ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ:

ΤΕΧΝΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΑΝ ΜΙΣΗ ΑΝΑΣΑ

ΣΤΗΝ ΑΣΚΤ

ένα παλίμψηστο συναισθημάτων  

κυριαρχεί στον εκθεσιακό χώρο, 

«Νίκος Κεσσανλής» 

Απέκτησα αυτό το πρώτο εικονιζόμενο μικρό έργο του Μανουσάκη που με συγκίνησε ιδιαίτερα το 1990, και  έκτοτε τον παρακολουθώ συστηματικά, όχι μόνο γιατί εξακολουθεί να με συγκινεί η δουλειά του, αλλά και γιατί σταδιακά συνδεθήκαμε με μία ξεχωριστή φιλία, μέσα από μία διαπροσωπική σχέση, που τροφοδοτείται από όλα εκείνα τα συναισθήματα και τις αξίες που εκπέμπουν τα έργα του και με αγγίζουν με έναν παράξενο τρόπο. Ενέταξα μάλιστα ένα από αυτά στο παιδικό δωμάτιο που μεγαλώνουν τα εγγόνια μου, και  νοιώθω ότι το απολαμβάνουν.

Μοναξιά και μοναχικότητα, τρυφερότητα και ευαισθησία, απόγνωση και αμηχανία, εναγκαλισμοί και έρωτας, στιγμές στοχασμού και αισιοδοξίας, αλλά και πόνου και απαισιοδοξίας, αστείρευτες παιδικές μνήμες από τόπους μακρινούς και κοντινούς, από τη Μικρά Ασία και την Κρήτη, από τη λατρεμένη γιαγιά Πιπίνα, τους συμμαθητές από το Δημοτικό και τους δασκάλους, με τις παιδικές και εφηβικές αναζητήσεις, τα παιδικά παιχνίδια και τα περιοδικά, συγκροτούν ένα παλίμψηστο συναισθημάτων που κυριαρχεί στον εκθεσιακό χώρο, στην αίθουσα «Νίκος Κεσσανλής» της ΑΣΚΤ, στην έκθεση με τίτλο «Τέχνη Νοημοσύνη, Αναδρομή σαν μισή ανάσα». Μια πολυδιάστατη αναφορά στη μακρόχρονη πορεία του Μιχάλη Μανουσάκη στην τέχνη, η οποία διοργανώνεται υπό την αιγίδα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών όπου ο Μανουσάκης δίδαξε για 33 χρόνια, του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΟΠΑΝΔΑ, σε επιμέλεια του αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκού δάσκαλου, Δρ. Παναγιώτη Πάγκαλου.

Στα σκοτεινά, μπορείς να ελπίζεις τα ουσιώδη.

2013: Κάρβουνο σε χαρτί, 100Χ70 εκ.

Περισσότερα από 200 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, εγκαταστάσεις, βίντεο, παιχνίδια και έργα φίλων του, μάρτυρες μιας διαδρομής 55 ετών που ξεκινά από την αθωότητα στα χρόνια της ανέχειας, και καταλήγει στο σήμερα, αναδεικνύοντας ένα μέρος όσων έχει ζήσει, με τους ανθρώπους που έχει ζήσει, και όλα εκείνα που τον βοηθούν να αποκτήσει μια σκέψη πορείας και συνάμα επιτρέπουν στον θεατή να διαβάσει τον κόσμο ενός ανθρώπου ο οποίος αγωνιά.

Με μία δική του αφαιρετική προσέγγιση στις απεικονίσεις προσώπων και χώρων, με λιτές και σίγουρες γραμμές και απέριττα μεταφυσικά περιβάλλοντα, αναδεικνύει σχέσεις και αισθήματα χωρίς επιτηδεύσεις. Αποκορύφωμα και χαρακτηριστικό ιδίωμα οι ανάγλυφες επεξεργασίες στις ξύλινες επιφάνειες των έργων του, που άλλοτε αποκαλύπτουν το τραύμα, άλλοτε προσδίδουν βάθος και έναν ρεαλισμό, ενισχύοντας μια σχέση φωτός και σκιάς.

Ο Μανουσάκης, σχεδίασε με απόλυτη ακρίβεια και αρχιτεκτονική ματιά τα αναπτύγματα των εκθεσιακών επιφανειών και επιμελήθηκε με τον δικό του τρόπο το στήσιμο των έργων στον αχανή αυτό χώρο, που κατάφερε να τον δαμάσει. Αν μάλιστα υπήρχε και ο κατάλληλος φωτισμός, που κάποτε η σχολή θα πρέπει να βελτιώσει όπως και το δάπεδο, θα υπήρχε η δυνατότητα καλύτερης ανάδειξης των έργων και κυρίως των θεματικών ενοτήτων βάσει των οποίων ο Μανουσάκης ανέδειξε ενδιαφέρουσες διατάξεις, τολμώντας να αναρτήσει έργα καθ΄ ύψος, ξεφεύγοντας από τυπικές αναρτήσεις και παραπέμποντας σε πιο οικείες και ελεύθερες συνθέσεις.

Πέρα από την συγκίνηση που προκαλεί αυτή η έκθεση, τουλάχιστον σε εκείνους που συμπορεύονται με αυτή την γενιά και μοιράζονται κοινά βιώματα, συνειδητοποιούμε ότι παρά την διαφορετικότητα των έργων του και την εξέλιξή τους μέσα στον χρόνο, τελικά ο Μανουσάκης καταφέρνει, βλέποντας έναν πίνακά του, να καταλαβαίνεις ότι είναι δικός του.

Τέλος, αξίζει να απολαύσετε τις σκηνοθετικές ικανότητες του καλλιτέχνη που παρουσιάζει τρία σύντομα συγκινητικά βίντεο. Ένα από αυτά με χαρακτηριστικό τίτλο ΜΑΡΙΟΓΚΑ, στηρίχθηκε στην ιστορία των ηρώων που την ανέσυρε από ένα άλμπουμ, που αγόρασε 7€, από ένα ρακοσυλλέκτη στο Μοναστηράκι το 2012. Στις τελευταίες του σελίδες, υπήρχαν φύλλα τετραδίου από τις εκθέσεις του Νίκου στην Δ΄δημοτικού το 1953 και ένα σημείωμα της ίδιας της Μαριόγκας.

ΜΑΡΙΟΓΚΑ

Σύζυγος, μάνα και θάλασσα.

στην ερημιά του τοπίου της, παρηγοριά και

ελπίδα, φωτογραφίες μαυρόασπρες,

βάζοντας τες σε τάξη, ξανά και ξανά,

για την ισορροπία του μυαλού, σαν

απολογισμός για διαδρομές που έγιναν

ή που δεν έγιναν, ειδικά τις νύχτες στο

μαύρισμα του ουρανού ξεπερνώντας της

Φωτιάς το απρόσμενο.

2020:Video 10΄, σκηνοθεσία Μ. Μανουσάκη με την βοήθεια του Πάνου Χαμουρίκου.

Παραθέτω στην συνέχεια επιλεγμένα έργα που κατέγραψα φωτογραφικά, με αυτούσιες τις ποιητικές λεζάντες που υπογράφει ο καλλιτέχνης, ο οποίος  με τον δικό του τρόπο επικοινωνεί με τους επισκέπτες φορτίζοντας σε ένα βαθμό το εκάστοτε έργο:

Απέλπιδη διαδρομή στου ουρανού τα όρια σε τοπίο άνυδρο.

1992: Ακρυλικό σε ξύλο 50 Χ 70 εκ.

Η άνοδος και η κάθοδος

στο ίδιο σχεδόν δύσβατο δρομολόγιο

θα συμπορεύονται με την ισορροπία

κάθετης και οριζόντιας στην νοητή καμπύλη

τ’ ουρανού, αιώνια.

2017:Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 100 Χ 100 εκ.

Το πάτωμα του μικρού δωματίου

πέλαγος, ψαροκόκκαλο.

Τ ’απομεινάρια του κόσμου

νεκροταφεία της μνήμης

και ο ήχος της σκόνης

να καλύπτει τα ίχνη των βημάτων

κόβοντας στα δύο τη νύχτα.

Επιβάλλεται να περάσω στο φως.

2020: Ακρυλικό και κάρβουνο σε mdf, 70 Χ 250 εκ.

Τόπος αλησμόνητων διαδρομών

με αριθμούς και λέξεις άναρχες

πρώτες φιλίες, πρώτοι έρωτες,

η γειτονιά, τα παιχνίδια

που ονειρευόμασταν

και τα όνειρα.

Ποια όνειρα;

Ποια πλάνα:

Μικρός

Δεν ξεπερνούσαν

τα όρια του βλέμματος.

Μεγάλος πια,

αν και αργοπορημένα,

με ξάφνιασαν.

1930: Περίπου: Σχολείο – σχολική τάξη (Γερμανία)

Στην αιώρηση της κλίμακας και στο φως του ΝΟΣΤΟΥ.

…Αυτάρ Οδυσσεύς ιέμενος και καπνόν αποθρώσκοντα

νοήσαι ης γαίης, θανέειν ιμείρεται. (Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Α΄, στ. 57-59)

1999-2000:Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 150Χ210 εκ.

Φάρος, αυτοί που ξεχάσαμε,

με μαύρο καπνό στο βλέμμα.

Φως, για αυτούς που τόλμησαν

και άντεξαν, να είμαστε εμείς.

2014: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 150Χ130 εκ.

Τόπος άγιος, όπως ο τόπος του έρωτα. Εξαγνισμός των σωμάτων,

πριν της φωτιάς τον όλεθρο.

1989: Εγκατάσταση ξύλο, φύλλα δέντρων με επτά φωτογραφίες, διαστάσεις μεταβλητές.

Νυχτερινές διαδρομές σε τόπους ιερούς.

1992: Ανθοστήλη, ξύλο, τερακότα, 161Χ30 εκ.

Οι πατημασιές των ανθρώπων

πάνω – κάτω

στοιχειώνουν

όταν οι διαδρομές τους

γεμίζουν τους σκουπιδότοπους

και οι φωνές των βημάτων τους

τις νύχτες

ουρλιάζουν σαν λύκοι.

1995: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 150Χ210 εκ.

Οι γεωγραφίες του μυαλού

Φωτίζουν τις κακοτράχαλες διαδρομές.

2012: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 50Χ70 εκ.

Ένα έργο που έφερε στον νου μια παλαιότερη δική μου φωτογραφική καταγραφή:

Οδηγώντας σε μια απόκοσμη διαδρομή στην Βόρεια Τήνο, 2011

Στην ύστατη προσπάθεια μυρωδιάς, μνήμη.

Αυτής που γέμιζε με φυλλώματα

και καρπούς τον ουρανό,

ροβολώντας ανάμεσά τους,

ήλιος και φεγγάρι.

2013-2014:Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 250Χ300 εκ.

Σώμα Πάσχον

2007: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο και βελούδο

250Χ250 εκ.

Καραβοκύρης.

Κοντά στην νύχτα, χώρεσαν στην καρδιά του,

Το σύμπαν της.

2005:Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 60Χ60 εκ.

Οι εραστές στα Θοδωρού των δωματίων

2014: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο 50Χ70 εκ.

Μικρός δεν κατάλαβα ποτέ γιατί γύρω από την περιοχή

της Σπλάντζιας συνέχεια αλλάζαμε σπίτι.

Ίσως καλύτερα, λέω σήμερα, γιατί έτσι, αισθάνομαι,

ότι όλη αυτή τη γειτονιά και τους ανθρώπους της

τη χώρεσα στη καρδιά μου και τότε είμαστε ένα.

Στις μέρες μας το κομμωτήριο της μητέρας μου στην

πλατεία της Σπλάντζιας έγινε φαρμακείο!

2010: Φωτογραφία του κομμωτηρίου της μητέρας μου το 1955

50Χ70 εκ.

Χωρίς κλαριά και φυλλώματα

Πως να μαζέψουν ίσκιους

2018: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 50Χ70 εκ.

Χωρίς κλαριά και φυλλώματα πώς

να μαζεύουν ίσκιους.

Σαν προσευχή, λατρευτικά οι παλάμες

σχημάτισαν ενοχικά, μάσκα-σκιά,

για να κρυφτούν από τον ήλιο.

2018:Ακρυλικό και κάρβουνο σε mdf, 50Χ70 εκ.

1999: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο 50Χ70 εκ.

1999: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο 50Χ70 εκ.

Ειρωνικό πέρασμα για όνειρα ανέφικτα

2009:Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 100Χ140 εκ.

2011-2017

Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 50Χ70 εκ. (το καθένα)

Τα σεντόνια θα ταξιδεύουν τις όποιες υγρασίες τους

στης αλμύρας την αύρα, αφήνοντας πίσω τους

για εμάς το φως, μιας βουβής πνοής από βαθιές

χαραγματιές, ξαφνιάζοντας τη μέρα.

2023: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 130Χ180 εκ.

Ίσκιος καλοκαιριού.

Αγκάλιασμα

του βλέμματος.

Ουρανίσκου μέλωμα.

Η μεγάλη απουσία

στα παιδικά χρόνια

αποχρωμάτισε εικόνες,

μνήμες.

Εξανέμισε χάδια.

Σιώπησε καλέσματα

τρυφερά.

Έρημος τόπος,

ο τόπος,

αυτός που δυνάμωσε

το νου,

να μπορώ να θυμάμαι.

Και το καρπούζι,

σαν όνειρο,

επιπλέοντας

στο πιθάρι της αυλής,

να επιμένει

στη δροσιά του,

σε θέση εικονίσματος,

σαν χαιρετισμός,

επουράνιος.

1990: Ακρυλικό σε ξύλο, 15Χ30 εκ.

Η απώλεια της μητέρας στην παιδική ηλικία και

ο ρόλος του παιδιού που «τα φύλαγε» όπως το

ονοματίζαμε στα Χανιά «ΜΑΝΑ». Ο χρόνος δεν

επουλώνει πληγές όταν αιμορραγούν, απλά μαθαίνεις

να ζεις με αυτές και να δοξάζεις τις αξίες των.

1997-2000: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 90Χ120 εκ.

Ένα κλίκ, μια στιγμή. Τα παιδιά παίζουν.

Ο χρόνος με την απροσδόκητη ταχύτητά του

υπαινίσσεται το μέλλον. Οι δρόμοι φωτισμένοι άλλοι

με φλόγα κεριού άλλοι λίγο πιο πριν από τον ήλιο.

Δαιδάλιοι, δρόμοι κακοτράχαλοι.

Τα παιδιά θα παίζουν! Τα παιδιά θα γρατζουνάνε

όνειρα στ’ούρανού το στραφτάλιασμα.

Γιατί όλο το ΜΠΛΕ,

είναι δικό τους.

2000-2002: Ακρυλικό και κάρβουνο σε ξύλο, 150Χ210 εκ.

Το τείχος στην παλιά πόλη των Χανίων μεταξύ Καστελίου και Σπλάντζιας ήταν το κάστρο με τους πύργους της παιδικής μας ηλικίας. Εκεί, σ’αυτούς τους πύργους κατοικούσαν τα όνειρά μας με σφεντόνες, πετροπόλεμο, ξύλινα σπαθιά και ασπίδες χάρτινες. Εκεί, με τη φέτα του ψωμιού αλειμμένη με λάδι και αλάτι ή με νερό και ζάχαρη ή ακόμη με βούτυρο και μαρμελάδα.

Μεγαλώσαμε όμως και οι πύργοι έγιναν ύβρεις. Με δεκανίκια ανάρμοστα προσπαθούμε την χωρίς όριο υπέρβαση, με αλαζονεία, με φθόνο και με δίχως λόγο δόλο.

Ποιά είναι τα μεγέθη που συγκρίνονται αρμονικά με το μπόι μας; Ποιά είναι τα όρια, οι αντοχές μας για να κατακτήσουμε το αχανές της κορυφής; Ποιάς κορυφής;

Γυρίζω πλάτη στους αλαζόνες εμάς, μπας και γλυτώσω, γιατί τα όνειρά μου συρρικνώνονται χρόνο με το χρόνο για να χωρέσουν στον πύργο που πρωτοαντίκρισε το βλέμμα μου.

Μιχάλης Μανουσάκης, 2017

2017: Πατερίτσες (ξύλο, πανί)

Διάρκεια έκθεσης μέχρι 15 ΦΕΒ 2025

Απολαύστε τα έργα σε μεγέθυνση και σε καλύτερη ανάλυση κανοντας ΚΛΙΚ στις εικόνες.