ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗΣ – ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ 1954-2014

του Δημήτρη Φιλιππίδη

Αν είναι να μιλήσει κανείς για την αναδρομική έκθεση του Μιχάλη Κατζουράκη, που εγκαινιάστηκε στις 28.1. στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, αρκεί ίσως να ξεκινήσει από το εξώφυλλο του απίστευτα συμπυκνωμένου καταλόγου της. 

Εκεί, τρέχουν πέρα για πέρα πέντε λωρίδες φιλμ από έγχρωμες φωτογραφίες, με προσεκτικά διαλεγμένες συνθέσεις από ξύλινες ή μεταλλικές επιφάνειες, όπου είναι καταγραμμένα τα σημάδια φθοράς του χρόνου ή ανθρώπινων επεμβάσεων. 

Κοινά τους στοιχεία είναι ότι είναι άχρονες, γεωγραφικά απροσδιόριστες, και απόλυτα χρηστικές χωρίς ίχνος αισθητικής επιτήδευσης. Δεν αποτελούν συνειδητά έργα τέχνης κάποιου δημιουργού.

Ο Μιχάλης Κατζουράκης φωτογραφίζει χαρακτηριστικά κάτι στην Ανδαλουσία, μέσα στο περιβάλλον "του". Φωτό Δημήτρης Φιλιππίδης

Σε όποιον έτυχε να ταξιδέψει κάπου μαζί με τον Κατζουράκη, είναι αδύνατο να μην εντυπωσιάστηκε από τον τρόπο που εκείνος κινείται, όπου βρεθεί ανάμεσα σε μνημεία ή σε παλιά κομμάτια της πόλης, αποστρέφοντας το βλέμμα από τα γνώριμα και οικεία και ψάχνοντας με μανία να καταγράψει τα «άχρηστα» θέματα που οι άλλοι παραβλέπουν. Δηλώνοντας πως τα αξιοθέατα δείχνουν καλύτερα στα βιβλία, ο ίδιος χάνεται σε άγνωστους παράδρομους, κυνηγώντας μια διαφορετική λεία.

Αυτή είναι η πρώτη ύλη του Κατζουράκη, που με αυτή την έκθεση κάνει μια αναδρομή σε εικαστικό έργο εξήντα ετών. Όπως γράφει ο επιμελητής της έκθεσης, Χριστόφορος Μαρίνος, «ο Μιχάλης Κατζουράκης περπατά στην πόλη συλλέγοντας ίχνη που βρίσκονται διάσπαρτα μέσα της». 

Στο χέρι κρατά μια φωτογραφική μηχανή και ό,τι επιλέγει να φωτογραφίσει έχει ήδη αυτόματα μετατραπεί σε πίνακα μέσα στο μυαλό του. Το αστικό τοπίο είναι το έναυσμα αλλά η «μεταποίησή» του σε έργο έχει στην πραγματικότητα προηγηθεί: το μάτι του Κατζουράκη, συνεχίζει ο Χ. Μαρίνος, «πέφτει, σχεδόν εμμονικά» σε συγκεκριμένα θέματα. Άρα, συμπληρώνουμε, δεν πηγαίνει ποτέ στην τύχη, είναι σαν να γνωρίζει τι θα συναντήσει και απλά το περιμένει να συμβεί.

 Μιχάλης Κατζουράκης, 

Corbin A, 2008 Λάδι σε MDF και λουκέτο

Η αναδρομική αυτή έκθεση του Κατζουράκη έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά. Δομείται θεματικά και αποκαλύπτει τα μυστικά της δημιουργίας. Σύμφωνα με το πρώτο, η έκθεση υποδιαιρείται σε 17 θεματικές ενότητες που παρατάσσονται άσχετα από τη χρονική τους σειρά. Κυριαρχούν έτσι τα θέματα κι όχι η όποια «διαχρονική εξέλιξη» του καλλιτέχνη, όπως συνηθίζεται. Σύμφωνα με το δεύτερο, και πιο σημαντικό, σε κάθε ενότητα εκτίθενται τα «πρότυπα» (αφορμές) μαζί με τα «έργα» (παραλλαγές). Δίνεται έτσι η ευκαιρία στον επισκέπτη να κάνει άμεσα, υποτίθεται, συγκρίσεις και αναγωγές ανάμεσα σε πραγματικότητα και τέχνη. 

Βέβαια, αυτή η μέθοδος είναι παγιδευμένη από τον ίδιο τον Κατζουράκη, καθώς δεν ισχύει απόλυτα στην πράξη. Τα όρια ανάμεσα σε «αφορμή» και «έργο» συχνά συγχέονται, και στις πιο ενδιαφέρουσες μάλιστα περιπτώσεις, εξαφανίζονται εντελώς. Η ίδια η φωτογράφιση, άλλωστε, είναι αυτούσιο «έργο». Παίζοντας έτσι με άρτιες τεχνικές και σε διαρκή πειραματισμό και αναζήτηση, πάντα μέσα στα σύγχρονα διεθνή ρεύματα, ο Κατζουράκης εντυπωσιάζει με μια έκθεση που θα θυμόμαστε για πολύ καιρό.

Δ. Φιλιππίδης

Δείτε στην συνέχεια 4 βίντεο που πραγματοποιήθηκαν με αφορμή αυτήν την έκθεση