ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΑΙΦΝΙΔΙΟΣ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

μια έκπληξη από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Στα ήρεμα νερά ανάμεσα σε βούρλα και καλαμιές, πάπιες και άλλα πτηνά κολυμπούν νωχελικά και  συχνά βυθίζονται κάτω από το  νερό,  αναζητώντας  μάλλον ψάρια.

Ένα  παράδοξο τοπίο ηρεμίας και γαλήνης…

…ένας  μοναδικός υδροβιότοπος  σε μια έκταση 60.000 m2 που περιβάλλεται όμως  από αμέτρητους μπετονένιους πασσάλους, με ενσωματωμένα τοιχεία από  μπετόν και  με μπετονένιο επίσης βυθό.

Πρόκειται για μια  γιγαντιαία στεγανολεκάνη από οπλισμένο σκυρόδεμα που προετοιμάστηκε για να υποδεχθεί ένα  ακόμη επιδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μεγάλης κλίμακας,  φαραωνικό θα έλεγα, έργο με τίτλο:

Ας μη γελιόμαστε, πρόκειται για ένα εγκαταλελειμμένο εργοτάξιο που από όσο γνωρίζω σταμάτησε να λειτουργεί  μετά την ολοκλήρωση της τεράστιας αυτής στεγανολεκάνης, με του αμέτρητους περιμετρικούς πάσσαλους και ένα ικανό μέρος της θεμελίωσης.

Και όπως πάντα  έτσι και εδώ η φύση τελικά επουλώνει τις πληγές που ανοίγει ο άνθρωπος με τον δικό της τρόπο. 

Βρέθηκα εκεί για πρώτη φορά  μάλλον τυχαία, το 2006,  και κατέγραψα εικόνες πριν την εκσκαφή. Ήξερα από την Μπιενάλε της Βενετίας του 2002 ότι η ομάδα Anamorphosis είχε σχεδιάσει  και είχε παρουσιάσει με επιτυχία το περίφημο Μουσείο της Ιστορίας Ελληνισμού, ένα μουσείο χωρίς εκθέματα, που επρόκειτο να ενταχθεί σε αυτή την έκταση.  Κι είχε επίσης γίνει γνωστό ότι ετοιμαζόταν και  μια ευρύτερη επέμβαση.

Εν τω μεταξύ η ίδια ομάδα νομίζω είχε  σχεδιάσει  και  είχε ήδη πραγματοποιήσει μια σειρά από επεμβάσεις στα πλαίσια διαφόρων εκδηλώσεων που κατέγραψα. Κτίρια, διαμορφώσεις περιβάλλοντος χώρου, πλεούμενα κλπ.

 17 ΟΚΤ 2006

17 ΟΚΤ 2006

Δύο χρόνια αργότερα, το 2008 βρέθηκα πάλι εκεί, αντικρίζοντας ένα  τεράστιο εργοτάξιο, με μια γιγαντιαία εκσκαφή και κολοσσιαίες σκυροδετήσεις. Τα είχα χάσει τότε για το μέγεθος του έργου και την απίστευτη πολυπλοκότητα μιας μελέτης εφαρμογής που προχωρούσε με πολλές δυσκολίες.  Ο στόχος ήταν η μεταμόρφωση ενός μεγάλου ερειπωμένου βιομηχανικού  χώρου, των 60.000m2 στην καρδιά της Αθήνας, στην οδό Πειραιώς, σε ένα πολιτιστικό πάρκο  που επικεντρώνεται γύρω από την ελληνική ιστορία, τη μυθολογία, και το τοπίο. Το πάρκο  αυτό ενσωματώνει επίσης τα γειτονικά υπάρχοντα κτίρια του Ελληνικού Κόσμου όπως, το Θέατρο Εικονικής Πραγματικότητας και το Συνεδριακό Κέντρο. Συγκροτείται από τρεις βασικές ενότητες

1. το Εκθεσιακό και Συνεδριακό Κέντρο Ερευνών
2. το Κέντρο  Τέχνης και Εκπαίδευσης για Παιδιά
3. το Μουσείο του Ελληνισμού

Επιπλέον,  κατά τους μελετητές η σχεδιαστική πρόταση βασιζόταν  σε μεγάλο βαθμό στην εξάλειψη των ορίων ανάμεσα στο τοπίο και τα κτίρια.

Η Σχολή Καλών Τεχνών και οι εγκαταστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών στην Πειραιώς 260 βρίσκονται σε επαφή με την νότια πλευρά αυτής της έκτασης.

Ξαναβρέθηκα εκεί πρόσφατα με αφορμή της διάλεξης μου, στην Ημερίδα με τίτλο "Πολιτιστική Κληρονομιά τοι Ποιμενικού Βίου: Αρχιτεκτονική και Τέχνη". Βγαίνoντας σούρουπο από το garage του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος, που έχει ήδη ολοκληρωθεί και προσπαθώντας να βγω στην οδό Πειραιώς, βρέθηκα  στον ίδιο αχανή εργοταξιακό χώρο, από άλλη πλευρά. Αντίκρισα ξαφνικά πίσω από τις λαμαρίνες τον γιγαντιαίο αυτόν υγροβιότοπο  και τον φωτογράφισα ανάμεσα από σύννεφα κουνουπιών. Επέστρεψα μάλιστα και την επόμενη ημέρα και κατέγραψα  τις εικόνες που προηγήθηκαν με καλύτερο φως.

Το Google ήταν αποκαλυπτικό:

 Η θέση της μη πραγματοποιημένης πρότασης

Η θέση του υγροβιότοπου

Το όνειρο της ομάδας Anamorphosis  βυθίστηκε αύτανδρο στον μοναδικό μεγάλης κλίμακας υδροβιότοπο, που αναπτύχθηκε τυχαία σε μια αμύθητου κόστους τεχνητή κοίτη από  χιλιάδες τόνους οπλισμένου σκυροδέματος. Όσο και αν η φύση κάνει ότι μπορεί  για να αναπτυχθεί η χλωρίδα και η πανίδα, η εγκατάλειψη του περιβάλλοντος χώρου και η  έκδηλη  σπατάλη, υπενθυμίζει έντονα την αδεξιότητα και την ματαιοδοξία του ανθρώπου.

Ας ελπίζουμε στη δύναμη της φύσης, και την γοητεία της φαντασίας μας…

Την Τρίτη 5 ΝΟΕ 2013 έλαβα από  την Ανδρομάχη Δαμαλά, μέλος της ομάδας Anamorphosis για την εκπόνηση της Μελέτης της Β΄φάσης του ΙΜΕ, επικεφαλής της μελετητικής ομάδας στο Εργοτάξιο,  το ακόλουθο  μακροσκελές σχόλιο :

Κύριε Τριανταφύλλου,

Το πρόσφατο άρθρο σας για τον σχετικά αιφνιδίως εμφανισθέντα υδροβιότοπο στον ευρύτερο χώρο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό σχόλιο για  τις απρόβλεπτες μεταλλάξεις μέσα στον ιστό της πόλης.

Η γοητεία της φαντασίας σας όμως σας παρέσυρε με αποτέλεσμα να προκύψει ένα κείμενο που αποσκοπεί περισσότερο στην δημιουργία εντυπώσεων, καθώς περιέχει όχι μόνον ανακρίβειες, αλλά και αιχμές κατά ανθρώπων, χωρίς σαφήνεια στην απόδοση ευθυνών.

Πρώτα απ’ όλα θα υπέθετε κανείς ότι οι σκέψεις που διατυπώνονται δεν ανήκουν σε μηχανικό. Πως αλλιώς να ερμηνεύσω την φράση «...... τις πληγές που ανοίγουν οι άνθρωποι στη γή»;  Ως γνωστόν για να υλοποιηθεί ένα έργο με υπόγειους ορόφους προηγούνται εκσκαφές. Πως είναι λοιπόν δυνατόν να χαρακτηρίζεται η κατασκευαστική αυτή φάση ως «πληγή» (!). Και μάλιστα από πρόθεση και ματαιοδοξία ;  Πρόθεση και ματαιοδοξία ποιού ;  

Μήπως κατ’ αντιστοιχία πρέπει να καταγγείλουμε τα έργα που γίνονται αυτή τη στιγμή στο φαληρικό Δέλτα για την θεμελίωση της Νέας Λυρικής Σκηνής, ως «πληγή» ή εκείνα της υπόγειας επέκτασης του «Μεγάρου Μουσικής» παλιότερα;

Στην περίπτωση μας οι εκσκαφές ξεκίνησαν βάσει εγκεκριμένης (από το 2007) Μελέτης και με την βάσιμη προσδοκία της διοίκησης του ΙΜΕ ότι το έργο θα χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκά κονδύλια. Η μη εκτίμηση της επερχόμενης οικονομικής κρίσης του 2008 μπορεί να θεωρηθεί μομφή ; Και για ποιόν ; για τον Κύριο του έργου, τους Μηχανικούς, τον Κατασκευαστή, τους οικονομικούς Συμβούλους; Μήπως είναι το μόνο έργο, για το οποίο ανεστάλη η χρηματοδότηση του ;

Το ό,τι κάποιοι αρχιτέκτονες οραματίσθηκαν, επεξεργάσθηκαν και μελέτησαν ενδελεχώς ένα Έργο φιλόδοξο, πολυσύνθετο, πρωτότυπο και πρωτοποριακό (όχι μόνον για τα ελληνικά δεδομένα), ένα Έργο για τον πολιτισμό, την εκπαίδευση, την αναψυχή και την πνευματική καλλιέργεια των πολιτών, ένα Έργο, το οποίο πίστεψε, χρηματοδότησε και αγωνίσθηκε να το υλοποιήσει η οικογένεια Εφραίμογλου, θα έπρεπε να τυγχάνει τουλάχιστον υποστήριξης, αντί να χαρακτηρίζεται «φαραωνικό». Ειδικά όταν αυτό το έργο αποτελεί υποδειγματικό αρχιτεκτονικό λόγο για την διαχείριση του πρασίνου στον δομημένο χώρο μέσα τον αστικό ιστό.  Άλλωστε, όταν το γραφείο σας το 2008, ενδιαφερόταν και συζητούσε μαζί μας για να αναλάβει την Μελέτη Εφαρμογής του έργου αυτού, δεν διατυπώθηκαν από μέρους σας αρνητικά σχόλια ούτε για την έκταση του, ούτε για το ύφος της αρχιτεκτονικής του ή την πολυπλοκότητα του. Η κριτική περί «απίστευτης περιπλοκότητας της μελέτης εφαρμογής»  φέρνουν στην επιφάνεια για μια ακόμα φορά την τόσο γνωστή στην Ελλάδα διάσταση μεταξύ πραγματικής αρχιτεκτονικής δημιουργίας και της νοοτροπίας της εργολαβί-στικης «εφαρμόσιμης» και «απλής» μελετοκατασκευής η οποία, ανερυθρίαστα πλέον, εμπλέκεται σε ρόλους σύνθεσης, ακόμα και στα λιγοστά μεγάλα έργα, όποτε αυτά αποτολμώνται δειλά στην χώρα μας.

Όσο για την έκφραση  «αμύθητου κόστους τεχνητή κοίτη από χιλιάδες τόνους σκυροδέματος» δεν μπορώ παρά να την εκλάβω ως λογοτεχνικό «εφφέ», καθότι είναι αστήρικτη υπερβολή. «Έζησα» (όχι απλώς εργαζόμουν) επί 10 μήνες στα isoboxes του εργοταξίου, στο οποίο είχαν εγκατασταθεί το 2007 και 2008 οι μελετητές και οι κατασκευαστές του έργου, κατόπιν σύμβασης με το ΙΜΕ. Μπορώ λοιπόν να σας διαβεβαιώσω ότι δεν έχει γίνει στεγανολεκάνη (με τον κυριολεκτικό ορισμό του τεχνικού όρου).  Απόδειξη ότι το σκάμμα γέμισε από τα υπόγεια νερά. Ενα μικρό τμήμα από σκυρόδεμα καθαριότητας υπάρχει στον πυθμένα. Δεν έχουν γίνει κολοσσιαίες σκυροδετήσεις - μόνον αντιστηρίξεις και αγκυρώσεις (με αγκύρια, μεταλλικούς στύλους και έκχυτο σκυρόδεμα ανάμεσα τους) έχουν γίνει στα τοιχώματα της μεγάλης εκσκαφής, που δεν εκτείνεται στο σύνολο του οικοπέδου του ΙΜΕ. «Χιλιάδες τόνους σκυροδέματος» τις ώρες που εργαζόμασταν εκεί δεν είδαμε, ούτε «αμύθητα ποσά σπαταλήθηκαν».  (Ακόμη το ΙΜΕ δεν είναι σε θέση να καταβάλει την αμοιβή των αρχιτεκτόνων).  Και μπορούν κάλλιστα για τα περί κατασκευής να σας δώσουν ακριβή στοιχεία  οι επιβλέποντες της Κ/Π  «J&P – ΑΒΑΞ Α.Ε. - ΑΚΤΩΡ ΑΤΕ»  ή ακόμα και το ΙΜΕ.

Πρόκειται για ένα Έργο, το οποίο διακόπηκε λόγω μη εξεύρεσης οικονομικών πόρων, σε μια φάση που η Μελέτη του δεύτερου τμήματος βρισκόταν σε εξέλιξη και η κατασκευή ξεκινούσε με τις γενικές εκσκαφές και την θεμελίωση κατ΄αρχή του πρώτου τμήματος του όλου έργου (Ερευνητικό Κέντρο), για το οποίο υπήρχε πλήρης Μελέτη.

Ο σχολιασμός σας λοιπόν περί «έκδηλης σπατάλης και ματαιοδοξίας των ανθρώπων» τελικά όχι μόνον δεν τεκμηριώνεται, αλλά στρέφεται επικριτικά, δυσφημιστικά και αόριστα εναντίον όσων έχουν ασχοληθεί με το εν λόγω έργο.

Το δε «όνειρο της αρχιτεκτονικής ομάδας βυθισμένο αύτανδρο», στο γενικότερο πνεύμα του κειμένου αποκτά μια τραγική και διφορούμενη διάσταση. Άραγε  τι να σημαίνει; Συμπάθεια προς τους αρχιτέκτονες ή μήπως  «καλά να πάθουν γιατί κοίταζαν μακρυά»;

Ανδρομάχη Δαμαλά,

αρχιτέκτων,

μέλος της ομάδας Anamorphosis

για την εκπόνηση της Μελέτης της Β΄φάσης του ΙΜΕ,

επικεφαλής της μελετητικής ομάδας στο Εργοτάξιο.