από τα πορτραίτα των φίλων
σε εικόνες από τον Δάντη

Κώστα Τσόκλη, Η απρονοησία του Προμηθέα

Τον Οκτώβριο του 2010 έγραψα σε αυτό το μπλογκ ένα πρώτο σχόλιο για την δημιουργική πορεία των δύο φίλων του Μάνου Περράκη και του Κώστα Τσόκλη. Οι δύο φίλοι, έγραφα, ονειρεύτηκαν και υλοποίησαν ένα νέο απέριττο και σεμνό Μουσείο στο χωριό Κάμπος της Τήνου, για να υποδεχθεί τα έργα και τον λόγο ενός ανθρώπου που επί χρόνια τιμά τον τόπο μας διεθνώς.

Ένα Μουσείο αφιερωμένο στους ανθρώπους της Τήνου, που είδαν με χαρά το παλιό Δημοτικό τους σχολείο να συνεχίζει ανανεωμένο και προσαρμοσμένο στις σύγχρονες μουσειολογικές απαιτήσεις, να προσφέρει μία άλλη γνώση, μία σημαντική πτυχή της Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης.

Έτσι εκτός από τον Άη Γιώργη με τον Δράκο στο εξωτερικό του κτιρίου που συνταράσσει το σεμνό αυτό οικοδόμημα από τον περασμένο Οκτώβρη, το Μουσείο δέχθηκε στο εσωτερικό του τρεις βασικά ενότητες έργων. Μπαίνοντας στο Μουσείο η γνωστή φωτογραφία της ομάδας Gruppo Sigma, δίνει το στίγμα της γενιάς του ΄60

H ομάδα Gruppo Sigma, Ρώμη 1958 : Νίκος(Κεσανλής), Μίμης Κοντός, Κώστας Τσόκλης,Βλάσσης Κανιάρης

Μια γενιά που όπως τόνισε ο Κ ώστας Τσόκλης είχε διεθνείς στόχους, άνοιξε παράθυρα επικοινωνίας με όλο τον κόσμο, αλλά και από αυτά τα παράθυρα εισέβαλαν μαζί με τα καλά και όλα το υποπροϊόντα της διεθνούς κουλτούρας αλλοιώνοντας τον χαρακτήρα του Έλληνα, και… αποδυναμώνοντας τελικά την ανάγκη μιας πρωτογενούς δημιουργίας .

Η "καρδιά" του Μουσείου βρίσκεται στον ενδιάμεσο χώρο που συνδέει την πρώτη και την τρίτη Αίθουσα Εκεί καταγράφεται η προσωπική διαδρομή του καλλιτέχνη μέσα από δύο εξαιρετικά κείμενα που αναφέρονται στην ζωή του και την καλλιτεχνική του πορεία.

Άποψη της δεύτερης αίθουσας

Μια πορεία που σηματοδοτείται από την προβολή του έργου «ό οδοιπόρος»

Μια εξιστόρηση δραματικών προσωπικών βιωμάτων, που δυστυχώς οι περισσότεροι αγνοούμε και εκτιμώ ότι αποτελεί την πεμπτουσία της ψυχής του καλλιτέχνη που καταθέτει με καθαρότητα στο έργο του. Μέσα από τα κείμενα αυτά ένοιωσα μια υπόγεια σχέση με τα έργα της πρώτης αίθουσας που αναφέρονται στους φίλους.

Κώστας Τσόκλης, Οι Άγιοι Φίλοι μου

Αναφέρει λοιπόν ο Τσόκλης:

...Αντί να συνεχίσω το σχολείο σαν τους φίλους μου, εγώ δούλευα εξαντλητικά ντυμένος φτωχικά και κατοικώντας σε άθλια υπόγεια. Σαν αντιστάθμισμα προσπαθούσα να στηριχθώ στην ικανότητά μου να αποστηθίζω στίχους, στην αντοχή μου απέναντι στις δυσκολίες της ζωής και στο ταλέντο μου στη ζωγραφική. Αφάνταστα εύθικτος, σε σημείο να βάζω τα κλάματα στην παραμικρή παρατήρηση των μαστόρων μου και παραφερόμενος ποικιλοτρόπως απέναντι στους φίλους, όταν νόμιζα πως ήθελαν να με θίξουν, κρεμάστηκα κυριολεκτικά πάνω στην τέχνη....

Κώστας Τσόκλης, Οι Άγιοι Φίλοι μου

...Εγώ νοιώθω να συγκρατούμαι από πολλά εύθραυστα και ασαφή νήματα ελαστικά, που μου επιτρέπουν να μετακινούμαι λίγο μπρος, λίγο πίσω.

Μια ψευδαίσθηση αυτοαμφισβήτησης. Ξέρω πως αυτό δυσκολεύει τους άλλους να εντοπίσουν το ακριβές στίγμα μου και πιθανώς αυτό να τους αποθαρρύνει.

Έτσι, νοιώθω συχνά μόνος και απροστάτευτος παρά τους πολλούς θαυμαστές και φίλους…

Κώστας Τσόκλης, Οι Άγιοι Φίλοι μου, Ο Ιόλας

…βρεθήκαμε στο λόφο του Στρέφη, όπου το ΕΑΜ είχε στήσει ένα φλεγόμενο σύνθημα και τα όνειρα που ο φόβος αυτός γέννησε μέσα μου και που με καταδίωκαν χρόνια πολλά… Το άγριο ξύλο που παίζαμε με τα παιδιά από άλλες γειτονιές στους δρόμους, τους πετροπόλεμους, τα αίματα, τα μπορντέλα… την Γιασεμί, μια άθλια βρώμικη πουτάνα που ζούσε για ένα διάστημα σε ένα ελεεινό υπόγειο της οδού Μεθώνης, και μας διηγότανε, παιδιά εμείς έντεκα – δώδεκα χρονών, τις φριχτές ιστορίες της ζωής της… Το ξύπνημα του ερωτικού ενστίκτου και άλλα πολλά που δεν θα έπρεπε να παραλείψω.

…Και μέσα σε αυτά η τέχνη. Πώς επέζησε, πώς επιβίωσε αυτό σου το πάθος που εύρισκε χώρο να ασκηθεί!

Μαύρες αναμνήσεις, σας εξορκίζω στο όνομα της τέχνης, χαθείτε από την συνείδησή μου κι αν βρείτε κάποια σχισμή στο σήμερά μου, τρυπώστε, αλλά μη περιμένετε από μένα, ούτε ευγνωμοσύνη να περιμένετε.

Σας έδωσα περισσότερα από ότι μου δώσατε, μου χρωστάτε δεν σας χρωστάω.

Στον ίδιο χώρο μια σειρά μικρογραφίες των χαρακτηριστικών του έργων, σηματοδοτούν ένα σημαντικό κείμενο που ξεπερνάει τα προσωπικά όρια και αναφέρεται σε ένα ευρύτερο προβληματισμό για την σύγχρονη τέχνη.

Στην τρίτη αίθουσα η «Απρονοησία του Προμηθέα» που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Κωνσταντινούπολη το 2010, αποκτά εδώ μια άλλη διάσταση που παραπέμπει σε εικόνες του Δάντη.

Ο Τσόκλης, για άλλη μια φορά ,μας συγκινεί με τον Θάνατο, που στην περίπτωση αυτή μέσα στην δίνη της αδηφάγου φωτιάς και τους ήχους ενός κλάματος, μιας απόγνωσης μας μετατρέπει σε μέρος του έργου μέσω των πολυεπίπεδων καθρεφτών που αναπαράγουν τα είδωλά μας .

Κώστας Τσόκλης,

Η Απρονοησία του Προμηθέα

Αισθάνθηκα μια ανακούφιση όταν μέσα σε αυτή την δραματική εικόνα- αίσθηση τα πολλαπλά είδωλα των επισκεπτών γύρω μου με έκαναν να νοιώσω ότι δεν είμαι μόνος. Μια συγκίνηση μοναδική μέσα σε ένα έργο εμβληματικό. Έχω την αίσθηση ότι πρόκειται για ένα έργο "σταθμός" στην πορέια του Τσόκλη, ένα έργο που με έκανε να νοιώσω την ίδια αίσθηση όπως όταν πρωτοαντίκρυσα το "καμακωμένο ψάρι" στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1986.

Ίσως ο επισκέπτης αυτού του Μουσείου θα αναζητούσε να δει τα πιο γνωστά, τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Κώστα Τσόκλη. Ο Τσόκλης μας αιφνιδίασε με τις επιλογές του και μας διαβεβαίωσε ότι τα έργα θα εναλλάσσονται μέσα στον χρόνο και ταυτόχρονα, με μια σειρά παράλληλων εκδηλώσεων, θα επιδιωχθεί να προβληθούν και ντοκουμέντα από την γενιά του ΄60 στην οποία ανήκει.

Στον απόηχο, στην τελευταία μικρή αίθουσα στο πατάρι, μια σεμνή αναφορά στις «Αντανακλάσεις» την καλλιτεχνική επέμβαση που πραγματοποιήσαμε μαζί με τον Νίκο τον Ξυδάκη, το καλοκαίρι του 2006 και με προβαλλόμενα σημαντικά κείμενα που διαβάζει ο ίδιος ο καλλιτέχνης.

Σκηνές από τις «Αντανακλάσεις» προβλήθηκαν τη βραδυά των εγκαινίων στην αυλή του Μουσείου μαζί με άλλες ζωντανές στιγμές του καλλιτέχνη, και αποτελούν την αρχή μιας σειράς προβολών που θα πραγματοποιηθούν σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο μικρό cinema του Μουσείου.

Σχετικά με το κτίριο έχω ήδη επισημάνει την ευαίσθητη προσέγγιση του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη. Η σύνθεση των όγκων ακουμπάει στην ανώνυμη αρχιτεκτονική του νησιού. Σέβομαι την επιμονή του να διατηρήσει τις λευκές επιχρισμένες επιφάνειες του αρχικού όγκου του σχολείου και να αφήσει με απλή πέτρα τις επιφάνειες των νέων συμπληρωματικών όγκων.

Ίσως να είχε περισσότερο ενδιαφέρον αν τελικά όλοι οι όγκοι συγκροτούσαν ένα κατάλευκο, καθαρό κτίριο, κι όχι κάτι που να παίζει λίγο με γραφικότητες. Κάτι σαν το αρχαιολογικό μουσείο του Παπαδάκη στη Χώρα Άνδρου, φυσικά σε μικρότερη κλίμακα. Σε κάθε περίπτωση το κτίριο έχει μια ποιότητα και το μόνο στοιχείο που το αδικεί είναι η βάση του, η ψηλή πέτρινη μάντρα που το περιβάλει. Η ατελής εικόνα και η κλίμακα της λιθοδομής δεν συμβάλει στην πρέπουσα εικόνα όλου του μετώπου του οικισμού του Κάμπου προς τον κάμπο.

Το Μουσείο εγκαινιάστηκε το Σάββατο στις 21 Μαίου 2011 ανήμερα της ονομαστικής εορτής του Κώστα και της Ελένης Τσόκλη. Πέρα από την μαζική προσέλευση των ανθρώπων του νησιού, ένας μεγάλος αριθμός φίλων από μέρη μακρινά και κοντινά , βρεθήκαμε εκεί για να ευχηθούμε το Μουσείο αυτό να είναι καλοτάξιδο.

Ακολουθεί το σχόλιο του Δημήτρη Φιλιππίδη, που μου έστειλε όταν διαβασε το μπλογκ. Ο Φιλιππίδης βρέθηκε και αυτός στην Τήνο με αφορμή τα εγκαίνια και μου γράφει: