doxiadis+

ENTANGLED KINGDOMS

(Εμπλεκόμενα βασίλεια)

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ

17ΤΗ BIENNALE ARCHITETTURA 

+

σχόλιο 

του Δημήτρη Φιλιππίδη

The Funghi Garden

Από πρώτη ματιά μου φάνηκε ακατανόητη και εκτός θέματος η ιδιότυπη αυτή συμμετοχή της ομάδας του Θωμά Δοξιάδη στο διεθνές τμήμα της φετινής 17ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία με κεντρικό θέμα «Πώς θα ζήσουμε μαζί;». Στην πρόσφατη σχετική ανάρτησή μου (5 07 2021, εδώ) για την συμμετοχή στο Ελληνικό περίπτερο, με θέμα τον άξονα της Αριστοτέλους στην Θεσσαλονίκη,  προσπέρασα την συμμετοχή της ομάδας Δοξιάδη στο Αρσενάλε, με κάποια αμηχανία, με δεδομένη μάλιστα και την πολύ μικρή δημοσιότητα. Σημείωσα απλά ότι η «συμμετοχή της ομάδας του Θωμά Δοξιάδη σχετίζεται με το βασίλειο των μυκήτων και πώς εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε εμπλεκόμενοι με τη φύση και άλλα βασίλεια».

Without me you don’t exist

Επανήλθα όμως στο θέμα μετά από την επικοινωνία που είχα με τον Θωμά Δοξιάδη και γρήγορα συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για μια πρωτότυπη, ενδιαφέρουσα και τελικά ξεχωριστή προσέγγιση που προσκάλεσε ο  επιμελητής της Μπιενάλε Hashim Sarkis και  αναδεικνύει μια εντελώς άγνωστη διαδικασία που συμβαίνει γύρω μας. Πρόκειται για μια συμμετοχή με τον πρώτο στον κόσμο κήπο από ζωντανούς μύκητες, οργανισμοί που συνήθως αγνοούμε, αλλά χωρίς τους οποίους εμείς, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής στον πλανήτη μας δεν θα υπήρχε. Ένα εγχείρημα με πειραματικό χαρακτήρα, που οργανώθηκε μεθοδικά από μια πολυσυλλεκτική ομάδα εργασίας σε ικανό διάστημα χρόνου και παρουσιάστηκε με εντυπωσιακό τρόπο, δίνοντας φωνή στους μύκητες στη συζήτηση για το μέλλον του πλανήτη και προκαλώντας το ενδιαφέρον του υποψιασμένου επισκέπτη.

Ζήτησα λοιπόν από την ομάδα αρχιτεκτονικής και αρχιτεκτονικής τοπίου doxiadis+ ένα αναλυτικό κείμενο, για την καλύτερη κατανόηση της συμμετοχής τους και την περιγραφή του μαγικού αυτού κόμου, το οποίο παραθέτω στην συνέχεια μαζί με την σχετική εικονογράφηση που μου παραχωρήθηκε.

Entangled Kingdoms 

doxiadis+ 

participation at  La Bienalle di Venezia 

– 17th Architecture Bienalle

Ένα μέρος της ομάδας στα εγκαίνια – από αριστερά Αλεξάνδρα Σουβατζή – Εύα Μπεριστιάνου – Θωμάς Δοξιάδης – Δέσποινα Γκίρτη

Η ομάδα αρχιτεκτονικής και αρχιτεκτονικής τοπίου doxiadis+ με την συμμετοχή της ‘Entangled Kingdoms’ απαντάει στη θεματική «Πώς θα ζήσουμε μαζί;», το φλέγον ερώτημα της 17ης Αρχιτεκτονικής Μπιενάλε – La Bienalle di Venezia με επιμελητή τον Hashim Sarkis.

Τα Εμπλεκομένa Βασίλεια-Entangled Kingdoms αναδεικνύουν τη σημασία της συμβίωσης μεταξύ των ειδών ως τον εκ των ων ουκ άνευ όρο για την επιβίωση και τη μελλοντική ευημερία του πλανήτη μας.

Η «διαμόρφωση της συμβίωσης» αποτελεί βασική φιλοσοφία της ομάδας μας, καθώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τη θέση της ανθρωπότητας μέσα σε αυτόν, ως ένα σύστημα αλληλεξαρτήσεων και συγκρούσεων. Είμαστε ζωντανοί χάρη στο δίκτυο της ζωής στη Γη, στις λεπτές ισορροπίες και συνεχείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ όλων των ζωντανών οργανισμών. Και γι’ αυτό το έργο μας κατευθύνεται από τη συνεχή αίσθηση θαυμασμού και σεβασμού για τις πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ των έμβιων όντων.

Η πρόσκλησή μας από τον επιμελητή Hashim Sarkis για να συμμετάσχουμε στην κυρίως έκθεση της 17ης Αρχιτεκτονικής Μπιενάλε, στο Arsenale το 2019, αποτέλεσε μια μοναδική ευκαιρία για να επικοινωνήσουμε μια ισχυρή αλλά ευαισθητοποιημένη δήλωση σχετικά με αυτό το δίκτυο αλληλεξαρτήσεων. Εστιάσαμε στο γοητευτικό Βασίλειο των Μυκήτων. Το μυκήλιο, οι υφομύκητες (ή αλλιώς μούχλες) και οι ζύμες, είναι οργανισμοί που συνήθως είτε αγνοούμε είτε βρίσκουμε αηδιαστικούς, αλλά χωρίς τους οποίους εμείς, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής στον πλανήτη μας όπως τον γνωρίζουμε, δεν θα υπήρχε. Οι μύκητες, το βασίλειο μεταξύ φυτών και ζώων, είναι οι αφανείς ήρωες του δικτύου της ζωής. Είναι ένας δημιουργός, ένας διαμεσολαβητής, ένας αποσυνθέτης. Και είναι απλά παντού.

Κατά την διάρκεια των αρχικών πειραμάτων

Οργανώθηκε μία ομάδα εργασίας από επτά μέλη του γραφείου μας, καθώς και από ανεκτίμητους εξωτερικούς συνεργατες όπως τη μυκητολόγο Ζάπη Γκόνου (Επίκουρη καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών) και την επιμελήτρια Τζούλια Πιτς. Από την πρώτη μας επίσκεψη στο χώρο που μας παραχωρήθηκε στην Μπιενάλε, συνειδητοποιήσαμε ότι οι μύκητες ήταν ήδη εκεί, στους τοίχους και στον αέρα. Νιώσαμε την ανάγκη να κάνουμε το αόρατο ορατό, να δείξουμε στους επισκέπτες αυτόν τον εκπληκτικό κόσμο που μας περιβάλλει και αποτελεί ακόμη και μέρος του σώματός μας. Μεγαλύτερη σημασία για εμάς απέκτησε εξαρχής η ανάδειξη των μυκήτων ως ζωντανών οργανισμών τους οποίους πρέπει να σεβόμαστε για το δικό τους καλό, και όχι για τη χρησιμότητά τους σε εμάς. Καθώς δεν βρέθηκαν προηγούμενα παραδείγματα στα οποία οι μικροσκοπικοί και βραχύβιοι μύκητες να έχουν εκτεθεί ζωντανά, ξεκινήσαμε τη δική μας περιπέτεια προκειμένου να φτιάξουμε τον πρώτο «κήπο μυκήτων».

Αρχικά συλλέξαμε τα σπόρια των μυκήτων από τα δύο δωμάτια του Αρσενάλε. Στη συνέχεια, η Ζάπη τα ανέλυσε στο εργαστήριό του Πανεπιστημίου, εντοπίζοντας τα διάφορα είδη. Ακολούθησε ενάμισης χρόνος μελέτης και πειραμάτων. Για να μάθουμε πώς να καλλιεργούμε μύκητες, ξεκινήσαμε από το γραφείο μας, συλλέγοντας και αναπτύσσοντας τους μύκητες του κάθε δωματίου σε μικρά τρυβλία. Στη συνέχεια, κατασκευάσαμε γιγαντιαία τρυβλία και αρχίσαμε να καλλιεργούμε τους μύκητες της Βενετίας σε διαφορετικές συνθήκες. Σε κάθε πείραμα, ένας λιλιπούτειος κόσμος θαυμάτων αναπτυσσόταν μπροστά στα μάτια μας, σε διαφορετικά σχήματα, χρώματα, ταχύτητες. Η μεταξύ τους διάδραση επίσης ποίκιλλε. Άλλοτε διατηρούσαν ευγενικές αποστάσεις, άλλοτε αλληλοπροστατεύονταν ή προσπαθούσαν να καταπατήσουν ο ένας τον άλλον.

Το κεντρικό τριβόλι με τον κήπο μυκήτων

Τμήμα του τριβελιού που εκτίθεται στην έκθεση

Αλλά και το άγαρ, η τροφή πάνω στην οποία αναπτύσσονταν, μεταμορφωνόταν σε ένα πολύχρωμο μωσαϊκό επηρεασμένο από τη μεταβολική διαδικασία του καθενός. Πειραματιζόμασταν συνεχώς παρατηρώντας πώς η θερμοκρασία, τα διαφορετικά υλικά, η χωροθέτησή τους επηρέαζαν κάθε φορά το αποτέλεσμα. Ένα σημαντικό πόρισμα των διαδικασιών ήταν πως οι μύκητες δεν μπορούν να ελεγχθούν όπως τα φυτά. Είναι πολύ γρήγοροι, πολύ δυναμικοί, πολύ απρόβλεπτοι.

Στήνοντας την έκθεση στο Αρσενάλε της Βενετίας

Η ουσιαστική κατανόηση επιτυγχάνεται όταν η γνώση συνδυάζεται με το συναίσθημα. Πάνω σε αυτόν τον άξονα σχεδιάστηκε τελικά και η έκθεσή μας. Το εξωτερικό δωμάτιο, πλημμυρίζει από μία πλούσια ηχητική σύνθεση εμπνευσμένη από ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, δίνοντας την αίσθηση στον επισκέπτη πως βρίσκεται σε ένα μέρος γεμάτο ζωή, σαν ζούγκλα. Ταυτόχρονα, ένα φως με τη μορφή μυκόριζας, τραβά τον επισκέπτη προς το δεύτερο σκοτεινό δωμάτιο το οποίο στέφεται με τη φράση "Without me You Don’t Exist".

The Funghi Garden

Το εσωτερικό δωμάτιο είναι σκοτεινό, τα μάτια επικεντρώνονται στον λαμπερό κήπο των μυκήτων. Μαύροι κοκκώδεις Ασπέργιλλοι, ροζ Fusariums με υφή σαν βαμβάκι, λαμπερά πορτοκαλί Epicoccum, άλλα και άλλα είδη όπως ο πράσινος Ασπέργιλλος, αναπτύσσονται, αλληλοεπιδρούν και αλλάζουν μέρα με τη μέρα. Καθημερινά λαμβάναμε μηνύματα από τον επιμελητή και άλλους συνεργάτες και συμμετέχοντες της Μπιενάλε σχετικά με την εξέλιξη του ζωντανού μας εκθέματος. "Πώς τα πάνε οι μύκητες σήμερα;", "Έχουν μεγαλώσει!", "Τι είναι αυτά τα πορτοκαλί", "Είναι πραγματικά όλοι γύρω μας;", "Πόσο όμορφοι", "Τι θα συμβεί στη συνέχεια;". Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε τις απόλυτες απαντήσεις. Έχουμε δημιουργήσει ένα σπίτι για αυτούς τους μύκητες, αλλά δεν τους ελέγχουμε.

Αποτύπωση της πειραματικής διαδικασίας

Ο λαμπερός κήπος πλαισιώνεται από δύο εργαστηριακά τραπέζια. Το ένα εξηγεί την πορεία της έρευνας και των πειραμάτων μας, ενώ στο δεύτερο περιγράφονται οι διαφορετικές λειτουργίες τους μέσα από φυσικά δείγματα μυκήτων και λειχήνες, που έχουμε συλλέξει στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Πορτογαλία.

Close up πειράματος

Παράλληλα με τα παραπάνω, δεχθήκαμε μία πρόσκληση από τον Olafur Eliasson και την ομάδα του για να συμμετάσχουμε στο Συνέλευση του μέλλοντος - Future Assembly του ΟΗΕ, δίνοντας φωνή στους μύκητες στη συζήτηση για το μέλλον του πλανήτη. Οι αγαπημένοι μας μύκητες από το βουνό της Δίρφης στην Εύβοια μετακόμισαν στη Βενετία για να συμμετάσχουν στη συνέλευση.

Το μήνυμα των Εμπλεκομένων Βασιλείων-Entangled Kingdoms εμφανίζεται σε μια στιγμή συλλογικής ανησυχίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τη σύνδεσή της με την πανδημία. Στόχος μας είναι να δώσουμε μορφή σε αυτό που είναι γύρω μας -ακόμα και αν δεν βλέπουμε- αναδεικνύοντας την κρυμμένη ομορφιά του. Ο ενάμισης χρόνος που διανύσαμε με τα μικροσκοπικά ξαδέρφια μας μας έκαναν να τα αγαπήσουμε. Τώρα χαμογελάμε στα μικροσκοπικά σύμπαντα που βρίσκουμε στο παλιό μας γιαούρτι, στη βάση ενός τοίχου, στο έδαφος που δουλεύουμε. Τα μάτια μας και οι καρδιές μας είναι ανοιχτά, και ελπίζουμε να συνεχίσουμε να ανοίγουμε αυτά των άλλων.

______________________

Credits :
Ονόματα και τις ειδικότητες της ομάδας

Production Credits

Project Author:
doxiadis+ - Landscape Architects, Architects
Thomas Doxiadis – Principal
Marina Antsakli- Architect
Despoina Gkirti- Architect, Landscape Architect
Eva Beristianou- Architect, Landscape Architect
Dionysia Liveri- Architect, Landscape Architect
Angeliki Mathioudaki- Architect, Landscape Architect
Ioanna Potiriadi- Architect, Landscape Architect
Alexandra Souvatzi- Architect

Collaborators:
Zacharoula Gonou-Zagou - Mycologist, Scientific Collaborator
Julia Pitts - Exhibition Interpretation Consultant,
Alkestie Skarlatou - Lighting Designer
Peter Aslanidis - Sound Design, Composer, mixing
Kostas Linoxylakis - Sound, mixing
Lars Ohlendorf - Sound, assistance, sourcing
Helliniki Meletitiki - Structural Engineer
Cathy Cunliffe - Photographer
Lefteris Laxouvaris - Mycologist, Mushroom Supplier

και το σχόλιο 

του Δημήτρη Φιλιππίδη

ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ

Ο τίτλος ακούγεται κάτι σαν περιπέτεια του Tolkien, και θα μπορούσε κάλλιστα να είναι. Το ότι σχετίζεται όμως με την τελευταία Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία – αυτό αρκεί για να μας βάλει σε σκέψεις. Εισηγητής μας σε αυτούς τους άγνωστους αλλά τόσο γοητευτικούς κόσμους, ο Θωμάς Δοξιάδης και η παρέα του, που προσκλήθηκαν να παρουσιάσουν τη δική τους εκδοχή στο θέμα. Οπότε δημιούργησαν το The Funghi Garden, με πρωταγωνιστές τους μύκητες, κάνοντας το αόρατο ορατό, όπως είπαν. Τους κάλεσε επίσης κι ο Eliasson, να μετάσχουν στο Future Assembly. Άρα έχουμε μπροστά μας κάτι εντελώς καινούριο, πετυχημένο και με μετρήσιμη διεθνή απήχηση.

Πέρα από το να συγχαρούμε την εμπνευσμένη επιλογή θέματος, μας δημιουργούνται μερικά ερωτήματα. Όπως: και τι σχέση έχουν οι μύκητες σε μια έκθεση για αρχιτεκτονική, γενικότερα με την «αρχιτεκτονική»; Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε δει να στήνονται στη Βενετία ελληνικές εκθέσεις, πρωτότυπες και πιθανώς ερεθιστικές, που δεν μοιάζει να σχετίζονται με την αφελή άποψη περί του τι είναι αρχιτεκτονική ή του πώς δείχνουμε την αρχιτεκτονική. Μια τέτοια σκόπιμη υπονόμευση θα είχε πολλά να πει για τους αυτοματισμούς σκέψης μιας περιφερειακής χώρας όπως η Ελλάδα. Δεν θα το τολμήσουμε. Όμως θα υποστηρίξουμε ότι οι μύκητες δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Μπορεί αυτό να ακούγεται μίζερο, μπορεί να εξηγεί πως δεν έχουμε τίποτα να δείξουμε της προκοπής, και «παίζουμε». Όχι αναγκαστικά: ο Δοξιάδης μας προτείνει μια θαρραλέα διαφυγή από το τέλμα. Αξιοποιώντας τις μούχλες σε αυτά ακριβώς τα στάσιμα νερά. Άραγε από σύμπτωση;

Δημήτρης Φιλιππίδης

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση