"Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ" ΦΕΥΓΕΙ...

ανέκδοτες σημειώσεις της Βάνας Ξένου

για την  έκθεσή της στον Εθνικό κήπο

Παραθέτω σήμερα  αυτό το ανέκδοτο κείμενο της Βάνας Ξένου, συγκινημένος από την προσεχή λήξη αυτής της τόσο σημαντικής έκθεσης στον Εθνικό Κήπο και απογοητευμένος που παρά τις  προσωπικές μου εκκλήσεις να παραμείνει μόνιμα τουλάχιστον ένα έργο,  ουδείς ευαισθητοποιήθηκε.  

Παρακαλώ τους αναγνώστες αυτού του ιστότοπου να αφιερώσουν λίγο χρόνο για να αισθανθούν πόσο αναγκαίες και πολύτιμες είναι σήμερα αυτές οι σκέψεις για τον τόπο μας

Γ.Τ.

"Το τοπίο δεν θεωρείται περιβάλλον αλλά κάτι ποιητικό, το οποίο κανείς προσπαθεί να το σκεφτεί με την βοήθεια της νόησης και της ποίησης, άρα φιλοσοφικά να σκεφτεί την καταγωγή και την σημασία του.

Ο ποιητής νοιώθει και μεριμνά, αντιλαμβάνεται την σκέψη ως μέριμνα, όχι ως θεωρία ή κυριαρχία πάνω στη φύση.

Η εναπόθεση, τοποθέτηση των έργων στον κήπο δεν έχει την έννοια της διακόσμησης και δεν αποσκοπεί στην αισθητική πρόσληψη η οποία προήλθε από την νεωτεριστικότητα της αναγέννησης· πριν απ’ αυτήν, η θεωρία της φύσης παρέπεμπε σε ανώτερη πραγματικότητα και ανήκε στο χώρο της ενατένισης. Ο κόσμος –το κόσμημα, το στόλισμα- δεν πρέπει να εννοηθεί σαν πρόσθετη εξάρτηση· πρέπει να τον σκεφτόμαστε ως φωτισμό που προάγει στην εμφάνεια.

Τα έργα στο τωρινό εγχείρημά μου και εκείνο στους Κήπους του Palais Royal ορίζονται ως ενεργείς παρουσίες εφ’ όσον ο τόπος, πάρκο, κήπος, δεν εκλαμβάνεται ως δοχείο που δέχεται απλώς το έργο, αλλά αποτελεί την πλαστική ύλη μέσω της οποίας επιτυγχάνεται μια ανοικτή σχέση του τοπίου με τα στοιχεία που συνιστούν το έργο.

Η παρουσία των κλαδιών, του νερού, του χώματος, των μετάλλων και των ρινισμάτων τους συνηγορούν προς μια τέχνη που λαμβάνει υπ’ όψιν την άμεση επίδραση των πραγμάτων που υπάρχουν στον τόπο μέρα με τη μέρα. Έτσι αποφεύγοντας την τυραννία της εικόνας οδηγούμεθα στην αμεσότητα του χωρικού συμβάντος.

Με ενδιαφέρει η τοποθέτηση των έργων με βάση το αρχαιοελληνικό νόημα της λέξης θέσις η οποία σημαίνει στήσιμο μέσα στο μη κρυφό, επιτρέπω σε κάτι να αναφανεί και να σταθεροποιηθεί στο παρόν. Καταθέτω έχει το νόημα του προάγω κάτι κρυφό στην φανέρωση και την παρουσία του. Η λέξη βέβαια σταθεροποίηση δεν έχει το νόημα της ακινησίας, σταθερό σημαίνει περιγραμμένο, αφημένο στα όριά του. Το όριο με την ελληνική έννοια δεν αποκόπτει αλλά οδηγεί τα παρόντα στην φανέρωση, το όριο που σταθεροποιεί επιτρέπει την ηρεμία αλλά μέσα στην πληρότητα της κινητικότητας. Όλα αυτά ισχύουν για το έργο τέχνης με το αρχικό νόημα της λέξης έργον το οποίο περιέχει ενέργεια η οποία συλλέγει μέσα της απέραντα περισσότερη κίνηση από τις σύγχρονές μας ενέργειες.

Πρέπει ίσως να αναλογιστούμε ότι το τοπίο αυτό που εμείς θαυμάζουμε ως φύση, αποκτά νόημα για πρώτη φορά στο χώρο της τέχνης. Η ουσία του τοπίου στις Ανατολικές τέχνες πραγματώνεται πλησιάζοντας την αρχή του σύμπαντος. Ο καλλιτέχνης μετέχει στις μεταμορφώσεις μετρώντας τα σχήματα των βουνών, των ποταμών, την απεραντοσύνη της γης, διαβάζει τα μυστήρια των συννέφων και επανέρχεται στο θεμελιώδες μέτρο, την Γη και τον ουρανό.

Μου αρέσει η ιδέα να έχω σχέση με την Γη χωρίς να την κατέχω. Μου αρέσει η παράδοση το περπατήματος η οποία διατρέχει όλη την πολιτισμική ιστορία άλλοτε εν είδη προσκυνήματος, ενατενιστικών περιπάτων στο ρομαντισμό, μέχρι και τους σύγχρονους δρομείς μακρυνών αποστάσεων. Φέρει την έννοια της σχέσης του χρόνου και του τόπου.

Μου αρέσει να εκθέτω σε χώρους που δεν έχουν σχέση με οργανωμένους χώρους διασκέδασης. Εκεί που ποιητικά μπορεί να κατοικεί ο άνθρωπος. Όσο και αν φαίνεται αυτό παράδοξο για την τέχνη όπως και την ποίηση στις οποίες αποδίδουμε πολλές φορές στείρα νοσταλγία, με την πρόφαση της καταφυγής τους στο μη πραγματικό. Μου αρέσει η εναπόθεση των έργων στους κήπους που βάζει τη δυσκολία να αναμετρηθείς με την απεραντοσύνη του ουρανού –το υψωμένο προς τα πάνω βλέμμα διατρέχει την απόσταση που μας χωρίζει από τον ουρανό αλλά παραμένει στη γη. Αυτό το ενδιάμεσο χορηγεί το μέτρο για το κατοικείν του ανθρώπου. Αυτή η περιοχή η οποία χορηγεί το μέτρο, αυτή τη διάσταση χάρη στην οποία παραμένει ανοικτός ο ενδιάμεσος χώρος μεταξύ γης και ουρανού την θεωρούμε σαν δυνάμενη να παραχωρηθεί σε εκείνο που αφίεται να εισχωρήσει. Αυτήν την αναμέτρηση με τον ουρανό δεν την επιχειρεί ευκαιριακά ο άνθρωπος αλλά μόνο πραγματοποιώντας την.

Αυτή η πραγματοποίηση σημαίνει ότι ο τρόπος που έχει ο άνθρωπος να κατοικεί βασίζεται σ’ αυτήν την μέτρηση της διάστασης μεταξύ γης και ουρανού η οποία γίνεται με το βλέμμα υψωμένο προς τα πάνω σ’ αυτήν την μέτρηση δεν μετράται η Γη, δεν πρόκειται για μια απλή Γεωμετρία. Φυσικά αυτή η μέτρηση δεν είναι επιστήμη ή υπολογισμός αυτού του ενδιάμεσου χώρου που φέρει την γη κοντά στον ουρανό, και δεν αποτελεί μονάδα μέτρησης. Το γεγονός ότι βλέπω αυτό το μέτρο, το σταθμίζω –το λαμβάνω υπ’ όψιν σημαίνει για τον ποιητή, δημιουργώ, ποιώ.

Αλλά γιατί αυτό το μέτρο το τόσο παράξενο για εμάς σήμερα να αποτελεί την διαδικασία της ποιητικής πράξης; «Εντελώς επάξια αλλά ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος πάνω στη γη» θα πει ο ποιητής (Χαίλντερλιν).

Αν η ουσία της τέχνης έχει να κάνει με την ποίηση, ο ποιητής με ένα ευρύτερο νόημα δεν είναι μόνο δημιουργός του καλλιτεχνήματος αλλά αυτός που αληθεύει, διαφυλάσσει, περιφρουρεί, μεριμνά. Η ποιητική προβολή της αλήθειας η οποία εντάσσεται στο έργο τέχνης δεν πραγματώνεται στο κενό και στο ακαθόριστο, μετέχει σε μια ιστορικά καθορισμένη ανθρωπότητα. Φυσικά δεν πρέπει αυτό που υπάρχει ως παράδοση να θεωρηθεί και ως αποκλειστικά πραγματικό. Διότι το θεμέλιο κάθε ιστορικού λαού είναι η γη του πάνω στην οποία ησυχάζει με όσα τον συνιστούν, τα οποία πολλές φορές είναι κρυφά, δεν φαίνονται. Και φυσικά οφείλουν να ανασυρθούν από το κρυφό θεμέλιο όπου κάθε δημιουργία αντλεί, όμως αυτό προϋποθέτει μια κρυφή μακρόχρονη προετοιμασία που φέρει στους κόλπους της κάθε τι μελλοντικό. Είναι αυτό που ξεπερνά τα ήδη ευρισκόμενα και παρέχει κάτι εντελώς καινούργιο.

Palais Royal Οκτ.2007

Μπορεί ακόμη να περιέχει τον φόβο που αισθάνθηκα τη στιγμή της ανάρτησης του γλυπτού «Περσεφόνη» στους κήπους του Palais Royal και την αγαλλίαση που αισθάνθηκα συγχρόνως όταν το γλυπτό το δεχόταν ο ουρανός. Ίσως σε αυτό τον ενδιάμεσο χώρο που περιγράψαμε παραπάνω καθίσταται ορατός αυτός ο αόρατος χώρος της ατμόσφαιρας. Ο ακλόνητος χαρακτήρας του έργου τέχνης ορθώνεται ενάντια στον θόρυβο που κυμαίνεται γύρω του και με την ηρεμία του και την υπόστασή του φανερώνει αυτό που υπάρχει γύρω του.

Εθνικός Κήπος  Οκτ.2010

Στη ζωγραφική επίσης με έχει απασχολήσει αυτός ο ενδιάμεσος χώρος στα έργα «Ιεροί Γάμοι» και στους «Γάμους της Γης και του Ουρανού», υπάρχει πάντα αυτός ο ενδιάμεσος χώρος μεταξύ του ουρανού πάνω και της γης κάτω. Όμως αυτήν την αλληλο- περιχώρηση θα την δούμε στον Εθνικό Κήπο να περιέχεται στους τέσσερεις άξονες (Axis Mundi, Axis Mundi - Έρως και Θάνατος, Προσανατολισμός και Axis) με την έννοια του περάσματος.

Πρέπει εδώ να πούμε πως η μεγάλη σημασία του «Άξονα» έγκειται στον παράδοξο τόπο που δημιουργεί, ένα συνεχές στάδιο το οποίο είναι συγχρόνως σύμβολο και μεσολαβητής της μετάβασης.

Βάνα Ξένου Μάιος 2010