικές περιοχές γίνεται μέσω του άξονα Πειραιώς–Πλ.Ελευθερίας–Ευριπίδου, ενώ η απομάκρυνση μέσω του άξονα Ερμού–Αγ. Ασωμάτων–Πειραιώς και του άξονα Σοφοκλέους–Πειραιώς. Η βόρεια ενότητα, εκτός των κινήσεων προς τις κατοικίες και τους επαγγελματικούς χώρους, περιλαμβάνει και τις κινήσεις προς το Δημαρχείο και την Βαρβάκειο Αγορά. Η προσέγγισή της γίνεται από τις οδούς Αθηνάς, Ευριπίδου και Πεσματζόγλου, ενώ η απομάκρυνση γίνεται από τις οδούς Σοφοκλέους, Δραγατσανίου και Αθηνάς. Η νότια ενότητα, εκτός των κινήσεων προς κατοικίες και επαγγελματικούς χώρους, περιλαμβάνει και τις κινήσεις προς Γκάζι, Κεραμεικό, πλατεία Μοναστηρακίου και νότια από αυτές προς Θησείο και Ακρόπολη. Η προσέγγιση από βόρεια γίνεται από την Αθηνάς, ανατολικά από τις οδούς Β. Αμαλίας–Όθωνος–Μητροπόλεως και δυτικά από τις οδούς Πειραιώς–Πλ. Ελευθερίας–Ευριπίδου. Η απομάκρυνση από αυτή γίνεται από τις οδούς Αγ. Ασωμάτων, Μενάδρου, Δραγατσανίου και Κ.Σερβίας. Η αντιδρόμηση της Β.Γεωργίου θα μειώσει σημαντικά τα διερχόμενα οχημάτα από την οδό Σταδίου προς την Πλατεία Συντάγματος, αφού από αυτή θα διέρχονται μόνο τα μέσα μαζικής μεταφοράς σε οριοθετημένο κατάλληλα διάδρομο κίνησης. 

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ_2 

Η Φιλελλήνων διατηρεί την μονοδρόμησή της με κατεύθυνση από την πλατεία Συντάγματος προς την Β. Αμαλίας. Λόγω της σημαντικής μείωσης του κυκλοφοριακού φόρτου, διαμορφώνεται η δυνατότητα χωροθέτησης επί της οδού της αφετηρίας της λεωφορειακής γραμμής και των ταξί, που απομακρύνονται από την Όθωνος, η οποία αντιδρομείται. Η αντιδρόμηση της Όθωνος εξυπηρετεί την κίνηση προς την πλατεία Μοναστηρακίου. Επομένως η κίνηση των ΙΧ επί του άξονα Σταδίου–Πλατεία Συντάγματος–Φιλελλήνων-Β.Αμαλίας αντικαθίσταται με την κίνηση επί του άξονα Σταδίου-Β. Γεωργίου-Β.Αμαλίας. Η Β.Αμαλίας θα πρέπει να επανασχεδιαστεί έτσι ώστε να εξυπηρετήσει την αμφίδρομη κίνηση των οχημάτων με δύο τουλάχιστον λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση και εφόσον διατηρηθεί η ζώνη διέλευσης του τραμ, αυτή θα πρέπει να χωροθετηθεί σε επαφή με το δυτικό της πεζοδρόμιο. Άλλες παρεμβάσεις στο κυκλοφοριακό δίκτυο είναι οι εξής: 1. H αντιδρόμηση του άξονα Αγ. Ειρήνης–Περικλέους–Κ.Σερβίας, που θα λειτουργήσει ως άξονας εξόδου προς την πλατεία Συντάγματος. 2. H μονοδρόμηση του άξονα Σαρρή–Μενάνδρου με κατεύθυνση προς την Πειραιώς που θα εξυπηρετήσει την έξοδο των οχημάτων, που κινούνται στη δυτική πλευρά της περιοχής, προς την πλατεία Ομονοίας. 3. H Σωκράτους διατηρεί την κατεύθυνση που έχει και επιπλέον εξυπηρετεί και τα οχήματα, που προσέγγιζαν την περιοχή από την Μενάνδρου. 4. Η Λυκούργου αντιδρομείται με κατεύθυνση από Αθηνάς προς Σωκράτους. 5. Η Αναξαγόρα αντιδρομείται με κατεύθυνση από Σωκράτους προς Πειραιώς. 6. Η Κλεισθένους, η Γερανίου, η Επίκουρου, η Σαπφούς, η Κριεζή, η Διπύλου, η Χρ. Λαδά, η Παρνασού και η Παλαιών Πατρών Γερμανού διατηρούν την μονοδρομημένη τους κατεύθυνση. 7. Η Ικτίνου αντιδρομείται με κατεύθυνση από Σωκράτους προς Κλεισθένους. 8. Η Κορίνη αντιδρομείται με κατεύθυνση από Πλ. Ελευθερίας προς Σαπφούς. 9. Η Καλογήρου αντιδρομείται με κατεύθυνση από Πειραιώς προς Διπύλου. 10. Η Λεωκορίου αντιδρομείται από Διπύλου προς Σαρρή. 11. Η Ι.Παπαρρηγοπούλου προτείνεται να πεζοδρομηθεί στο τμήμα από Σταδίου μέχρι Π.Π. Γερμανού, έτσι ώστε να επεκταθεί η πλατεία Κλαυθμώνος και να αναδειχθεί το Μουσείο Αθηνών. 12. Οι υπόλοιποι δρόμοι πεζοδρομούνται με κατάλληλο τρόπο προκειμένου να εξυπηρετηθεί η κίνηση των οχημάτων για την τροφοδοσία των καταστημάτων και των χώρων στάθμευσης. 

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 

Η ενίσχυση της υπάρχουσας φύτευσης προτείνεται με δύο τρόπους: μέσω της δημιουργίας του διευρυμένου πάρκου σε συνέχεια του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού και μέσω της τμηματικής φύτευσης κενών οικοπέδων και νέων πεζόδρομων στο εσωτερικό του Τριγώνου, με έμφαση στην περιοχή του Ψυρρή: Πλάτανοι, Γλεδίτσια, Ακακίες Κωνσταντινουπόλεως, Ιουδαίες, Μυρτιές, Λιριόδενδρα, Ροβίνιες, Προύνοι. H επιλογή των φυτικών ειδών γίνεται με γνώμονα τον προσανατολισμό των χώρων, χρησιμοποιώντας φυλλοβόλα δένδρα (π.χ. Platanus orientalis ή Gleditsia triacanthos) σε σημεία νότιου προσανατολισμού και αειθαλή δένδρα (π.χ. Magmolia grandiflora ή Querqus ilex) σε σημεία βόρειου προσανατολισμού -ενώ σε παρτέρια με περιορισμένο βάθος προτείνονται μικρής ανάπτυξης δένδρα (π.χ. Prunus pissardii). 

Οι δενδροστοιχίες κατά μήκος της Αθηνάς συμπληρώνονται κατάλληλα, ενώ το βορινό πεζοδρόμιο της κατά το ήμισυ πεζοδρoμημένης Ερμού υποδέχεται επίσης σειρά δένδρων -αριές και γιακαράντες. Η ηλιοπροστασία που προσφέρει το μεγάλο στέγαστρο της Βαρβακείου αγοράς λειτουργεί σε συνέργεια με την εκτατικού τύπου φυτεμένη οροφή του χαμηλότερου στεγάστρου: isolepis cernua, helichrysum splendidum, teucrium futicans. Η σχεδιασμένα αυξανόμενη βιοποικιλότητα αποτελεί βασικό στόχο του νέου πάρκου έκτασης 20 στρεμμάτων του Κεραμεικού, ώστε να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και υψηλή βιομάζα: Acacia julibrissin, Brachychiton acerifolius, Acacia dealbata, Schinus mollis, Ceratonia siliquastrum, Liriodendron tulipifera, Magnolia soulangiana, Robinia pseudoacacia, Myrtus communis, Rosmarinus officinalis, Thymus vulgaris, Pennisetum setaceum rubrum. Περιλαμβάνοντας βολβώδη φυτά και χαμηλή εδαφοκάλυψη, χλόες, θάμνους και μέσου και υψηλού ύψους δένδρα, σχεδιάζεται ως αναπτυσσόμενο, εύρωστο οικοσύστημα που αγκαλιάζει την κυκλική πλατεία -η οποία συγκεντρώνει σε δεξαμενή κάτω από την επιφάνειά της το απαραίτητο για την ζωή του όμβριο ύδωρ. 

Ομάδα Μελέτης_Αρχιτέκτονες: 

Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Ανατολή Γεωργιάδου, Δάφνη Δράγιου, Γεωργία Κατσή, Κωνσταντίνος Κοσμάς, Νέστορας Σκαντζούρης. 

Σύμβουλοι: 

Δημήτρης Φιλιππίδης_Πολεοδόμος / Γεώργιος Λαγκαδινός_ Κυκλοφοριολόγος / Γρηγόρης Καραϊσκος_Γεωπόνος / Αθανάσιος Κοντιζάς_Πολιτικός Μηχανικός.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση των σχεδίων και προοπτικών