ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 32

YOKO ONO: “MUSIC OF THE MIND”

ΣΤΗΝ ΤΑΤΕ MODERN

Επιλογές από μία έκθεση 

που ξεπέρασε κάθε προσδοκία

Ήταν για μένα μια έκθεση αποκαλυπτική. Πήγα εντελώς απροετοίμαστος, έχοντας στην μνήμη μου την ιδιάζουσα προσωπικότητα της Yoko Ono. Ιδιαίτερα από την εποχή της δόξας των Beatles, που δίπλα στον John Lennon, παράλληλα με τις σημαντικές τότε ακτιβίστικές τους δράσεις για την ειρήνη και το σχετικό κρεβάτωμα, παρεμβαίνοντας τελικά ακόμη και στις ηχογραφήσεις του γκρουπ κατάφερε, όπως έλεγαν, να τους διαλύσει, κάτι που την φόρτισε αρνητικά. Έκτοτε διάβαζα κατά καιρούς για τις καλλιτεχνικές της δραστηριότητες και σταδιακά μέσα από αποσπασματικές πληροφορίες είχα την αίσθηση ότι στο όνομα του Lenon η Ono «έπαιζε» κατά κάποιο τρόπο, μέσα από τις γνωριμίες της στην Νέα Υόρκη και το διεθνές στερέωμα.

Η επιλογή της ΤΑΤΕ MODERN να παρουσιάσει την δουλειά της σε μια μεγάλη διαδραστική έκθεση με έβαλε σε σκέψεις, και έτσι έσπευσα να διασχίσω την είσοδο της έκθεσης και να ακούσω την φωνή της μπαίνοντας να απαντά στο τηλέφωνο λέγοντας “Hello. This is Yoko”. Είχα προσπεράσει μια συστάδα δένδρων ευχών, που γύρω τους νέα παιδιά και επισκέπτες κρεμούσαν μικρά χαρτάκια που έμοιαζαν από μακριά με λευκά λουλούδια. Με συγκίνησε διαβάζοντας ότι η Όνο ως παιδί πήγαινε σε έναν ναό στην Ιαπωνία, και έγραφε μία ευχή σε ένα κομμάτι λεπτό χαρτί και το έδενε γύρω από τα κλαδιά ενός δένδρου.

Γεννημένη στην Ιαπωνία το 1933, αφού φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Gakushūin ως η πρώτη φοιτήτρια φιλοσοφίας, ακολούθησε μια συναρπαστική διαδρομή, εγκατεστημένη σε ένα λοφτ στο Μανχάταν, όπου γράφτηκε στο κολέγιο τεχνών Sarah Lawrence, σπουδάζοντας ποίηση και μουσική σύνθεση. Παράλληλα, συνδέθηκε με τις avant gardes της Νέας Υόρκης και του Τόκιο στα τέλη της δεκαετίας του '50 και του '60,

Από τα πρώτα έργα, αυτής της περιόδου μπαίνοντας στην πρώτη αίθουσα της έκθεσης, ξεχώρισα το Lighting Piece – «Άναψε ένα σπίρτο και δες μέχρι να σβήσει», ένα φιλμ από μία περφόρμανς που πραγματοποίησε με τον φωτογράφο Peter Moore.

Yoko Ono FILM NO. 1 (‘MATCH’) / Fluxfilm No. 14 1966 Film, 16mm, shown as video, black and white Duration: 5min 4sec Directed by Yoko Ono

Bag Piece

Στην συνέχεια στην επόμενη αίθουσα, στο έργο με τίτλο Bag Piece, η Όνο προσκαλεί καλλιτέχνες, αλλά και το κοινό, αφού αφαιρέσουν τα παπούτσια τους, να μπουν σε ένα μαύρο σάκο και να κινηθούν στην σκηνή, πραγματοποιώντας ελεύθεροι  διάφορες δραστηριότητες μέσα σε αυτούς, όπως να μετακινηθούν, να αφαιρέσουν τα ρούχα τους ή ακόμα και να πάρουν και έναν υπνάκο. Οι κινήσεις μέσα στους σάκους δημιουργούν ένα κινούμενο σύνθετο γλυπτό.

Yoko Ono, Bag Piece 1964, exhibition realisation 2024 Performance

Cut Piece.

Στην ίδια αίθουσα προβάλλεται η ταινία Cut Piece, των David and Albert Maysles, που γυρίστηκε στις 21 Μαρτίου 1965 (!), στο Carnegie Recital Hall της Νέας Υόρκης και καταγράφει την περφόμανς της Yoko Ono, που κάθεται σιωπηλή στη σκηνή φορώντας το καλύτερό της κοστούμι, ενώ το κοινό κλήθηκε να της κόψει με ψαλίδι σε κομμάτια τα ρούχα της. Ένα σχόλιο για τη σεξουαλική βία. Το Cut Piece θεωρείται ένα κλασικό έργο τέχνης της δεκαετίας του 60, που λέγεται ότι είναι εξίσου γνωστό στους φοιτητές τέχνης όσο και οι Beatles.

Yoko Ono, Cut Piece, κινηματογραφήθηκε στις 21 Μαρτίου 1965 σε περφόμανς που πραγματοποιήθηκε στην Νέα Υόρκη στο Carnegie Recital Hall.

Shadow Piece Concept

Στο διαδραστικό αυτό έργο η Yoko καλώντας το κοινό της να ζήσει τις συγκινήσεις της συμμετοχικής τέχνης, το τοποθετεί ανάμεσα σε ένα λευκό τελάρο και ένα προβολέα και του ζητά να περιγράψει την σκιά του με ένα κομμάτι κάρβουνο συνθέτοντας έτσι έναν διαρκώς εξελισσόμενο πίνακα.

Yoko Ono, Shadow Piece Concept 1963, first performed 1966, exhibition realisation 2024

Yoko Ono, Shadow Piece, detail, Concept, 1963, first performed 1966, exhibition realisation 2024

Painting to Hammer a Nail

Στο επόμενο έργο στο ίδιο πλαίσιο της διαδραστικότητας ζητά από τον επισκέπτη να πάρει ένα καρφί από το διπλανό δοχείο και να το καρφώσει με ένα σφυρί σε ένα ξύλινο τελάρο.

Yoko Ono, Painting to Hammer a Nail, concept 1961

Yoko Ono, Painting to Hammer a Nail, detail

Στην ίδια μεγάλη αίθουσα με τίτλο THE MESSAGE IS THE MEDIUM, η Ono εκθέτει μια σειρά ετερόκλητων έργων δίνοντας την δυνατότητα στους επισκέπτες να παίξουν ακόμη και μια παρτίδα σκάκι.

Yoko Ono, White Chess Set, 1966

John Lennon 1940–1980 Yoko Ono, Air Bottles 1967, exhibition realisation 2024 Glass jars, digital print on paper labels, facsimile Labels: half-a-cupboard half-a-door half-a-shoe half-a-jacket half-a-letter half-a-life half-a-music half-a-painting half-a-wind

Yoko Ono, Half Room, 1967

Το έργο Half-A-Room περιλαμβάνει οικιακά έπιπλα και αντικείμενα, όπως ένα ψηλοτάκουνο παπούτσι και ένα ράφι, κομμένο στη μέση και κυρίως βαμμένο λευκό. Η Όνο παρουσίασε το έργο αυτό το 1967 στην έκθεση Half-A-Wind Show στη Lisson Gallery του Λονδίνου.

Yoko Ono, FILM NO 4 (“BOTOMS) 1966-7, Film 16mm

πλάνα από γύρω

200 κινούμενοι γλουτοί, που για τον Ono, αντιπροσωπεύουν «την σκηνή του Λονδίνου σήμερα». Μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν  καλλιτέχνες, συγγραφείς και γλύπτες. Ο ήχος περιλαμβάνει συνομιλίες μεταξύ των συμμετεχόντων, της Ono και του συζύγου της Anthony καθώς και συνεντεύξεις της Ono με τον βρετανικό Τύπο.

BED PEACE

John Lennon 1940–1980 Yoko Ono BED PEACE 1969 Film, 16mm, shown as video, colour and sound (stereo) Duration: 1hour 10min 5 sec Film of Montreal Bed-In, 26 May

Μετά τον γάμο τους τον Μάρτιο του 1969, η Όνο και ο Λένον πραγματοποίησαν εβδομαδιαίες εκστρατείες με τίτλο  Bed-In for Peace, στο Άμστερνταμ και Μόντρεαλ. Το ζευγάρι δημιούργησε φρενίτιδα στα μέσα ενημέρωσης προσκαλώντας στα δωμάτια του ξενοδοχείου τους να συμμετάσχουν ακτιβιστές για την ειρήνη. Παράλληλα έγιναν εξαιρετικά σοβαρές και έντονες συνομιλίες μεταξύ δημοσιογράφων και πολιτικών. Ενώ κοιμόντουσαν σε ένα ξενοδοχείο στο Μόντρεαλ, μαζί με τους Timothy Leary, Petula Clarke, Dick Gregory και Allen Ginsberg, ηχογράφησαν το κομμάτι Give Peace A Chance, που γρήγορα υιοθετήθηκε από εκείνους που διαμαρτύρονταν για τον πόλεμος στο Βιετνάμ.

John Lennon 1940–1980 Yoko Ono, Wedding Album 1969 Album cover and inserts Apple Records Private collection

Η Όνο και ο Λένον το 1968 άρχισαν να γράφουν και να παράγουν μουσική μαζί, κυκλοφορώντας τρία συνεργατικά άλμπουμ μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Το τελικό ήταν το Άλμπουμ Γάμου. Η πρώτη πλευρά του άλμπουμ περιελάμβανε το ζευγάρι που φωνάζει ο ένας το όνομα του άλλου πάνω από ηχογραφήσεις με τους χτύπους της καρδιάς τους. Η δεύτερη πλευρά, με τίτλο «Άμστερνταμ», ηχογραφήθηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας τους Bed-In for Peace. Το κουτί του άλμπουμ συμπεριλάμβανε έντυπο υλικό και αντίγραφο του πιστοποιητικού γάμου του ζευγαριού. Είχαν μια τρέλα όλα αυτά εκείνη την εποχή!

«War Is Over» γράφει η μεγάλη κοινή τους διακήρυξη, σε διαφημιστικές πινακίδες και αφίσες κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ – και με πολύ μικρότερα γράμματα παρακάτω: «Αν το θέλεις».

Yoko Ono, A HOLE 2009 Engraved glass, shot with a bullet hole, steel frame Engraved: A HOLE / GO TO THE OTHER SIDE OF THE GLASS AND SEE THROUGH THE HOLE.

Yoko Ono, A HOLE 2009 Photograph: Daniel Leal/AFP/Getty Images

Η Όνο επικρίνει βαθιά τη βία, πιστεύοντας ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει εάν αντιμετωπιστεί η βία. Μεγάλο μέρος της δουλειάς της είναι μια πρόσκληση να δούμε τον κόσμο διαφορετικά, από μια άλλη προοπτική. Αυτή η προσέγγιση περικλείεται σε ένα έργο με τίτλο ΜΙΑ ΤΡΥΠΑ. Ένα κρύσταλλο τρυπημένο από μια σφαίρα όπου γράφει: «Πήγαινε στην άλλη πλευρά του γυαλιού και δες μέσα από την τρύπα». Ίσως το πιο συγκινητικό έκθεμα! Πώς κατάφερε η Όνο να ζήσει όλες αυτές τις δεκαετίες χωρίς τον Λένον; Το έργο αυτό έγινε το 2009, ήδη 29 χρόνια μετά τη δολοφονία του.

Yoko Ono, Helmets (Pieces of Sky) 2001

Η Όνο σε αυτό το έργο μας προσκαλεί να πάρουμε ένα κομμάτι από τον ουρανό, που βλέπει ως ελπιδοφόρο σύμβολο απεριόριστης φαντασίας. Τα κομμάτια παρουσιάζονται ως ατσάλινα κράνη του γερμανικού στρατού από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κρεμασμένα ανάποδα, αναφερόμενη στον βίαιο κατακερματισμό της ελπίδας μέσω του πολέμου.

THE FLY

Yoko Ono, FLY 1970–1 Film, 16mm, shown as video, colour and sound (mono) Duration: 25min

Μας αιφνιδίασε αυτό το έργο, μπαίνοντας στην σκοτεινή αίθουσα. Η πρώτη εικόνα που αντίκρισα με παρέπεμψε στο έργο του Γκυστάβ Κουρμπέ Η προέλευση του κόσμου.

Γκυστάβ Κουρμπέ, Η προέλευση του κόσμου, 1866.

Μόνο που συνοδευόταν με πραγματικές επίμονες μύγες να κινούνται επίμονα στο γυμνό σώμα και σε επίμαχα σημεία, και πέρα από το βουητό τους ακούγονταν και οι άναρθρες φωνές της Ono με τους ήχους της κιθάρας του Λένον.

Αυτή η ταινία με τίτλο FLY, που προβάλλεται για 24 λεπτά στην σκοτεινή αίθουσα, βασίζεται στην παρτιτούρα της Ono του 1968 Fly (Film No.13), η οποία λέει, «Αφήστε μια μύγα να περπατήσει στο σώμα μιας γυναίκας από τα νύχια μέχρι το κεφάλι και πετάξτε έξω από το παράθυρο». Η Όνο περιγράφει τόσο το σώμα της γυναίκας όσο και την μύγα ως αναπαραστάσεις του εαυτού της. Η μύγα φέρει συνειρμούς βρωμιάς και σήψης ενώ ενσωματώνει επίσης την έννοια του ελεύθερου πνεύματος. Η  Όνο συχνά διερευνά την πτήση ως φυσική πράξη και μεταφορική έννοια. Και τα δύο λειτουργούν ως σύμβολα απελευθέρωσης και ενδυνάμωσης. Η ταινία λειτουργεί ως σχολιασμός στον αγώνα των γυναικών να δραπετεύουν από κοινωνικούς περιορισμούς.

ADD COLOUR (REFUGEE BOAT)

Εξ ίσου εντυπωσιακή ήταν και η επόμενη αίθουσα με τίτλο Add Colour (Refugee Boat) μετά από την συνεχιζόμενη διακρατική επέμβαση των επισκεπτών κάθε ηλικίας με διαφορετικών αποχρώσεων του μπλε κραγιόνια, στις λευκές περιμετρικές επιφάνειες της αίθουσας και πάνω σε μια λευκή ξύλινη βάρκα στο κέντρο, που συμβολίζει τις μετακινήσεις των μεταναστών. H Όνο συγκινημένη από τις εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες που ρισκάρουν τη ζωή τους για να ταξιδέψουν στην Ευρώπη δια θαλάσσης, μας προσκαλεί να εξετάσουμε τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει η συλλογική δράση. Το έργο περικλείει την πίστη της σε αυτή την δράση και την κατανόησή της ότι «μοιραζόμαστε αυτόν τον κόσμο» και μοιραζόμαστε την ευθύνη μας για αυτόν. Θεωρεί ότι αυτή η συμμετοχική εργασία μέσω της καταγραφής διαφορετικών  μηνυμάτων, μας προσκαλεί να αναλογιστούμε αυτήν την επείγουσα και συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση.

«Φέρτε μια άδεια βάρκα μεταναστών στη στεριά σε μια παλίρροια, και βάψτε την με μπλε μηνύματα ελπίδας»:φωτο: Tayfun Salcı/Zuma Press Wire/Rex/Shutterstock

Yoko Ono, Add Color (Refugee Boat)

My Mommy is Beautiful,

Στην τελευταία αίθουσα με τίτλο ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ, η Ono ενθαρρύνει τις συλλογικές απαντήσεις, με το έργο My Mommy is Beautiful, προσκαλώντας τον επισκέπτη με την φράση : «Γράψε τις δικές σου σκέψεις για τη μητέρα σου. Ή καρφιτσώστε μια φωτογραφία της στον καμβά.» Ένα έργο σε εξέλιξη, που διερευνά τη σχέση μας με τις μητέρες μας, και συγκροτείται από αμέτρητα σημειώματα σε όλες τις γλώσσες, που γράφονται επί τόπου και επικολλώνται σε στρώματα σε έναν τεράστιο τοίχο προκαλώντας συγκινήσεις. Χαρακτηριστικές είναι οι νοσταλγικές και συγκινητικές αναφορές στις μητέρες που σε μεγάλο βαθμό ήταν απολογητικές για όσα δεν προλάβαμε να πούμε... 

Yoko Ono, My Mommy is Beautiful

Η έκθεση ολοκληρώνεται με το βίντεο που ηχογραφήθηκε στην όπερα του Σίδνεϋ το 2013, με τίτλο WHISPER που ερμηνεύει η Όνο στα ογδόντα της χρόνια, και με τα δυνατά φωνητικά της επαναλαμβάνει τις λέξεις «Εύχομαι… επιτρέψτε μου να ευχηθώ»

Yoko Ono, Whisper, 2013

η Όνο στα ογδόντα της χρόνια ερμηνεύει με τα δυνατά φωνητικά της

Αμέσως μετά την έξοδο από την έκθεση στο χώρο του πωλητηρίου η Όνο μας υπενθυμίζει στα 91 της χρόνια, με τεράστια γράμματα το σύνθημά της για το οποίο αφιέρωσε την ζωή της. Σε όλη της την καριέρα, η Yoko Ono έχει διαδώσει τα μηνύματά της για την παγκόσμια ειρήνη χρησιμοποιώντας διαφημιστικές πινακίδες, εφημερίδες και περιοδικά διαφημίσεις, αφίσες και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Yoko Ono, PEACE is POWER 2017, exhibition realisation 2024 Vinyl on wall

Διάρκεια της έκθεσης μέχρι 1η ΣΕΠ 2024.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση και καλύτερη ανάλυση