ΗΧΗΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ 

ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ

διερευνώντας τη σχέση ήχου 

και αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος
με αφορμή ένα κείμενο 
του Βασίλη Γιαννάκη

Ιερά Μητρόπολις των Αθηνών, 1955

Μας ξυπνούσαν χαράματα, γύρω στις 5:30 ανήμερα τα Χριστούγεννα, φορούσαμε τα καλά μας και κάθε χρόνο, από την δεκαετία του ΄50 που θυμάμαι, σπεύδαμε στην Μητρόπολη των Αθηνών μέσα στην νύχτα για να παρακολουθήσουμε-να απολαύσουμε έλεγε ο πατέρας μου-την Χριστουγεννιάτικη λειτουργία και τις ψαλμωδίες υπό την διεύθυνση του Σπυρίδωνα Περιστέρη. 

η χορωδία της Μητροπόλεως υπό την διεύθυνση του Σπυρίδωνα Περιστέρη τη δεκαετία του '60

Θεωρούσαμε τότε βασανιστική αυτή την πρωινή εξόρμηση, που μας ανάγκαζε να παραμένουμε όρθιοι επί δύο τουλάχιστον ώρες μέσα σε μια ομολογουμένως εορταστική ατμόσφαιρα στην φωταγωγημένη και μεγαλοπρεπή αυτή εκκλησία, που ήταν πάντα συνδεδεμένη με τους μεγάλους εορτασμούς και επετείους. Επιστέφοντας στο σπίτι νωρίς το πρωί στρωνόταν το εορταστικό τραπέζι και απολαμβάναμε μεζέδες στην σχάρα και άλλα εδέσματα μαζί με τα σχετικά γλυκά των Χριστουγέννων. Ήταν κάτι σαν ανταμοιβή για την πρωινή δοκιμασία που συνεχίστηκε επί χρόνια.

Ιερά Μητρόπολις των Αθηνών, Menelaos Myrinas/SOOK, 2016

Αρκετές δεκαετίες αργότερα το απόγευμα του Σάββατου 2 Ιουλίου 2016, σκυμμένος στον υπολογιστή μου άκουσα από την τηλεόραση εν μέσω του ζάπινγκ της συντρόφου μου, μια εξαιρετικά οικεία ψαλμωδία, που μου έφερε αυτόματα τις μνήμες της δεκαετίας του 50. Αιφνιδιάστικα και έστρεψα την προσοχή μου! Ακριβώς η ίδια εκφορά και κυρίως η ίδια χροιά. Ήταν ο Πανηγυρικός Εσπερινός στην Μητρόπολη των Αθηνών που επανα-λειτουργούσε μετά από πολλά χρόνια, λόγω σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί στον σεισμό του 1999

Μετά από τόσα χρόνια και παρά την απουσία του Σπυρίδωνα Περιστέρη ξανα-άκουγα από τους ψάλτες και πιθανούς μαθητές του, όλα όσα ακριβώς είχα βιώσει με τις τότε ψαλμωδίες των Χριστουγέννων, αλλά και αργότερα με τις μεταδόσεις της κυριακάτικης λειτουργείας από τα ραδιόφωνα, που ακουγόντουσαν τα πρωινά στην γειτονιά.

Ιερά Μητρόπολις των Αθηνών, Menelaos Myrinas/SOOK, 2016

Προβληματίστηκα για αυτή την ομοιότητα. Γιατί δεν αρκούσε μόνο η παρουσία των μαθητών του Περιστέρη για να ερμηνευτεί. Ήταν κυρίως ο ξεχωριστός χρωματισμός του ήχου που επαναλαμβανόταν. 

Άρχισα να αναζητώ από πού μπορεί να προκύπτει αυτή η ομοιότητα. Και τελικά υπέθεσα ότι μάλλον πρέπει να οφείλεται στην εσωτερική δομή και μορφολογία του ναού, κάτι που τελικά προσδίδει μια ηχητική ταυτότητα στο κτίριο που συγκροτείται από την αρχιτεκτονική του και διατηρείται μέσα στον χρόνο. Χρόνια μετακομίζοντας από σπίτι σε σπίτι  παρατηρώ πώς αλλάζει η χροιά του ήχου του πιάνου, η ποιότητα του ήχου των στεροφωνικών, ακόμη και η φωνή μου, σε σχέσει με το μέγεθος και τις εσοχές των χώρων, το ξύλινο δάπεδο, ή τα μεγάλα ή τα μικρά κουφώματα. Ένα ενδιαφέρον παιχνίδι ακουστικής ...

Ιερά Μητρόπολις των Αθηνών, Menelaos Myrinas/SOOK 2016

Στις συνάξεις των αρχιτεκτόνων τις Τετάρτες στου Οικονόμου, συζητήθηκε το θέμα με τον συνάδελφο αρχιτέκτονα Βασίλη Γιαννάκη, που εκτός από εξαιρετικός αρχιτέκτων ασχολείται σοβαρά από τα νεανικά του χρόνια με τις χορωδίες, την Λυρική Σκηνή και τις όπερες και παράλληλα συχνά συμμετέχει ως ψάλτης στις εκκλησίες. Ο Γιαννάκης έχει μακρά και συνεχή απασχόληση με τη βυζαντινή μουσική μετά από συστηματική μαθητεία με δάσκαλο τον Κατουνακιώτη Δοσίθεο,κ.ά. Μου εκμυστηρεύτηκε ότι το θέμα τον έχει απασχολήσειεδώ και πολλά χρόνια και έχει γράψει σχετικό κείμενο για την επίδραση της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης στον ήχο, που δεν έχει δημοσιευτεί. Του το ζήτησα για να το δημοσιεύσω και ανταποκρίθηκε:

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ: ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΗΧΟΣ

μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα της σχέσης ήχου και αρχιτεκτονικής 

Βασίλης Γιαννάκης

Αυτό το μικρό κείμενο, γράφει στην εισαγωγή o Βασίλης Γιαννάκης , αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα της σχέσης ήχου και αρχιτεκτονικής.

Από τη μια μεριά συζητείται η πιθανή επίδραση της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης του εσωτερικού του χριστιανικού και κυρίως του βυζαντινού ναού στη δομή και τη μορφή της λειτουργικής μουσικής, δηλ. της μουσικής που εξυπηρετούσε τα τελετουργικά δρώμενα και από την άλλη το κατά πόσο το στοιχείο του ήχου, ως αρμονικός ήχος ή θόρυβος, μπορεί να συμμετέχει στην συνθετική διαδικασία της διαμόρφωσης του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος (εξωτερικού και εσωτερικού), όπως συμβαίνει με το φως και τη σκιά, το χρώμα, τη γεωμετρία και τον όγκο.

Διαβάστε το κείμενο αυτό μαζί με το βιογραφικό του Βασίλη Γιαννάκη, κάνοντας ΚΛΙΚ εδώ