ΤΑΣΟΣ ΜΠΙΡΗΣ-ΣΟΦΙΑ ΤΣΙΡΑΚΗ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΟ HARVARD

ας ξεπεράσουμε τις συμπλεγματικές φορτίσεις και ας προβάλουμε με κάθε τρόπο την Ελληνική αρχιτεκτονική στον διεθνή χώρο

Τάσος Μπίρης, Σοφία Τσιράκη

Εκτιμώ ότι την περίοδο αυτή είναι εξαιρετικά χρήσιμο να υποστηρίξουμε και να προβάλουμε με κάθε τρόπο το αρχιτεκτονικό έργο που διακρίνεται και ξεχωρίζει στην Ελλάδα. Να δώσουμε με κάθε τρόπο, το παρόν στον διεθνή χώρο, ξεπερνώντας τις όποιες συμπλεγματικές φορτίσεις. Να υποστηρίξουμε την διαφορετικότητα μας και τις αξίες μας που εμμένουν στην ανθρώπινη κλίμακα και χαρακτηρίζονται από τον ευαίσθητο χειρισμό του φωτός και την επεξεργασία των αρχιτεκτονικών επιφανειών. Είναι βέβαιο ότι πολλά ελληνικά έργα ξεχωρίζουν ανάμεσα στα υπερφίαλα αρχιτεκτονήματα που διασπείρουν οι «πάπες» τις αρχιτεκτονικής σε όλο τον πλανήτη. Και είναι πολύ θετικό που έργα νέων αρχιτεκτόνων δημοσιεύονται σε ξένες εκδόσεις και σε σοβαρούς ιστότοπους στο διαδίκτυο. 

Αυτές τις ημέρες μάλιστα ο Δημήτρη και η Σουζάνα Αντωνακάκη συμμετέχουν με την κατοικία στον Οξύλιθο (1973) σε μια σημαντική έκθεση για την κατοικία, μαζί με σημαντικά ονόματα της αρχιτεκτονικής με θέμα την «Μεσογειακότητα» στη Toulon της Γαλλίας. (βλέπε εδώ)

Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη,

 Κατοικία Ζάννα, στον Οξύλιθο, Εύβοια, 1973

Χαιρετίζω λοιπόν τους δύο ακούραστους, δυναμικούς αλλά και διακεκριμένους συναδέλφους που τίμησαν τον τόπο μας και τον πρόβαλαν προς τα έξω μέσα από την δουλειά τους, ειδικά σε αυτές τις άνυδρες εποχές που η ελληνική αρχιτεκτονική δοκιμάζεται και απαξιώνεται. Οι διαλέξεις του Τάσου Μπίρη με τίτλο «Architecture: On a trail Back to the Future»και της Σοφίας Τσιράκη με τίτλο: “Interrelations: Teaching, Designing, Learning architecture”, πραγματοποιήθηκαν στο Harvard GSD, την Πέμπτη, 6 Μαρτίου 2014.

Η αφίσα της εκδήλωσης

Στην συνέχεια παραθέτω σχετικό συνοπτικό κείμενο της Ζηνοβίας Τολούδη (διδάσκουσας στο Harvard): 

«Την τελευταία Πέμπτη, ο Τάσος Μπίρης και η Σοφία Τσιράκη έδωσαν δύο διαλέξεις στο Harvard GSD, με διοργανωτή την επιτροπή του Greece GSD. 

Ήταν συγκινητική η παρουσίαση ελληνικής αρχιτεκτονικής στο Cambridge MA.

Ο Τάσος Μπίρης ανέπτυξε τη θεωρία του για την αρχιτεκτονική τυπολογία που επικεντρώνεται στο «Διαχρονικό Κατάλυμα» και την ανθρώπινη κατοικησιμότητα. Ο Μπίρης διευκρίνισε αρχικά τη διαφορά μιας αρχιτεκτονικής στηριγμένης σε ηθικούς κανόνες (ethos-oikos-habitat-dwelling) απέναντι σε μια διεθνή αρχιτεκτονική που ονόμασε αθλητική μόδα τύπου “extreme sports”.

Ο Τάσος Μπίρης στο βήμα

Η χαρακτηριστική εικόνα όπου εστίασε την ομιλία του ήταν το λευκό κυκλαδίτικο σπίτι-κύβος του ανώνυμου λαϊκού αρχιτέκτονα, ως παράδειγμα της διαχρονικής ανθρώπινης δημιουργικότητας, που ακόμη και ένας Εσκιμώος θα μπορούσε να συσχετίσει με το Igloo του. 

Φωτογραφία Άρης Κωνσταντινίδης

Μέσω παραδειγμάτων ανέλυσε μια σειρά από σχέσεις : πχ. τη σχέση του «στοιχείου» (του σπιτιού) με το «Όλον» μιας αρχιτεκτονικής τυπολογίας που γεννά μια γειτονιά ή μια πόλη, τη σχέση του «ιδιωτικού» με το «δημόσιο», τη σχέση του «τυπικού» με το «πρωτότυπο», τη σχέση του «μαύρου» (δραματικού) με το «λευκό» (χαρισματικό) στοιχείο της αρχιτεκτονικής, αλλά και της ζωής.

Μια από τις πιο εμπνευσμένες αναφορές του λόγου του ήταν όταν εξήγησε το πειραματικό διδακτικό μοντέλο του. Ένα kit που χρησιμοποίησε στην Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.

Τάσος Μπίρης, πειραματικό διδακτικό μοντέλο

Το kit αποτελείται από τα βασικά δομικά στοιχεία (τον στύλο, τον τοίχο, τη δοκό και την πλάκα) που σχετίζονται μεταξύ τους για να συγκροτήσουν πρωτογενείς δομικές χωρικές διατάξεις. Αναλόγως, το αρχικό στάδιο της σύνθεσης του χώρου αναπαρίσταται διαγραμματικά. Διαφοροποίησε μάλιστα τον δομικό χαρακτήρα της θεώρησης του από εκείνον ενός αντίστοιχου διδακτικού μοντέλου του John Hedjuk, όπου μορφολογικά στοιχεία συσχετίζονται μεταξύ τους για να συγκροτήσουν άλλες μορφές. Αναλόγως, ήδη από την αρχή της, η σύνθεση του χώρου αναπαρίσταται φορμαλιστικά.

Πολυκατοικία στο Πολύδροσο, (1982)

Συγκρότημα κατοικιών στο Μεταξουργείο, 2009, 

Αρχιτέκτονες Γ. Δασκαλάκης, Γ. Παπαδόπουλος, Σύμβουλος Τάσος Μπίρης

Κατά τον Μπίρη, οι βασικές χωρικές διατάξεις που εφαρμόζονται στο μοντέλο του έχουν χαρακτήρα αρχιτεκτονικών αρχετύπων, που συντίθενται επί τόπου του έργου μέσω της άμεσης συνεργασίας διδάσκοντα και διδασκομένων. Εισάγονται έτσι έννοιες όπως η «στάση» και η «κίνηση», το «σημείο αναφοράς» και ο «άξονας», το «αίθριο» και η «στοά», ο «έσω» και «έξω» χώρος, η «γωνία», η «πλάτη», η «στέγη», η «διαφάνεια» και η «αδιαφάνεια» κτλ.

Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, δεύτερο βραβείο στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό 1990, Τ. Μπίρης, Δημήτρης Μπίρης, Π. Κόκκορης, Ε. Αμερικάνου

Βασική παραδοχή είναι ότι αυτού του είδους ο χώρος είναι αρχιτεκτονικός χώρος και όχι άλλου είδους χώρος. Δηλαδή προορίζεται να κατοικηθεί από τον άνθρωπο.

Η Σοφία Τσιράκη στο βήμα

Η Σοφία Τσιράκη παρουσίασε μια σειρά από ενδιαφέρουσες ιδέες που και οι δύο ομιλητές σε συνεργασία εισάγουν και λαβαίνουν υπ’ όψη τους στην αρχιτεκτονική εφαρμογή. Πχ. το φυσικό και αστικό τοπίο, η παρουσία (αλλά και η απουσία) του ανθρώπου σε αυτό, η δομική σχέση του «στοιχείου» και του «όλου», η γη ως αρχιτεκτονικό διαχρονικό αρχέτυπο. Κατά την ανάπτυξη των θέσεων της ανέλυσε χαρακτηριστικά δομικά ιδεογράμματα με βάσει τα οποία συγκροτούν τις συνθετικές τους προτάσεις. 

Σοφία Τσιράκη, Το 'σπίτι-κουτί' κατοικία και χώρος πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο Κουκάκι, 2007- 2011

Ένα από αυτά είναι και εκείνο της «σπείρας», μια διφορούμενη δομική χάραξη που ανοίγεται προς τα έξω, μέσα, κάτω και πάνω. Ένα κινητικό αρχιτεκτονικό εργαλείο που γεννά συνεχώς χώρο. 

Για πολλά από τα χτισμένα έργα της χρησιμοποίησε αισθητικά άρτιες μεθόδους αναπαράστασης που περιλαμβάνουν χειροποίητα σκίτσα και σχέδια, ανοιχτά μοντέλα, εικόνες «χειρονομιών» που εκφράζουν κεντρικές ιδέες και δομές και μακέτες από πηλό.

Σοφία Τσιράκη,The dissolution of the «box»: 

Apartment block in Gazi, 2009-2013

Η Τσιράκη τόνισε τη σημασία των αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων μικρής κλίμακας στο αστικό τοπίο, που προσφέρονται να δεχτούν την ενσωμάτωση σε αυτές της ανθρώπινης παρουσίας και παρεμβατικότητας στη διάρκεια του χρόνου. 

Ένα ακόμη θέμα της ομιλίας της, ήταν η διαμόρφωση ενός αρχιτεκτονικού συντακτικού (όπως ένα Lego) βάσει του οποίου συντίθεται ο αρχιτεκτονικός χώρος. 

Το ακροατήριο έθεσε στους δύο ομιλητές πολύ ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, όπως πχ. σε αναφορά με την τυπολογία και τα αρχέτυπα (εάν τα δεύτερα έχουν υλική ή νοητική υπόσταση), σε αναφορά με τη διδασκαλία και τη σχέση της με την πρακτική εφαρμογή, σε αναφορά με τη χρήση αλλά και την κατασκευή συνθετικών εργαλείων, σε αναφορά με την ανάγκη αυτοκριτικής σκέψης, κ.α. 

Η νύχτα εξελίχθηκε περισσότερο ως συμμετοχή σε ένα μάθημα, παρά ως παρακολούθηση μιας διάλεξης. 

Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις στο Harvard GSD, η συζήτηση έφτασε μέχρι αργά, ακόμη και με «σκανδαλώδεις» ερωτήσεις, σχόλια και αρχιτεκτονικό gossip, συγκρίσεις μεταξύ του «εδώ» και του «εκεί», αλλά και για αρχιτεκτονικές και εκπαιδευτικές ιδέες.» 

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από τον Δημήτρη Παπανικολάου και την Αφροδίτη Σταθοπούλου και την ομάδα Greece GSD.