ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΤΟΜΠΑΖΗΣ: 

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΒΡΑΔΥΑ ΣΤΗΝ «ΜΕΛΙΣΣΑ»

στιγμές χαράς και συγκίνησης 

Αλέξανδρος και Δέσποινα Τομπάζη 

Είχα καιρό να δω τον Αλέξανδρο Τομπάζη τόσο ευχαριστημένο και συγκινημένο, όταν μετά την ολοκλήρωση των ομιλιών στο πλαίσιο της τιμητικής βραδιάς που οργάνωσε ο Εκδοτικός Οίκος «Μέλισσα» την Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου 2019, δέχθηκε την αγάπη των φίλων και συνεργατών που υπομονετικά περίμεναν να του σφίξουν το χέρι. 

Ο κεντρικός μικρός και φιλόξενος χώρος του βιβλιοπωλείου, τα γραφεία στο πατάρι με τις τηλεοράσεις που μετέδιδαν ζωντανά την εκδήλωση, ακόμη και οι σκάλες γέμισαν ασφυκτικά και όλοι παρακολούθησαν τους ομιλητές, σε μια ζεστή και φιλική ατμόσφαιρα, τιμώντας έναν από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες αυτού του τόπου, ευγενή, γενναιόδωρο και πρωτοπόρο με διεθνή αναγνώριση. 

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης παρακολούθησε προσηλωμένος τους ομιλητές της εκδήλωσης, έχοντας στο πλάι του την σύζυγό του Αλεξάνδρα και την κόρη του Δέσποινα. Η εκδήλωση ξεκίνησε με την προβολή του σχετικού βίντεο και συνεχίστηκε με την ομιλία του Δημήτρη Φιλιππίδη, που είχε την ευθύνη για την προετοιμασία και τον συντονισμό της εκδήλωσης σε συνεργασία με τις αδελφές Ραγιά. 

Δημήτρης Φιλιππίδης 

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης ξεκίνησε την ομιλία του παρουσιάζοντας μια εικόνα από την διάλεξη που έδωσε ο Τομπάζης, το 2009, όπου συμπτωματικά στην οθόνη πλάι του προβάλλεται η αγαπημένη εικόνα του, μιας καμηλοπάρδαλης. 

Αλέξανδρος Τομπάζης 

Ήταν το σύμβολο της ύπαρξής του, είπε. Την είχε χρησιμοποιήσει στον τίτλο της βιογραφίας του, που εξέδωσε το 2008, όπου επίσης έγραφε: «Κι έτσι, έχω φτιάξει στο νου μου –σαν ιδανικό που θα ήθελα να αγγίξω– την εικόνα μιας όμορφης καμηλοπάρδαλης». Και στην ομιλία αυτή αναθυμάται το «ωραίο ταξίδι» της ζωής του, και θαυμάζει σε αυτό το περίεργο ζώο ότι στέκεται γερά στα πόδια του ενώ το κεφάλι του είναι «ψηλά στον ουρανό». Έχει ταυτιστεί μαζί του. 

Αλέξανδρος Τομπάζης στο γραφείο Δοξιάδη 

Έτυχε να είναι συμμαθητές στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου και σημείωσε ότι ο Τομπάζης εργάστηκε και αυτός στο Γραφείο Δοξιάδη ως προσωπικός βοηθός του, από τον οποίο διδάχτηκε και την οργάνωση ενός μεγάλου γραφείου. Την γνώση αυτή ανέπτυξε και μεταλαμπάδευσε στην συνέχεια με τις πολλαπλές συνεργασίες σε άλλους νεότερους. 

Στενοί φίλοι από τα φοιτητικά τους χρόνια 

Αναφέρθηκε στην έκθεσή του στο Μουσείο Μπενάκη το 2007, όπου εκτός από τα έργα και τις μακέτες προβλήθηκαν και οι βασικές αρχές της αρχιτεκτονικής του σε μια σειρά συνεχόμενων πανό, όπου θεωρητικές θέσεις, εμπειρίες από ταξίδια και ανθρώπους και μέσα έκφρασης παρατάσσονταν συνθετικά. 

Παρουσίασε βιβλία του και πρόβαλε τα εξώφυλλά του 

Μίλησε για την ζωγραφική του και την αγάπη του για την φωτογραφία, αλλά και τις αμέτρητες ταξιδιωτικές περιπέτειες, ατομικές αλλά και οργανωμένες με φίλους και συνεργάτες. 

Στην Μπιενάλε Βενετίας 2008, φωτο Ανδρέας Γιακουμακάτος

Αλλά και τις προσωπικές τους στιγμές στο περίφημο φιλόξενο σπίτι στην Τράπεζα Αιγιαλείας 

Κυριάκος Κυριακίδης 

Ακολούθησε ο αρχιτέκτων Κυριάκος Κυριακίδης, που αναφέρθηκε στην προσωπική τους σχέση και την κοινή πορεία στην δουλειά. Μια φιλία από το Πολυτεχνείο από το 1958 που κρατάει ακόμα. Χαρακτηρίζει τον Αλέξανδρο εσωστρεφή, ολιγόλογο και εξαιρετικά ευγενή καθώς και ικανό να διαχειριστεί τις συνεργασίες του με ειδικούς με ικανότητα να μοιράζει την δουλειά. 

Παρουσίασε κάποια έργα από το 1974 που δούλεψαν μαζί, κυρίως νοσοκομεία και ξενοδοχεία και σχολίασε με λεπτομέρειες ενδιαφέρουσες πτυχές και περιστατικά από την συνεργασία τους και την σχέση τους με τους πελάτες.

Σταύρος Γυφτόπουλος 

Ο Σταύρος Γυφτόπουλος μας γυρίζει στο 1998 και περιγράφει την συγκινητική σκηνή που στην αίθουσα μικρών συσκέψεων του Γραφείου στο Πολύδροσο, κτυπάει το τηλέφωνο και από την Πορτογαλία τους ανακοινώνουν ότι κέρδισαν το πρώτο βραβείο στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος στην Fatima. Ένα έργο εξαιρετικής σπουδαιότητας και διεθνούς ακτινοβολίας που δούλευαν ενάμιση χρόνο. 

Ένα έργο που εκτός από τεχνικές και καλλιτεχνικές ιδιαιτερότητες έπρεπε πρωτίστως να ικανοποιεί την εσωτερική διεργασία κάλυψης θεολογικών και λειτουργικών ζητημάτων. Η εκκλησία εκτός από ένα σύγχρονο αρχιτεκτόνημα, έπρεπε να φιλοξενεί το πνεύμα και να δημιουργεί την ατμόσφαιρα που θα έκανε τους χρήστες να νοιώσουν την υπέρβαση από την κοσμική πραγματικότητα στην ουράνια πνευματικότητα. 

Μια περίοδος δέκα ετών που ο Γυφτόπουλος έζησε με τον Τομπάζη μοναδικές εμπειρίες με πάνω από 80 ταξίδια, για τέσσερεις έως πέντε ημέρες και παράλληλα επισκέψεις σε μουσεία, εκθέσεις τέχνης και καλό φαγητό. 

ο Σταυρός Robert Schad ύψους 33 μέτρων

Μίλησε γιε την επιλογή των σημαντικών συνεργατών του από τον Τομπάζη και τα κριτήρια επιλογής τους. Για τους διαγωνισμούς για την επιλογή καλλιτεχνών που έργα τους εντάχθηκαν στο όπως το αέρινο έργο της Μαρίας Λοϊζίδου, ο Σταυρός Robert Schad ύψους 33 μέτρων, τοπόσημο στην περιοχή και οι πόρτες από χαλκό  με σχέδια του καλλιτέχνη P. Calapez 

Fatima: Το έργο της Μαρίας Λοϊζίδου 

Fatima: πόρτες από χαλκό του καλλιτέχνη P. Calapez 

Ο Τομπάζης επέλεξε επίσης τον καλύτερο αρχιτέκτονα και φωτογράφο στην Πορτογαλία τον Fernando Guerra για να καταγράψει την νέα εκκλησία αλλά και τα στάδια προετοιμασίας. 

Alvaro Siza, Αλέξανδρος Τομπάζης 

Το πάντρεμα της αρχιτεκτονικής με την τέχνη επικυρώθηκε με την συμβολή του Alvaro Siza που πραγματοποίησε την τεράστια τοιχογραφία φιλοτεχνώντας μια εκπληκτική σειρά σκίτσων πάνω σε παραδοσιακά πλακάκια, στον 150 μέτρων διάδρομο των παρεκκλησίων. 

Αναφέρθηκε τέλος  στις αδιάκοπες εικαστικές και φωτογραφικές καταγραφές του Τομπάζη. 

Δήμητρα Μπελεγράτη, αρχιτέκτων 

Η Δήμητρα Μπελεγράτη, συνεργάτης του Γραφείου Τομπάζη τα τελευταία 25 χρόνια, δημιούργησε με τον άμεσο λόγο της ένα διαφορετικό ευχάριστο κλίμα αποκαλύπτοντας πτυχές από την καθημερινή ζωή στο γραφείο. Από τα πολύ πρωινά τηλεφωνήματα του Αλέξανδρου, την πρώτη τους γνωριμία, το φοβερό «οκτάωρο» που έπρεπε τότε να εξεταστούν για την πρόσληψη, μέτρο που έχει αποσυρθεί, αλλά και να εξακολουθεί να θεωρείται χρήσιμο. Μίλησε για το ρητό του Κομφούκιου που χρησιμοποιούσε ο Τομπάζης: «Διάλεξε μια απασχόληση που να σου αρέσεις και δεν θα έχεις να δουλέψεις ούτε μια ώρα την υπόλοιπη ζωή σου» και τόνισε ότι ερχόταν πρώτος στο γραφείο και έφευγε τελευταίος. Επέβλεπε όλα τα θέματα σε συνεργασία με τους υπεύθυνους της κάθε ομάδας ακόμη και στα ταξίδια του επικοινωνούσε συνεχώς με όλους μέσω σκίτσων με φαξ και email. 

Αναφέρθηκε στα χαρακτηριστικά του, την δομή του γραφείου, και περιστατικά από την προσωπική συνεργασία τους. 

Μίλησε για την συμμετοχή του γραφείου σε περίπου διακόσιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, με τετρακόσιες χιλιάδες ώρες εργασίας. 

Αναφέρθηκε και αυτή στην ημέρα που ανακοινώθηκε ότι πήραν το πρώτο βραβείο στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την εκκλησία του Αγίου Πνεύματος στην Fatima και είδε τον Τομπάζη να κλαίει από χαρά. Στην σχέση του με τους νέους μέσω των διαλέξεων που έκανε καθώς και την επαφή του με παιδιά του δημοτικού σχολείου που ερχόντουσαν στο γραφείο για να συζητήσουν για το περιβάλλον και την αρχιτεκτονική. Την αγάπη του στην ζωγραφική, στην μουσική, στο χορό, στο καφέ καπουτσίνο, στις σοκολάτες που έκρυβε στο γραφείο του και στις γάτες και όχι μόνο. 

Η Δήμητρα Μπελεγράτη, έκλεισε την ομιλία της με αναφορά στο πάρτι του γραφείου που χόρευαν μαζί με τον Τομπάζη μέχρι το πρωί που ήρθε η Αστυνομία, μαζί με πολλές ακόμη προσωπικές αναφορές μέσα από την εικοσιπενταετή διαδρομή της στο γραφείο. 

Αγνή Κατζουράκη 

Η Αγνή Κατζουράκη έκανε ειδική αναφορά στον "φίλο ζωγράφο Αλέξανδρο Τομπάζη". Γνωρίστηκαν την δεκαετία του 70 και γρήγορα διάκρινε μέσα από τα πολλά έργα στο σπίτι του την αγάπη του για την Τέχνη. 

Τόκυο, Μουσείο Le Corbusier, φωτο Ανδρεας Γιακουμακάτος

Στα ταξίδια που έκαναν μαζί, νωρίς το πρωί, την ώρα που οι περισσότεροι κοιμούνται ο Τομπάζης ξεκλέβει χρόνο και ζωγραφίζει με καταπληκτική ταχύτητα και ιδανική ευχέρεια εκ του φυσικού. Είναι ένα καλλιτέχνης μια άλλης εποχής όπου ζωγράφιζαν εκ του φυσικού τοπία και αστικές όψεις. 

Συνεργάστηκαν πολλές φορές και μας διαβεβαιώνει: ότι ο ζωγράφος μας έχει ένα χαρακτήρα γενναιόδωρο, ευαίσθητο, σεμνό με μια λεπτή ρομαντική διάσταση που τον οδηγεί ως το σημείο να ταξιδέψει στην Aix–en-Provence για να δει από τη ίδια θέση και να σχεδιάσει το βουνό Mont Victoire που απέδωσε ο Σεζάν. 

Αλέξανδρος Τομπάζης, στην Aix–en-Provence για να δει από τη ίδια θέση και να σχεδιάσει το βουνό Mont Victoire που απέδωσε ο Σεζάν. 
(φωτο Αλεξάνδρα Καλογερά)

Paul Cézanne, The Plain with Mont Sainte Victoire, View from Valcros, oil on canvas, Pushkin Museum

[...]Ήθελε από μικρός να γίνει ζωγράφος. Αντιλαμβάνεται την ζωγραφική ως μια άλλη δημιουργική πράξη ελεύθερη, ανεξάρτητη που υπακούει σε μια εσωτερική ανάγκη, ξεχωριστή από την εργασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού με τους αυστηρούς κανόνες και την ομαδική διαδικασία.[…] 

Μίλησε για τις εκθέσεις του και σχολίασε ότι με την ζωγραφική του αποδίδει με γραμμική σχεδίαση αντικείμενα της καθημερινής ζωής, εσωτερικά, τοπία, οικισμούς, λιμάνια με βάρκες. Ζωγραφίζει αφαιρετικά περιγράμματα γεωμετρικές σχηματοποιήσεις και αναδεικνύει την μορφή, τον όγκο και την γεωμετρική σχέση τους. Το χρώμα δεν τον δεσμεύει με τα περιγράμματα. 

Αναφέρθηκε στην στροφή με τα μεγάλα έργα που παρουσίασε το 2010 στην γκαλερί Ζουμπουλάκη, όπου απλώνει καθαρό χρώμα, λωρίδες, κηλίδες τετράγωνα, συνθέσεις αφηρημένες με μαύρο, μπλε, πράσινο, κόκκινο χρώμα. Συνθέσεις που εξωτερικεύουν ένα ψυχικό φορτίο. 

Πρόκειται είπε για την αποκάλυψη του κρυμμένου  μυστικού  του σεμνού εκ χαρακτήρος φίλου:

Το πραγματικό πάθος του Αλέξανδρου για την ζωγραφική, μια αγάπη που τον κατέχει πριν ακόμα αγαπήσει την αρχιτεκτονική. 

Δέσποινα Τομπάζη 

Η Δέσποινα Τομπάζη ξεκίνησε την ομιλία της με ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στον Δημήτρη Φιλιππίδη για την αρχική ιδέα της υλοποίησης αυτής της εκδήλωσης, στις αδελφές Ραγιά και τους ομιλητές που μίλησαν με αγάπη. Ακόμη ευχαρίστησε όλους τους συνεργάτες και πελάτες συνεργάτες και τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το εδωσε  σε όλη την ομάδα του γραφείου,  που ήταν παρούσα και τόνισε ότι χωρίς την υποστήριξή τους αυτή την πολύ δύσκολη δεκαετία, το γραφείο Τομπάζη  δεν θα υπήρχε σήμερα. 

Μετά τις ομιλίες ο Αλέξανδρος και η Αλεξάνδρα δέχθηκαν τους χαιρετισμούς των παρισταμένων σε μια ατμόσφαιρα εγκαρδιότητας και αγάπης. 

Η βραδιά έκλεισε ευχάριστα με κρασί, μεζέδες, συζητήσεις και συγκινήσεις και από ότι έμαθα προς το τέλος κάποιοι χόρεψαν υπό τους ήχους επιλεγμένης μουσικής. 

Για μένα ο Αλέξανδρος Τομπάζης, που με τίμησε για ένα μεγάλο διάστημα ζητώντας την συνεργασία με το γραφείο μου, ανήκει στους ελάχιστους ανθρώπους που τιμώ και θεωρώ δασκάλους μου. 

Είναι ένας ευπατρίδης και ανήκει στους λίγους που σε αυτόν τον τόπο χαρακτηρίζονται από ένα ήθος, μια αξιοπρέπεια και αναζητούν και αγωνίζονται για την αναβάθμιση αυτού του τόπου, του πολιτισμού του  και της αρχιτεκτονικής μέσα από την ομαδική εργασία. 

Μου συμπεριφέρθηκε με μία ειλικρινή και σπάνια ευγένεια και γενναιοδωρία και με μια εμπιστοσύνη που σε οδηγεί στο να προσπαθήσεις για το καλύτερο και να μην την προδώσεις. 

Από αυτή την θέση τον ευχαριστώ από καρδιάς. 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση