ΒΑΝΑ ΞΕΝΟΥ:

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ ΧΩΡΩΝ

Αθήνα -Ελευσίνα –Δελφοί 

έκθεση στο

FONDS CULTUREL DE L’ERMITAGE DE MARTINE BOULART, 

À GARCHES

Ολοκληρώνεται αυτές τις ημέρες και συγκεκριμένα στις 9 Δεκεμβρίου στο Παρίσι μία ακόμη έκθεση της Βάνας Ξένου που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στο FONDS CULTUREL DE L’ERMITAGE και εγκαινιάστηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2017. Μια έκθεση που αναπτύχθηκε στον κήπο και στο εσωτερικό του καλλιτεχνικού αυτού ιδρύματος που διευθύνει η κα Mαrtine Boulart. 

Πρόκειται για μια ιδιάζουσα προσωπικότητα που φιλοξενεί σε ένα παράξενο και μυστηριώδες κτίριο, εικαστικές εγκαταστάσεις σημαντικών καλλιτεχνών. Με τον δικό της ιδιόρρυθμο τρόπο και τις δυσκολίες που διαρκώς η κα Mαrtine Boulart προβάλει, φαίνεται τελικά ότι ενεργοποιεί δημιουργικά τους προσκεκλημένους καλλιτέχνες που δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό για την καλύτερη δυνατή ένταξη των έργων τους. 

Βάνα Ξένου, Mαrtine Boulart 

Έτσι και η Βάνα Ξένου που ξέρει να μάχεται και να επιμένει, έστησε την εικαστική αυτή εγκατάσταση με το γνωστό της πείσμα ξεπερνώντας τις όποιες δυσκολίες, που τελικά την οδήγησαν στην επιτυχία αυτού του εγχειρήματος. Την επιτυχία αυτή επιβεβαιώνουν οι σχετικές δημοσιεύσεις για το έργο της Βάνας που εκθέτει για μια ακόμη φορά στο Παρίσι μετά από δύο σημαντικές εκθέσεις που πραγματοποίησε το 2000 στην  Eglise Saint - Louis de la Salpêtrière και το 2007 στον κήπο του Palais Royal. Οι Γάλλοι τίμησαν για άλλη μια φορά την Βάνα Ξένου.

Ειδικό τεύχος του περιοδικού Beaux Arts Editions είναι αφιερωμένο στην έκθεση της Βάνας Ξένου, προηγήθηκε των εγκαινίων και παρουσίασε με τον καλύτερο τρόπο μια πρώτη εικονική καταγραφή της ένταξης των έργων στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους της foundation. H Βάνα Ξένου με τους συνεργάτες της χειρίστηκε με τον δικό της ευαίσθητο τρόπο την επεξεργασία της μίξης των εικόνων δίνοντας ένα ιδιαίτερο βάρος στην όλη ατμόσφαιρα που επεδίωκε για το στήσιμο των έργων. 

Βάνα Ξένου, Le rituelle des balançoires (aiorai)

Βάνα Ξένου, Περσεφόνη (2000)

Βάνα Ξένου, 

Dionysos _ Dieu - Rameau

Βάνα Ξένου, 

Les ancêtres, Πρόγονοι  2006

Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνονται κείμενα του συγγραφέα, κριτικού τέχνης και πανεπιστημιακού Christophe Rioux και της Martine Boulart και του Claude Mollard. 

Παράλληλα στο τεύχος 79 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2017) του έγκυρου γαλλικού περιοδικού τέχνης /art absolument/ o Emmanuel Daydé ιστορικός, κριτικός τέχνης, και δοκιμιογράφος σε ένα εκτενές άρθρο του με αφορμή την Documenta 14, μιλά για τους Έλληνες, και το δικαίωμα να ορίζουν τα του οίκου τους, χωρίς να επιδεικνύουν έναν θριαμβεύοντα ευρωπαϊσμό και παράλληλα κάνει μια εκτενή αναφορά στην πρόσφατη έκθεση της Βάνας Ξένου. 

Έχει ενδιαφέρον που ο Emmanuel Daydé από όλους τους Έλληνες καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην Documenta 14, επιλέγει να παρουσιάσει εκτενώς την Βάνα Ξένου, που δεν επιλέχθηκε για να συμμετάσχει. Στο τεύχος αυτό παρουσιάζει το έργο της, τις επιρροές της και την τελευταία της έκθεση, μέσα από ένα αναλυτικό και τεκμηριωμένο κείμενο που αξίζει να διαβαστεί. 

Το παραθέτω σε ακριβή μετάφραση στην συνέχεια, γιατί είναι νομίζω τιμή για την Ελλάδα, τον πολιτισμό της και τα εικαστικά δρώμενα, να διατυπώνονται τέτοια κείμενα σε έγκυρα καλλιτεχνικά έντυπα για Έλληνες καλλιτέχνες. Λυπάμαι που στην Ελλάδα που «τρώει τα παιδιά της», τόσο η έκθεση αυτή όσο και ο απόηχός της αποσιωπήθηκε και αυτή την φορά από τα μέσα.

ΦΟΒΟΥ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ 

του Emmanuel Daydé 

Μοιρασμένη ανάμεσα στην Αθήνα και στο Cassel, η Documenta 14 κατόρθωσε άραγε να επαναφέρει τον ελληνικό ομφαλό στο κέντρο του κόσμου; Επιστροφή σ’ ένα πολλά υποσχόμενο ελληνικό καλοκαίρι που προηγήθηκε ενος απολλώνειου και διονυσιακού φθινοπώρου, ανάμεσα στo ολύμπειo εγχείρημα του Jan Fabre και στα ελευσίνια μυστήρια της Βάνας Ξένου. Για μια αναγέννηση της τραγωδίας.
...
Ίσως θα έπρεπε να αφήσουν στους Έλληνες το δικαίωμα να ορίζουν τα του οίκου τους, χωρίς να επιδεικνύουν έναν θριαμβεύοντα ευρωπαϊσμό. Αποφεύγοντας μια στείρα επιστροφή στην Αρχαιότητα, η Ελληνίδα καλλιτέχνις Βάνα Ξένου εμβαθύνει το νόημα των τριών ιερών τόπων, της Ελευσίνας, των Δελφών και της Αθήνας σε λαβυρινθώδης και φιλοσοφικές εγκαταστάσεις που αποσκοπούν στην σύζευξη του κυκλικού χρόνου της Περσεφόνης με το ευθύγραμμο πήγαινε-έλα του Διόνυσου, συρρέοντας στο σημείο συνάντησης με τον Απόλλωνα.

ΒΑΝΑ ΞΕΝΟΥ, Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ 

 

Βάνα Ξένου, Τελετουργικό λεπτομέρεια (2017), Ermitage Γαλλία 

«Πώς μπορεί μια Ελληνίδα να γεφυρώσει το πολιτισμικό χάσμα ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή που ανοίγεται από την ύστερη Αρχαιότητα;» μας προειδοποιεί η Βάνα Ξένου – της οποίας το επώνυμο σημαίνει στα ελληνικά «εκείνη που έρχεται από άλλο τόπο, ξένη ».

«Ζώ σε έναν τόπο που σωστά έχει ειπωθεί ότι, ανασηκώνοντας καθημερινά τα ερείπιά του, νοιώθεις να κοχλάζουν κάτω απ’ αυτά οι πηγές του μέλλοντος». Πασχίζοντας να αγωνιστεί ενάντια στην αμνησία και προσπαθώντας να ρίξει τα εμπόδια που ορθώνονται ανάμεσα στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον, αυτή η ωραία, δυνατή και βαθυστόχαστη Ελληνίδα καλλιτέχνις, με τo βλέμμα της Ειρήνης Παππά, συνθέτει διαχρονικές ωδές σε χώρους όπως η Eglise Saint - Louis de la Salpêtrière, το εργοστάσιο Κρόνος στην Ελευσίνα, οι κήποι του Palais Royal στο Παρίσι, ή η Στοά Σπυρομήλιου στην Αθήνα, συνδέοντας τους μύθους, τις τελετουργίες και τις μορφές του αρχαίου κόσμου με τις δημιουργίες των πιο σύγχρονων ρευμάτων.

Βάνα Ξένου, Πέρασμα, κήποι του Palais Royal στο Παρίσι 

Βάνα Ξένου, «Το πέρασμα της Ελπίδας» 

Στοα Σπυρομήλιου 2013 

Συνδυάζοντας έτσι τις αρχαίες μυητικές τελετουργίες της Ελευσίνας με τις γήινες διαμορφώσεις της Land Art – σαν τα «περάσματα» (μεταβάσεις) της μυστηριώδους συμπατριώτισσάς της Διοχάντης (που εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Βενετίας το 2011) – αλλά και τις πιο σκοτεινές έννοιες του έργου Etant Donnés, της ύστατης μυστικής δημιουργίας του Marcel Duchamp, συνειδητοποίησε τον πραγματικό κόσμο, «τον κόσμο που έχει ένα νόημα», μέσα από την ανακάλυψη του Ιερού, μιας έννοιας συχνά παραγκωνισμένης κατά τον 20ο αιώνα. Ο Joseph Beuys, γλύπτης της συνειδητής ανθρώπινης συνθήκης που ήθελε να είναι θεραπευτής της κοινωνίας, έλεγε, ωστόσο, ότι μπορούσε να παραδοθεί ευχαρίστως σε αυτό που αποκαλούσε «μυητική ασθένεια»: δήλωνε , ότι « ο κόσμος είναι γεμάτος αινίγματα, αλλά η λύση όλων αυτών των αινιγμάτων είναι ο Άνθρωπος». Έχοντας την ακλόνητη πίστη, σαν τον Γερμανό σαμάνο, ότι ο άνθρωπος είναι ον τελετουργικό, η Ελληνίδα Πυθία επικεντρώνει την προσοχή της στο θέμα την ιερών χώρων, αυτοί οι ανοιχτοί τόποι, σημεία συνάντησης, που θεωρούνται ως οι πρώτοι προστατευμένοι χώροι (άσυλα) των πόλεων της αρχαίας Ελλάδας.

Βάνα Ξένου, Τελετή (2017), Ermitage Γαλλία 

Βάνα Ξένου, Τελετή, Λεπτομέρεια (2017), Ermitage Γαλλία 

Προσπαθώντας να βρει το νόημα των τελετουργικών εορτών των Ελευσινίων Μυστηρίων, των Ανθεστηρίων και των Θεσμοφοριών, εντοπίζει τις λανθάνουσες συνθήκες που συνεχίζουν να επιδρούν ακόμα και σήμερα στην πόλη, ως πολιτικό σώμα, για να δημιουργήσει λαβυρινθώδεις μυητικές εγκαταστάσεις, Σε αντίθεση με τα Building Cuts[1] του Gordon Matta-Clark, με τις σαρωτικές εκτομές που πλήγωναν τα εγκαταλελειμμένα σπίτια, η Ελληνίδα καλλιτέχνις οικειοποιείται τον χώρο οικία-κήπος του Ermitage για να θεραπεύσει την πληγή της ανεστιότητας που είναι (δυστυχία) μια κατάρα για τον άνθρωπο.
Καθιστά την μετάβαση από τον εξωτερικό προς τον εσωτερικό χώρο, ένα συμβολικό πέρασμα αναγέννησης, όπου προσπαθεί να ανασυνθέσει νοερά ένα ιερό τρίγωνο ανάμεσα στην Αθήνα, το μεγάλο ιερό της συνύπαρξης παλαιών και νέων θεοτήτων, την Ελευσίνα, με το πανελλήνιο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης/Περσεφόνης, και τους Δελφούς με το ιερό του Απόλλωνα ο οποίος είχε την ικανότητα να επηρεάζει τα γεγονότα με τους χρησμούς του. 

Βάνα Ξένου, Περσεφόνη (2000), Ermitage Γαλλία, 2017 

Η Βάνα Ξένου επαναφέρει αυτή την έλευση (άφιξη) – ένα είδος μετάβασης με την μορφή αέναης κίνησης όπου ο ρυθμός υποκαθιστά τον χρόνο – με τρεις μυθικο-θρησκευτικές μορφές που συμβάλουν στην μεταμόρφωση αυτών των τριών πόλεων μέσα από τον συνδυασμό των αντιθέσεων τους: ο Απόλλων, θεός της πνευματικής κάθαρσης, αλάθητος γνώστης της βουλής που οδηγεί στο μέτρο, η Περσεφόνη, μια ύπαρξη που διασχίζει δύο κόσμους, τον επίγειο και τον χθόνιο αντιπροσωπεύοντας τον κύκλο της ζωής και της φύσης, και ο Διόνυσος, ο τρελός, ο μαινόμενος που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και έχει τον ρόλο του μεσολαβητή και ισορροπιστή ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους. 

08-Βάνα Ξένου, Διόνυσος (2017), Ermitage Γαλλία

Βάνα Ξένου, Κορμός Διονυσιακό (2012), Ermitage Γαλλία 

Όπως στα Ανθεστήρια, την «εορτή των άνθεων» προς τιμήν του Διονύσου, που υμνούσε την αναγεννημένη βλάστηση και τη λατρεία των νεκρών στην Αθήνα, η Βάνα Ξένου αναδημιουργεί το τελετουργικό των αιωρών εγκαθιστώντας στον κήπο του Ermitage τις ορειχάλκινες μορφές των νεαρών κοριτσιών που αιωρούνται ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο, διάτρητες ως νύμφες εκδυόμενες τους μνηστήρες τους ακόμα[2]….

Βάνα Ξένου, Τελετουργικό (2017), Ermitage Γαλλία 

Αυτές οι αιώρες από μέταλλο και άνεμο που λικνίζονται στο ρυθμό των άσεμνων τραγουδιών, προηγούνται της ιερής ένωσης της γυναίκας του άρχοντα-άνακτα και του θεού, όπως το νεαρό κορίτσι προηγείται της γυναίκας. 

Βάνα Ξένου, Μύηση-Άμιλλα Ακούσματος και Ορωμένων (2005), Ermitage Γαλλία, 2017 

Αφού διασχίσει κανείς την εγκατάσταση από ζωγραφικά έργα με μάτια κλειστά που υποδέχονται τον επισκέπτη στο κατώφλι της οικίας των Vallons, η μυητική είσοδος συνεχίζεται στους ορόφους, μπροστά σε μία γύψινη διονυσιακή αυτοπροσωπογραφία τεμαχισμένη σε τέσσερα τμήματα, 

Βάνα Ξένου, Corps morcelée, 

Ermitage Γαλλία, 2017 

φτάνει σε μία πρωτόγονη Κόρη με τη μορφή ενός σπόρου και ενός μπουμπουκιού «που ανοίγει για να αφήσει περάσματα σε υπόγειους θαλάμους[3]»· συνεχίζει με τη μαρμάρινη κατακόρυφη μορφή του Απόλλωνα, 

Βάνα Ξένου, Απόλλων (100 x 14 x 12 cm), 

Ermitage Γαλλία, 2017 

Βάνα Ξένου, Απόλλων, Λεπτομέρεια (100 x 14 x 12 cm), 

Ermitage Γαλλία, 2017 

Βάνα Ξένου, Απόλλων, Λεπτομέρεια (100 x 14 x 12 cm), 

Ermitage Γαλλία, 2017 

Βάνα Ξένου, Απόλλων, Λεπτομέρεια (55 x 61 x 42 cm)

Βάνα Ξένου, Απόλλων Πύθιος (2017), Ermitage Γαλλία 

για να τελειώσει με σκηνές τελετής (μυητικής πράξης, από τη λέξη τέλος που μπορεί να σημαίνει «τελειοποιώ» ή «τελικός σκοπός»),

Βάνα Ξένου, Πρόγονοι (2006), λεπτομέρεια Ermitage Γαλλία

όπου οι μπρανκουζιανές κεφαλές προγόνων πλαγιασμένες σε μεταλλικούς κυλινδρικούς αγωγούς οδηγούν σε έναν πίνακα που παριστά το άψυχο σώμα της Πολυξένης, της πριγκίπισσας της Τροίας που θυσιάστηκε πάνω στον τάφο του Αχιλλέα και που καθιστά δυνατή την συνύπαρξη μεταξύ νεκρών και ζωντανών. Οργανωμένος εξαιρετικά, ο διονυσιακός παραλογισμός δεν λαθεύει ποτέ στον στόχο του.

Βάνα Ξένου, Κόρος Περσεφόνη (2000), Ermitage Γαλλία, 2017 

Εμπνεόμενος από ατελείωτες περιδινήσεις, όπως τις περιγράφει ο Douglas Hofstadter στο βιβλίο του Gödel, Escher, Bach καθώς και από τα ομόκεντρα εξάγωνα πού ίδιος σχεδίασε περιμετρικά μιας κρήνης στην βυθισμένη αυλή του σπιτιού του στο νησί της Εύβοιας, η στοχαστική μουσική του Αλέξανδρου Παναγιωτόπουλου, συγχωνεύεται με τις ιερές τελετουργίες της Βάνας Ξένου ψιθυρίζοντας γεωμετρικούς λόγους στο εξάγωνο του Ermitage. Το πνεύμα όπου θέλει πνέει. 

E.D.



Βάνα Ξένου. Η πολιτική σημασία των ιερών χώρων – Αθήνα, Ελευσίνα, Δελφοί.
Fonds Culturel de l’Ermitage, Garches.

9 Σεπτεμβρίου έως 9 Δεκεμβρίου 2017.

---

[1] Σκέπτομαι την σαρωτική εκτομή του Matta Clark στο εγκαταλελειμμένο σπίτι στο New Jersey. Μοιράστηκε τον σημαντικό θεσμό της κατοίκησης που στοίχειωνε τον άνθρωπο κι συνέδεσε το μεταμορφωμένο σπίτι με το αρχέγονο αίσθημα της απώλειας. Ο χαίνων οίκος αντικατόπτριζε τον πληγωμένο του εαυτό.

[2] La Mariee mise a nu par ses célibataires, mêmes – Le Grand Verre [Η νύμφη που τη γδύνουν οι μνηστήρες της, ακόμα – Το Μεγάλο Γυαλί], Marcel Duchamp, 1915-1923

[3] « qui alors s’ouvrent pour donner accès à des alcôves souterraines… », Maria Daraki. Dionysos et la déesse terre.

Ενημερωτικό λεπορέλο, που διανέμεται  στους επισκέπτες 

Το φωτογραφικό υλικό στην πλειονοτητά του είναι του φωτογράφου Στέλιου Τσίκα.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση