ΑΠΟ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΑΝΑΛΟΓΙΟ 

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ 

ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ | ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ 

Ένα κείμενο και μια αναπάντεχη πρόταση 

Δημήτρης Φιλιππίδης 

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης επανέρχεται με ένα κείμενο-κριτική για το νέο Μουσείο Β. και Ε. Γουλανδρή στο Παγκράτι και μια τολμηρή και αναπάντεχη πρόταση για την μόνιμη προβολή του περιεχομένου της Πινακοθήκης, στην περίμετρο. 

1.

Το νέο μουσειακό απόκτημα της Αθήνας 

Η λαμπρή τελετή των εγκαινίων του Μουσείου Β. και Ε. Γουλανδρή στο Παγκράτι πριν λίγες μέρες διέθετε όλα τα σωστά συστατικά: πλήθος επισήμων και κοινού, θερμούς λόγους και προβολές σχετικών βίντεο, με επιστέγασμα ένα θαυμάσιο, σύγχρονο κτίριο, που επιτέλους άνοιγε μετά από τόσα χρόνια ανατροπών και ματαιώσεων, παλινδρομήσεων και πολιτικών παρεμβάσεων, στο κέντρο της Αθήνας. 

Μια τέτοια μακρόσυρτη περιπέτεια δεν είναι μοναδική: τα άλλα δύο συγγενικά μουσεία της πόλης, η Πινακοθήκη και το ΕΜΣΤ, έχουν να διηγηθούν ανάλογες ιστορίες. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Παυλόπουλος, στον λόγο του, χρησιμοποίησε εύστοχα τη λέξη «φθόνος» για να εξηγήσει μονολεκτικά την αιτία των δοκιμασιών που πέρασε ειδικά το Μουσείο Γουλανδρή. 

Αλλά όση πίκρα να έκρυβε το παρελθόν, η μέρα ανήκε στους επισκέπτες των εγκαινίων του μουσείου, που είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν τις εγκαταστάσεις του, θαυμάζοντας το νέο κτίριο και την οργάνωσή του, τα εκθέματα και τον τρόπο παρουσίασής τους. 

Η αρχιτεκτονική μελέτη του οφείλεται στο πολύπειρο γραφείο του Γιάννη Βικέλα, στο οποίο συνεργάζεται τώρα επάξια και ο γιος του, Αλέξης. Επιμέρους χώρους μελέτησαν οι Ν. Μουστρούφης και Κ. Στάικος. 

Το απαιτητικό αυτό έργο βασιζόταν στον συνδυασμό ενός γωνιακού, διατηρητέου νεοκλασικού κτιρίου στην οδό Ερατοσθένους με την πολυώροφη προσθήκη ενός σύγχρονου μουσειακού όγκου πίσω του, στραμμένου προς τη μικρή πλατεία, που αναπλάστηκε από το γραφείο Studio75, μπροστά στα σκαλιά που οδηγούν στον Άγ. Σπυρίδωνα. 

Με επτά ορόφους υπέργειους και τέσσερα υπόγεια, έπρεπε το νέο κτίριο να μην έρχεται σε ανοιχτή σύγκρουση με την κλίμακα των υπολοίπων οικοδομών της περιοχής αλλά και να ξεχωρίζει διακριτικά, υποδηλώνοντας την ιδιαίτερη λειτουργία του. Αυτή η αντιθετική απαίτηση ήταν εκείνη που πρόσφερε τη ωραία ευκαιρία στους αρχιτέκτονες να σχεδιάσουν ένα κτίριο λιτό αλλά στιβαρό, σε αντίστιξη με το νεοκλασικό τριώροφο αλλά χωρίς να συγκρούεται μαζί του, όσο χρειάζεται κλειστό σύμφωνα με τις νεότερες απαιτήσεις για μουσεία. Με την υποχώρηση του όγκου και με την επένδυση των εξωτερικών όψεων με πωρόλιθο, το μουσείο τελικά δένει αρμονικά με το άμεσο περιβάλλον του. Ένα καλό μάθημα αρχιτεκτονικής σύνθεσης. 

Για τη συλλογή που εκτίθεται στους τοίχους του και την αξία της, όπως και για το φιλόδοξο πρόγραμμα ένταξης του μουσείου στη ζωή της πόλης θα μιλήσουν ασφαλώς άλλοι. Ο χρόνος άλλωστε θα δείξει τι έχει πετύχει. Όμως, τώρα στην αρχή του, αυτή η τόσο αισιόδοξη προσθήκη στην περιφέρεια του κέντρου της πόλης, υπόσχεται πολλά. Το έδειξε ένα μικρό βίντεο που προβλήθηκε, με τα πρόσωπα των πρώτων επισκεπτών στο μουσείο, μια ομάδα μικρών παιδιών γεμάτα θαυμασμό και απορία. Ένα μεγάλο μέρος από αυτή την αίσθηση προσμονής πηγάζει και από την ώριμα ισορροπημένη αρχιτεκτονική του. 

Δημήτρης Φιλιππίδης 

εικονογράφηση: 

Γιώργος Τριανταφύλλου με φωτογραφικό υλικό που παραχωρήθηκε από τους μελετητές και το διαδίκτυο.

2.

Για τον φράχτη της Πινακοθήκης 

Όλοι μας γνωρίζουμε τα πάθη του συγκροτήματος της Εθνικής Πινακοθήκης, που έχει μεταβληθεί σε ανοιχτό γιαπί εδώ και πολλά χρόνια. Μια διαδικασία προσθηκών νέων λειτουργιών, σε συνδυασμό με ανασχεδίαση της κατακόρυφης κίνησης, κατέληξε σε μια απίστευτη σειρά αποφάσεων, αναιρέσεων και αναθεωρήσεων, χωρίς να είναι βέβαιο το τελικό αποτέλεσμα. Το θέμα έχει προκαλέσει πολλές διαμαρτυρίες αλλά, από ό,τι φαίνεται, σε δύο χρόνια θα έχει επιτέλους τακτοποιηθεί. 

Περιμένοντας λοιπόν αυτό το αίσιο γεγονός, είχαμε πρόσφατα ρίξει για άλλη μια φορά τη ματιά μας, περνώντας μπροστά από το Χίλτον, προς το εργοτάξιο της Πινακοθήκης. Τώρα όμως δεν προσέχαμε το ακόμα «ανοιχτό» κτίριο αλλά το περίβλημά του, τον μεταλλικό φράχτη που κάποια στιγμή στήθηκε, μάλλον από αμηχανία, όταν σταμάτησαν για ένα μεγάλο διάστημα οι οικοδομικές εργασίες. Πάνω του είχαν τυπωθεί μεγεθυμένες, οι εξιδανικευμένες εικόνες του μελλοντικού κτιρίου, αλλά, προφανώς για να γεμίζει το κενό, και εξίσου μεγάλες, μια σειρά από έργα τέχνης της συλλογής της Πινακοθήκης. 

Δεν θυμάμαι να σχολιάστηκε τότε αυτή η τόσο ζωντανή, πολύχρωμη έκθεση, καθώς όλοι μας ήμασταν απορροφημένοι στο τι συνέβαινε στο γιαπί. Όπως μάλιστα μου τόνισε ο φίλος Γ. Τριανταφύλλου, σε όλο αυτό το διάστημα, ο φράχτης δεν βανδαλίστηκε ποτέ – σπανιότατο φαινόμενο στη σημερινή Αθήνα. Ήταν εκεί, σε κοινή θέα, για όποιον περνούσε με τα πόδια ή με κάποιο όχημα, συχνά μάλιστα καθώς περίμενε στα φώτα της πολυσύχναστης διασταύρωσης. 

Δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερο σημείο για την προβολή του περιεχομένου της Πινακοθήκης, όχι πια αποκλειστικά σε όσους την επισκέπτονται αλλά σε όσους, πολύ περισσότερους, περνούν απέξω. Ιδίως σε εκείνους που δεν θα πάταγαν ποτέ το πόδι τους εκεί μέσα. Σε αυτούς ιδίως θα απευθυνόταν μια τέτοια υπαίθρια έκθεση, κατάλληλα συμπληρωμένη με λιγοστές πληροφορίες, πιθανώς με εναλλαγή εκθεμάτων κατά διαστήματα, ικανή να κεντρίσει το ενδιαφέρον του «κοσμάκη». Γιατί η μεγάλη επιτυχία ενός τέτοιου θεσμού δεν είναι να τραβήξει την προσοχή φιλότεχνων και καλλιτεχνών (θα την είχε εξασφαλισμένη έτσι κι αλλιώς) αλλά να φέρει μέσα εκείνους που δεν τους δόθηκε ποτέ η ευκαιρία μιας τέτοιας εμπειρίας. Εκείνους που όλοι ξέρουμε γιατί έμειναν ως τώρα «εκτός». 

Αυτό θα ήταν το μεγάλο στοίχημα και πάνω του θα μέτραγε η επιτυχία της επαναλειτουργίας της Πινακοθήκης. Άσε που θα ήταν παγκόσμια πρώτη, πραγματική πρωτοπορία! 

Δημήτρης Φιλιππίδης

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση