ΒΡΑΒΕΙΟ MIES VAN DER ROHE

ΣΕ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΤΟΥ ΕΜΠ

Μία λαμπερή πρόταση για την Αθήνα

από την πλατεία Κλαυθμώνος έως την πλατεία Κουμουνδούρου

Με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζω σήμερα μια ελληνική διάκριση που έλαβε το βραβείο Mies van der Rohe για πρώτη φορά, και αφορά τις διπλωματικές εργασίες Σχολών Αρχιτεκτονικής της Ευρώπης (Young Talent Architecture Award). Από τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ επελέγησαν 4 διπλωματικές εργασίες προκειμένου να εκπροσωπηθεί στον διαγωνισμό, από επιτροπή που είχε συγκροτηθεί για αυτό το σκοπό. Τα βραβεία EUmies, που διοργανώνονται κάθε δύο χρόνια από το Fundació Mies van der Rohe με την υποστήριξη του προγράμματος Creative Europe της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναπτύσσονται σε συνεργασία με το Συμβούλιο Αρχιτεκτόνων της Ευρώπης (ACE-CAE), την Ευρωπαϊκή Ένωση για την Αρχιτεκτονική Εκπαίδευση (EAAE) και τους World Architects.

© Matteo Losurdo

Η κατηγορία «Young Talent» στα Βραβεία EUmies επικεντρώνεται ειδικά στην ανάδειξη νέων αρχιτεκτόνων, και συνεχίζουν να προσφέρουν προβολή και ευκαιρίες σε νέους αρχιτέκτονες, πολλοί από τους οποίους έχουν εργαστεί σε κορυφαία γραφεία, έχουν ιδρύσει τις δικές τους πρακτικές ή έχουν συμβάλει στον ακαδημαϊκό χώρο. Αυτή την φορά για τα Βραβεία EUmies 2025, 342 ομάδες υπέβαλαν 280 έργα, με 107 Σχολές να συμμετέχουν από 92 πόλεις σε 37 χώρες, με 35 shortlisted, 12 φιναλίστ, και 3 νικητές.

Οι βραβευθέντες: Γεώργιος Θαλασσινός, Μάρκος Γεώργιος Σακελλίων, Σπυρίδων Λουκίδης

Η διπλωματική εργασία που διακρίθηκε εκπονήθηκε από τους σπουδαστές: Γεώργιος Θαλασσινός, Μάρκος Γεώργιος Σακελλίων, Σπυρίδων Λουκίδης και παρουσιάστηκε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ το 2023, με επιβλέποντα καθηγητή τον Τηλέμαχο Ανδριανόπουλο, ο οποίος και ως μελετητής με το αρχιτεκτονικό γραφείο του έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα γραφής σε επεμβάσεις στον δημόσιο χώρο στο πλαίσιο του αστικού σχεδιασμού, μέσω διακρίσεων κυρίως σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.

Ο ίδιος σε σχετικό σημείωμά σχετικά με την διπλωματική εργασία αναφέρει:

"Η διπλωματική αυτή εργασία έρχεται σε συνέχεια και άλλων που έχουν εκπονηθεί υπό την επίβλεψη μου και αφορούν Αστικό Σχεδιασμό, με πλείστες για την πόλη της Αθήνας. Ενδεικτικά, από τις 90 διπλωματικές εργασίες που έχω μέχρι στιγμής παρακολουθήσει, το 1/3 αφορά Αστικό Σχεδιασμό-Πολεοδομία -με τις 12 να εστιάζουν ειδικά στην Αθήνα (Παριλίσσια πεδία, ημιτελή κτίρια πέριξ πλατείας Ομονοίας, Πλατεία Κάνιγγος και Υπουργείο Εσωτερικών, Πλατεία Λαυρίου και πέριξ κτίρια, οικοδομικό τετράγωνο Αττικόν-Απόλλων, πρώην Στάδιο Παναθηναϊκού, Ελαιώνας, πλατεία Κουμουνδούρου, Σταθμός Λαρίσης, Λατομεία Τουρκοβουνίων, άξονας οδού Ερμού κ.ά).

Ο ιδιότυπος αυτός άξονας καθέτως της οδού Αθηνάς, ένας "Θαυμαστός Καινούργιος Άξονας”, όπως του επέτρεψαν να αναδυθεί ο Γιώργος, ο Μάρκος και ο Σπύρος, ήταν μία από τις τελευταίες. Πρόκειται στην ουσία για μία τολμηρή, διευρυμένου πεδίου αξονική σύνθεση που εκτείνεται από την πλατεία Κλαυθμώνος έως την πλατεία Κουμουνδούρου, αντιμετωπίζοντας ποικίλα πραγματικά προβλήματα της πόλης.

Φωτογραφίες από την όλη προετοιμασία, την «κουζίνα», των σχεδίων και των μακετών , από την ομάδα

Τα κείμενα, οι μακέτες και τα σχέδια που οι τρεις τους επεξεργάστηκαν με αφοσιωμένο πάθος και επίμονη ευρηματικότητα μιλούν από μόνα τους. Θα μπορούσα να προσθέσω μόνο το εξής: είχαμε ξανασυνεργαστεί στο εργαστήριο 8Α (Δημόσιος Χώρος σε Φυσικό ή Αστικό Τοπίο), όπου είχαν δουλέψει ένα τμήμα του Πεδίου του Άρεως. Κατά μία ιδιότυπη μέθοδο εργασίας που επιχείρησα να εισάγω σε αυτό το εργαστήριο που ξεκίνησε από την Πειραϊκή Ακτή, συνεχίστηκε με τον άξονα της οδού Αριστοτέλους στη Θεσσαλονίκη και στη δική τους χρονιά πέρασε από το Πεδίο του Άρεως, η κάθε σπουδαστική ομάδα αναλαμβάνει την επεξεργασία μόνον ενός μικρού τμήματος της περιοχής μελέτης -η οποία λόγω του σημαντικού της μεγέθους αναγκαία υφίσταται κατάτμηση. Αυτό, επίσης αναγκαία, υποχρεώνει τις ομάδες να συνεργαστούν μεταξύ τους, επιδιώκοντας ενότητα, συνοχή. Παρόλο που πρόκειται για σπουδαστικές εργασίες, εκείνα τα εργαστήρια έδωσαν αποτελέσματα που στα μάτια μου φαντάζουν ως συλλογική, ουσιαστική έρευνα για την πόλη -και κυρίως έρευνα που ποτέ δεν θα μπορούσε να γίνει από μία σπουδαστική ομάδα. Το μέγεθος της περιοχής και μόνο δεν το επιτρέπει. Χρειάζονται πλείστα χέρια -διερευνητικά, πρόθυμα και δημιουργικά.

Αυτό που συνέβη με τον άξονα Καθέτως της Αθηνάς -με όλη του την αξιοσημείωτη επιμέλεια και πειραματική ακρίβεια- έγινε από μόλις 2Χ3 χέρια -επιτυγχάνοντας μέσα από ενότητα ύφους μία λαμπερή πρόταση για την Αθήνα.

Ίσως εκεί έγκειται και η γοητεία αυτής της εργασίας -αυτό που την έκανε να επιτύχει τη διάκριση.”

Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος

Από την τελετή βράβευσης των τριών Ελλήνων © Matteo Losurdo

Η βράβευση των τριών τελικά νικητών πραγματοποιήθηκε στις 9 Ιουνίου 2025 στο πλαίσιο της 19ης Διεθνούς Έκθεσης Αρχιτεκτονικής La Biennale di Venezia, παράλληλα με την οργάνωση σχετικής έκθεσης.

Παραθέτω στην συνέχεια μια συνοπτική παρουσίαση της βραβευμένης μελέτης όπως προετοιμάστηκε ειδικά για αυτή την δημοσίευση από τους μελετητές τους οποίους και ευχαριστώ για την παραχώρηση αυτού του υλικού με τίτλο:

Θαυμαστός Καινούριος Άξονας:

Καθέτως της Αθηνάς

Σπουδαστές: Γεώργιος Θαλασσινός, Μάρκος Γεώργιος Σακελλίων, Σπυρίδων Λουκίδης 

Επιβλέπων: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος

Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΕΜΠ

   Άξονας, μια νοητή ευθεία γραμμή που συνδέει, χωρίζει, υπόσχεται, αρθρώνει, επιταχύνει, κατατμίζει, περιορίζει, οριοθετεί κινήσεις, μοτίβα και πεδία. Υπάρχει μια πολλαπλότητα στην γραμμή, τόσο στις διαφορές που κρύβει η μια από την άλλη όσο και στο σώμα της ίδιας. Το μάτι εξάλλου αντιλαμβάνεται την γραμμή, παραβλέποντας ωστόσο το πλήθος των διακριτών σημείων που την συγκροτούν. Η μήπως αυτή η κρυφή εσωτερική πολλαπλότητα είναι που την κάνει να διαφέρει από μια όμοια της; Και αν ο χαρακτήρας των σημείων που αποτελούν το γραμμικό σώμα μεταβάλλεται, τότε μεταβάλλεται και η ολότητα;

   Βάση του συλλογισμού αυτού, ξεκινάει μια αναζήτηση, μια ολόκληρη διπλωματική εργασία και μαζί της ο επαναπροσδιορισμός μιας αυστηρής γραμμής του 19ου αιώνα, που έρχεται να οριοθετήσει τον άναρχο μεσαιωνικό ιστό στο κλεινόν Άστυ.

Επιχάρτια παρατήρηση: Το αρνητικό του δομημένου, σχήματα στον χώρο

   Αθήνα 1833, το σχέδιο-πρόταση των Κλεάνθους και Schaubert εισάγει τη νεοκλασική αυστηρή γεωμετρία, στην άναρχη μεσαιωνική ρυμοτομία. Ένας κύριος άξονας που διχοτομεί το τριγωνικό σχήμα, ενώνει τα ανάκτορα με την Ακρόπολη. Ένας δεύτερος κάθετος στο μέσο του πρώτου, χαράσσεται εφαπτόμενος στον λαβυρινθοειδή ιστό, ενώνοντας δυο πλατείες, γύρω από τις οποίες χωροθετούνται δημόσια κτίρια. Το σχέδιο τροποποιείται από τον Leo von Klenze το 1834, οι δυο άξονες ωστόσο παραμένουν. Το φυτεμένο βουλεβάρτο που συνδέει τις δυο πλατείες, παίρνει τον τίτλο της ‘’Μακράς Στοάς’’. Μια μικρή τροποποίηση παρατηρείται. Οι πλατείες δεν ενώνονται άμεσα και ο άξονας στρίβει υποτασσόμενος στο πολύπλοκο ιδιοκτησιακό καθεστώς της Οθωνικής Αθήνας. Η Αγορά και ο Κήπος του Λαού διαχωρίζονται και διχοτομούνται από την οδό Νίκης, τη σημερινή Οδό Αθηνάς, αφήνοντας μια κοινή λειτουργία να συνδέσει το δυτικό με το ανατολικό τμήμα. Με την τελική χωροθέτηση των ανακτόρων από τον Friedrich von Gärtner, στη σημερινή πλατεία συντάγματος, η εφαπτόμενη στον μεσαιωνικό ιστό σύνθεση, σταδιακά μετατρέπεται, από ισχυρό άξονα του πρώτου σχεδίου, σε γραμμική ζώνη αστικών κενών.

Οι τρείς μας μελετήσαμε τον Θαυμαστό Καινούριο Άξονα εξετάζοντας έξι σημεία – πεδία του ιστορικού τριγώνου της Αθήνας, στην γραμμική ζώνη που ορίζεται από δυο άκρα, την πλατεία Κλαυθμώνος και την πλατεία Κουμουνδούρου και τις οδούς Ευρυπίδου και Σοφοκλέους. Μέσα από την επανερμηνεία της κλασικής έννοιας του άξονα, την λειτουργία του οποίου η ίδια η πόλη έχει απορρίψει, επιχειρείται μια αξονική σύνθεση της οποίας ο χαρακτήρας δεν ορίζεται πλέον από την γραμμή αλλά από τα σημεία που συναντά κανείς διασχίζοντάς την.

Επιχάρτια παρατήρηση: Εν δυνάμει δίκτυα σημείων

Ολότητα, κολλάζ

Συνολικό Master Plan, κλίμακα 1_1000

   Ένας ελεύθερος κήπος καμπυλωτών νευρώσεων, ένας λαβύρινθος στον αρνητικό αστικό χώρο, ένα Forum με ρόλο αυτό του γεωμετρικού κέντρου, ένα ‘’φουριεριστικό Φαλανστήριο’’ που επαναφέρει το ζήτημα της κατοίκησης στο κέντρο της πόλης και δυο χώροι στάθμευσης που αποδίδονται στο δημόσιο βίο αποτελούν αυτόνομα πεδία μιας ευρύτερης γραμμικής ολότητας που έρχεται να τα συνδέσει.

Σημείο Μηδέν: Κήπος

Κήπος_κολλάζ

   Η Πλατεία Κλαυθμώνος, αποτελεί ένα παλίμψηστο της αθηναϊκής ιστορίας. Σε επίπεδο κάτοψης διακρίνονται σήμερα δυο ζώνες, το δημόσιο και εξωστρεφές τμήμα και η πυκνή βλάστηση, στάση και περισυλλογή του κρυμμένου κήπου. Σε επίπεδο τομής, διαγράφονται τρία διαφορετικά στρώματα: αυτό της νεοκλασικής Αθήνας, το οργανικό μοτίβο του μεσαιωνικού ιστού και τα ευρήματα των ιχνών της Θεμιστόκλειας οχύρωσης του 5ου αιώνα π.Χ. Η τομή στον χρόνο γίνεται τομή στο χώρο και η πλατεία σπάει σε τρία επίπεδα. Το πρώτο, το ‘‘πλατό’’ που λειτουργεί ως το τέλος του άξονα της Κοραή και αντιπαρατίθεται στην Αθηναϊκή τριλογία με μια αμφιθεατρική καμπυλωτή απόληξη να την αντικρίζει. Το δεύτερο, το ’’belve- dere’’, το επίπεδο παρατήρησης του τρίτου επιπέδου, εκείνο του κήπου. Σε κάτοψη διατηρείται ο διαχωρισμός των δύο ζωνών με την πρώτη, να κρατά τον δημόσιο εξωστρεφή χαρακτήρα της και την δεύτερη αυτόν του περίκλειστου από δεντροστοιχίες κήπου. Μια υπόγεια διάνοιξη, ενώνει το σταθμό του Πανεπιστημίου με τον κήπο, ενεργοποιώντας τους χώρους κάτω από το ’’πλατό’’ για πολιτιστική χρήση.

Κάτοψη επιπέδου Α, πλατό και κήπος

Προοπτική Τομή, απόδοση της καμπυλότητας του ‘‘πλατό’’

Σημείο Ένα: Λαβύρινθος

Δωμάτια, ακάλυπτοι, κήποι _κολλάζ

   Οι Αθηναϊκέςστοές, όπως  χαρτογραφούνται στο εμπορικό τρίγωνο της μεγαλούπολης έχουν δημιουργήσει ένα κρυφό δίκτυο περιπλάνησης. Ένας λαβύρινθος ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια εκείνου που θέλει να αφήσει για λίγο την ιδιότητα του βιαστικού κάτοικου της πόλης (passant) και να χαθεί μέσα σε αυτή (flâneur).

   Στην καρδιά του ένα ‘’μονομπλόκ’’ υψώνεται. Ορίζεται από τις οδούς Αιόλου, Σοφοκλέους, Ευριπίδου και Αριστείδου. Ο όρος ‘’μονομπλόκ’’ δεν είναι τυχαίος, αναφέρεται τόσο στο σχήμα του τεραστίου οικοδομικού τετραγώνου όσο και στην υπεροχή της διοικητικής και ιδιωτικής δραστηριότητας στο επίπεδο των ορόφων. Επιχειρείται λοιπόν η ένταξη του, στο ευρύτερο σύστημα αυτής της λαβυρινθοειδούς flânerie.

Κάτοψη δωμάτων

Ακάλυπτος, αρνητικός χώρος, η πόλη μέσα στην πόλη

Το οικοδομικό τετράγωνο αντιμετωπίζεται συνθετικά ως λαβύρινθος στον οποίο ο περιπλανώμενος εισέρχεται μέσω των στοών για να βρεθεί σε μικρά αίθρια-δωμάτια (ακάλυπτοι) και να προστατευτεί από τους θορύβους και τους βιαστικούς ρυθμούς της μεγαλούπολης. Δυο κατακόρυφοι πυρήνες επιτρέπουν την πρόσβαση στις ενοποιημένες πλέον ταράτσες. Εκεί ένας δεύτερος φυτεμένος λαβύρινθος ή καλύτερα ένα κολλάζ κήπων έρχεται να συνδέσει το πολύπλοκο σύστημα του ισογείου με αυτό της πέμπτης όψης.

Σημείο Δύο: Forum

Forum_κολλάζ

   Από τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια των Αθηνών, προβλέπεται η χωροθέτηση της κεντρικής αγοράς της πόλης στο γεωμετρικό της κέντρο. Η Οδός Αθηνάς την διχοτομεί σε δυο τμήματα, το Ανατολικό και το Δυτικό. Στο μέσον λοιπόν του άξονα η ‘’Λαχαναγορά’’ που στέκεται απέναντι της Δημοτικής Αγοράς μετατρέπεται σε Forum. Ο δυισμός της λειτουργίας της πλατείας της Βαρβακείου και ως πλατεία και ως αγορά απαντάται σε δυο επίπεδα με ένα υποβαθμισμένο τετράγωνο να εξυπηρετεί την δεύτερη. Η παλαιά με τη νέα αγορά, η ανατολική με τη δυτική Αθήνα συναντώνται και αλληλοεπιδρούν. Στα ανατολικά, μια κεντρική κλίμακα παραλαμβάνει τους επισκέπτες από το επίπεδο του δρόμου και τους καθοδηγεί στην καρδιά του Forum. Στα δυτικά, μια στωική πύλη ανοίγεται σε μια μεγάλη εξέδρα που ανηφορίζει προς την Οδό Θεάτρου. Περιμετρικά του τετραγώνου, η ρυθμική επανάληψη των υποστυλωμάτων αγκαλιάζει τον ανοικτό χώρο και προστατεύει τα μαγαζιά και τους επισκέπτες από τον Αττικό ήλιο. Η χρήση του υπογείου πάρκινγκ, παραμένει με τις ράμπες εισόδου και εξόδου να κρύβονται πίσω από τα πλευρικά τοιχία των αναβαθμών.

Σημείο Τρία: Φαλανστήριο

Πυρήνας Φαλανστηρίου_κολλάζ

    Η Πλατεία Θεάτρου ανοίγεται σήμερα ως ένα κρυφό αστικό δωμάτιο. Ένα ασφαλτοστρωμένο πλάτωμα που λειτουργεί ως χώρος στάθμευσης, αποτελεί τον πυρήνα ενός πεδίου με πλήθος κενών κελυφών. Το δίχως χρήση κτιριακό απόθεμα της περιοχής θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα ‘’φουριεριστικό Φαλανστήριο’’, ένα εν δυνάμει δίκτυο κοινωνικής κατοίκησης με κέντρο το κτίριο της Διπλαρείου Σχολής. Εκείνο παίρνει τον ρόλο του κοινοτικού πυρήνα ορίζοντας έτσι, το τέλος της τουριστικής επέκτασης του Ψυρρή και δίνοντας έναν ισχυρό χαρακτήρα στην δυτική πλευρά του Αθηναϊκού τριγώνου. Η πλατεία ορίζεται πλέον από ένα αυστηρό ερυθρό ορθογώνιο, με τις περιμετρικές στοές και τους αναβαθμούς που την περιβάλλουν, να την αγκαλιάζουν.

Συλλογική κατοίκηση κενού κελύφους

Φαλανστήριο_εγκάρσια τομή

Σημείο Τέσσερα: Κύκλος

Κύκλος_κολλάζ 

 Κάτοψη, κλίμακα 1_250

   Το τελευταίο πεδίο του άξονα αποτελεί η περιοχή πέριξ της πλατείας Κουμουνδούρου και η προγραμματική της ενίσχυση ως δυτικό άκρο που λειτουργεί αντιστικτικά στο αντίστοιχο ανατολικό, απ’ όπου ξεκινήσαμε. Αδόμητα πεδία που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο ως χώροι στάθμευσης και κινδυνεύουν να δομηθούν από ιδιωτικές πρωτοβουλίες αποδίδονται στον δημόσιο βίο. Στην απόληξη της Οδού Σαπφούς εντάσσεται πλέον ένα κυκλικό πλάτωμα. Συλλέγει τις κινήσεις των πεζών, ως κόμβος, διαχέοντάς τες σε έναν γραμμικό περίπατο. Ένα δημόσιο πέρασμα συγκροτείται μέσα από ένα δίκτυο αστικών κενών. Ο κύκλος, ως σημείο αναφοράς και συλλογής φαντάζει εύκολα κατειλημμένος από τους κατοίκους, που ήρθαν να συζητήσουν, να παίξουν, να τρέξουν, να χορέψουν στροβιλίζοντας στην γεωμετρία του.

Σημείο Πέντε: Lunaparking

Lunaparking_κολλάζ

  

   Ένα υβριδικό κέλυφος αντικαθιστά τον χώρο στάθμευσης στο ημικυκλικό άκρο της πλατείας Κουμουνδούρου. Μια πολυώροφη ευέλικτη, κορμπουζιανή δομή, που έρχεται να απελευθερώσει το επίπεδο του ισογείου από την ιδιωτική ιδιοκτησία μέσω των υποστυλωμάτων της , φιλοξενεί πλέον την λειτουργία της στάθμευσης στους ορόφους. Η μορφολογία της έρχεται να συμπληρώσει το ημικυκλικό ανάπτυγμα, στο ανατολικό τμήμα της πλατείας. Η φύτευση, εισχωρεί ως επέκταση της, κάτω από τον κτιριακό όγκο. Στο δώμα φιλοξενούνται δημόσιοι αθλητικοί χώροι που διαπλέκουν την στάθμευση των τροχοφόρων με κοινοτικές λειτουργίες συγκροτώντας μια κτιριακή δομή που μπορεί και προσαρμόζεται στις ανάγκες της εξελισσόμενης πόλης.

Κάτοψη, κλίμακα 1_250 & αξονομετρικό σε έκρηξη

6 Σημεία, αξονομετρική απεικόνιση

Μακέτα συνόλου, κλίμακα 1_333

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες  για μεγέθυνση