1.

IΧΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Σουζάνα Αντωνακάκη + Δημήτρης Αντωνακάκης

Σημείωμα του επιμελητή της έκδοσης

Δημήτρη Πολυχρονόπουλου 
και άλλες διακρίσεις

Στις 14 Φεβρουάριου 2019, ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη μας χάρισαν την έκδοση του τελευταίου τους βιβλίου που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Futura τον Οκτώβριο του 2018 (ISBN: 9789609489829). Την ξεχωριστή αυτή έκδοση επιμελήθηκε ο Δημήτρης Πολυχρονόπουλο Καθηγητής Αρχιτεκτονικής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου και το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί το εισαγωγικό του Σημείωμα. 

Δημήτρης Αντωνακάκης, μεταβατικός διευθυντής του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Σήμερα που ο Δημήτρης Αντωνακάκης, παρά τις όποιες αντιδράσεις, ανέλαβε με αποφασιστικότητα τον δύσκολο ρόλο του μεταβατικού διευθυντή για να ανοίξει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, βρήκα το βιβλίο αυτό επίκαιρο και το  παρουσιάζω στην συνέχεια μέσω του σημειώματος του επιμελητή της έκδοσης Δημήτρη Πολυχρονόπουλου.

Ο Δημήτρης Πολυχρονόπουλος και ο Κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής Καθηγητής Χρήστος Καραγιάννης 

Αφορμή για την παρούσα έκδοση ήταν η τελετή αναγόρευσης των Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη σε Επίτιμους Διδάκτορες του Τμήματος Αρχιτεκτονικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, τον Μάιο του 2016. Η πρωτοβουλία αυτή υπήρξε μια ανεπιφύλακτη αναγνώριση του σημαντικού έργου, καθώς και της συνεχούς προσφοράς τους για πάνω από πέντε δεκαετίες, στα δρώμενα της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής.

Ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη από πολύ νωρίς συνειδητοποίησαν τη διαχρονική σημασία που έχει για την αρχιτεκτονική στη Μεσόγειο η μετάβαση από τον υπαίθριο στον στεγασμένο χώρο, αλλά και οι πολλαπλές εκφάνσεις που μπορεί να αποκτήσει μία σταδιακή εισχώρηση και αλληλεπίδραση του ιδιωτικού χώρου με τον ανοιχτό χώρο της πόλης.

Για τον Δημήτρη και τη Σουζάνα Αντωνακάκη μια σειρά ενδιάμεσων περιοχών όπως στέγαστρα, αυλές, κατώφλια, στοές και μικρά αίθρια, αποτελούν μορφώματα που η αμφισημία τους επηρεάζει καθοριστικά την αρχιτεκτονική σύνθεση. Δημιουργούν σταδιακές μεταβάσεις κατευθύνοντας το βλέμμα και το σώμα που ανακαλύπτει και κατοικεί τον χώρο. Εισάγουν και συνδέουν το τοπίο με τη ζωή στο εσωτερικό των κτηρίων.

Πολύχρωμα στοιχεία δένουν την αρχιτεκτονική τους με το τοπίο και τους ανθρώπους, καθώς πηγάζουν απευθείας από μία βαθιά παράδοση της Μεσογείου, και την ίδια ώρα πειθαρχούν μέσα στη γεωμετρική απλότητα και την κατασκευαστική συνέπεια που διακρίνει το σύνολο των έργων τους. Κάθε μικρό ή μεγάλο στοιχείο γειώνεται στο έδαφος της Μεσογείου.

Ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη κατάφεραν να αντισταθούν στην εμπορευματοποίηση και την πολιτισμική παρακμή της αρχιτεκτονικής σε δύσκολους καιρούς. Στα έργα και τα λόγια τους αναγνωρίζουμε την αγάπη για τον άνθρωπο και τον τόπο. Η αρχιτεκτονική τους διαδρομή, συνεπής στον ορισμό που μας πρόσφερε ο Le Corbusier, υπήρξε πάντα ένα «αριστοτεχνικό, σωστό και θαυμαστό παιχνίδι των όγκων που συνταιριάζονται κάτω από το φως».

Δημήτρης Πολυχρονόπουλος

Η έκδοση αποτελείται από δύο τεύχη: το τεύχος Α περιέχει τα κείμενα, το τεύχος Β περιέχει τις εικόνες (φωτογραφίες και σχέδια). (Από την παρουσίαση της έκδοσης) Πιο αναλυτικά τα περιεχόμενα της έκδοσης είναι: 

1. Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη, Τόπος οικείος, Του Δημήτρη Πολυχρονόπουλου

2. Χαιρετισμός του Πάνου Κόκκορη Προέδρου του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

3. Αρχιτεκτονική: Επάγγελμα. Επαγγέλλομαι=Υπόσχομαι, Σουζάνα Αντωνακάκη

4. Στο περιθώριο της εκπαίδευσης των αρχιτεκτόνων. Διδάσκων και διδασκόμενος. Δημήτρης Αντωνακάκης 

5. Από την Μονάδα στο σύνολο. Κατοικία και κατοικείν. Συνθετική αμοιβαιότητα

6. Κατοικία στην μικρή κλίμακα, Σουζάνα Αντωνακάκη

7. Οικιστικά σύνολα, Δημήτρης Αντωνακάκης

8. Έξοδος. Σουζάνα Αντωνακάκη και Δημήτρης Αντωνακάκης.

Τα κείμενα 3 & 4 έχουν αναρτηθεί εδώ με τίτλο

ΔΗΜΗΤΡΗΣ + ΣΟΥΖΑΝΑ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ:

ΕΠΙΤΙΜΟΙ ΔΙΑΔΑΚΤΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ

το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΔΠΘ 

πρωτοστατεί, τιμώντας σημαντικούς Έλληνες

2.

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ

για τον "Τοπιακό Επαναπροσδιορισμό και Παραγωγική Επανένταξη 

της εξωτερικής απόθεσης του Ορυχείου Αμυνταίου

Εντύπωση προκαλεί εδώ και κάποια χρόνια η σειρά αρχιτεκτονικών διαγωνισμών τοπίου σε περιοχές μεγάλης κλίμακας που έχουν τραυματιστεί από βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Αυτή την φορά ο διαγωνισμός αφορά εκτάσεις που λειτουργούσαν στο παρελθόν ως όριο ασφαλείας γύρω από την περιοχή ανάπτυξης των εκσκαφών του ορυχείου της ΔΕΗ στο Αμύναταιο, από επιφανειακές θέσεις πρόσφατων αποθέσεων από την εξορυκτική διαδικασία. Στον διαγωνισμό αυτό έχουν δοθεί  τρία βραβεία κια μια εξαγορά. Δεν έχουμε ακόμη στοιχεία από το δεύτερο βραβείο που ελπίζω να μας σταλούν σύντομα. Ευχάριστη είδηση είναι ότι το γραφείο Topio 7 συνεχίζει να διακρίνεται σε τέτοιας κλίμακας μελέτες.

1ο ΒΡΑΒΕΙΟ 

Ομάδα μελέτης:

Πολυχρονόπουλος Δημήτρης, Γρηγοριάδου Μαρία

Πολυχρονόπουλος Δημήτρης, Γρηγοριάδου Μαρία, Γιουζέπας Δημήτρης, Αρχιτέκτονες, Πορτοκαλίδης Κώστας, Χωροτάκτης - Πολεοδόμoς Μηχανικός, Παπαδάκη Ε. φοιτ. αρχιτεκτονικής ΔΠΘ, Ζάχου Δ., φοιτ. αρχιτ. ΔΠΘ.

Συνεργάτες – Σύμβουλοι μελετητικής ομάδας: 

Μάρης Φ., Δρ. Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος ΑΠΘ, Υδρολόγος, Αυγέρης Λ., MSc Πολιτικός Μηχανικός ΔΠΘ, Ραδόγλου Κ., Δρ. Δασολόγος, Δασική Οικοφυσιολογία, Μπακαλούδης Δ., Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος ΑΠΘ, Δρ. Διαχείρισης άγριας πανίδας, Πιπινής Η., Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος, Δρ. Δασοκομίας.

Αντικείμενο του Διαγωνισμού ήταν η διατύπωση προτάσεων, που θα συμβάλλουν στον τοπιακό ανασχεδιασμό και την παραγωγική επανένταξη της περιοχής της εξωτερικής απόθεσης του ορυχείου του Αμυνταίου της ΔΕΗ, η λειτουργία του οποίου ξεκίνησε το 1984. 

εικόνα από την σημερινή κατάσταση της περιοχής μελέτης (εναέριες φωτογραφικές λήψεις / προσωπικό αρχείο ομάδας)

Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στα όρια των Νομών Φλώρινας και Κοζάνης σε έκταση 21.878 στεμμάτων. Αποτελείται από εκτάσεις που λειτουργούσαν στο παρελθόν ως όριο ασφαλείας γύρω από την περιοχή ανάπτυξης των εκσκαφών του ορυχείου της ΔΕΗ, από επιφανειακές θέσεις πρόσφατων αποθέσεων από την εξορυκτική διαδικασία, (οι οποίες διακόπηκαν με την κατολίσθηση στο ορυχείο τον Ιούνιο 2017), αλλά και από άλλες αποκατεστημένες περιοχές από τη ΔΕΗ σε δασικές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στο πλαίσιο αυτό η ανάγκη για διεπιστημονικότητα στην πρόταση υπήρξε καθοριστική καθώς στην ομάδα των αρχιτεκτόνων συμπεριλαμβάνονται θέσεις που διατυπώθηκαν με τη συνεργασία και τη σημαντική συμβουλευτική υποστήριξη ειδικοτήτων όπως πολεοδόμων - χωροτακτών, πολιτικών μηχανικών – υδρολόγων, δασολόγων και περιβαλλοντολόγων. 

εικόνα από την σημερινή κατάσταση της περιοχής μελέτης 

Στην προοπτική αποκατάστασης της σημερινής έντονης οικολογικής ανατροπής στο χώρων των πρώην αποθέσεων από την εξορυκτική διαδικασία, το στοιχείο της τοπιακής και περιβαλλοντικής εξισορρόπησης των αλλοιωμένων επιφανειών του εδάφους, η αναγέννηση και διαφύλαξη του οικοσυστήματος αποτέλεσαν προτεραιότητες και δημιούργησαν τη βάση για την πορεία ενός σύνθετου σχεδιασμού που θα οδηγεί στην οπτική και οικολογική αποκατάσταση του τοπίου μέσα από : 

• τις φυτοτεχνικές και τοπιοτεχνικές διαμόρφωσεις, οι οποίες θα προσδιορίσουν τις θέσεις, το είδος και τη μορφή του πρασίνου που θα επιδράσει θετικά στις μικροπεριβαλλοντικές συνθήκες της περιοχής, στη σταθεροποίηση των επικίνδυνων εδαφών και την σταδιακή ενίσχυση και διαφύλαξη ενός νέου πλούσιου οικοσυστήματος.

• τη δημιουργία ενός πολυχρηστικού/πολυτροπικού χώρου, ελεύθερου χρόνου και συγκέντρωσης υπαίθριων δραστηριοτήτων για επισκέπτες και κατοίκους 

• τη λειτουργική σύνδεση του χώρου με τις γειτονικές οικιστικές περιοχές.

• τη δημιουργία κατάλληλων υποπεριοχών για απόδοση σε παραγωγικές αγροτικές δραστηριότητες  την ένταξη ενός από τα μεγαλύτερα πάρκα ηλιακής ενέργειας της χώρας εντός της περιοχής

• και την ανάδειξη-βελτίωση των ήδη υφιστάμενων έργων αποκατάστασης από τη ΔΕΗ.

Εικ. 1 & 2.Οπτικές από τον σχεδιασμό ενός πολυχρηστικού / πολυτροπικού χώρου, ελεύθερου χρόνου και συγκέντρωσης υπαιθρίων δραστηριοτ'ητων για επισκέπτες και κατοίκους.

Πιο αναλυτικά οι προτάσεις ανασχεδιασμού περιλαμβάνουν: 

Α. Περιοχή υπαίθριων δραστηριοτήτων – επισκεπτών

Κεντρικά της περιοχής μελέτης διαμορφώνεται επίπεδο πλάτωμα εντός του οποίου προτάθηκαν: 

- υπαίθριες διαμορφώσεις με δυνατότητα στάσης–ξεκούρασης για τους περιπατητές 

- περιοχή ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων για τρέξιμο, αθλοπαιδιές κλπ.

- χώρος προσωρινής υπαίθριας κατασκήνωσης (camping) 

- εγκαταστάσεις ιππικού ομίλου για θεραπευτική ιππασία 

Η παραπάνω ζώνη αποτελεί την ίδια ώρα το σημείο κόμβο μιας σειράς προτεινόμενων δικτύων-κινήσεων στην περιοχή μελέτης, τα οποία είναι:

- δίκτυο ποδηλατοδρόμου εντός της δασικής ζώνης

- δίκτυο πεζοπορίας εντός της δασικής ζώνης

- δίκτυο για ποδηλασία βουνού (mountain bike)

- δίκτυο σημείων παρατήρησης – κατασκευές παρατηρητηρίων 

εικ. 3 Παρατηρητήρια και μονοπάτια στο προτείνόμενο δίκτυο ποδηλατοδρόμου εντός της δασικής ζώνης

Β. Ενίσχυση των υφιστάμενων δασικών περιοχών

Προτείνεται η δημιουργία ενός συνεχούς δασικού συστήματος περιμετρικά της περιοχής παρέμβασης, με τη μορφή ενός δακτυλίου, με σκοπό να προσελκύσει διάφορα είδη άγριας πανίδας που συναντώνται στην ευρύτερη περιοχή. Συνολικά, προτείνεται η φύτευση 5000 περίπου στρεμμάτων νέου δάσους σε τρεις διαφορετικές φάσεις και χρονοδιάγραμμα τριών περίπου ετών.

εικ. 04. Περιοχές καλλιεργειών σε καμπύλη μορφή χάραξης, διαμορφωμένες σε αναβαθμίδες, τοποθετημ΄λενες στο τμήμα της περιοχής  με έντονες υψομετρικές διαφορές  που προέκυψαν από τις αποθέσεις 

Γ. Πρόταση χρήσης περιοχής για καλλιέργειες

Σε ό,τι αφορά στην παραγωγική επανένταξη προτείνεται η χρήση της μεγαλύτερης επιφάνειας του εδάφους για καλλιέργεια. Πιο συγκεκριμένα, προτείνονται: 

α. επίπεδα εδάφη για καλλιέργεια 

β. καλλιέργειες σε καμπύλη μορφή ανάπτυξης, διαμορφωμένες σε αναβαθμίδες, τοποθετημένες στο τμήμα της περιοχής με τις έντονες υψομετρικές διαφορές που προέκυψαν από τις αποθέσεις. Σχετικά με το είδος των καλλιεργειών, αυτές χωρίζονται σε: 

α. καλλιέργειες, οι οποίες θα αποδοθούν σε γεωργική χρήση (οπωροφόρα είδη και αρωματικά φυτά)

β. δενδροφόρες ενεργειακές καλλιέργειες για χρήση ως πρώτη ύλη βιομάζας (περίπου 700 στρέμματα) στην περιοχή βόρεια, όπου ήδη προτείνεται η τοποθέτηση paulownia. 

γ. προτεινόμενο φυτώριο εξωτερικού χώρου 30 στρεμμάτων και θερμοκήπιο που θα καλύψουν πλήρως τις μεγάλες ανάγκες της ΔΕΗ για την αποκατάσταση των περιοχών από τη λιγνιτική εξόρυξη/απόθεση εδαφών, αλλά και πέραν αυτού, σε συνεργασία με ιδιώτες/επιχειρήσεις για την ανάπτυξη και πώληση σχετικών ειδών που σήμερα αναγκαστικά γίνεται η προμήθειά τους από το εξωτερικό. 

Δ. Δημιουργία Ενεργειακού πάρκου (ηλιακοί συλλέκτες – φωτοβολταϊκά) 

Προτείνεται η δημιουργία ενός «ενεργειακού πάρκου» με ηλιακούς συλλέκτες – φωτοβολταϊκά, έκτασης 240 στρεμμάτων, με δυνατότητα επέκτασης σταδιακά σε 600 στρέμματα. Μικρό μέρος της παραγόμενης ενέργειας θα μπορεί να συμβάλλει στη λειτουργία αντλίας για τη διοχέτευση των καθαρών ομβρίων προς τους ταμιευτήρες, καθώς επίσης και τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου υγρότοπου (λίμνη) που βρίσκεται νοτιοδυτικά στα όρια της περιοχής μελέτης.

Ε. Ταμιευτήρες – υδάτινες δεξαμενές

Καθώς η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από έλλειψη επαρκών υδάτινων πόρων, προβλέπεται η πλήρης δέσμευση του βρόχινου νερού, με σκοπό την εκμετάλλευσή του στην άρδευση των προτεινόμενων και υφιστάμενων καλλιεργειών και την αναγέννηση και διατήρηση του οικοσυστήματος. Πιο συγκεκριμένα, προτάθηκε η εφαρμογή των παρακάτω μεθόδων συλλογής και αποθήκευσης νερού: 

α. Κατασκευή μικρών λιμνοδεξαμενών 

β. κατασκευή υπόγειων αρθρωτών δεξαμενών 

γ. παγίδευση επιφανειακή απορροής με διάφορες τεχνικές

Στην περιοχή υπαίθριων δραστηριοτήτων - επισκεπτών τοποθετούνται γραμμικές επιφανειακές δεξαμενές. 

Επιπλέον, η πρόταση ενισχύθηκε και με άλλες προτάσεις, τις οποίες διατύπωσαν ειδικοί επιστήμονες, ώστε να είναι εφικτή η κατά το δυνατό σαφέστερη προσέγγιση των ζητημάτων δασολογίας, περιβάλλοντος και οικοφυσιολογίας, προστασίας της άγριας πανίδας και κυρίως των υδρολογικών ζητημάτων, τα οποία, παρά τη δυσκολία που δημιουργεί η μειωμένη παρουσία υδάτινων πόρων στην περιοχή, αποτελούν βασικό παράγοντα για τη δημιουργία και επιβίωση των αγροτικών καλλιεργειών, αλλά και την ασφαλή ανάπτυξη και διαφύλαξη του οικοσυστήματος στην περιοχή. Οι προτάσεις αυτές συνοψίζονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: Προτεινόμενη φύτευση - είδη και κατηγορίες φυτεύσεων, Προτεινόμενα ενδιαιτήματα, τα οποία θα φιλοξενήσουν συγκεκριμένα είδη άγριας πανίδας, Προτεινόμενες μέθοδοι συλλογής νερού για άρδευση των καλλιεργειών. 

2ο ΒΡΑΒΕΙΟ το Γραφείο του Θύμιου του Παπαγιάννη:

Παπαγιάννης Ευθύμιος, Αρχ. Χωρ.Μηχ., Νανοπούλου Ήβη, Αρχ.Μηχ., Τσακιροπούλου Ευαγγελία, Αρχ.Πολ.Μηχ., Δημόπουλος Ευθύμιος, Αρχ.Χωρ.Μηχ., Πούλιος Δημήτριος, Αρχ.Πολ.Μηχ., Μπαρμπαριάν Σαγίκ, Αρχ.Μηχ., Γαρή Μυρτώ, Χωρ.Πολ.Μηχ., Λινάρδου Αλεξάνδρα, Χωρ.Πολ.Μηχ., Δανάκος Μάριος, Χωρ. Πολ.Μηχ., Χριστοδουλόπουλος Νικόλαος, Αρχ.Μηχ., Λέφα Νόρα, Αρχ.Μηχ.

3ο ΒΡΑΒΕΙΟ

Ομάδας μελέτης : 

topio  7, Πανίτα Καραμανέα Αρχ.Μηχ. –Θανάσης Πολυζωίδης Αρχ. Μηχ. 

+ Γιώργος Δημητρόπουλος Χωρ.Πολ.Μηχ

Εξωτερικός συνεργάτης: Γεωργία Κουντούρη Αρχ.Μηχ.

Πανίτα Καραμανέα Αρχ.Μηχ. – Θανάσης Πολυζωίδης

Η Ομάδα topio 7 συγκροτείται από αρχιτέκτονες με σπουδές στην Αρχιτεκτονική Τοπίου στη Βαρκελώνη. Είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και παράλληλα συνεργάζονται ως κοινό σχήμα με το όνομα topio 7 σε διαγωνισμούς και έργα με αντικείμενο το τοπίο, όπου έχουν αποσπάσει βραβεία και διακρίσεις. Η Πανίτα Καραμανέα είναι είσης Επίκουρη Καθηγήτρια στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό και Αρχιτεκτονική Τοπίου στην Σχολή Αρχιτεκτόνων ηχανικών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

ΕΞΑΓΟΡΑ
Ρούπας Παναγιώτης, Αρχ.Μηχ., Πασσιά Γιώτα, Αρχ.Μηχ.

__________________________________________

Υ.Γ.

Ο Δημήρης Πολυχρονόπουλος και η Μαρία Γρηγοριάδου διδάσκοντες στην Αρχιτεκτονική στην Ξάνθη  έχουν επίσης διακριθεί πρόσφατα και σε άλλους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς όπως:

1. Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών για τη "Μελέτη Ενοποίησης σημείων ενδιαφέροντος και ανάπλασης της περιοχής πέριξ του Αρχαιολογικού μουσείου Πατρών"

ΕΞΑΓΟΡΑ ΜΕΛΕΤΗΣ

Ομάδα μελέτης : Δ.Πολυχρονόπουλος, Μ. Γρηγοριάδου, Δ. Γιουζέπας, Κ. Πορτοκαλίδης, Δ. Ζάχου, Ε. Παπαδάκη και 

2. Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με θέμα: 

Σχεδιασμός σύνθετης κατασκευής παιχνιδιού εξωτερικού χώρου για παιδική χαρά». Σεπτέμβριος 2018

ΠΡΩΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ Μαρία Γρηγοριάδου και Γιώργος Δημόπουλος. Ο Διαγωνισμός προκηρύχθηκε στο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ του ελληνικού τμήματος της UIA (INTERNATIONAL UNION OF ARCHITECTS), του ΤΕΕ-ΤΚΜ, του Εργαστηρίου Βιομηχανικού Σχεδιασμού (Τμήμα Εικαστικών & Εφαρμοσμένων Τεχνών ΑΠΘ) και της εταιρίας ΠΑΡΚΟΤΕΧΝΙΚΗ.