«ΤΟ ΑΝΕΠΑΙΣΘΗΤΟ ΤΡΑΥΜΑ» 

Οι διαδρομές του Δημήτρη Πικιώνη

και η  μαρτυρία του Χρήστου Διδώνη 

Ο Χρήστος Διδώνης

Τελικά το τραύμα ήταν μικρό. Σχεδόν ανεπαίσθητο. Αναπάντεχο σε σχέση με την επί εξήντα συναπτά έτη καταπόνηση που έχουν υποστεί τα πλακόστρωτα του Πικιώνη προς την Ακρόπολη και τον Λουμπαρδιάρη. Ήμουν εντελώς βέβαιος ότι μετά την επί δεκαετίες διέλευση βαρέων οχημάτων, το τραύμα θα ήταν επώδυνο και θα έπρεπε να επιστρατευτούν ειδικευμένες δυνάμεις από εκείνα τα χρόνια. 

Σε μια ανάρτηση που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στις 19 Δεκεμβρίου 2017 (βλέπε εδώ)  σχολιάστηκε και από τον Δμήτρη Αντωνακάκη, ότι στο πλαίσιο των πρόσφατων πρωτοβουλιών του Δήμου για την αποκατάσταση έργων του Πικιώνη, θα  ήταν χρήσιμο, δίπλα στην Αγνή Πικιώνη που ανέλαβε την ευθύνη της εποπτίας των έργων, να σταθούν άνθρωποι που ήταν τότε εκεί, δίπλα στον δάσκαλο και γνώριζαν τις τεχνικές και τον τρόπο. 

Μετά από αυτή την δημοσίευση έσπευσα να βρεθώ επί τόπου και να καταγράψω το μέγεθος της καταστροφής (!) στα πλακόστρωτα, που κατά ένα περίεργο τρόπο είχα δομήσει στο μυαλό μου, προφανώς μέσα από τις εικόνες φθοράς των σύγχρονων πεζοδρομήσεων. 

Διαψεύστηκα! Κατέγραψα ελάχιστα μόνο μικροπροβλήματα παρότι επίμονα αναζητούσα περισσότερα. 

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 1 

Όταν συνειδητοποίησα την αναπάντεχη αυτή αντοχή του πλακόστρωτου στις καταπονήσεις, άρχισε να με τριβελίζει το πώς είχε κατασκευαστεί. Αναρωτήθηκα αν κάτω από τις πλάκες έχει διαστρωθεί, όπως απαιτούν σήμερα οι πολιτικοί μας μηχανικοί πάνω σε 20 εκ. οπλισμένο σκυρόδεμα επί συμπιεσμένου διαβρεχόμενου εδάφους και στρώματος σκύρων. 

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 2 

Και μέσα σε αυτή την αναρώτηση βρέθηκα να επικοινωνώ τηλεφωνικά με τον γλύπτη Χρήστο Διδώνη, που διετέλεσε και Λέκτορας στον Τομέα ΙΙΙ Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. 

Χρήστος Διδώνης

Ήξερα ότι ο Διδώνης είχε συνεργαστεί τότε με τον Πικιώνη και του έθεσα άμεσα το ερώτημα για τον τρόπο κατασκευή των διαδρομών, που άντεξαν μέσα στον χρόνο. Ο Διδώνης αποτραβηγμένος εδώ και καιρό με την σύντροφό του αρχιτέκτονα Βούλα Μποζινέκη-Διδώνη στον Πόρο, με προθυμία απάντησε στο ερώτημά μου και παράλληλα ανοίχτηκε σε προσωπικές μνήμες εκείνης της εποχής. 

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 3

Ως προς τον τρόπο κατασκευής, μου διευκρίνισε ότι για τις πλακοστρώσεις ως υπόβαση χρησιμοποιούσαν το λεγόμενο 3Α, ένα μίγμα χώματος με χαλίκι, που δημιουργούσε ένα στρώμα πάνω στο οποίο ακουμπούσαν οι πλάκες. Πρόκειται για πέτρες οι οποίες ήταν ανισοϋψείς με πάχος από 5 μέχρι 15 εκατοστά, που ερχόντουσαν από το Λιόπεσι ή την Παιανία ή ήταν πλάκες από τα πεζοδρόμια της Σταδίου που ξήλωναν εκείνη την εποχή.

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 4 

Για την τοποθέτησή τους χρησιμοποιούσαν δύο ειδών λάσπες: ένα μείγμα από ασβέστη, άμμο και τσιμέντο. Η λεγόμενη «σέρτικη» λάσπη είχε περισσότερο τσιμέντο και έμπαινε ανάμεσα στο υπόστρωμα 3Α και την πέτρα, ενώ την μαλακιά λάσπη, που είχε περισσότερο ασβέστη, την χρησιμοποιούσαν στα αρμολογήματα.

Πριν την διάστρωση της λάσπης ευθυγραμμιζόταν το χώμα με το 3Α και βρεχόταν καλά. 

Κάθε πέτρα ανήκε σε ένα σχεδιαστικό υποσύνολο 

«Κάθε μία πέτρα που τοποθετούσαμε ανήκε σε ένα σχεδιαστικό υποσύνολο, μου τόνισε με έμφαση ο Χρήστος Διδώνης Εκτός από το ανέβασμα στο Λουμπαρδιάρη όπου η διάταξη είναι πιο ελεύθερη.» 

Και συνέχισε: 

Σε ηλικία 17,5 ετών παιδί, έφυγα από την Καβάλα. Είχα τελειώσει νυχτερινό σχολείο σε μια εποχή που μπερδεύαμε το Σικελιώτη με τον Σικελιανό. Η Καβάλα ήταν τότε μία πόλη γεμάτη από πρόσφυγες. Προέρχομαι από μία φτωχή οικογένεια. Είμαστε πλούσιοι οι οποίοι πτωχεύσαμε και μέναμε σε μια γειτονιά που λεγόταν Παναγία στην Παλιά Πόλη. Όταν αποφάσισα να κατέβω στην Αθήνα για να πάω Σχολή Καλών Τεχνών, μου είπαν τότε ότι ήταν καλύτερα να μείνω εκεί και να γίνω μαραγκός γιατί διαφορετικά θα πεθάνω στην ψάθα. 

Καβάλα του χθες 

Εγώ όμως ζώντας με καπνεργάτες, με πρόσφυγες και κόσμο γεμάτο πόνο και δυσκολίες, αποφάσισα να φύγω και έτσι βρέθηκα στην Ακρόπολη σαν εργάτης. 

Ήταν μία εποχή βάναυση τότε. 

Κάποια στιγμή πελεκούσα μια πέτρα και είχαν πληγώσει τα χέρια μου. Καθόμουν και δούλευα κάτω από τα σημερινά εκδοτήρια. Ήταν ένας κρανίου τόπος τότε. Δουλεύαμε μέσα στον ήλιο και φορούσαμε μία εφημερίδα για καπέλο. Συχνά μοιράζαμε και νερό στους εργάτες. Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες γινόταν τότε αυτό το αριστούργημα. 

Πελεκούσα λοιπόν μια πέτρα για να μάθω τότε, και ξαφνικά νοιώθω μια σκιά από πάνω μου…. 

Υπήρχε τότε ένας εργοδηγός φασίστας, ονόματι Β…. Μάλλον θα ήταν κανένας παλιός αστυνομικός, που είχε την εξουσία να σε απολύσει, να σε διώξει, να σε φτύσει  ή να μη σε πληρώσει. Νιώθοντας τη σκιά του, είπα μέσα μου ότι αυτός ήρθε πάλι από πάνω μου για κάτι κακό. 

Και άκουσα τότε μία φωνή ενός ανθρώπου που μιλούσε λίγο ένρινα και με κλειστά τα χείλη να μου λέει: 

«μη δουλεύεις τόσο πολύ παιδί μου, θα πληγώσεις τα χέρια σου» 

Γυρίζω και βλέπω τον Πικιώνη. 

Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ, ΤΕΡΑΚΟΤΑ, 1941 

Από τα ωραιότερα κεφάλια. Της Φρόσως Μενεγάκη, δωρεά της μάλιστα στην Πινακοθήκη (τής έφτιαξε και το σπίτι στού Κυπριάδη). 

Χαίρετε κύριε καθηγητά, είπα συνεσταλμένος. 

Εκείνη την εποχή ο καθηγητής ήταν μύθος. Και βέβαια ο Πικιώνης ήταν ακόμη μεγαλύτερος μύθος. Για ορισμένους βέβαια και όχι για όλους. Γιατί υπήρχε μία μεγάλη μερίδα φοιτητών που έλεγαν τα έργα του “Πικιωνιές” με απαξία. 

Τότε κυριαρχούσε ό Le Corbusierr ο Wright, o Gropious, o Mies Van de Rohe. Kαι η παρέα μου oι αρχιτέκτονες, ο Φινές, ο Παπουτσάκης και Ντίνος Παπαϊωάννου δεν συμφωνούσαν με την άποψη του Πικιώνη.

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 5 

Ο Πικιώνης είχε μάθει μάλλον για μένα από το Δημήτρη Αντωνακάκη που είναι ένας πολύτιμος άνθρωπος και φίλος, ότι ήμουν εκεί σαν νεαρός φοιτητής στο προκαταρκτικό της Σχολής Καλών Τεχνών. 

Συνέχισε και μου είπε: «δεν μου λες εσύ είσαι ο φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών; θα μπορούσες να με βοηθήσεις να κάνουμε έναν αναλημματικό τοίχο; Ξέρω ότι άμα θέλεις μπορείς» 

Ήταν η πρώτη μου υπεύθυνη υπεύθυνη δουλειά. 

Αυτός ο αναλημματικός τοίχος που είναι ακόμη και σήμερα εκεί, ατόφιος, υποβαστάζει τα εκδοτήρια και τα αναψυκτήρια, κάτω από το επίπεδο του δρόμου της Ακρόπολης. Κάποια στιγμή να βρεθούμε μια ημέρα μαζί επί τόπου να τα πούμε… 

Ανεπαίσθητα τραύματα στο πλακόστρωτο του Πικιώνη, 6 

Μεσα από τις αφηγήσεις του Χρήστου Διδώνη, θαύμασα την απλότητα της κατασκευής αυτών των πλακόστρωτων με την εξαιρετική αντοχή μέσα τον χρόνο, που ανατρέπει τις σημερινές βάναυσες και κοστοβόρες απαιτήσεις των ειδικών, που συχνά  οδηγούν σε υπερκατασκευές. Και νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να αντλούμε με σεβασμό, γνώση από τους εναπομείναντες μάρτυρες μιας μοναδικής  κατασκευαστικής σοφίας, μιας άλλης εποχής που επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο η χρήση και ο χρόνος.

Θα επανέλθω... 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση