ΝΙΚΟΣ ΚΤΕΝΑΣ- ΘΕΟΚΛΗΣ ΚΑΝΑΡΕΛΗΣ: ΔΥΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ

Με τον Δημήτρη Φιλιππίδη συνεχίζουμε να παρακολουθούμε τις διαλέξεις συναδέλφων αρχιτεκτόνων και στην συνέχεια να τις σχολιάζουμε. Έτσι βρεθήκαμε στο Μέγαρο Μουσικής στις  20 Μαΐου 2013 και ακούσαμε τον Νίκο Κτενά στο πλαίσιο του GR E A T και λίγες μέρες μετά,  στις 23 Μαΐου, παρακολουθήσαμε τον Θεοκλή Καναρέλη να παρουσιάζει την δουλειά του στο πλαίσιο  του Κύκλου Διαλέξεων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων που οργανώνει το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής.  Δύο διαλέξεις εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους από δύο συναδέλφους μελετητές  με διδακτικό έργο και φυσικά με μεγάλη ευθύνη απέναντι στους φοιτητές τους.  Από τις συζητήσεις μας  προέκυψε  η εκτίμηση ότι οι διαλέξεις αυτές κινούνται  ανάμεσα από την απόλυτη βεβαιότητα στην απόλυτη αμφισβήτηση.

Προέκυψε ακόμη και το ακόλουθο κείμενο του Δημήτρη Φιλιππίδη  που παραθέτω στην συνέχεια:

οι κυνηγοί του απόλυτου

 του Δημήτρη Φιλιππίδη

Μέσα στον περασμένο μήνα παρουσίασαν ανεξάρτητα τη δουλειά τους στο κοινό δύο έλληνες αρχιτέκτονες με ιδιαίτερη φυσιογνωμία: ο Νίκος Κτενάς στο Μέγαρο Μουσικής και ο Θεοκλής Καναρέλης στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Η τύχη περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο τους έφερε κοντά και μας ενθάρρυνε να τους δούμε να συζητούν μεταξύ τους για αρχιτεκτονική, σε μια φανταστική αντιπαράθεση.

Νίκος Κτενάς

Η παρουσίαση του Κτενά είχε την ομορφιά της απόδειξης ενός μαθηματικού θεωρήματος. Η διαύγειά της στηριζόταν σε μια σειρά επιχειρημάτων σαν αξιώματα. Περιλάμβανε ορισμούς (όπως τι συνιστά αρχιτεκτονική μέσα στο τοπίο,  πώς ορίζεται ο χώρος, τι συνιστά κλειστές κι ανοιχτές μορφές) και προχωρούσε παράλληλα στην εικονογραφική υποστήριξή τους (να πώς εφαρμόστηκε αυτό εδώ, να η λογική πίσω από αυτή τη διάταξη). 

 

Υπήρχε απόλυτη συνέπεια στα όσα λέγονταν και δείχνονταν. Οι μορφές υπάκουαν πάντα στους ορθολογικούς κανόνες που είχαν τεθεί εξαρχής, χωρίς να τους επιτρέπεται να παρεκκλίνουν  στο παραμικρό. Όπως το ένα επιχείρημα οδηγούσε αβίαστα στο άλλο, έτσι κι οι εικόνες παρήλαυναν με μιαν αδιατάρακτη εσωτερική συνέχεια. Ήταν «αποδεικτικά στοιχεία» ή «τεκμήρια» που επαλήθευαν τους λογικούς ισχυρισμούς του δημιουργού τους.

 

 Θεοκλής Καναρέλης

Η παρουσίαση του Καναρέλη μετέδιδε την αίσθηση μιας έντονα διαταραγμένης ηρεμίας.   Η απόκοσμη μνημειακότητα των μορφών  που είχε σχεδιάσει, έξω από οποιαδήποτε χρονική ένταξη, μιλούσε μια γλώσσα έντονα απόκρυφη. Ήταν αποπνευματοποιημένα σύμβολα που δεν ανήκαν σε συγκεκριμένο τόπο, δεν ανταποκρινόταν σε συγκεκριμένο πρόγραμμα πέρα από κάποιες ελάχιστες νύξεις, και δεν αντιστοιχούσαν στη σύγχρονη εκκοσμίκευση.  Υπάκουαν σε μιαν άλλη τάξη πραγμάτων.

Μνημείο Ολοκαυτώματος Atlantic City Boardwalk, Atlantic City,

New Jersey – ΗΠΑ, 2010

Και την ίδια στιγμή, ο συνοδευτικός λόγος για τα έργα που παρουσιάζονταν ήταν αιφνίδια υπονομευτικός, διαβρωτικός, επίμονα καταστροφικός. Έτσι οι εικόνες κατέρρεαν κάτω από το βάρος μιας ενοχής που δεν σεβόταν τίποτα. Η ανατροπή ήταν τόσο αποκαλυπτική ώστε οι μορφές να χάνουν το όποιο βάρος τους και να υποχωρούν προς μια αμφισβήτηση αυτής ακόμα της ύπαρξής τους. Η αναζήτηση του απόλυτου άγγιζε επικίνδυνα την άρνηση της πράξης.

Δύο λοιπόν μορφές του απολύτου. Από τη μια, οι στέρεα εδραιωμένοι κανόνες καθολικής ισχύος με τη μορφή νόμων που κατευθύνουν με την καθαρότητά τους τα πάντα και λυτρώνουν  την αρχιτεκτονική μορφή από κάθε άσκοπη παρέκκλιση. Από την άλλη, η αναζήτηση της πρωταρχικής μορφής που αποσπά βίαια την αρχιτεκτονική από τις τριβές της καθημερινότητας, της χαρίζει το στεφάνι της άυλης ομορφιάς με τίμημα την ακραία αμφισβήτηση.

Δημήτρης Φιλιππίδης 9.6.2013