triantafyllou giorgos architect

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ

ΑΝΩΝΥΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Μια άρρητη παρουσία

μια έκδοση που εδραιώνει

μια συγκροτημένη θεωρητική άποψη

για την Ανώνυμη Αρχιτεκτονική

Μόλις παρέλαβα φρεσκοτυπωμέμενη την έκδοση του πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς με τίτλο: Δημήτρης Φιλιππιδης: «ΑΝΩΝΥΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Μια άρρητη παρουσία» και με το πρώτο ξεφύλλισμα αισθάνθηκα την ανάγκη να παρουσιάσω το δυνατόν γρηγορότερα και να μοιραστώ με τους αναγνώστες του μπλογκ, το εκδοτικό αυτό γεγονός. Να καταγράψω τις πρώτες μου εντυπώσεις για την εξαιρετικά προσεγμένη αυτή έκδοση με τα ανάγλυφα γράμματα στο εξώφυλλο, που πέρα από το περιεχόμενο ξεχωρίζει για την ποιότητα του χαρτιού, το ελκυστικό lay out, την χρωματική απόδοση και τα ικανά μεγέθη των φωτογραφιών και την επεξεργασία των κειμένων.

Η έκδοση αυτή τιμά το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς, που εξακολουθεί στα χρόνια της συνεχιζόμενης οικονομικής δυσπραγίας να προχωρεί, διατηρώντας τον πήχη ψηλά.
Θεωρώ ότι μέσα στον χρόνο το βιβλίο αυτό, θα αποτελέσει σταθμό στις αρχιτεκτονικές εκδόσεις εδραιώνοντας μια τολμηρή αλλά πραγματικά εύστοχη και συγκροτημένη θεωρητική άποψη για την Ανώνυμη Αρχιτεκτονική, που εδώ και χρόνια αναδεικνύει και τεκμηριώνει ο Δημήτρης Φιλιππίδης με διάφορους τρόπους.

Δημήτρης Φιλιππίδης

Την Πέμπτη 4 Μαϊου 2017 μετά την διάλεξη, που πραγματοποιήθηκε από τον Δημήτρη Φιλιππίδη στα Μαθήματα Ιστορίας Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ στις με τίτλο ΑΝΩΝΥΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΑΥΘΑΙΡΕΤΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΟ ΑΤΑΞΙΚΟ ΕΞΟΧΙΚΟ, ακολούθησε μια μεγάλη σε διάρκεια συζήτηση με την συμμετοχή πανεπιστημιακών και άλλων συναδέλφων, που κατά την άποψή μου ήταν τελικά μια ομοβροντία αντιδράσεων, λιγότερο ή περισσότερο έντονων, αποπνέοντας έναν συντηρητισμό, μια άλλη εμμονή σε κάποιες ακαδημαϊκές σταθερές και την ακραιφνή έννοια του ορισμού για την αρχιτεκτονική.

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης με την έκδοση αυτή, όπως αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου, επανέρχεται σήμερα αποφασιστικά, τριάντα χρόνια μετά την Νεοελληνική Αρχιτεκτονική (1984), δεκαπέντε χρόνια από τη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα (2001) και μετά την προσθήκη το 2009 ενός συμπληρώματος στο βιβλίο Ανώνυμη Αρχιτεκτονική και Πολιτιστικοί Παράγοντες του Αmos Ράποπορτ, αισθανόμενος την ανάγκη να κοιτάξει αντίστροφα το σύνολο της ελληνικής αρχιτεκτονικής, από κάτω προς τα επάνω, αναποδογυρίζοντας τον φαινομενικά αυτονόητο τρόπο εποπτείας που έχει επιβάλει η επίσημη ιστοριογραφία της.

Εδώ και καιρό φωτογράφιζε και κατέγραφε κτίσματα που έμοιαζαν άχρηστα ή αδιάφορα, περιθωριακά ή παράδοξα και έξω από τους κανόνες χωρίς να ξέρει που ανήκαν και χωρίς να τον τρομάζει ως απειλή η κυρίαρχη παρουσία της σύγχρονης μαζικής αρχιτεκτονικής.

Με κάποιο τρόπο αντιδρούσε σε προκαταλήψεις που έκρυβαν την σημασία αυτού του άγνωστου κόσμου κρατώντας έτσι μια αιρετική στάση απέναντι σε καθιερωμένες αντιλήψεις για την αρχιτεκτονική, στάση που ξένιζε ή συναντούσε την παγερή αδιαφορία , αν όχι την άρνηση των επαϊόντων.

[...] Η ως τώρα καθιερωμένη τακτική ήταν να απορρίπτονται εξαρχής τα έργα που ανήκουν στο πλήθος ως ασήμαντα, αν όχι βλαβερά, παρ’ όλη την αριθμητική υπεροχή τους ή αντίθετα, ακριβώς λόγω της πληθώρας τους. Σκόπιμα εκεί, παραλειπόταν ο ουσιαστικός ρόλος που έπαιζε που ήταν η πολλαπλότητα.[...]

[…] Η ανώνυμη αρχιτεκτονική, υποστηρίζει ο Φιλιππίδης, συμμετέχει ενεργά στην παραγωγή αρχιτεκτονικής, με φορέα τον «αφανή» και αγνοημένο δημιουργό-χρήστη, ο οποίος αφήνει το στίγμα του πάνω στο κτίσμα. Η ανώνυμη αρχιτεκτονική έτσι συμπληρώνει και σηματοδοτεί εκείνη που θεωρείται «επώνυμη», αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της. Με αυτή την ιδιότητα, έχει τη δύναμη να οδηγήσει, πέρα από την επιβεβαίωση της αγνοημένης αξίας της ίδιας, σε κατανόηση και νέες ερμηνείες των φαινομένων όχι μόνο της ανώνυμης αλλά γενικότερα, κάθε κατηγορίας αρχιτεκτονικής. […]

και συνεχίζει:

[…] Αυτές οι σκέψεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι θα ήταν ωφέλιμη η αναγνώριση της ανώνυμης αρχιτεκτονικής ως περιεκτικής και αυτεξούσιας κατηγορίας που διεκδικεί νόμιμα τη θέση της ανάμεσα σε άλλες, ήδη εδραιωμένες και κυρίαρχες κατηγορίες αρχιτεκτονικής.[…]

Θα περιοριστώ στην σύντομη αυτή αναφορά στην εισαγωγή του βιβλίου μια και ο στόχος σήμερα είναι μια πρώτη αναγγελία και εκτιμώ ότι θα ακολουθήσουν πολλαπλές αναγνώσεις και τεκμηριωμένες κριτικές για την σημαντική αυτή έκδοση.

Το βιβλίο αυτό που κτιζόταν αρκετές δεκαετίες, είναι αφιερωμένο στον Χαράλαμπο Μπούρα που ήταν και ο ένας από τους βασικούς συνομιλητές και υποκινητές αυτής της έκδοσης

Δημήτρης Φιλιππίδης, Χαράλαμπος Μούρας 13 05 2015

Παραθέτω στην συνέχεια τα περιεχόμενα του βιβλίου παρεμβάλλοντας φωτογραφικό υλικό, σκίτσα και σκαριφήματα αποτυπώσεων του Δημήτρη Φιλιππίδη με τις λεζάντες τους, που επέλεξα από κάθε κεφάλαιο και ευγενικά μου παραχώρησε ο συγγραφέας:

ΑΝΩΝΥΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΜΙΑ ΑΡΡΗΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ

στη μνήμη του Χαράλαμπου Μπούρα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όλυμπος Καρπάθου, ανώνυμη αρχιτεκτονική με την ελάχιστη ανθρώπινη επέμβαση: ένα ταπεινό κοτέτσι, προφυλαγμένο μέσα σε μια εσοχή των βράχων, σε μικρή απόσταση από τον οικισμό.

Κτίσματα άχρηστα ή αδιάφορα, περιθωριακά ή παράδοξα: Νέα Ιωνία, Αθήνα, προσφυγικό νοικοκυρόσπιτο.

Κτίσματα άχρηστα ή αδιάφορα, περιθωριακά ή παράδοξα. Έβρος, πρόχειρη ξυλοκατασκευή ψαρά με στέγαστρο και αποθήκη από φύλλο λαμαρίνας.

Η αγνοημένη καθημερινότητα. Οδός Αγ. Ασωμάτων, Ψυρρής, αυλή διώροφου σπιτιού. Η επεξεργασία των κενών χώρων ανάμεσα στους κτιριακούς όγκους είναι εξίσου διακριτική με εκείνη της προηγούμενης εικόνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Τι Πάει να Πει Ανώνυμο;

Τρεις Εικόνες του Ανώνυμου

Κεφαλονιά, χρωματική επεξεργασία εξωτερικού περιβόλου σε ξενώνα δωματίων, όπου το χρώμα περιλαμβάνει τον κορμό παρακείμενου δέντρου αλλά και ενός όρθιου τούβλου στη βάση του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ

Μια κουλτούρα για τον λαό

Η στάση απέναντι στο κοινότυπο

Η «λαϊκή» πλευρά της ανώνυμης αρχιτεκτονικής. Σύμη, άποψη διαμορφωμένων χώρων στο κενό ανάμεσα σε κατοικίες στον πυκνό ιστό του οικισμού.

Σκαριφήμα ανώνυμης αρχιτεκτονικής στην επαρχία. Γαλαξίδι, ομάδα σπιτιών με τοπικά χαρακτηριστικά οργάνωσης με αυλές με ψηλούς μαντρότοιχους.

Σκαριφήμα ανώνυμης αρχιτεκτονικής στην επαρχία: Ύδρα, δρόμος του οικισμού με χαρακτηριστική ψηλή μάντρα.

Οι υπερβολές της διακοσμητικής έκφρασης: Θήβα, εντυπωσιακή διαμόρφωση μιας ντίσκο

Πρωτοτυπία ή εφευρετικότητα: Σύμη, συνδυασμός νεοκλασικής εξώθυρας με έντονα χρωματισμένο διαχωριστικό τοίχο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η ΑΘΕΑΤΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

Το Τρεχαντήρι και η Ουσία του Ανώνυμου

Επώνυμη και Ανώνυμη Αρχιτεκτονική: Συγκοινωνούντα Δοχεία

Κοινωνικές Διαστάσεις του Ενιαίου Πεδίου

Η Νέα Γλώσσα

Ιστορική ένταξη της ανώνυμης αρχιτεκτονικής μέσα στα σχήματα της επώνυμης

Εικόνες από αναλλοίωτες θαλασσινές μορφές όπως κατέληξαν ύστερα από μακρόχρονη «εξέλιξη»: παραδοσιακά σκαριά και ψαράδικα δίχτυα.

Παραδείγμα όπου η ιδιαιτερότητα ενός έργου καλύπτεται από συλλογικά γενικευμένα χαρακτηριστικά. Φηρά Σαντορίνης, μικρή αυλή κατοικίας

Η ανώνυμη ως πρόσφυση-εξάρτημα μιας επίσημης μορφής. Θεσσαλονίκη, παλιά Αγορά, παράδειγμα φαντασμαγορίας που προέκυψε από προσθήκες-αλλοιώσεις στο πέρασμα του χρόνου.

Θεσσαλονίκη, παλιά Αγορά, ευρηματική προσθήκη γλυπτών επάνω από τα γείσα των καταστημάτων εστίασης που παριστάνουν σκηνές του δρόμου.

Οία, συνοικία Σιδερά, το ρακιδιό Δαρζέντα, κάτοψη, σκαρίφημα αποτύπωσης.

Άγιος Νικόλαος, ημιτελής οικοδομή («στα μπετά»), παρ’ όλα αυτά με ίχνη αξιοποίησης για εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα, τριών δεξαμενών και κάποιων κλειστών χώρων, που ίσως συνιστούν μικρό διαμέρισμα, με μια επιπλέον πρόχειρη αποθήκη(;) από κυματιστή λαμαρίνα. Η ανώνυμη αρχιτεκτονική υποκαθιστά, έστω προσωρινά, την επίσημη αρχιτεκτονική, επινοώντας πρακτικές λύσεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΣΤΑΘΕΡΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΜΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΤΕΡΗΣΗΣ

Πρωτόγονη: Από τον χαμένο κρίκο του μύθου στο κατώφλι του σήμερα

Η ηθική της οικονομίας υλικών και μέσων

Ιστορικές Μεταλλάξεις (1830-1920)

Από το καλύβι της υπαίθρου στο περίπτερο της πόλης

Κεραμεικός, Αθήνα. Τυπικά σπίτια του 19ου αιώνα με ενοικιαζόμενα δωμάτια γύρω από την εσωτερική τους αυλή, όπου κατοικούσαν χωριστές οικογένειες.

Άνδρος, στέγαστρο για ζώα κάτω από βράχους που προεξέχουν και με την προσθήκη μικρών τοίχων από ξερολιθιά.

Στενιές Άνδρου, νερόμυλος που διατηρεί ακόμα τα βασικά του στοιχεία: χτιστό κανάλι μεταφοράς νερού, ξύλινος αγωγός που διοχετεύει το νερό με ορμή στην φτερωτή με τις μυλόπετρες για το άλεσμα, και αντίστοιχη οπή προς την κατωφέρεια για απομάκρυνση του νερού.

Φοινικιά Σαντορίνης, κάναβα Ιουλίας Μανώλα, η οποία διέθετε κάναβα σε δύο στάθμες και χωριστό ρακιδιό, σκαρίφημα αποτύπωσης της κάτοψης.

Βιοτεχνικό καταστήμα για παλιότερες ανάγκες, από τον Βόλο,

Λεωνίδιο, παλιό κατάστημα με χαρακτηριστικά μικρά ανοίγματα με πυκνά καΐτια και συμπαγή εξώφυλλα ασφαλείας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

ΣΧΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΝΩΝΥΜΟΥ

Η χειραγώγηση των μαζών με την αρχιτεκτονική του μπετόν

Η διαχρονική μετάλλαξη της στέρησης

Από το αυθαίρετο και την πολυκατοικία στο εξοχικό

Αθήνα, τυπική αρχιτεκτονική του ’50, με επιρροές προπολεμικού μοντερνισμού, βασισμένη στη χρήση της τσιμεντοκονίας (αρτιφισιέλ στη βάση της πρόσοψης) και του μπετόν (σε δομικά στοιχεία της οικοδομής).

Σκηνή της ταινίας του Θ. Βέγγου Θανάση πάρε το όπλο σου (1972) που δείχνει την τελετουργική έναρξη κατασκευής ενός αυθαίρετου κτίσματος κάπου στην περιφέρεια της Αθήνας.

Λαύριο, πρόχειρο κατάλυμα κατασκευασμένο από ξύλινα στοιχεία σε δεύτερη χρήση, κλαδιά και μεταλλικά αντικείμενα.

Αθήνα, δείγμα εγκατάστασης αστέγων σε περιοχή του κέντρου της πόλης, που εκμεταλλεύονται υπάρχουσες εσοχές ή εισόδους κλειστών κτιρίων, δημιουργώντας έτσι ένα μικρόκοσμο ιδιωτικό, συχνά ιδιαίτερα φροντισμένο.

Η σύγχρονη πρωτόγονη αρχιτεκτονική στο πιο άμεσο και αυθόρμητο επίπεδό της: παραδείγμα σπιτιού στα Χανιά.

Christophe Bodin, εφήμερες μικρογραφικές κατασκευές στην παραλία Πίσω Γιάλια, Στενιές Άνδρου, με φυσικά υλικά μαζεμένα επιτόπου.

Χαρακτηριστική δόμηση στις αχανείς μικροαστικές συνοικίες στην περιφέρεια της Αθήνας και του Πειραιά. Δόμηση με μονώροφα και διώροφα μεσοπολέμου και πρώτης μεταπολεμικής περιόδου.

Έκθεση «GR80s. Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη», Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος, επιμ., αρχές του 2017. Άποψη εσωτερικού σε τυπικό καθιστικό εποχής.

«Αυθαίρετος» οικισμός «Ιλισός» σε ανοιχτό τμήμα της κοίτης του Ιλισού ποταμού, οδός Μιχαλακοπούλου και Παπαδιαμαντοπούλου. Λεπτομέρεια κεντρικού τμήματος του οικισμού.

Εξώστες με τυπική γωνιακή στρογγυλή κολόνα σε κατοικίες, σε μονώροφα και διώροφα. Παραδείγματα από Λάρισα

Ημιυπαίθριες εγκαταστάσεις: ψαροταβέρνα στην παραλία της Αίγινας.

Υπαίθρια ή ημιυπαίθρια προσφορά τουριστικών ειδών: έκθεση τουριστικών

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η γλώσσα της ανώνυμης αρχιτεκτονικής. Χανιά, ένας πραγματικός διάλογος ανάμεσα σε στοιχεία της Τουρκοκρατίας, που διατήρησε και αναπαρήγαγε προγενέστερες λόγιες μορφές της Ενετοκρατίας, με ένα θύρωμα μεταγενέστερης κλασικιστικής αρχιτεκτονικής στα αριστερά του, το οποίο εξίσου συνδέεται με πιο λαϊκές μορφές της Ενετοκρατίας.