ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑ

[Update / 31.10.2022]

του Οδυσσέα Ν. Σγουρού – Αρχιτέκτονα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΑΝΑΤΟΛΗ"

Σπιναλόγκα 03 06 2012

Επέλεξα σήμερα ένα ενδιαφέρον κείμενο του αγαπητού φίλου, με σημαντικό αρχιτεκτονικό και θεωρητικό έργο Οδυσσέα Σγουρού, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στην εφημερίδα της Κρήτης ΑΝΑΤΟΛΗ, στο πλαίσιο της εδώ και καιρό σταθερής συνεργασίας του. Χαίρομαι κάθε φορά που διαβάζω τα κείμενά του, μια και πρόκειται για εξαιρετικά δοκίμια με σχετική τεκμηρίωση, πολυσύνθετες συνάψεις και συνεπαγωγές, προσεγμένη εικονογράφηση και ένα πυκνό τεκμηριωμένο λόγο.

Αυτή την φορά πρόκειται για ένα θέμα που απασχολεί τον Οδυσσέα Σγουρό εδώ και πολλά χρόνια, και αφορά το παρελθόν και μέλλον της Σπιναλόγκας, του σημαντικού αυτού μνημείου που και εγώ έχω επισκεφτεί και καταγράψει φωτογραφικά. Ο Σγουρός έχει ασχοληθεί συστηματικά και έχει συμμετάσχει ουσιαστικά στην προσπάθεια για την συγκρότηση του φακέλου υποψηφιότητας ένταξης του ιστορικού αυτού μνημείου στον κατά­λογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Στο κείμενο που ακολουθεί αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές της ιστορίας της Σπιναλόγκας, και μεταξύ άλλων ειδικά των κτιρίων του μοντερνισμού που σχεδιάστηκαν από τον νεαρό  αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτο και στην συνέχεια εγκαταλείφθηκαν. Ο Σγουρός προτρέπει τελικά να ενταθούν οι συζητήσεις για όλα τα θέματα της Σπιναλόγκας, για την υλοποίηση του στόχου.

Οδυσσέας Σγουρός

osgouros7@gmail.com

  Με αφορμή τη διεξαγωγή του 13ου Διεθνούς Κρητολογικού συνεδρίου στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης (5-09.10.2022) και το σχε­τικό ενδιαφέρον πολλών εισηγήσεων, μια επικαιροποιημένη αναφορά στο μείζον θέμα της Σπιναλόγκας, που δεν αποτελεί μόνο αρχαιολογικό χώρο αλλά τόπο εμπειριών και αναφοράς που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει ένα συλλογικό τραύμα του 20ου αι., να στοιχειώνει τις επώδυνες μνήμες και τις μαρτυρίες πολλών ανθρώπων και να αποτελεί ανοικτό πεδίο για έρευνα, καλλιτεχνικές αναζητήσεις και επιστημονικές ανακοινώσεις.

Η (επική) τοπιογραφική ενότητα του όρμου της Ελούντας με τη Σπιναλόγκα και τη Χερσόνησό της απλωμένη σε όλο το θαλάσσιο μέτωπο

  Η Σπιναλόγκα φέτος το καλοκαίρι δέχτηκε εξαιρετικά με­γάλο αριθμό επισκεπτών. Τα στατιστικά στοιχεία του Ιουλίου 2022, αναφέρουν περίπου 70.000 (!). Φαίνεται πως ένας από τους «στόχους» του αρμόδιου υπουργείου για τη διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου καλύφθηκε με το παραπάνω. Για τον τρόπο περιήγησης στον ιδιαίτερο αυτό χώρο και τη φέ­ρουσα ικανότητά του στην υποδοχή τόσων επισκεπτών, υπάρ­χουν αποκλίνουσες απόψεις, ανάλογα με τις προτεραιότητες που θεωρεί κανείς πως πρέπει να καλύπτονται. Θα υπήρχε α­σφαλώς μεγαλύτερο περιθώριο συζήτησης αν στα θέματα της οχυρής ενετικής νησίδας (μέχρι το 1715), οθωμανικού οικισμού μέχρι το 1898 και τόπου φιλοξενίας χανσενικών (1903-1957), είχε πιο ουσιαστική εμπλοκή η τοπική κοινωνία και κυρίως ο Δήμος Αγίου Νικολάου και βέβαια αν υπήρχε ένας Οργανισμός διαχείρισης με ευρεία εποπτεία όλων των ιστορικών φάσεων που την αφορούν και συνθέτουν το μοναδικό της παλίμψηστο. Έχω σημειώσει και στο παρελθόν πως η Σπιναλόγκα υπήρξε χώρος δημιουργίας και ενίοτε συνύπαρξης πολλών ιστορικών, οικιστικών και κοινωνικών ταυτοτήτων και θα όφειλε να αντι­μετωπίζεται αντίστοιχα. Ιστορικοί, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, ερευνητές της υγείας, αρχαιολόγοι, ιστορικοί τέχνης, αρχι­τέκτονες αποκαταστάσεων και ειδικοί στη διαχείριση πολιτι­στικών πόρων είναι μερικές από τις σημαίνουσες ειδικότητες που έπρεπε να έχουν ενεργή εμπλοκή στα ζητήματα του χώ­ρου, συνεπικουρούμενοι από δημιουργούς και καλλιτέχνες και κυρίως από ποιητές και υπηρέτες του λόγου και των τεχνών. Αυτό δυστυχώς δεν συμβαίνει σήμερα στο πρακτικό διαχει­ριστικό επίπεδο. Απεναντίας βέβαια η Σπιναλόγκα, εξακο­λουθεί να αποτελεί πάντα ένα ευρύ πεδίο αναζητήσεων και προβληματισμών, λογοτεχνικών και τηλεοπτικών παραγω­γών και πολυεπίπεδης κοινωνικής, ανθρωπολογικής και δι­επιστημονικής έρευνας που έχει ισχυρή σχέση με όλες τις μεγάλες αφηγήσεις του 20ου αι. και της εποχής μας.

Οριζοντιογραφία οχυρωματικής οργάνωσης Ενετικής Σπιναλόγκας [Πηγή: Διδακτ. Διατριβή Μαρίας Αρακαδάκη]

Ένταξη στον κατά­λογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO

Η προσδοκία για την ένταξη της Σπιναλόγκας στον κατά­λογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, που αποτελεί θέμα ενασχόλησης και συζητήσεων της τοπι­κής κοινωνίας τα τελευταία 20 χρόνια οπότε και προτάθηκε αρχικά η συγκρότηση του σχετικού φακέλου υποψηφιότητας, αποτέλεσε πεδίο για έρευνα, προβληματισμούς, τεκμηριώσεις και σύνταξη δυο διαδοχικών σχεδίων διαχείρισης, που οδήγη­σαν με αρκετή καθυστέρηση το 2018 στην επίσημη υποβολή του σχετικού αιτήματος από τη χώρα. Είχε προηγηθεί η εγ­γραφή της τον Ιανουάριο του 2014 στον αναθεωρημένο εθνικό κατάλογο μνημείων (tentative list) του διεθνούς οργανισμού με την οργάνωση δημόσιας διαβούλευσης που αποτελούσε προαπαιτούμενο αυτής της σοβαρής προσπάθειας πριν την ολοκλήρωση του πρώτου (αρχικού) σχεδίου διαχείρισης. Δεν αποτελεί αντικείμενο αυτού του σημειώματος η αξιολόγηση των γεγονότων και των πιθανών παραλείψεων του τελικού δεύτερου φακέλου, το περιεχόμενο του οποίου εξάλλου ελά­χιστοι γνωρίζουν. Θα είχε ενδιαφέρον να γίνει ενημέρωση για τα τελικά κριτήρια ένταξης και τον τρόπο με τον οποίο στοι­χειοθετήθηκαν οι προτάσεις του διαχειριστικού σχεδίου που προτάθηκε, να αναλυθεί η προσέγγιση των σοβαρών θεμάτων αυθεντικότητας και ακεραιότητας της συνολικής εγκατάστα­σης και κυρίως να υπάρξει διόρθωση, προσαρμογή, εμπλουτι­σμός και δυναμική συμπλήρωση όλων των εκκρεμοτήτων και των παρατηρήσεων που τέθηκαν μετά την πρόσφατη -ενδι­άμεση- αξιολόγηση του φακέλου από πλευράς του διεθνούς οργανισμού.

Συντηρήσεις, αποκαταστάσεις,  αλλοιώσεις

Πρέπει να σημειωθεί πως τα τελευταία 40 χρόνια έχουν δι­ατεθεί σημαντικοί πόροι για συντηρήσεις και αποκαταστάσεις και για την πραγματοποίηση εκτενούς αρχαιολογικού έργου, χωρίς όμως την ουσιαστική συμμετοχή ειδικών αρχιτεκτόνων συντήρησης κτιρίων των νεότερων χρόνων (μετά το 1830) και βέβαια έγιναν άστοχες κατεδαφίσεις (1915-30, δεκαετία 1980) που αλλοίωσαν συγκεκριμένες ιστορικές φάσεις του 19ου και του 20ου αι. +

Το επιλεκτικό πρόγραμμα αναστηλώσεων λαϊ­κότροπων κτισμάτων από λιθοδομή των τελευταίων χρόνων, οδήγησε στην εγκατάλειψη των μεσοπολεμικών κτιρίων της Βενιζελικής περιόδου (κτίρια ασθενών σχεδιασμένα από τον αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτο1) που χαρακτηρίζουν με την πα­ρουσία τους την περίοδο του λεπροκομείου και ειδικότερα τα προνοιακά πολιτικά προγράμματα που κατάφεραν εκείνη τη δύσκολη περίοδο του μεσοπολέμου να συντονιστούν με τις τυπολογικές και μορφολογικές προτιμήσεις της ριζοσπα­στικής αρχιτεκτονικής νεωτερικότητας.

Κτίρια Ορέστη Μάλτου στον αρχαιολογικό χώρο της Σπιναλόγκας :

Υφιστάμενη κατάσταση (2012)

Κτίρια Ορέστη Μάλτου στον αρχαιολογικό χώρο της Σπιναλόγκας :

Υφιστάμενη κατάσταση (2022)

Τους τελευταίους μή­νες, με σημαντική καθυστέρηση, όπως πληροφορήθηκα λίγο πριν τη διεξαγωγή του Κρητολογικού συνεδρίου, ανατέθηκε μελέτη για την επισκευή και την επανάχρηση των μεσοπολε­μικών εγκαταστάσεων, χωρίς να έχει προηγηθεί εκτενής ε­πιστημονική διαβούλευση για τις ενδεικνυόμενες – συμβατές - χρήσεις των σημαντικών αυτών κτισμάτων. Τα διακεκριμένα αυτά κελύφη της μεσοπολεμικής δεκαετίας του 20ου αι. χα­ρακτήρισαν συνολικά τη σοβαρή κινητικότητα που υπήρξε στη βελτίωση των εγκαταστάσεων της Σπιναλόγκας, μετά από μια μακρά περίοδο προβλημάτων, διαμαρτυριών των ασθενών, πο­λιτικών συζητήσεων σε όλα τα επίπεδα και τη χαρακτηριστική λογοτεχνική προβολή που προσέφεραν τα σημαντικά βιβλία της Γαλάτειας Καζαντζάκη (1912), του Θέμου Κορνάρου (1933) αλλά και ταινίες και διαρκή δημοσιεύματα σε τοπικά, ελληνικά και διεθνή έντυπα και εκδόσεις.

Το βιβλίο του Θέμου Κορνάρου (1933)

Τα δυο σωζόμενα συγκροτήματα των ασθενών εγκαινιά­στηκαν στο τέλος του 1938 και δημιουργήθηκαν από το τότε υπουργείο Υγιεινής, μετά από εντολή που μετέφερε εγγράφως στις 3.02.1933, στον γερουσιαστή Λασιθίου Μιχ. Καταπότη το γραφείο του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και αφού είχε προηγηθεί αλληλογραφία του με τον τότε νομάρχη Λα­σιθίου Σ. Γεωργιάδη. Η κατασκευή τους αποτελούσε ώριμο αίτημα των εγκλείστων χανσενικών που για μια ολόκληρη δε­καετία, είχαν κουραστεί να δέχονται υποσχέσεις για βελτίωση των υποδομών φιλοξενίας τους και μάλιστα είχαν αποστείλει και κοινή επιστολή «άπαντες οι λεπροί» στις 29.07.19292, στην οποία ζητούσαν την απομάκρυνση του εργολάβου που είχε αναλάβει -χωρίς να ολοκληρώνει- την επισκευή των άθλιων παραπηγμάτων του οθωμανικού οικισμού τα οποία τους φιλο­ξενούσαν μετά το 1903. Το 1927, ο τότε βουλευτής του Επαρχι­ακού κόμματος και μάρτυρας της Αντίστασης Ρούσος Α. Κούν­δουρος (1891-1944) είχε θέσει τα ζητήματα του λεπροκομείου στη Βουλή και είχε περιγράψει με γλαφυρό τρόπο τις συνθή­κες που επικρατούσαν εκεί, ερωτώντας την κυβέρνηση «…για ποιους λόγους, διέλυσε τας υπηρεσίας του Λεπροκομείου Σπι­ναλόγκας, αντί να λάβη τα επιβαλλόμενα μέτρα δια την ανε­κτήν έστω παραμονήν και διαβίωσιν των λεπρών…».

Κτίρια ασθενών του Αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτου ( 1936-1938)

Τα νέα κτίρια σχεδια­σμένα σύμφωνα με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος από τον νεαρό Αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτο

Τα νέα κτίρια («πολυκατοικίες» τα έλεγαν), ήταν σχεδια­σμένα σύμφωνα με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος από τον νεαρό Αρχιτέκτονα Ορέστη Μάλτο την περίοδο 1935-36, που είχε προσληφθεί ως στέλεχος στην τεχνική υπηρεσία του υπουργείου Υγιεινής μετά από ειδικές σπουδές στη Γαλ­λία και τη Γερμανία για θέματα σχεδιασμού σανατορίων και υποδομών υγείας. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών μετά την αποφοίτησή του το 1931 από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απέκτησε πρακτική εμπειρία αρχικά στο γρα­φείο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Le Corbusier στο Παρίσι και στη συνέχεια συνεργάστηκε με Γερμανό αρχιτέκτονα κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Βερολίνο. Η θητεία του εκεί τον έφερε σε επαφή με τους ιδιωματισμούς της αφαιρετικής αρχιτεκτονικής ποιητικής του μεσοπολέμου που είχε καταλυ­τικές επιρροές από τη σχολή του Bauhaus και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα διέθετε σημαντικό υπόβαθρο και γνώσεις για τη συνθετική επεξεργασία κτιρίων αυτού του χαρακτήρα, που ή­ταν στην αιχμή των πολιτικών προγραμμάτων του αστικού εκ­συγχρονισμού του μεσοπολέμου, παρά τη διεθνή κρίση αλλά και την εργώδη προσπάθεια που είχε αναλάβει η χώρα για να εντάξει 1,5 εκατ. Πρόσφυγες.

ΚΙΜΩΝΑΣ ΛΑΣΚΑΡΙΣ-ΔΗΜ. ΚΥΡΙΑΚΟΣ

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΕΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗ ΛΕΩΦ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Μόλις εκείνα τα χρόνια μετά την ολοκλήρωση των πρώτων πολυκατοικιών της Αθήνας, που ήταν όλες βασισμένες στις αρχές της νεωτερικότητας, ο νε­αρός Ηλίας Ηλιού συνέγραψε το περίφημο τεχνοκριτικό του δοκίμιο με τίτλο «Κουτιών εγκώμιο»3, όπου εκθείαζε τις εντυ­πωσιακές βελτιώσεις που επέφεραν στις συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης, τα σύγχρονα διαμερίσματα των νέων πολυκα­τοικιών από οπλισμένο σκυρόδεμα που αναβάθμιζαν με θεα­ματικό τρόπο, τις λειτουργικές και κατασκευαστικές ανέσεις, τις εγκαταστάσεις και τα δίκτυα των χώρων κατοίκησης.

Τα κτίρια των ασθενών της Σπιναλόγκας κατά τη μέρα των εγκαινίων τους το 1938 / Αρχιτέκτων : Ορέστης Μάλτος / φωτο.: αρχείο Δαμβέργη

Τα δύο νέα κτίρια των ασθενών της Σπιναλόγκας στη δυ­τική της πλευρά, απέναντι από την ενετική σκοπιά Pierino, πα­ρείχαν άνετη και καθαρή διαμονή καθώς αναπτύσσονταν σε δυο ορόφους που ο καθένας στέγαζε συνολικά 15 ανεξάρτητα δωμάτια σε δυο πτέρυγες (10+5) με εσωτερική σκάλα, κοινό λουτρό , μαγειρείο και μικρό βοηθητικό χώρο ανά όροφο, ενώ στη νοτιοδυτική γωνία διέθεταν στεγασμένο ημιυπαίθριο χώρο με χαρακτηριστικό ελλειψοειδή εξώστη, με θέα στον κε­ντρικό εσωτερικό δρόμο της οχυρής νησίδας και τον οικισμό της Πλάκας απέναντι.

Κάτοψη των κτιρίων των ασθενών της Σπιναλόγκας / Αρχιτέκτων : Ορέστης Μάλτος

Σε ένα τρίτο αντίστοιχης κατασκευής κτίριο (που σήμερα έχει κατεδαφιστεί) κοντά στον νότιο προ­μαχώνα Barbariga, με ομόλογη αρχιτεκτονική τυπολογία, πιθα­νολογείται πως φιλοξενούνταν αρκετές από τις κοινόχρηστες δραστηριότητες της κοινότητας των χανσενικών που είχαν σχέση με τη διάθεση του ελεύθερου χρόνου τους. Σύμφωνα με τα γραφόμενα του γιατρού της Σπιναλόγκας Εμμ. Γραμμα­τικάκη σε σειρά άρθρων του υπό τον τίτλο «Μια περισπούδα­στος μελέτη-Το Λεπροκομείον Σπιναλόγκας» στην εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ (30.11-18.12.1939) οι ασθενείς είχαν τη δυνατότητα να διαβάζουν βιβλία από τη μικρή βιβλιοθήκη που υπήρχε εκεί, να ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις να παρακολουθούν διαλέ­ξεις και κινηματογραφικές προβολές, να διασκεδάζουν με πα­ραστάσεις του δημοφιλούς Καραγκιόζη ή να ακούνε μουσική από το ραδιόφωνο και το γραμμόφωνο με «πλάκες» εκείνης της εποχής. Τα μοντέρνα κτίρια του νησιού, μαζί με το βελτι­ωμἐνο νοσοκομείο που στεγαζόταν στο παλαιό τέμενος της οθωμανικής περιόδου, τα μικρά καφενεία του κεντρικού δρό­μου και τις δυο εκκλησίες του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Γεωργίου, πρόσφεραν στην ανθρώπινη κοινότητα των εξόριστων αποκλεισμένων (εικ.1) την αίσθηση συμμετοχής στις υποθέσεις ενός κοινού βίου που εκτός από το βαρύ φορτίο της ασθένειας, τους επέτρεπε ενίοτε τη συμμετοχή στο βίωμα της κοινωνικής επαφής και τη χαρά της συνύπαρξης.

εικ.1: Φωτογραφικό πορτρέτο νεαρού κοριτσιού από το εβδομαδιαίο περιoδικό PIX της Αυστραλίας (τ.3, Νο 21, 27.05.1939). Σε σχετικό αφιέρωμά του με τίτλο «Ζωή στην εξορία», παρουσιάζει αποκλειστικές λήψεις της εποχής από τη νησίδα της Σπιναλόγκας, προβάλλοντας με χαρακτηριστικό τρόπο, πορτρέτα των κατοίκων της και επιχειρώντας να ευαισθητοποιήσει για τις συνθήκες της στερημένης και δύσκολης καθημερινότη­τας που χαρακτήριζε ένα σκληρό τόπο αποκλεισμού και ισόβιας «εξορίας θανάτου» 

Περιοδικό PIX Αυστραλίας

τόμος 3, Νο 21 / 27.05.1939

εικ.2: Η περίφημη απει­κόνιση του υδροπλάνου (τύπου Scipio) της βρετανικής εταιρείας Imperial, που είχε ως ενδιάμεσο σταθμό στη διάρκεια του μεσοπολέμου τον κλειστό κόλπο της Ελούντας, πολύ κοντά στην οχυρή νησίδα της Σπι­ναλόγκας. Αποκαλύφθηκε στη διάρκεια συντηρήσεων κάτω από στρώσεις ασβέστη σε παλαιό κτίσμα της νησίδας πριν από 10 χρόνια (φωτογραφία από το αρχείο της Εφορ. Αρχαιοτήτων Λασιθίου.).

Χαρακτηριστικό δείγμα της μεσοπολεμικής περιόδου είναι και η περίφημη τοιχογραφία με το υδροπλάνο Scipio (εικ.2), οικεία για τους χανσενικούς οπτική εμπειρία στη διάρκεια της περιόδου που η βρετανική εταιρεία Imperial, είχε ως τόπο προσνήωσης και ανεφοδιασμού τον κόρφο της Ελού­ντας κατά την πρώτη υπερατλαντική της πτήση από το Λον­δίνο στην Ινδία. Το αφαιρετικό αυτό σχεδίασμα καμωμένο με χρωματιστά κραγιόνια, βρέθηκε κάτω από στρώσεις ασβέστη, κατά τη διάρκεια των συντηρήσεων της νησίδας το 2012 και εκφράζει -ίσως-με τα μάτια ενός έγκλειστου ασθενούς το βα­θύτερο προσωπικό αίσθημα του αιτήματος της Ελευθερίας και της πτήσης διαφυγής από τα όρια ενός περίκλειστου κόσμου που έθετε σε ισόβιο περιορισμό τα φυσικά και τα κοινωνικά όρια των άτυχων ασθενών της Σπιναλόγκας που ήταν απομο­νωμένοι σε αναγκαστική «εξορία θανάτου».

Η παρουσία της Σπιναλόγκας ως διακριτής θεματικής ενό­τητας στα θέματα που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια των επτά επιστημονικών ανακοινώσεων που έγιναν στο 13ο Δι­εθνές Κρητολογικό συνέδριο4, προσέθεσε ενδιαφέρον νέο υ­λικό για ένα μεγάλο εύρος θεμάτων και αποδεικνύει με σαφή τρόπο το εναργές και διαρκές ενδιαφέρον που εξακολουθεί να συντηρείται σε όλες τις επιστημονικές περιοχές και τα ε­ρευνητικά πεδία που τροφοδοτεί η συνολική της διαδρομή και τα γεγονότα που τη σημάδεψαν ιδιαίτερα κατά την επώδυνη εμπειρία που τη χαρακτήρισε στη διάρκεια του τελευταίου «σκοτεινού» 20ου αιώνα. Με τη δημοσίευση των περιλήψεων των σχετικών εισηγήσεων που θα γίνει τον επόμενο χρόνο, θα καταστεί ισχυρότερη η συνείδηση της ανάγκης άμεσης εγγραφής του χώρου στον κατάλογο της πολιτιστικής κλη­ρονομιάς της ανθρωπότητας.

Η Σπιναλόγκα ήταν μια οχυρή ενετική νησίδα, τόπος αμυντικής χρήσης της Γαληνοτάτης μέχρι το 1715, λιμάνι και οθωμανικός οικισμός αυξημένης προ­στασίας μέχρι το 1898 και τόπος αποκλεισμού των Ελλήνων χανσενικών στη διάρκεια του «σκοτεινού» 20ου αι. των πολιτι­κών διώξεων, των εκτοπισμών, των πράξεων γενοκτονίας και του Ολοκαυτώματος. Η φυσιογνωμία της δεν προσδιορίζεται μόνο από τα εξαιρετικά χαρακτηριστικά μιας ιδιοφυούς ενετι­κής οχύρωσης αλλά συμπυκνώνει στοιχεία μιας πολύμορφης ιστορικής, κοινωνικής και αρχιτεκτονικής ταυτότητας που την καθιστούν παλίμψηστο και μοναδικό τόπο με ξεχωριστά κυ­ριολεκτικά και συμβολικά συμφραζόμενα. Όπως το Ellis island, τη νησίδα μετεπιβίβασης των μεταναστών στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 20ου αι., όπως το Robin island, τη νησίδα-φυλακή του Νέλσον Μαντέλα στη διάρκεια του αγώνα κατά του απαρ­τχάιντ στο τέλος του 20ου αι., όπως το ιστορικό στρατιωτικό πεδίο συγκρούσεων στο φινλανδικό νησί Suomenlinna του 18ου αι. ένα μοναδικό σύνολο αρχιτεκτονικών και οχυρωματικών έρ­γων, σε κοντινή απόσταση στην πρωτεύουσα Ελσίνκι, που α­ποτελούν όλα μνημεία του σχετικού καταλόγου της UNESCO.

Η συζήτηση για όλα τα θέματα της Σπιναλόγκας πρέπει να ενταθεί , να ανανεωθεί και να συνεχιστεί με την κινητοποίηση και τη συνδρομή όλων. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να σπάσει η εκκωφαντική σιωπή (;) όσων παρακολουθούν ε­σχάτως το θέμα εξ αποστάσεως ή περί άλλα τυρβάζουν. Η με­γάλη ευθύνη για τη δυναμική επανεκκίνηση της υπόθεσης της ένταξής της στον κατάλογο της UNESCO και όλες οι σχετικές πρωτοβουλίες στο εξής, ανήκουν πλέον στην πόλη και τον Δήμο Αγίου Νικολάου._

Οδυσσέας Σγουρός /29-30.10.2022

*/update: όρος της ψηφιακής εποχής, που φανερώνει τη συνεχή και συστηματική ροή και ενσωμάτωση πληροφοριών με τη δυναμική ενημέρωση και την επικαιροποίηση όλων των δεδομένων και των εξελίξεων που αφορούν ένα θέμα. Η χρήση του παραπέμπει στην ανάγκη διαρκούς ανανέωσης του υλικού που αφορά τη Σπιναλόγκα.

Σημειώσεις:

1. Ορέστης Μάλτος (1908-1999):Αρχιτέκτονας σανατορίων και μονάδων Υγείας, στέλεχος της τεχνικής υπηρεσίας του υπουργείου Υγιεινής από το 1936 και μελε­τητής των μεσοπολεμικών κτιρίων της Σπιναλόγκας.

2. Αντίγραφο της επιστολής των ασθενὠν της Σπιναλόγκας παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της εισήγησής μου στο 13ο ΔΚΣ (9.10.2022) μετά την ευγενική πα­ραχώρηση αρχειακού υλικού από τη συλλογή του κ. Γ. Μαυρικάκη. συνταξιούχου ΕΛΤΑ.

3. Κείμενο τεχνοκριτικής του διανοούμενου της Αριστεράς Ηλία Ηλιού (1904-1985), δημοσιευμένο σε 4 συνέχειες το 1937, στο προπολεμικό περιοδικό «Νεοελλη­νικά Γράμματα» του Δ.Φωτιάδη.

4. Υλικό για το σημερινό μου άρθρο έχει αντληθεί από το περιεχόμενο της εισήγησής μου με θέμα «Κοινωνικές δομές Υγείας & Πρόνοιας στην Ανατολική Κρήτη, την περίοδο του αστικού εκσυγχρονισμού του μεσοπολέμου (1928-1936)/ Αρχιτεκτονικές ρήξεις και πολεοδομικά αποτυπώματα στον Άγιο Νικόλαο Κρή­της και την Σπιναλόγκα», της οποίας εκτενής περίληψη πρόκειται να δημοσιευθεί το 2023, στα επίσημα πεπραγμένα του 13ου Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου.

Links:

https://whc.unesco.org/en/list/

https://en.wikipedia.org/wiki/Spinalonga

https://www.13-iccs.gr/

*12Χ12: η εικόνα του μήνα / Επιλογή μιας ή περισσότερων εικόνων που συγκινούν τον γράφοντα, ανάμεσα σε χιλιάδες λήψεις που μας κα­τακλύζουν και δίνουν την αφορμή για τον ελεύθερο σχολιασμό ενός θέματος, 12 φορές τον χρόνο. Η εικόνα του μήνα, τα ερεθίσματα που προκαλεί, οι ιδέες που εκφράζει, οι σκέψεις που γεννά, η επιρροή που ασκεί στην κατανόηση των πολύτροπων όψεων του κοινού μας βίου, η ανάγνωση των κυριολεκτικών και των άδηλων συμβολικών της παραμέ­τρων και συνδηλώσεων, η καλλιτεχνική και αισθητική της αποτίμηση, η ιστορική της διάσταση, οι τεκμηριώσεις και η δύναμη που ενσωματώ­νει, η γοητεία που εκπέμπει (ενίοτε λανθάνουσα), το αποτύπωμα και η συμβολή της στη διαμόρφωση της μεγάλης εικόνας του κόσμου μας.

____________________________________________

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΓΟΥΡΟΥ

Γεννήθηκε το 1959 στον 'Αγιο Νικόλαο και μεγάλωσε στην Κριτσά απ' όπου κατάγεται. Σπούδασε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου [1977-1983]. Από το 1984 διατηρεί αρχιτεκτονικό γραφείο στον 'Αγιο Νικόλαο και ασχολείται με την εκπόνηση μελετών ιδιωτικών και δημοσίων έργων. Συμμετέχει και έχει βραβευτεί σε πανελλήνιους και τοπικούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Έχει δημοσιεύσει έργα του σε ειδικές εκδόσεις και περιοδικά και έχει λάβει μέρος σε εκθέσεις αρχιτεκτονικής στην περιφέρεια και την Αθήνα.

Μέλος του ΤΕΕ και του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ.

Πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Ν. Λασιθίου [1992-2004].

Μέλος του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής [Σ.Α.] Λασιθίου [2012-2014].
Ειδικός σύμβουλος στην οργάνωση της έκθεσης «Κρήτη-100 χρόνια Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας» [1913-2013].
Μέλος του Συμβουλίου Εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής Κρήτης & Δωδεκανήσου [2015-].
Αντιπρόεδρος της Δ.Ε. του ΤΕΕ-ΤΑΚ [2010-2013] και Γ.Γ. [2013-2016].
Μέλος της Ομάδας εργασίας του ΤΕΕ-ΤΑΚ για τη σύνταξη του φακέλου της Σπιναλόγκας για την UNESCO και της Ομάδας εποπτείας για την καταγραφή 78 ιστορικών οικισμών στο Ν. Λασιθίου και 20 οικισμών στο Δήμο Μαλεβιζίου [2010-2015].
Μέλος της Επιτροπής επεξεργασίας θέσεων του ΤΕΕ-ΤΑΚ για την αναθεώρηση του Περιφερειακού Χωροταξικού πλαισίου [2013-2015].
Είναι παντρεμένος με τη φιλόλογο Σόνια Ατσαλή και έχουν δύο γιούς.