«Ο ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ EL GRECO» : ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

η τελευταία παρακαταθήκη της απερχόμενης διευθύντριας Αναστασίας Λαζαρίδου

Οι βυζαντινές εικόνες και οι τοιχογραφίες ήταν η παρηγοριά μου στην αβάσταχτη ορθοστασία της παιδικής μου ηλικίας, περιμένοντας την ολοκλήρωση της θείας λειτουργίας στους σχολικούς και οικογενειακούς εκκλησιασμούς. Σκηνές της Αγίας Γραφής, σε παράδοξα τοπία και ιδιότυπα κτίσματα, διέγειραν την φαντασία μου και με ταξίδευαν μέσα στην κατανυκτική ατμόσφαιρα, με τις ψαλμωδίες και τα λιβάνια. Έκτοτε οι εκκλησιασμοί περιορίστηκαν και η ενασχόληση με την Βυζαντινή Τέχνη περιορίστηκε μόνο στο διάστημα των σπουδών μου στην αρχιτεκτονική. Τότε διδάχτηκα και γνώρισα τον El Greco, και το έργο του, αλλά μέχρι εκεί. 

Royal Academy of Arts 

Το 1987 σχεδόν τυχαία βρέθηκα έξω από την Royal Academy of Arts στο Λονδίνο, που φιλοξενούσε την έκθεση “From Byzantium to El Greco, Greek Frescoes and Icons”. Με εντυπωσίασε αυτή η επιλογή, και κυρίως η καλοστημένη έκθεση που επισκέφτηκα. 

Μια έκθεση που προετοιμάστηκε από μια σημαντική ομάδα επιστημόνων με επι κεφαλής τον Μανόλη Χατζηδάκη. Από τότε κρατώ τον εξαιρετικό κατάλογο και δεν ξεχνώ ανάμεσα στα άλλα και τα δύο πρώιμα έργα του Θεοτοκόπουλου, την Προσκύνηση των Μάγων και την Κοίμηση της Θεοτόκου. 

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Η προσκύνηση των Μάγων, 1565-67 

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Κοίμηση της Θεοτόκου, 

 δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα. 

Τρια χρόνια αργότερα τον Σεπτέμβριο του 1990 μαθαίνω ότι πραγματοποιείται στο Ηράκλειο Κρήτης, στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου, έκθεση με τίτλο El Greco of Crete, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος Κρής, με αφορμή τα 450 χρόνια από την Γέννησή του, με έναν επίσης σημαντικό κατάλογο, που επιμελήθηκε ο  Νίκος Χατζηνικολάου, καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. 

Στην έκθεση αυτή αποκαλύπτεται το έργο κρητικών αγιογράφων, σύγχρονων του Θεοτοκόπουλου, όπως του Γεώργιου Κλόντζα και του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Παράλληλα με σειρά έργων του Εl Greco παρουσιάζονται και εδώ τα πρώιμα έργα του η Προσκύνηση των Μάγων, η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Βρεφοκρατούσα Παναγία. 

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, 

ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Βρεφοκρατούσα Παναγία, 

1560-67 

Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, 

ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Βρεφοκρατούσα Παναγία,

λεπτομέρεια

Η έκθεση αυτή εξελίχθηκε και τον Σεπτέμβρη του 1993 παρουσιάστηκε στην Βασιλική του Αγίου Μάρκου και τον Ναό της Αγίας Αικατερίνης με τίτλο «Εικόνες της Κρητικής Τέχνης, Από τον Χάνδακα ως την Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη» Αποκαλύπτεται ότι η τέχνη των εικόνων της κρητικής Σχολής ξεπερνάει τα Ελληνικά σύνορα και επιβεβαιώνεται ότι ο El Greco ξεπήδησε από το καλλιτεχνικό περιβάλλον του Χάνδακα. 

Μ. Δαμασκηνού, Άγιος Συμεών, ο Θεοδόχος, 16ος αι. 

Ναός Αγίου Ματθαίου Σιναϊτών, 
Λεπτομέρεια

Τρεις μήνες αργότερα τον Νοέμβριο του 1993 μεταφέρθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη με τεράστια επιτυχία και ένα εξαιρετικό κατάλογο. Εικόνες από το μουσείο Ερμιτάζ, Πετρουπόλεως, το Μουσείο Ρουμπλιώφ, το Μουσείο του Κρεμλίνου, το Μουσείο Πούσκιν, ελληνικά μοναστήρια και Μουσεία. 

Σήμερα 21 χρόνια μετά, ένας κύκλος εκθέσεων για τον Θεοτοκόπουλο παρουσιάζονται με ένα συνταταγμένο τρόπο, από το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και ολοκληρώνεται με το Βυζαντινό Μουσείο που εγκαινίασε την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου 2014 μια από τις σημαντικώτερες εκθέσεις των τελευταίων χρόνων με τίτλο «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco".

'Αποψη της έκθεσης στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Στο διάστημα αυτό μεσολάβησαν πολλά. Από την μια η φιλία μου με τον Δημήτρη Κωνστάντιο και η σχέση μου με το Μουσείο με μύησαν κατά κάποιο τρόπο στην μαγεία της Βυζαντινής Τέχνης. Από την άλλη συνειδητοποίησα ότι για την κατανόηση και ανάγνωση ενός έργου τέχνης είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το εκάστοτε κοινωνικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον που διαμορφώνει τις προσωπικότητες.

Αυτό ακριβώς διαχειρίζεται η συγκεκριμένη έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, που επικεντρώνεται στην Βενετική Κρήτη του 16ου αιώνα. Αναδεικνύει, ίσως για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο σημαντικούς συσχετισμούς που συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση του έργου του Θεοτοκόπουλου. 

Απόψεις της έκθεσης στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Σπάνια εκθέματα (του Μουσείου και δάνεια), αναφέρονται στους δρόμους του εμπορίου, την στρατιωτική δύναμη, την οικονομία την θρησκεία την κοινωνική διαστρωμάτωση, τη λογιοσύνη, και τα καλλιτεχνικά φαινόμενα. 

Το πιο ενδιαφέρον είναι η ανάδειξη του συσχετισμού και της επιρροής της Βυζαντινής τέχνης με την δυτική, μέσα από σπάνια και υψηλού επιπέδου έργα και κυρίως των εικόνων του Γεωργίου Κλώντζα και του Μιχαήλ Δαμασκηνού που σαφέστατα επηρεάζουν τον Θεοτοκόπουλο. 

Η ιδιοτυπία της ζωγραφικής του Γεώργιου Κλόντζα

Μιχαήλ Δαμασκηνού, Η προσκύνηση των Μάγων, 16ος αι. 

 Η κρητική ζωγραφική επηρεασμένη από την ελευθερία και την άνεση της βενετσιάνικης ζωγραφικής του 16ου αιώνα 

Δίπλα σε αυτά ξαναβλέπουμε τα τρία πλέον γνωστά του έργα, τη Προσκύνηση των Μάγων, την Κοίμηση της Θεοτόκου και τον Ευαγγελιστή Λουκά που ζωγραφίζει την βρεφοκρατούσα Παναγία. 

Αξίζει πραγματικά να δείτε αυτή την έκθεση που κατά την άποψή μου αποτελεί σταθμό στην εξαιρετική νεώτερη πορεία του Βυζαντινού Μουσείου. 

Η Αναστασία Λαζαρίδου ξεναγεί τους προσκεκλημένους στα εγκάινια της έκθεσης. 

Αξίζουν συγχαρητήρια, τόσο στην απερχόμενη Διευθύντρια Αναστασία Λαζαρίδου που έχει την επιστημονική εποπτεία και τον γενικό συντονισμό της έκθεσης, όσο και σε όλους τους συντελεστές που εργάστηκαν για την πραγματοποίησή της. Ιδιαίτερα τους επιμελητές, δρ. Φαίδρα Καλαφάτη, Νίκο Καστρινάκη, Νικόλα Κωνστάντιο, δρ Αντώνη Μπεκιάρη, Νίκη Παπασπύρου και Άρτεμις Σταματάλου και επίσης τον αρχιτέκτονα Σπύρο Νάσαινα που ανάλαβε για πρώτη φορά την ευθύνη και διαχειρίστηκε με επιτυχία το Αρχιτεκτονικό και Μουσειογραφικό Σχεδιασμό. 

Έκπληξη της βραδιάς των εγκαινίων, η συναυλία οργανικού συνόλου από την Συμφωνική Ορχήστρα και την χορωδία των Μουσικών Συνόλων του Δήμου Αθηναίων, με μαέστρο τον κ. Στ Μπερή, και έργα προκλασσικής μουσικής, μέσα στα ξύλινα πατάρια του Μουσείου, που σχεδίασε ο αρχιτέκτων Μάνος Περράκης, με εξαιρετική ακουστική. 

Έκπληξη και η ευχάριστη χειμωνιάτικη νύχτα στον φιλόξενο κήπο του Μουσείου.

κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγένθυση