ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 26

ΤΑΤΕ MODERN 2022

Cecilia Vicuña, Cezanne, Maria Bartuszová

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι φτάνοντας μπροστά στην είσοδο αυτού του μοναδικού υπερμεγέθη πυκνωτή της τέχνης, κάθε φορά αισθάνομαι ότι με περιμένουν αλλεπάλληλες εκπλήξεις. Ιδιαίτερα μάλιστα, μετά την πανδημία, που βιώσαμε όλο αυτό το συγκρότημα άδειο και έρημο, αυτή την φορά, όσο πλησιάζαμε στην είσοδο νοιώσαμε και πάλι την ίδια αίσθηση, μπαίνοντας σε ένα μεγαλειώδη χώρο τέχνης, μαζί με πλήθος κόσμου από όλο τον πλανήτη. Κάτι σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα μια και δύσκολα συναντάμε κάτι αντίστοιχο με κόσμο, ας πούμε στο δικό μας ΕΜΣΤ, παρά τις πολλαπλές και ενδιαφέρουσες εκθέσεις που πραγματοποιεί. Είναι ένα θέμα αυτό, όπως επισημαίνει και η Άννα Καφέτση στην πρόσφατη συνέντευξή της στην Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. Όσο και αν ονειρεύομαι ουρές μπροστά στο ΕΜΣΤ, τελικά συμβιβάζομαι με την ΤΑΤΕ Modern, και  ξεκινώ παρουσιάζοντας ενδεικτικά έργα από τις τρεις εκθέσεις που είδα:

CECILIA VICUÑA ΣΤΟ TURBINE HALL

Brain Forest Quipu

Mπαίνοντας στο Turbine Hall, κυριαρχεί αυτή την φορά, η διπλή εγκατάσταση της Cecilia Vicuña. Μια χιλιανή καλλιτέχνης που μας είχε συγκινήσει με το έργο της στην Documenta στην Αθήνα το 2017, στο ΕΜΣΤ. Ήταν τότε ένα μνημειώδες ποίημα χώρου, που απέτεινε φόρο τιμής στην αρχαία προκολομβιανή τέχνη του quipu, με τεράστια νήματα ανεπεξέργαστου μαλλιού από Έλληνες παραγωγούς με κόμπους που βάφτηκαν με έντονο κόκκινο χρώμα.

Cecilia Vicuña, Quipu Womb, Η ιστορία του κόκκινου νήματος, Documenta Αθήνα 2017

Με αντίστοιχη λογική η Vicuña, έστησε και στην ΤΑΤΕ μια εγκατάσταση σε δύο γλυπτικές ενότητες ύψους 27 μέτρων, αναρτημένες από την οροφή,  όπου το ατελές, το φθαρμένο, το χειροποίητο, και οι ευαίσθητες υφάνσεις, παραπέμπουν σε μία οικουμενική ευαισθητοποίηση. Αν και ξεκινά από τις Άνδεις, όπου οι άνθρωποι δεν έγραφαν, μια και πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια δημιούργησαν τους κόμπους τους λεγόμενους quipu. Έπλεκαν νοήματα σε υφάσματα και κορδόνια με κόμπους. Το Brain Forest Quipu της Cecilia Vicuña συνεχίζει με το μακροχρόνιο έργο της, την αρχαία παράδοση των Άνδεων.

Επισκέπτες με τα παιδιά τους απολαμβάνουν αυτά τα έργα, τόσο από απόσταση όσο και βρισκόμενοι ακριβώς από κάτω, στην ουσία μέσα σε αυτά, υπό τους ήχους μιας μελαγχολικής τοπικής παραδοσιακής μουσικής που διαχέεται σε όλο τον χώρο.

Αυτή η εγκατάσταση συνδέει την αρχαία παράδοση των Άνδεων και τον σύγχρονο πολιτισμό, προσκαλώντας τους επισκέπτες να γίνουν ενεργοί συμμετέχοντες στην πρόληψη της κλιματικής καταστροφής.

Αποτελεί για την Vicuña, μια πράξη πένθους για την καταστροφή των δασών, τις επακόλουθες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τη βία κατά των αυτόχθονων πληθυσμών, αλλά και παράλληλα είναι μια ευκαιρία να δημιουργηθεί ένας χώρος για να ακουστούν νέες φωνές και μορφές γνώσης, καθώς αναλαμβάνουμε την ευθύνη για το ρόλο μας στην επερχόμενη καταστροφή.

Cecilia Vicuña, © Tate Photography (Sonal Bakrania)

Η σημαντική αυτή καλλιτέχνης βραβεύτηκε με το Χρυσό Λιοντάρι στην φετινή στην Μπιενάλε της Βενετίας, μαζί με την γερμανίδα Katharina Fritsch.

CEZANNE

«ο καλλιτέχνης των καλλιτεχνών»

Στον τρίτο όροφο του κτιρίου της ΤΑΤΕ, φιλοξενείται η μεγάλη έκθεση με τίτλο CEZANNE, όπου μπαίνοντας διαπιστώσαμε το αδιαχώρητο.

Μία έκθεση με συνολικά 80 πίνακες, είκοσι εξ αυτών δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακουαρέλες και σχέδια που ανιχνεύουν τη ζωή και το έργο ενός μεγάλου καλλιτέχνη που άλλαξε την πορεία της ζωγραφικής. Γεννημένος το 1839 στην Γαλλία έζησε μέχρι το 1906, αφήνοντας ένα ισχυρό ίχνος.

Πορτραίτο του Καλλιτέχνη σε ροζ φόντο, 1875

Η έκθεση που κατανέμεται σε 11 αίθουσες ξεκινά με την αυτοπροσωπογραφία του στα 30 του χρόνια, ενώ για τα επόμενα 30 χρόνια ο Σεζάν παλεύει με το τι σήμαινε να είσαι σύγχρονος ζωγράφος.

Τα έργα της έκθεσης είναι αντιπροσωπευτικά των χαρακτηριστικών θεμάτων και σειρών του Σεζάν όπως ιμπρεσιονιστικά τοπία, λιγότερο γνωστά αλληγορικά έργα, ακουαρέλες και ελαιογραφίες του όρους Sainte Victoire, πορτρέτα και σκηνές με λουόμενους. Περιλαμβάνονται τόσο γνωστά έργα όσο και σπάνια, συνθέσεις από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.

Still Life with Fruit Dish, 1879-80, Λάδι σε καμβά

Ανάμεσα στα έργα περιλαμβάνεται η περίφημη νεκρή φύση με πιάτο φρούτων (Still Life with Fruit Dish, 1879-80), δάνειο από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, έργο που εδραίωσε τη φήμη του Σεζάν ως ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ευρωπαίους καλλιτέχνες και το οποίο ανήκε στον ζωγράφο Πολ Γκογκέν, ο οποίος το περιέγραψε ως «ένα εξαιρετικό μαργαριτάρι, το μήλο της έριδος». Ο Γκογκέν αποχωρίστηκε τον πίνακα μόνο όταν χρειάστηκε χρήματα για ιατρική περίθαλψη.

Σε τέσσερις δεκαετίες καριέρας, ο Σεζάν φιλοτέχνησε περίπου διακόσιους πίνακες με νεκρές φύσεις, αναζητώντας διαρκώς την ακριβή πινελιά για να προκαλέσει τα συναισθήματα και τις αισθήσεις.

Madame Cezanne in a Yellow Chair, 1888-90

Ανάμεσα στα πορτραίτα εκτός από της μητέρας του και του γιού του, υπάρχει και ένα από τα 29 γνωστά πορτρέτα της συντρόφου του Fiquet, ζωγραφισμένα τα επόμενα 25 χρόνια, περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο μοντέλο του. Ο Cezanne και η Marie-Hortense Fiquet συναντήθηκαν το 1869.

Η Fiquet εργαζόταν ως βιβλιοδέτης στο κατάστημα του πατέρα της. Αψηφώντας τις κοινωνικές συμβάσεις της μεσοαστικής ανατροφής της, μετακόμισε και έζησε με τον Σεζάν ενώ δεν ήταν παντρεμένοι και παρέμεινε η σύντροφος και το μοντέλο του για όλη τους τη ζωή.

ΜΕΤΑΞΥ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ ΒΟΥΝΩΝ

The Bay of Marseille, Sein from L'Estaque, 1885

Στα νιάτα του, ο Σεζάν έκανε διακοπές στο νότιο παραθαλάσσιο χωριό L'Estaque, που βρίσκεται στον κόλπο της Μασσαλίας, όπου συνέχιζε να το επισκέπτεται με τη σύντροφό του και τον γιο του. Το χωριό ήταν για τον Cezanne ένα καταφύγιο. Και σε αυτό κρύφτηκε για να αποφύγει τη στρατιωτική επιστράτευση στον Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο. Εδώ ζωγράφιζε συνεχώς και κατά τους κριτικούς τέχνης το χωριό κρίθηκε ως η τοποθεσία όπου ο «Σεζάν έγινε Σεζάν».

L'Estaque with Red Roofs, 1883-5

MONT SAINTE-VICTOIRE

Mont Sainte-Victoire Seen from the Bihemus Quarry, 1985-9

Το αγαπημένο και πιο εμβληματικό θέμα του Σεζάν ήταν το Mont Sainte-Victoire, ένα ασβεστολιθικό βουνό που δεσπόζει στο Aix και στα περίχωρά του.

Σήμερα, οι πίνακες του Σεζάν στο Mont Sainte-Victoire είναι από τα πιο δημοφιλή τοπία του διεθνώς, που εμφανίζονται σε συλλογές από την Ιαπωνία έως τη Νότια Αμερική. Τα τοπία του, χωρίς την ανθρώπινη παρουσία, αντιπροσωπεύουν ένα αποφασιστικό βήμα μακριά από τη ρομαντική και αλληγορική ζωγραφική του 19ου αιώνα. Σηματοδοτούν επίσης μια στροφή από τη φιλοδοξία του ιμπρεσιονισμού να συλλάβει τα φευγαλέα αποτελέσματα του φωτός και της ατμόσφαιρας.

Mont Sainte-Victoire, 1904-6

Mont Sainte-Victoire, 1902-6

Chestnut Trees at Jas de Bouffan, 1885-6

ΛΟΥΜΕΝΟΙ: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

Bathers, 1890

Ο Cezanne ήθελε να κάνει τον ιμπρεσιονισμό κάτι σταθερό και ανθεκτικό όπως η τέχνη των μουσείων τα οποία επισκεπτόταν συχνά. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το θέμα των λουομένων το οποίο ακολουθεί μια μακρά κλασική παράδοση απεικόνισης γυμνών μορφών σε φανταστικά τοπία. Οι λουόμενοι του Σεζάν εμπνεύστηκαν από τα ταξίδια του στο Λούβρο, όπου σχεδίαζε συστηματικά μελετώντας ανάλογους πίνακες και γλυπτά.

Five Bathers, 1885-7, detail

Bathers (Les Grandes Baigneuses) , 1894-1905

Άποψη της αίθουσας με τίτλο BATHERS: TRADITION AND CREATIVITY

Η 11η αίθουσα με τίτλο 1899–1906: ΑΡΓΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, περιλαμβάνει έργα της τελευταίας του περιόδου στα τελευταία έξι χρόνια της ζωής του, όταν ο Σεζάν αντιμετώπιζε την θνησιμότητα με μια εκρηκτική δημιουργικότητα. Παράλληλα εμφάνισε διαβήτη, κάτι που αποσταθεροποιούσε την προσωπικότητά του και δημιουργούσε σχέσεις γεμάτες ένταση με τον περίγυρό του. Αποσυρόταν ολοένα και περισσότερο και ασκήτευε μέσα στην τέχνη του, ζώντας μεγάλες περιόδους σαν ερημίτης.

Οι ιδιοτροπίες του ήταν θρυλικές. Δεν δίσταζε να καταστρέψει τους καμβάδες του όταν δεν του άρεσε το έργο που είχε ξεκινήσει, και δεν ήθελε μοντέλα γιατί δεν άντεχαν το πολύωρο ποζάρισμα, ούτε λουλούδια γιατί η ζωή τους διαρκούσε λίγο και μαραίνονταν. Όταν δούλευε στο στούντιό του προτιμούσε τα ξημερώματα και το «λαμπρό φως των πρωινών ωρών». Για πρώτη φορά στην καριέρα του, έβγαλε το καβαλέτο από το στούντιο για να ζωγραφίσει πορτρέτα ανθρώπων που λούζονταν στο άμεσο ηλιακό φως.

The Gardener Vallier, 1906

Σε έργα όπως το The Gardener Vallier έβαλε μοναχικές φιγούρες δίπλα σε μοναχικά δέντρα. Δημιούργησε επίσης μια ολοένα και πιο εξατομικευμένη αναπαράσταση της απομονωμένης κορυφής του βουνού στο Mont Sainte-Victoire που φαίνεται από το Les Lauves.

Mont Sainte-Victoire Seen from Les Lauves, 1904

Ο Σεζάν υπήρξε πρωτοπόρος στη χρήση του χρώματος και της προοπτικής, στη δομή του θέματος και στην προσθήκη γεωμετρικών στοιχείων που επηρέασαν τους κυβιστές και τους φωβιστές των επόμενων δεκαετιών.

Παραμένει ένας καινοτόμος που καταφέρνει να αναπτύξει μια νέα οπτική γλώσσα, γεφυρώνοντας την παράδοση και την νεωτερικότητα.

Still Life with Apples and Peaches, 1905

Three skulls on a Patterned Carpet, 1904

Μετά τον θάνατό του, οι πίνακές του εκτέθηκαν σε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Παρίσι, τον Σεπτέμβριο του 1907. Η έκθεση αυτή επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την κατεύθυνση που πήρε η πρωτοπορία στο Παρίσι, προσδίδοντας αξιοπιστία στη θέση του, ως έναν από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες του 19ου αιώνα και στην επίδρασή του στην έλευση του κυβισμού.

MARIA BARTUSZOVÁ

στο

Βlavatnik building

Untitled, 1985

Στον τέταρτο όροφο του Βlavatnik building, ξεχωρίσα την ατομική έκθεση με τα αφηρημένα γλυπτά της Σλοβάκας καλλιτέχνιδας Maria Bartuszová, γεννημένης στην Πράγα, που επίσης συμμετείχε στην φετινή Μπιενάλε της Βενετίας. Αφιέρωσε την τέχνη της στην εξερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, της φύσης, της ύλης και της μορφής πραγματοποιώντας λεπτά, υποβλητικά γύψινα γλυπτά εμπνευσμένα από τον φυσικό κόσμο.

Untitled, 1987

Untitled, 1985

Η έκθεση ξεκινά από τη δεκαετία του 1960, όταν η Bartuszová πειραματίστηκε χρησιμοποιώντας τη δική της ξεχωριστή μέθοδο χύτευσης γύψου με το χέρι. Εμπνευσμένη από το παιχνίδι με τη μικρή της κόρη, δημιούργησε αφηρημένα σχήματα ρίχνοντας γύψο σε λαστιχένια μπαλόνια. Το χαρακτηριστικό υλικό της ήταν ο λευκός γύψος, που απέδιδε στα γλυπτά μια εύθραυστη ποιότητα.

Maria Bartuszová, photo: Gabriel Kladek

Η Bartuszová εργάστηκε για τρεις δεκαετίες στο Košice, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σλοβακίας. Δημιούργησε περίπου 500 γλυπτά, από μικρές οργανικές φόρμες μέχρι παραγγελίες για δημόσιους χώρους καθώς και έργα στο τοπίο, παρά τους περιορισμούς στην καλλιτεχνική της ζωή αυτή την περίοδο.

Untitled, 1985

Η Maria Bartuszová (1936–1996) αφιέρωσε την τέχνη της στην εξερεύνηση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, της φύσης, της ύλης και της μορφής.

_____________________

Τα κείμενα στηρίχθηκαν  στα τεύχη της ΤΑΤΕ που συνοδεύουν τις εκθέσεις.

 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση