«ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΝ ΑΝΑΜΟΝΗ|
PUBLIC SPACE PENDING»
των Πρόδρομου Νικηφορίδη και Bernard Cuomo
παρουσίαση βιβλίου στην Αθήνα
με ηχηρές απουσίες
Την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2018 στις 20:30 σπεύσαμε στον Ιανό για την παρουσίαση του νέου βιβλίο των Πρόδρομου Νικηφορίδη και Bernard Cuomo με τίτλο «Δημόσιος χώρος εν αναμονή | Public space pending», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις IANOS.
Είχα την πεποίθηση ότι η πρωτεύουσα θα τιμούσε την συμπρωτεύουσα και ειδικά τους δύο αυτούς σημαντικούς αρχιτέκτονες που ίσως είναι οι μοναδικοί με μια τόσο επιτυχημένη πορεία στην αρχιτεκτονική του δημόσιου χώρου και με κορυφαίο έργο την Νέα παραλία της Θεσσαλονίκης. Ένα πετυχημένο αξιοζήλευτο έργο μεγάλης πνοής και μεγάλης κλίμακας με 14 βραβεία και διακρίσεις, που όμοιό του δεν έχουμε άλλο στην Ελλάδα.
Από αριστερά: Δημήτρης Ρηγόπουλος, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Πρόδρομος Νικηφορίδης, Κωνσταντίνος Μωραΐτης και Bernard Cuomo.
Διαψεύστηκα οικτρά και φυσικά αισθάνθηκα άσχημα διαπιστώνοντας την πολύ μικρή προσέλευση κοινού με ηχηρή απουσία συναδέλφων αρχιτεκτόνων! Είδα εικαστικούς όπως την Μιχάλη και την Αγνή Κατζουράκη και την Νέλα Γκόλαντα αλλά μάταια περίμενα η αίθουσα να γεμίσει τουλάχιστον με τους γνωστούς επίμονους συναδέλφους αρχιτέκτονες, που συνήθως παρακολουθούν τις εκδηλώσεις για την Αρχιτεκτονική.
Δύο ταλαντούχοι και επίμονοι αρχιτέκτονες εδώ και πολλά χρόνια ταξιδεύουν, με αφορμή τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, διαβάζουν τις πόλεις, ερμηνεύουν τις πόλεις και προτείνουν. Η κάθε μια με τις ιδιαιτερότητες της: Θεσσαλονίκη κυρίαρχη, Καβάλα, Κοζάνη, Νεάπολη Μονεμβασιάς, Αθήνα, Χανιά, Ρόδος και το μεγάλο άλμα στην Ταγγέρη, στην είσοδο της Μεσογείου απέναντι από το Γιβραλτάρ. Ο δημόσιος χώρος για αυτούς είναι ένα διαρκές ταξίδι, ταξίδι ανοιχτό στις προκλήσεις, εκεί που το ανοίκειο αντιστέκεται στο οικείο, ταξίδι στο δέρμα της πόλης, εκεί που η πόλη αναπνέει και οι κάτοικοι της συναντιούνται και επικοινωνούν.
Σκίτσο Ηλία Κωνσταντόπουλου, από από την βραδυά της παρουσίασης
Για το βιβλίο μίλησαν οι: Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, ο Δημήτρης Ρηγόπουλος και φυσικά ο Πρόδρομος Νικηφορίδης και ο Bernard Cuomo.
Οι πολύ ενδιαφέρουσες ομιλίες και βέβαια το βιβλίο αποκαλύπτουν μια άγνωστη στους περισσότερους από εμάς διαδρομή, με ένα σύνολο από 27 έργα, συνοπτικά παρουσιασμένα, που όλα μαζί συγκροτούν μια ισχυρή άποψη που σχετίζεται με την απλότητα και κυρίως «με ένα επίμονο μα ήρεμο πάθος στην αρχιτεκτονική τους, που επαναφέρει την φύση στην πόλη και το όραμα ενός ενιαίου, αρμονικού συνόλου» όπως σχολιάζει ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος.
Στην συνέχεια παραθέτω κείμενο από την ομιλία του Ηλία Κωνσταντόπουλου, όπως ο ίδιος προετοίμασε ειδικά για αυτή την δημοσίευση. Ένα κείμενο που επικεντρώνεται κυρίως στον σχολιασμό των έργων και της πορείας των δυο αρχιτεκτόνων που θεώρησα πιο κατάλληλο για την ενημέρωση των αναγνωστών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η τιμή του βιβλίου ήταν 9 μόνο ευρώ και αποτελεί μια γενναιόδωρη χειρονομία του Νίκου Καραντζά, που από τον Σεπτέμβριο του 1984 δημιούργησε την Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS στη Θεσσαλονίκη.
ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΝ ΑΝΑΜΟΝΗ
Εν αναμονή τίνος;
του Ηλία Κωνσταντόπουλου
Το βιβλίο περιέχει μελέτες για δημόσιους χώρους των Πρόδρομου Νικηφορίδη και Bernard Cuomo, πολλές από τις οποίες έχουν διακριθεί με βραβεύσεις σε διαγωνισμούς, λίγες από τις οποίες είναι υλοποιημένες ενώ πολλές δεν έχουν πραγματοποιηθεί.
Ανάπλαση μητροπολιτικού πάρκου Παύλου Μελά, 2017
Εν αναμονή συνεπώς σημαίνει την ελπίδα υλοποίησης κάποιων από αυτές και ιδιαίτερα των τελευταίων, όπως την πρόσφατη μελέτη για το Μητροπολιτικό Πάρκο Π.Μελά, ένα έργο μεγάλης κλίμακας και πνοής.
Europan 2, Ανάπλαση
περιοχής Μενεμένης, 1991
Εν αναμονή λοιπόν, οι Νικηφορίδης-Cuomo παρουσιάζουν 27 μελέτες, από την πρώτη τους διάκριση για την ανάπλαση στη Μενεμένη (Europan 1991), μέχρι την Νέα Παραλία στη Θεσσαλονίκη (πρώτο βραβείο διαγωνισμού 2001), που ολοκληρώθηκε το 2013.
Ανάπλαση Νέας Παραλίας, 2011
φωτογραφία: Πρόδρομος Νικηφορίδης
Το σπουδαίο αυτό έργο που έχει αλλάξει το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης, το έχουν αγαπήσει οι κάτοικοι και επισκέπτες της πόλης και έχει ήδη πίσω του μερικά χρόνια ζωής, αποτελώντας ένα πρότυπο παράδειγμα υλοποιημένου δημόσιου χώρου στην Ελλάδα.
Οι προτάσεις φωτίζουν το ζήτημα του σχεδιασμού του δημόσιου χώρου από πολλαπλές οπτικές, περιβαλλοντικές, λειτουργικές και αισθητικές. Το βιβλίο οργανώνεται σε δύο ενότητες, η πρώτη με 14 έργα για την Θεσσαλονίκη, η δεύτερη με 13 έργα στην Ελλάδα και στο Μαρόκο.
Ανάπλαση Νέας Παραλίας, 2011
φωτογραφία: Αγγελική Σάπικα
Εκτός από τη Νέα Παραλία και το Πάρκο Μελά, στην ενότητα της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζονται αναπλάσεις πλατειών (Ελευθερίας, Hebrard, Γάτσου), οδικών αξόνων (Αριστοτέλους, Αγίας Σοφίας και του Δυτικού τόξου), αστικών νησίδων (Ανατολικά Τείχη, Δήμος Π.Μελά), του κοιμητηρίου της Ευαγγελιστρίας και της ΔΕΘ.
Ανάπλαση της πλατείας Ελευθερίας, 2013
Σχεδιασμός της πλατείας Ernest Hebrard, 2012
Ανάπλαση πλατείας Γάτσου στη Νεάπολη, 2003
φωτογραφία: Bernard Cuomo
Ανάπλαση περιβάλλοντος χώρου στα ανατολικά τείχη,
οδός Στουρνάρα, 2012
Αξιοποίηση οικοδομικού τετραγώνου στο δήμο Παύλου Μελά, 2010
Ανάπλαση της περιοχής των κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας, 2017
Ανάπλαση του Μητροπολιτικού πέρκου και εκθεσιακού κέντρου στην περιοχή της Διεθνούς Έκθεσης
Στην ενότητα με τα εκτός Θεσσαλονίκης έργα, παρουσιάζονται επίσης αναπλάσεις πλατειών (Χαρίτου στη Ρόδο, Θεάτρου και Συντάγματος στην Αθήνα, Καπνεργάτη στην Καβάλα, κεντρική πλατεία Κοζάνης, πλατεία Πελάγους στην Ταγγέρη),
Ανάπλαση της πλατείας Θεάτρου στην Αθήνα, 2010
Ανάπλαση της πλατείας Συντάγματος στην Αθήνα, 1998
Ανάπλαση της πλατείας Καπνεργάτη στην Καβάλα, 2008
Ανάπλαση της κεντρικής πλατείας στην Κοζάνη, 2010
Πλατεία Πελάγους στην Ταγγέρη στο Μαρόκο, 2012
...παραθαλάσσιων περιοχών (Παλιούρι Χαλκιδικής, Κουμ-Καπί Χανιά, Νεάπολη Μονεμβασιάς, Φάληρο Καβάλας), οδικών αξόνων στην Αθήνα (οδός Μεταξά στη Γλυφάδα, Πανεπιστημίου-Rethink Αθήνας), και την μεγάλης εκτάσεως ανάπλαση του Μητροπολιτικού πάρκου του Ελληνικού.
Περιβαλλοντική αναβάθμιση περιοχής στο Παλιούρι Χαλκιδικής, 2012
Ανάπλαση της λιμενικής ζώνης Κουμ Καπί στα Χανιά, 2013
Ανάπλαση της παράκτιας ζώνης στη Νεάπολη Μονεμβασιάς, 2014
Ανάπλαση της παραθαλάσσιας περιοχής Φαλήρου στην Καβάλα, 2008
Ανάπλαση και βιοκλιματική αναβάθμιση της οδού Μεταξά στη Γλυφάδα, Αθήνα,
2011
Re-think Athens, Ξανασκέψου
την Αθήνα, 2012
Ανάπλαση της περιοχής του Ελληνικού στην Αθήνα, 2004
Οι προτάσεις αυτές αποτελούν μία περιήγηση σε οικεία τοπία, ένα ταξίδι σε άγνωστους τόπους μακρινούς, φανερώνοντας την δύναμη της αρχιτεκτονικής να διαμορφώνει καλύτερες συνθήκες κατοίκησης, θεραπεύοντας τις ταλαιπωρημένες από την αδιαφορία, προχειρότητα και κερδοσκοπία περιοχές, στις πόλεις που ζούμε.
Ανασυνθέτοντας το παλίμψηστο της πόλης
Τις δύο ενότητες του βιβλίου - Θεσσαλονίκη και Άλλες Πόλεις – διατρέχουν δύο θεματικές που αφορούν την Ενοποίηση των Θραυσμάτων της πόλης και την Κατοίκηση του Δέρματος της πόλης.
Ανασχεδιασμός του μνημειακού άξονα της οδού Αριστοτέλους, 1996
Γράφουν χαρακτηριστικά για τον ανασχεδιασμό του Μνημειακού Άξονα της Αριστοτέλους: ‘είχαμε την ευκαιρία να έρθουμε για πρώτη φορά σε επαφή με το θέμα των επάλληλων πόλεων. Ιστορικές πόλεις που θέτουν εμπόδια η μία στην άλλη, που συγκρούονται ή και αλληλοαγνοούνται καθώς διεκδικούν τον παρόντα φυσικό χώρο. Με αυτή την πρόταση προσπαθήσαμε να αποκαταστήσουμε την ισορροπία ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν. Αναζητήσαμε την ενιαία πόλη, μια πόλη που συντίθεται από τα ξεχωριστά και ανολοκλήρωτα κομμάτια της.’
Θέτουν έτσι ευθύς ένα ζήτημα αρχιτεκτονικής σύνθεσης, της ενότητας στην διαφορά. Πως αποκτά ταυτότητα ένα τόσο πολύπλοκο και θραυσματικό collage όπως η πόλη, ένα αστικό mélange μνήμης και καινοτομίας, ένα bricolage ετερόκλητων στοιχείων;
Έχοντας συχνά να αντιμετωπίσουν ‘θύλακες ασυνέχειας’, περιοχές που αποτελούν ‘ρήγματα’ του αστικού ιστού καθώς η πόλη εξελίσσεται, αδιαμόρφωτες εκτάσεις και τόπους όπου συγκεκριμένες χρήσεις εγκαταλείφθηκαν, οι αρχιτέκτονες διευκρινίζουν ότι δεν αναζητούν ‘την εξομοίωση αλλά την επανένταξη τους.’
Η αναγνώριση του ημιτελούς και του αποσπασματικού, αποτελεί το πρώτο βήμα για την κατανόηση των συνθηκών που επιτρέπουν την έλλογη παρέμβαση στο χώρο. Η κλασική προδιάθεση για την ενότητα του όλου με τα μέρη, εμπλουτίζεται από την συμπερίληψη του διαφορετικού, τα αλληλοσυγκρουόμενα στρώματα της ιστορίας, σε αυτό το παλίμψηστο που είναι η αρχιτεκτονική της πόλης, που είναι η ίδια ζωή. Αυτή την αντίληψη, της ενότητας στη διαφορά, ενστερνίζονται οι αρχιτέκτονες, συνθέτοντας σε νέα σύνολα τις ιδιομορφίες τόπων και προγραμμάτων, για να τους προσδώσουν νόημα.
Κατοικώντας το δέρμα της πόλης
Την ιστορικότητα της πόλης που ανασυνθέτουν σε μία νέα οντότητα, συνοδεύει η επίγνωση ότι για να είναι ζωντανή η πόλη, πρέπει να κατοικηθεί το σώμα της. Στην γραμμικότητα της Νέας Παραλίας, στον αστικό νευρώνα της Πανεπιστημίου, στην ανάπλαση της οδού Αγίας Σοφίας,
Ανάπλαση της οδού Αγίας Σοφίας, 2012
επιδιώκουν ‘την επεξεργασία του δέρματος της πόλης, του δέρματος που κατοικούμε, με προτάσεις για ένα δημόσιο χώρο που αναπτύσσεται στην πόλη ως ενιαίος ζωντανός ιστός που επεκτείνεται και «μεγαλώνει» αντί να συρρικνώνεται. Ενός ζωντανού οργανισμού οικείου, κατοικήσιμου, ικανού ‘να «περιέχει» συμβάντα και να περιβάλλει τόσο τις συλλογικές όσο και τις ατομικές δραστηριότητες.’
Η Οικειοποίηση και η Κατοίκηση του δημόσιου χώρου είναι το κυριότερο ζητούμενο, που συναντάμε ξανά και ξανά στο βιβλίο. Βρισκόμαστε σε αναμονή τίνος; Της κατοίκησης του δημόσιου - ή μήπως ηχεί αντιφατικά;
Η οικειοποίηση αναφέρεται στο οικείο και στον οίκο, σε αυτό που είναι ιδιωτικό, στη ‘δική μου’ κατοικία. Ο δημόσιος χώρος όμως, πως είναι ‘δικός μας’; Πως γίνεται οικείος, όταν πρόκειται για μία περιοχή που μοιράζομαι με άλλους, όχι μόνον με ‘οικείους’, αλλά και με ‘ξένους’; Πως μπορείς να νοιώθεις οικεία στο ανοίκειο – να είσαι, από επιλογή, ταυτόχρονα μαζί και χώρια; Στα κείμενα τους εξηγούν πως η οικειοποίηση από τους πολίτες γίνεται δυνατή όταν ‘ο δημόσιος χώρος προσφέρει στοιχεία και ατμόσφαιρες που παραπέμπουν στην οικεία αίσθηση και κλίμακα του ιδιωτικού χώρου.’ Είναι η επικράτεια του ανοίκειου που οι αρχιτέκτονες αναλαμβάνουν να μετασχηματίσουν σε κοινό τόπο, σε ένα ‘common ground’.
Τοπιακή Ρευστότητα: ανάμεσα στο φυσικό και το αστικό τοπίο
Συνοψίζοντας, οι Νικηφορίδης-Cuomo υπογραμμίζουν ότι στον σχεδιασμό δημόσιων χώρων ‘η λειτουργική και αισθητική αναβάθμιση ήταν η σημαντική επιδίωξη για την εξασφάλιση ενός συνεκτικού τρόπου κατοίκησης μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο και ρευστό τοπίο της νέας αστικότητας’. Υπάρχει ένα επίμονο μα ήρεμο πάθος στην αρχιτεκτονική τους, που επαναφέρει την φύση στην πόλη και το όραμα ενός ενιαίου, αρμονικού συνόλου.
Ανάπλαση της πλατείας Χαρίτου στη Ρόδο, 2016
(αρχιτεκτονική, που επαναφέρει την φύση στην πόλη)
Οι βασικές αρχές σχεδιασμού που ακολουθούν συνίστανται στην ελαχιστοποίηση σε όγκο και έκταση των νέων κτιριακών εγκαταστάσεων στις απολύτως απαραίτητες, περιορισμό της όχλησης αυτοκινήτων, ενίσχυση της δυνατότητας πρόσβασης των πεζών και δημιουργία διαδρομών, περιπάτων και περιοχών στάσης και ανάπαυσης μέσα σε εκτεταμένες φυτεύσεις.
Ακόμα και η χρήση του πρασίνου δεν είναι απλά εξωραϊστική αλλά στρατηγική, όπως στην αξιοποίηση του Δυτικού Τόξου, όπου τα ‘πράσινα κενά’ στις ρωγμές του αστικού ιστού αντιμετωπίζονται ‘όχι ως υπόλοιπα, αλλά ως εργαλεία άρθρωσης και επανασύνταξης του δομημένου χώρου γύρω τους.’ Η επανάκτηση των δημόσιων χώρων πραγματοποιείται με σαφείς γεωμετρικές χειρονομίες, με στόχο την αισθαντική ποιότητα των χώρων σε πλατείες των Αισθήσεων και σε Υδάτινες πλατείες, που συλλαμβάνουν την εναλλαγή των εποχών.
Φεστιβάλ Κινηματογράφου, 2008
φωτογραφία: Vassilis Ververidis
Έτσι, μπολιάζοντας την πόλη με φυσικά στοιχεία, αφενός απαλύνουν το σκληρό αστικό τοπίο και αφετέρου, μεταφέροντας στο ύπαιθρο αστικά στοιχεία, εμπλουτίζουν το φυσικό τοπίο. Η συνύπαρξη φυσικού και αστικού με νέες χρήσεις, διαφοροποιείται λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, με περιβόλια και ανοιχτές αγορές, με πάρκα και κήπους, και με την αξιοποίηση υποβαθμισμένων και εγκαταλελειμμένων περιοχών. Σε όλες τις περιπτώσεις της αντάμωσης του φυσικού με το τεχνητό, κυριαρχεί η τοπιακή ρευστότητα, σχεδιασμένη μα αφανής.
Σχεδόν τίποτα
Η συνύπαρξη φυσικού και αστικού τοπίου, είναι διάχυτη στις ατμοσφαιρικές σελίδες του βιβλίου, που αποπνέουν μία αίσθηση ρομαντική και ρεαλιστική ταυτόχρονα. Η αναζήτηση της ατμοσφαιρικότητας, χαμένη για δεκαετίες μέσα στην μονοδιάστατη έμφαση λειτουργικότητας του μοντερνισμού και την εξίσου απλουστευτική έμφαση ιστορικότητας του μεταμοντερνισμού, επανέρχεται σήμερα ως μία άμεση σωματική σχέση με το περιβάλλον και τις αισθήσεις. Σημάδι των καιρών, που περιγράφεται σε κείμενα όπως οι Ατμόσφαιρες του Zumthor, η Φυσική Ιστορία των Herzog & de Meuron, η Αρχιτεκτονική των 7 Αισθήσεων του Pallasmaa κ.α.
Eric Satie
Brian Eno
Πολύ νωρίτερα από την αρχιτεκτονική, η ατμοσφαιρικότητα του περιβάλλοντος απασχολεί μουσικούς, από τον Eric Satie (musique d’ameublement) μέχρι τον Brian Eno, που περιγράφει την ambient music ως μουσική που προκαλεί ‘ηρεμία και χώρο για περίσκεψη, για στοχασμό’, ενσωματώνοντας ‘πολλά διαφορετικά επίπεδα προσοχής χωρίς να επιβάλλει ένα συγκεκριμένο ... έτσι ώστε να είναι εξίσου εύκολο να περάσει απαρατήρητη όσο και να είναι ενδιαφέρουσα.’
Δημιουργία ‘εν αναμονή’ του ακροατή, αλλά και του αναγνώστη, και του περιπατητή. Εν αναμονή, έως ότου λάβει χώρα κάποιο συμβάν, έως ότου ‘κατοικηθεί’, μετά από ένα ‘time lapse’, ένα κενό του χρόνου, βρίσκοντας κάποια ίχνη, μία υποδομή, στο κενό του χώρου.
φωτογραφία Bernard Cuomo
Έτσι η μουσική συναντά την αρχιτεκτονική που κυριαρχεί χωρίς να φαίνεται, μία αρχιτεκτονική του ‘σχεδόν τίποτα’, του ‘beinahe nichts’ του Mies.
φωτογραφία: Νίκος Αραμπατζής
Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση
![ΒΑΣΙΛΗ ΚΟΛΩΝΑ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ:ΣΜΥΡΝΗ [1870-1922]_ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ_Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ](https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgHgSSCXK9h4urfqGseAj3V05vapqxF80NIYQ_kIqsPNA79EkmvrAH9Gbb358ijSm8dmYc8746RreA8gIMTTgsk99NAJbhBcO3I5NWaAouGxgL4fyyXN45BNFXLWUEipn4Y8Pj8ns0vTVhdfqwd9pFmcPcX7yeop1H37VpB_PHdD5sQkMzNNpH0HPFvjwI=s220)
No comments :
Post a Comment