ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

+

Ένα φάντασμα πλανιέται…

του Γιώργου Καστούρα

αρχιτέκτονα

Από τα φοιτητικά μας χρόνια την δεκαετία του ΄70 στην συμπρωτεύουσα, εξακολουθούμε επίμονα να σχολιάζουμε τα τεκταινόμενα που εσχάτως έχουν πυκνώσει σε αυτή την πόλη. Ο Γιώργος Καστούρας αρχιτέκτων και άνθρωπος των γραμμάτων από τον βορρά, μου μεταφέρει τον σφυγμό της πόλης, ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό που μια σειρά επικείμενων σεναρίων με πιθανές «απειλητικές» διαστάσεις, εμφανίζονται επίμονα, μέσα από ετερόκλητες πρωτοβουλίες και μάλλον με ελλειπτικές προετοιμασίες και παράδοξες επιλογές. Συζητάμε συχνά, εκτός από το θέμα των αρχαίων στην Βενιζέλου και της μετακίνησής τους, που δυστυχώς έχει δρομολογηθεί, παρά τις πολύ σοβαρές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις, τους διεθνείς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς ιδεών για την Ανάπλαση του Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), την ανάπλαση της πλατείας και του άξονα της Αριστοτέλους που δέχθηκε άμεσες επιθέσεις,   και κυρίως τον πρόσφατο διαγωνισμό με τίτλο ArXellence 2, για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο του υπάρχοντος πολεοδομικού σχεδίου που προβλέπει την ανάπτυξη του νέου επιχειρηματικού κέντρου στη δυτική είσοδο της πόλης, σε μία περιοχή εμβαδού 120 000 μ2.

Πρόκειται για τον δεύτερο κατά σειρά διαγωνισμό που οργάνωσε και διαχειρίστηκε η ιδιωτική εταιρεία Alumil (βιομηχανικό συγκρότημα για ολοκληρωμένα συστήματα αλουμινίου). Με αφετηρία την έκθεση με τις βραβευμένες μελέτες στα παλαιά σφαγεία και την συζήτηση που ακολούθησε παρουσία  συναδέλφων, όπως οι  Μόρφω Παπανικολάου, Γιώργος Αραχωβίτης, Πρόδρομος Νικηφορίδης, Ηλίας Παπαγεωργίου, και Κωνσταντίνος Μπελιμπασάκης  που διήθυνε ο Ευάγγελος Λυρούδιας, μας απασχόλησε μεταξύ άλλων η απουσία του κράτους στα θέματα των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που δίνει την δυνατότητα να παρεισφρήσει ο ιδιωτικός τομέας, και οι αδυναμίες αυτής της πρωτοβουλίας κυρίως στα θέματα της προετοιμασίας, και της διαχείρισης των προτάσεων, που έχουν ένα διεθνή και απρόσωπο χαρακτήρα που θα μπορούσαν να βρίσκονται «όπου νάναι», όπως σχολίασε ο Προδρόμος Νικηφορίδης

Οι προβληματισμοί μας αυτοί αποτέλεσαν αφορμή για το κείμενο του Γιώργου Καστούρα που ακολουθεί και σχολιάζει γενικότερα τις παθογένειες της συμπρωτεύουσας.

Ένα φάντασμα πλανιέται…

του Γιώργου Καστούρα 

αρχιτέκτονα

Υπάρχει μια κινητικότητα τελευταία στη Θεσσαλονίκη. Κάτι σαν φάντασμα πλανιέται πάνω από την πόλη. Μοιάζει με το φάντασμα της ανάπλασης. Η ΔΕΘ κάνει Διεθνή (βέβαια) Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την ανάπλασή της και επιλέγει να μην το κουνήσει από το κέντρο γιατί, σου λέει τρέχα γύρευε τι μπορεί να γίνει άμα φύγω από ‘δω.

Διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για την Ανάπλαση του Εκθεσιακού και Συνεδριακού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Η σχεδιαστική πρόταση που επελέγη για το πρώτο βραβείο της ομάδας των Sauerbruch Hutton (Γερμανία), Gustafson Porter + Bowman (Βρετανία) και Έλενας Σταυροπούλου (Ελλάδα).

Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάπλαση της πλατείας και του άξονα της Αριστοτέλους. Ομάδα Μελέτης: Αριάδνη Βοζάνη, Παρασκευή Φανού, αρχιτέκτονες μηχανικοί και συνεργάτες Γρηγόρης Βουτουφιανάκης-Πετρόπουλος, Θεοδοσία Ευδωρή-Παναγιωτοπούλου, αρχιτέκτονες, Γιώργος Ρέτσος φοιτητής αρχιτεκτονικής

Ο Δήμος αναπλάθει την Αριστοτέλους. Στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά ετοιμάζεται άλλη παρέμβαση και πάει λέγοντας. Αρχής γενομένης από το Μετρό του Κούβελα που περιπλανιέται με θόρυβο 40 χρόνια τώρα, όλες αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν ένα κοινό γνώρισμα. Είναι όλες αυτές επεμβάσεις λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές αλλά παρ’ όλ’ αυτά επεμβάσεις που δεν εντάσσονται πουθενά πράγμα που μάλλον θα μειώσει παρά θα αυξήσει τη σημασία τους στο μέλλον. Είναι, ούτως ειπείν, ενέργειες ενός και μοναδικού υποκειμένου κάθε φορά, δηλαδή πράττει όποιος μπορεί όπου μπορεί, ωσάν η πόλη ν’ αποφεύγει ή να μη θέλει να προσδιορίσει τη φυσιογνωμία της, δηλαδή να ορίσει το πλαίσιο και τους κανόνες με βάση τους οποίους αναπτύσσεται η ίδια ως σύνολο. Σα να μη θέλει να ορίσει η ίδια προς τα πού θα πάει. Τι θέλει τέλος πάντων να γίνει όταν μεγαλώσει.

Το "μετρό του Κούβελα" και τα αρχαία στην Βενιζέλου 

    Γιατί είναι σαφές εδώ και πολύ καιρό ότι δεν ξέρουμε ποιος κάνει κουμάντο σ’ αυτήν την πόλη. Και ως πόλη εννοούμε βέβαια όλο το πολεοδομικό συγκρότημα και λίγο πέρ’ απ’ αυτό. Ακριβώς επειδή δεν υπάρχει ένας τέτοιος μπούσουλας, εξ ανάγκης πράττει όποιος μπορεί όπου μπορεί. Όποιο έργο εμφανίζεται έχει να κάνει με έναν κάθε φορά ιδιοκτήτη ενώ όποια πρόταση ή μελέτη αφορά περισσότερους του ενός ενδιαφερόμενους (π.χ. Δήμους, Φορείς κλπ) επιμελώς αποσιωπάται μέχρις εξαφανίσεως. Παράδειγμα δύο πολύ σοβαρές μελέτες που γίνανε επί Πολιτιστικής δηλαδή η μελέτη για το Δυτικό Τόξο που αφορούσε όλους τους Δήμους της δυτικής πλευράς καθώς και η μελέτη με τις Οκτώ Αποβάθρες στο παραλιακό μέτωπο.

Εξώφυλλο της έκδοσης με τις μελέτες για τις Οκτώ Αποβάθρες στο παραλιακό μέτωπο, που πραγματοποιήθηκε το 1997 στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης-Θεσσαλονίκη. Μια σημαντική και ρεαλιστική πρωτοβουλία του Δημήτρη Φατούρου και του Λόη Παπαδόπουλου, που δυστυχώς ατύχησε και δεν πργαματοποιήθηκε.  

    Φαίνεται δε ότι όχι μόνο δεν υπάρχει μπούσουλας αλλά ότι δεν θέλουμε να υπάρχει. Επιδεικνύουμε μια οξεία και χρόνια δυσανεξία στην ανάγκη συνεργασίας, σαν να έχουμε αλλεργία στην θέσπιση και αποδοχή κανόνων αλλά πάλι αν υπάρχουν κανόνες πως θα μπορεί ο καθένας να κάνει ότι του κατέβει στο δικό του οικόπεδο; Ακόμα κι αυτός ο αναιμικός Οργανισμός Ρυθμιστικού που δεν απειλούσε κανέναν, κιαυτός εξαφανίστηκε συν το χρόνω. Όχι ότι έκανε κάτι αλλά φαίνεται ότι και ως δείγμα ήταν ενοχλητικός.

    Μ’ αυτά και μ’ αυτά τα προβλήματα της μεγάλης κλίμακας (π.χ. αστικές συγκοινωνίες, θαλάσσιες συγκοινωνίες, απορρίμματα, πράσινο, κατανομή χρήσεων γης, πρόβλεψη και υποδοχή εξελίξεων), δηλαδή πού βαδίζει αυτή η πόλη, σέρνονται άλυτα, τα χρόνια περνάνε και η ποιότητα ζωής όλο και πέφτει. Οι λύσεις γίνονται ακριβότερες και πάντα πυροσβεστικές γιατί για λύσεις δραστικές δεν υπάρχει ποτέ χρόνος άσε που μπορεί και να ενοχλήσουμε κανέναν.

Απόψεις της Θεσσαλονίκης. Κάτω η περιοχή επέμβασης στα δυτικά της πόλης.

    Κι ενώ κανείς δεν αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να θέσει κατ΄αρχήν το πρόβλημα και μετά να κάνει ότι χρειάζεται για ν’ αποκτήσει η πόλη αυτό το πλαίσιο συνύπαρξης και λειτουργίας, εμφανίζεται ένας ιδιώτης, εν προκειμένω η Alumil που προκηρύσσει Διεθνή, παρακαλώ, Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την περιοχή δυτικά του λιμανιού που εκτείνεται σε τουλάχιστον δύο Δήμους. Η εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να μας εκπλήξει. Άμα αφήνεις κενά όλο και κάποιος φιλόδοξος θα βρεθεί να τα καλύψει.

ArXellence 2, Διεθνής Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με τίτλο, για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Πρώτο βραβείο: Alejandro Piqueras (ALE Architects)

    Να πω εξ αρχής ότι όχι μόνο δεν διαφωνώ αλλά αντιθέτως πιστεύω ότι υπό προϋποθέσεις τέτοιες φιλοδοξίες είναι θεμιτές και ο ρόλος του Ιδιωτικού Τομέα μπορεί να είναι πολύ θετικός κυρίως επειδή συνήθως λειτουργεί πολύ λιγώτερο γραφειοκρατικά από τον Δημόσιο και συνεισφέρει πόρους. Σ’ αυτήν τη σκηνή της πόλης μας ο Ιδιωτικός Τομέας είναι ένα ακόμη υποκείμενο που αναζητά το ρόλο του ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα του έργου, τους Δήμους, την Περιφέρεια, την κεντρική κυβέρνηση κλπ. Για να υπάρξει όμως παραγωγή και παράσταση, πρέπει να υπάρχει έργο, κείμενο δηλαδή με το ρόλο του καθενός σαφή και αιτιολογημένο. Αυτές είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις, οι κανόνες συνύπαρξης σ’ αυτήν τη σκηνή. Αυτό εμείς αποφεύγουμε να το κάνουμε κι ότι υπήρξε σχετικό μέχρι τώρα το ξηλώσαμε συστηματικά. Ακριβώς για να μπορεί ο καθένας να κάνει ότι θέλει στο οικόπεδό του.

ArXellence 2, Διεθνής Αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον αστικό επανασχεδιασμό στο δυτικό παράλιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης. Δεύτερο βραβείο: Αγγελική Τζίφα, Σοφία Νικολαϊδου

    Καλοδεχούμενη λοιπόν η πρωτοβουλία Alumil αλλά ακριβώς η έλλειψη πλαισίου γεννάει ερωτήματα.

- Ποιος εκτίμησε και αποφάσισε την ανάγκη αυτής της παρέμβασης;

- Ποιος καθόρισε τα ζητούμενα του Διαγωνισμού κι από ποια έρευνα προκύψανε;

- Ποια ακριβώς ήταν η συμβολή του ιδιώτη που είχε την πρωτοβουλία;

- Τι θα γίνουν αυτές οι συμμετοχές και τα βραβεία; Θα υλοποιηθούν πώς και από ποιον ή οι συμμετέχοντες θα εισπράξουν ο καθένας ότι του αναλογεί, θα κάνουμε και μια ταρατατζούμ δεξίωση και θα πάει στη δουλειά του ο καθένας και ‘μεις θα κοιμηθούμε ήσυχοι και βέβαιοι ότι στο ορατό μέλλον δεν πρόκειται να μας ξαναενοχλήσει κανείς.

    Και θα συνεχίσουμε έτσι χωρίς κανόνες πάντα, όλοι εμείς οι Δήμοι, η Περιφέρεια, οι Φορείς, οι πολίτες, ο Ιδιωτικός Τομέας αυτή η κοινωνία δηλαδή, χωρίς ελπίδα ενηλικίωσης και σαν νήπια θα ζητάμε πάντα από άλλους να μας αποδώσουν το ρόλο που τάχα μας αξίζει. Αυτό ή θα ενώσουμε τις προσπάθειές μας για να ξεκινήσουμε από κει που πρέπει.

Γενικό σχέδιο της Θεσσαλονίκης με τις επεκτάσεις 1918. Επιχρωματισμένο αντίγραφο του σχεδίου Εμπράρ που υπογράφεται από τον μηχανικό J. Cohen, στο οποίο τονίζεται το σύστημα πράσινων χώρων και ζωνών

    Η Θεσσαλονίκη μετά την πυρκαγιά του ‘917 ήταν η πρώτη πόλη στην Ευρώπη αν όχι και στον κόσμο που απέκτησε σχέδιο ανάπτυξης με το οποίο επρόκειτο να ξανασταθεί στα πόδια της. Και τα σχέδια του Εμπράρ και της Επιτροπής του άφησαν ίχνη στην πόλη ορατά μέχρι σήμερα. Εμείς όμως τιμήσαμε τον Εμπράρ δίνοντας το όνομά του σ’ έναν, ο θεός να τον κάνει, δρόμο που δεν τον βρίσκεις ούτε με το Γκουγκλ και φροντίσαμε επιμελώς, ιδίως μετά τον πόλεμο που μείναμε μόνοι μας, να σβήσουμε απ’ το χάρτη και τον Εμπράρ και την Επιτροπή του και να μνημονεύουμε το μακαρίτη όποτε μας βολεύει.

Ernest Hébrard,

πηγή: Νίκος Καλογήρου, Το παλίμψηστο της Αριστοτέλους, University Studio Press, 2021

    Ένα αιώνα μετά είναι φανερό κι ας το καταλάβουμε καλά συμπολίτες μου ότι το φάντασμα που πλανιέται πάνω απ’ τη Θεσσαλονίκη είναι το φάντασμα του Ερνέστου Εμπράρ.

Ας αφήσουμε τις ζαβολιές. Έναν νέο Εμπράρ χρειαζόμαστε για τον εικοστό πρώτο αιώνα.

(Εικονογράφηση Γ. Τριανταφύλλου)