ΚΟΥΚΗΣ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΚΟΚΚΙΝΟΣ»

(στα αρβανίτικα)

Γιάννης Κούκης, Κατοικία στον Μύτικα Ι. Εύβοια, 1983

από την εξαιρετική μονογραφία: 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΚΗΣ: ΕΡΓΑ ΜΕΛΕΤΕΣ

σε επιμέλεια του Παναγιώτη Τσακόπουλου

Εν αναμονή της βράβευσης του Αριστείδη Αντονά στην Καρλσρούη, ένας άλλος σεμνός αρχιτέκτονας που σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Καρλσρούη πριν 50 ακριβώς χρόνια, προβάλλεται σήμερα εδώ. 

Ένας όχι ιδιαίτερα προβεβλημένος αρχιτέκτονας που δίδαξε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ (1975-2008) και έχει στο ενεργητικό του ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό έργο, συνεργαζόμενος με τον φίλο και νεότερο συμφοιτητή του Άγγελο Αλτσιτζόγλου (1945-2005).

Γιάννης Κούκης

Πρόκειται για τον αρχιτέκτονα Γιάννη Κούκη, ομότιμο σήμερα καθηγητή στο ΕΜΠ, που το 2013  ο Πάνος Τσακόπουλος ξεχώρισε και πρόβαλε στην έκδοσή του με τίτλο «Αναγνώσεις  της Ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής» όπου παρουσίασε  το έργο του συνοπτικά με ένα τεκμηριωμένο κείμενο υπό τον τίτλο «συντακτικοί κώδικες» (σελ. 453). 

Πάνος Τσακόπουλος

Πάνος Τσακόπουλος,

 «Αναγνώσεις  της Ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής», 2013

Ο Παναγιώτης Τσακόπουλος επανέρχεται σήμερα και επιμελείται μια καλοσχεδιασμένη από την Ιωάννα Κωστίκα νέα δίγλωσση έκδοση, μια μονογραφία με το έργο του Γιάννη Κούκη (εκδόσεις Ποταμός) αναλυτικά παρουσιασμένο με μεγάλες φωτογραφίες σχέδια και σκίτσα και με ένα δικό του εισαγωγικό κείμενο με τίτλο «Η αρχιτεκτονική ως εργαλείο και σύμβολο». 

O Τσακόπουλος στο εισαγωγικό κείμενό του εντοπίζει στο υλοποιημένο έργο του Γιάννη Κούκη τρεις ισχυρές συνιστώσες: 

της γεωμετρικής επεξεργασίας, της υλικότητας και της σχέσης με το τοπίο και επισημαίνει ότι στα έργα του η υλικότητα του κτίσματος συναρτάται με την υλικότητα του περιβάλλοντος φυσικού στοιχείου. 

Μετά το εισαγωγικό σημείωμα του Πάνου Τσακόπουλου και το κείμενο του Ηλία Κωνσταντόπουλου με τίτλο “Στερεές Ανατροπές” ακολουθούν οι πολλάπλές αναγνώσεις για το αρχιτεκτονικό έργο του Γιάννη Κούκη, που επιχειρούν έξι διακεκριμένοι συγραφείς. 

Πρόκειται για τα ακόλουθα έξι δοκίμια με τίτλους:

• «Η σύσταση της νεωτερικότητας: Η λογική της αφαίρεσης και το αίτημα της πολιτισμικής επιστροφής»

του Κωνσταντίνου Μωραΐτη 

• Ο λόγος του αρχιτέκτονα. Σκέψεις με αφορμή τα κείμενα του Γιάννη Κούκη 

Του Αναστάσιου Μ. Κωτσιόπουλου 

• Τύπος και τόπος στην Αρχιτεκτονική του Γιάννη Κούκη 

Του Νικόλαου-Ίωνα Τερζόγλου

• Η νεωτερικότητα εκτός ασφάλτου. Τρεις κατοικίες στην Σαμαρίνα 

Του Πάνου Μαντζιάρα

• Προσωπικό Ιδίωμα ή Ιδιάζουσα Προσωπική Πορεία;  Ένα σχόλιο για το έργο του αρχιτέκτονα Γιάννη Κούκη 

Του Νίκου Μαγουλιώτη

Αφήνω τελευταίο το κείμενο του Τάσου Μπίρη με τίτλο:

• Το ξετύλιγμα μιας προσωπικότητας: Γιάννης Κούκης

Χωρίς να υποτιμώ τα προηγούμενα δοκίμια, που επικεντρώνονται κυρίως στην αρχιτεκτονική και τα κείμενα του Κούκη, το «από καρδιάς» κείμενο του Τάσου Μπίρη, αποκαλύπτει πτυχές από την προσωπικότητα του Κούκη, μέσα από την πολυετή επί σαράντα χρόνια φιλία τους. 

Τόλμησα στην συνέχεια να σταχυολογήσω αποσπάσματα από αυτό κείμενο, μόνο και μόνο για να προκαλέσω την επιθυμία στους αναγνώστες να το αναζητήσουν για να διαβαστεί ολόκληρο, διακινδυνεύοντας πιθανές παρερμηνείες ή αστοχίες μέσα από τις δικές μου συντομεύσεις.

Στο κείμενο αυτό ο Τάσος Μπίρης επισημαίνει ότι η συμμετοχή του Γιάννη Κούκη στην διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας στον χώρο των Συνθέσεων της Σχολής Αρχιτεκτόνων υπήρχε ποικιλοτρόπως σημαντική, συνδυάζοντας την διπλή ιδιότητά του ως δασκάλου και δρώντος αρχιτέκτονα εφαρμογής. Είχε ένα ιδιόμορφο προσωπικό τρόπο που διατύπωνε τις θέσεις του και επιδίωκε να βγει από κοινού το καλύτερο αποτέλεσμα. Ομάδες φοιτητών παρέμεναν μαζί του επί σειρά εξαμήνων και ο Κούκης πάντα αντιμετώπιζε αντικειμενικά τις διαφορετικές εκφάνσεις της αρχιτεκτονικής αφήνοντάς τους να μπορούν να επιλέξουν τον δρόμο τους. Παράλληλα διέθετε μια ευρεία γνώση που είχε αποκομίσει από τις σπουδές του στην Καρλσρούη με έμπειρους δασκάλους και σε ξάφνιαζε με το σουρεαλιστικό του χιούμορ. Ο Γιάννης Κούκης γράφει ο Τάσος Μπίρης μέσα στον χρόνο έγινε μια από τις πιο αξιόπιστες και σεβαστές κεντρομόλες παρουσίες του εκπαιδευτικού χώρου.

Ο «μαγικός κόσμος» του Γιάννη Κούκη: 

το χωριό Αμπέλια λίγο έξω από την Χαλκίδα. 

Σκίτσο του Τάσου Μπίρη

Το κλίμα αλλάζει στο κείμενο και γίνεται πιο προσωπικό όταν ο Μπίρης αναφέρεται στο φιλόξενο «μαγικό σπίτι» του Κούκη στα «μαγικά Αμπέλια». Ένα σπίτι χωρίς περίφραξη ως μια διάχυτη ασυνήθιστη και εξαιρετικά οικεία κατάσταση που παραπέμπει στους στοίχους του Σαββόπουλου "...κάτι αλήθεια συμβαίνει εδώ, κάτι μυστικό, κάτι πλούσιο και παράξενο σαν τοπίο του βυθού...". Ένα σπίτι σε μια περιοχή όπου οι κάτοικοι προτιμούν να εμπορεύονται το εύφορο χώμα τους σκάβοντας τα χωράφια τους κατά οριζόντιες στρώσεις διαμορφώνοντας έτσι ένα «κανναβοποιημένο» πλέγμα σκαμμάτων καθώς και ένα δίκτυο αλληλοτεμνόμενων μονοπατιών που διατρέχει το τοπίο. 

Οι ίδιοι κάτοικοι κατάγονται κυρίως από Ευβοείς Αρβανίτες – όπως και ο Κούκης, που το όνομά του στα αρβανίτικα σημαίνει «κόκκινος - χαρακτηρίζονται από μια «ανθρωπιά» που έχει ρίζα σε αυτό το ήπιο οριζόντιο πεδινό τοπίο των αμπελιών, μια ανθρωπιά που περνά και στο «μαγικό σπίτι» του Κούκη όπου ο Μπίρης συχνά οικειοποιείται με ένα κρυφό αίσθημα νοητικής ιδιοποίησης του «σπιτιού ενός άλλου». 

Σε αυτό το σπίτι μέσα από τις συζητήσεις τους, ο Κούκης αποκαλύπτεται ένας εξαιρετικός «παρατηρητής» των φαινομένων και των πραγμάτων, ή ακόμη και ένας εξαιρετικός «μίμος». Ταυτόχρονα ο πολυγραφότατος Κούκης είναι φορέας του Αρχαϊκού Ελληνικού πνεύματος, του πνεύματος του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και του σύγχρονου Αμερικάνικου Διεθνισμού, αλλά και ενός πρωτογενούς, αρχέγονου πνέυματος από την Ινδία, το Νεπάλ, το Μαλί, την Υεμένη, την Νιγηρία. 

Έτσι Κούκης δημιουργεί μια αρχιτεκτονική διαρκώς εν εξελίξει, ανθρώπινη, δομική, αλλά –ενίοτε - και με ένα ιδιόμορφο φαντασιακό στοιχείο που ξαφνιάζει, επιδιώκοντας παράλληλα να είναι ένας αρχιτέκτονας και διανοούμενος του κόσμου. 

Δεν θα αποκαλύψω το τέλος αυτού του κειμένου, που με αφορμή μια απροσδόκητη «φωτεινή κηλίδα» κόκκινου χρώματος, ο Μπίρης με ένα ξεχωριστό ποιητικό λόγο, κλείνει το κείμενό του προσθέτοντας και το γνωστό του «επιμύθιο». 

Μετά τα δοκίμια ακολουθεί η αναλυτική παρουσίαση των έργων μετά το εισαγωγικό κείμενο του Γιάννη Κούκη με τίτλο Η Αρχιτεκτονική ως εργαλείο και σύμβολο. 

Μια καλοσχεδιασμένη παρουσίαση με επιλεγμένες φωτογραφίες, σχέδια και σκίτσα από έργα και μελέτες από το 1975-2013. 

Τα περισσότερα από τα έργα που παρουσιάζονται πραγματοποιήθηκαν με την συνεργασία του αρχιτέκτονα Άγγελου Αλτσιτζόγλου, νεότερού συμφοιτητή του Κούκη στο Πολυτεχνείο της Καρλσρούης μέχρι το τέλος της ζωής του το 2005. 

Γιάννης Κούκης, Σπίτι στην Σίφνο 1975

Γιάννης Κούκης, Πολυδύναμο κτίριο στην Νάουσα,1977

Γιάννης Κούκης, Ξενοδοχείο «Φιλοξενεία» στην Καλαμάτα, 1975-82

Γιάννης Κούκης, Κατοικία στην Ανάβυσσο, 1978

Γιάννης Κούκης, Κατοικία και Studio D.S. στη Σκόπελο, 2002

Ινστιτούτο Πυρηνικής Τεχνολογίας

στον “Δημόκριτο”, Αγ. Παρασκευή

Η έκδοση ολοκληρώνεται με το Παράρτημα που περιλαμβάνει Σημείωμα του αρχιτέκτονα, τις δημοσιεύσεις την Διπλωματική του εργασία, Εργογραφία και τα βιογραφικά σημειώματα συγγραφέων.

Μέρος του φωτογραφικού υλικού παραχωρήθηκε από τον Παναγιώτη Τσακόπουλο.