Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ 

ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑΣ

Με αφορμή τις τρέχουσες εκθέσεις στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς

Άνω: από την έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Κάτω: απόψεις από την έκθεση "Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: Ένα project του Rick Lowe", στο Μουσείο Μπενάκη

Επέλεξα να παρουσιάσω σήμερα δύο τρέχουσες εκθέσεις που ξεχώρισα τόσο για τα εκθέματα όσο και για το ενδιαφέρον στήσιμό τους. Πρόκειται για την έκθεση «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, και την έκθεση «Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: Ένα project του Rick Lowe», στο Μουσείο Μπενάκη.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Δύο εκθέσεις που τον αρχιτεκτονικό τους σχεδιασμό ανέλαβαν γνωστά και καταξιωμένα αρχιτεκτονικά γραφεία, την πρώτη οι KOIS Associated Architects και την δεύτερη οι ARΕΑ, με τολμηρές και πρωτότυπες αρχιτεκτονικές χειρονομίες, που ομολογώ ότι από πρώτη ματιά με εντυπωσίασαν. Παράλληλα με έβαλαν σε σκέψεις, και σε συζητήσεις με συναδέλφους που ακολούθησαν.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Με απασχόλησε το γνωστό πρόβλημα κατά πόσον ο αρχιτεκτονικός μας οίστρος συμβάλει στην ανάδειξη των εκθεμάτων, σε σχέση πάντα με τον χώρο, ή επιβάλλεται σε αυτά και κατέληξα σε κάποιες προσωπικές εκτιμήσεις, μέχρι που έλαβα ένα κριτικό κείμενο γραμμένο από την αγαπητή αρχιτέκτονα- μουσειολόγο Ερατώ Κουτσουδάκη με την οποία αυτό τον καιρό έχουμε μία γόνιμη συνεργασία, μια και επιμελείται την έκθεση του αρχιτέκτονα Μάνου Περράκη, που πρόκειται να γίνει στον Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας.

Το κείμενό της συνεχίζει επάξια τον ανοιχτό διάλογο, γραμμένο με μία τεκμηριωμένη αυστηρότητα σχετικά με τα «σκηνικά περιβάλλοντα», όπως αποκαλεί τις αρχιτεκτονικές χειρονομίες, και κρατώντας αποστάσεις από τις όποιες «συναισθηματικές» προσεγγίσεις.

Παραθέτω πρώτο το κείμενο αυτό, και στην συνέχεια θα αναφερθώ και στις δικές μου πρώτες αντιδράσεις και σκέψεις, συμβάλλοντας στον διάλογο, που ελπίζω να συνεχιστεί.

____________________

«Άτιμον είναι τον εν στάσει τον δήμο μηδετέρας μερίδος γενόμενον»*

Σόλων ο Αθηναίος

ή όταν η πρωτοτυπία της αισθητικής γίνεται το (μόνο) ζητούμενο στον εκθεσιακό σχεδιασμό

από την Ερατώ Κουτσουδάκη

Αυτή την περίοδο «τρέχουν» στην πόλη, σε δύο μουσεία που αποτελούν τους κατεξοχήν κατακυρωτικούς μηχανισμούς παραγωγής πολιτιστικού προϊόντος, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Μουσείο Μπενάκη, δύο εκθέσεις που ενώ δεν είναι εικαστικές αμιγώς, φιλοδοξούν να έχουν την ατμόσφαιρα έκθεσης σύγχρονης τέχνης – και εν πολλοίς το καταφέρνουν. Κυρίως το καταφέρνουν χάρη στα υψηλής αισθητικής και ζηλευτής πρωτοτυπίας σκηνικά περιβάλλοντα που δημιούργησαν γι’ αυτές νέοι, επώνυμοι και αναγνωρισμένοι, καλοί αρχιτέκτονες. Ως εδώ καλά.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Να κοιτάξουμε όμως λίγο πιο βαθιά; Η μεν πρώτη έκθεση, για την οποία πολλά έχουν γραφτεί, αφού μετρά κάποιους μήνες ζωής στην πόλη και έθιξε ευαίσθητα ζητήματα όπως αυτό του επαναπατρισμού αρχαιοτήτων και τη νομιμότητα και νομιμοποίηση των επιμέρους θεμάτων που κρύβονται εκεί, ακόμα και αν κανείς δεχθεί ως επιμελητική αφετηρία την έλλειψη πλαισίου με την οποία έφτασαν στη χώρα μας τα εκθέματα, δεν θίγει τίποτα σε κανένα επίπεδο, παρά μόνο εκθέτει όμορφα τεκμήρια, που μας είναι γνωστό (από κάπου, για κάποιον λόγο) ότι είναι σημαντικά δείγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, φωτό Ερατώ Κουτσουδάκη

Η δεύτερη φιλοδοξεί να παρουσιάσει έναν σύγχρονο διάλογο μεταξύ τεκμηρίων από τις συλλογές του Μ. Μπενάκη με το έργο ενός καλλιτέχνη που αναδείχθηκε μέσα από ένα συμπεριληπτικό και δημοκρατικό πρότζεκτ (το ΒΙΚΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΖΕΚΤ), χωρίς όμως να καταφέρνει επιμελητικά να συνδέσει επαρκώς τα δύο, ούτε να αναδείξει τις επιμέρους συλλογές του Μουσείου για τον πλούτο πληροφοριών που φέρει κάθε αντικείμενο και γιατί αυτό επιλέχθηκε. Επιπλέον παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα συμπεριληπτικότητας, καθώς στο βωμό της ωραίας (και το εννοώ, την καταχάρηκα αισθητικά) λύσης των εκθεσιακών κατασκευών, σε πολλές περιπτώσεις η μουσειακή άνεση έχει πάει περίπατο, χωρίς καν να είσαι άτομο με χαμηλή όραση ή με κινητικές δυσκολίες, που απλώς δεν έχει θέση στην έκθεση αυτή.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Εν τέλει, τόσο η έκθεση «Γυρισμός», όσο και η έκθεση “Χαρτογραφώντας το άγνωστο» θα μπορούσαν εξίσου καλά να αποτελούν περιβάλλον καταστήματος με πολύ ακριβά προϊόντα (βάλτε ό,τι προϊόν σας κάνει κέφι: ρούχα; γυαλιά; design αντικείμενα για το σπίτι;) όπου βέβαια η έννοια του context δεν είναι ποτέ ζητούμενη. Ζητούμενο είναι να επιθυμήσεις την εμπειρία που σου υπόσχονται τα προϊόντα, εκτεθειμένα όπως εκτίθενται, ώστε να τα αγοράσεις για να ονειρευτείς ότι αποκτώντας τα λαμβάνεις και την εμπειρία.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, φωτό Ερατώ Κουτσουδάκη

Τα μουσεία όμως έχουν άλλο σκοπό και οφείλουν, ίσως, να τον υπηρετούν, καλλιεργώντας στο κοινό τους, σταθερά, επίμονα και ναι, δελεαστικά, την κριτική προσέγγιση σε όλα, κατ’ εμέ ακόμα και στις περιπτώσεις εκθέσεων σύγχρονης τέχνης. Φυσικά δεν είναι δυνατό να γνωρίζουν οι μη ειδικευμένοι αρχιτέκτονες και designers τους πολύ αυστηρούς κανόνες που διέπουν τη μουσειολογία, αλλά γι’ αυτό υπάρχει πληθώρα επαγγελματιών του κλάδου στο χώρο. Το σχόλιό μου κάθε άλλο παρά «κλαδική» χροιά επιθυμεί να έχει, εξάλλου πολλές φορές, χρόνια τώρα, έχω βρεθεί δημόσια να υποστηρίζω ότι δεν είναι πανάκεια οι μουσειολόγοι. Αν το κάνεις σωστά, δεν πρέπει να μας νοιάζει με ποια ιδιότητα υπογράφεις. Αν όμως δεν είσαι και πολύ βέβαιος ότι μπορείς να το κάνεις σωστά, συμβουλεύσου κάποιον που ξέρει πώς γίνεται. Όσο για εμάς τους μουσειολόγους ας πάρουμε ένα μάθημα: μήπως τα εκθεσιακά περιβάλλοντα που παράγουμε είναι αναμενόμενα, μπορεί και λίγο βαρετά; Θεωρώ ότι γίνεται ΚΑΙ να υπάρχουν πρωτότυπες και αισθητικά διεγερτικές εκθέσεις ΚΑΙ να είναι επιστημονικά άρτιες. Νομίζω το βάρος πέφτει πρωτίστως στον εκάστοτε επιμελητή, που θέτει τον τόνο, ζητώντας σεβασμό συγκεκριμένων προδιαγραφών απόδοσης από τον όποιο σχεδιαστή, που ξεκινά (ή όχι, όπως μας επιτρέπουν να σκεφτούμε τα δύο προαναφερόμενα παραδείγματα) έχοντας κατά νου τους επισκέπτες και τη δημοκρατική διάθεση με την οποία τους απευθύνεται. Αλλιώς η συμπεριληπτικότητα είναι μια όμορφη λέξη για συνέδρια και freepress που είναι της μόδας αλλά κενή νοήματος.

Ερατώ Κουτσουδάκη,

αρχιτέκτων μουσειολόγος MS

_________________________________

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Από την πλευρά μου, η πρώτη μου εντύπωση για την έκθεση στο Κυκλαδικό Μουσείο, ήταν ότι ο Στέλιος Κόης επεδίωξε να φιλτράρει το φυσικό φως και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του νεοκλασικού διάκοσμου των χώρων του κτηρίου του Τσίλλερ, που σε αρκετές περιπτώσεις έχει δημιουργήσει  μια δυσκολία συνομιλίας με τα εκθέματα κάποιων εκθέσεων. Θα αναφερθώ στην έκθεση του Γιάννη Κουνέλλη το 2012, ή ακόμη και του Αi Weiwei το 2016, με τίτλο «Ai Weiwei at Cycladic», που παρουσίασαν τα έργα τους αφήνοντας μέ τόλμη ανέπαφους τους χώρους.

Γιάννης Κουνέλλης, 2012, στο Μουσείο Κυκλεδικής Τέχνης

Αi Weiwei, από την έκθεση «Ai Weiwei at Cycladic», 2016 στο Μουσείο Κυκλεδικής Τέχνης

Αλλά και στην τολμηρή χειρονομία του Στέφανου Τσιβόπουλου το 2014, που αντί να συσκοτίσει τους χώρους, άλλαξε το χρώμα των τοίχων σε μαύρο για να παρουσιάσει το έργο του Ιστορία Μηδέν (History Zero), με το οποίο εκπροσώπησε τη χώρα μας στην 55η Μπιενάλε της Βενετίας το 2013.

Στέφανος Τσιβόπουλος, Ιστορία Μηδέν (History Zero), 2014, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Κατά συνέπεια η επιλογή της ανάρτησης των περιμετρικών λευκών πτυχωτών υφασμάτινων πετασμάτων έχει μία ξεκάθαρη λογική, και μου έφερε στον νου την μονοθεματική έκθεση με τίτλο "Hypnos Project", που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2016 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Την επιμελήθηκαν ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης με τον Θόδωρο Τραμπούλη, όπου η Εύα Μανιδάκη και ο Θανάσης Δεμίρης που ανέλαβαν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, χρησιμοποίησαν αντίστοιχα, μαύρα όμως πτυχωτά πετάσματα, σε συνδυασμό με μαύρη μοκέτα στο δάπεδο και μαύρη οροφή, που είχαν σαν αποτέλεσμα να οργανώσουν τον χώρο, με στόχο να μας αποπροσανατολίσουν και να μας μεταφέρουν στον κόσμο των ενύπνιων ονείρων, απομονωμένοι σε μια πορεία μέσα στους σκοτεινούς θύλακες των εκπλήξεων και των αιφνιδιασμών, και τελικά το πέτυχαν.

Από την έκθεση "Hypnos Project",   2016 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. φωτο Πάνος Κοκκινιάς

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης τα εναπομείναντα ακάλυπτα από τα λευκά πετάσματα ίχνη της εκλεκτικιστικής διακόσμησης των χώρων, στις οροφές και τα δάπεδα, δεν ήταν εφικτό να εξαφανιστούν. Παρέμειναν μισοκρυμμένα πίσω από το υφασμάτινο σκηνικό.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, φωτό Πάρις-Ταβιτιάν

Όσο για τα λευκά εκθεσιακά βάθρα με τα κλειστά plexiglass, που καλύπτουν τα εκθέματα, νομίζω ότι αποτελούν κλασσικές και συνήθεις επιλογές στις αίθουσες των μουσείων.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη,

Στο Μουσείο Μπενάκη, όπου επιδιώκεται ένας διάλογος ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τις ιστορικές συλλογές του Μουσείου, ομολογώ ότι η πρώτη μου εντύπωση βλέποντας την έκθεση ήταν θετική κυρίως για την απλότητά της.

Το αρχιτεκτονικό γραφείο AREA (Γιώργος Μητρούλιας, Μιχάλης Ραυτόπουλος, Στέλλα Δαούτη) που ανέλαβε τον σχεδιασμό της έκθεσης σε συνεργασία με τους επιμελητές Πολύνα Κοσμαδάκη και Γιώργο Τζιρτζιλάκη, κατάφεραν να χειριστούν με απλές χειρονομίες έναν από τους πιο δύσκολους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου, με μια αυξημένη πολυπλοκότητα. Επέλεξαν την αραιή, άνετη και προσεκτική ανάρτηση των εξαιρετικών έργων του Rick Lowe κρατώντας μεταξύ τους ικανές αποστάσεις, δίνοντας στον θεατή την δυνατότητα να τα απολαύσει.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Οι AREA παράλληλα, προκειμένου να εντάξουν τα επιλεγμένα αντικείμενα, από το ιστορικό υλικό της μόνιμης συλλογής του Μουσείου, εμπνευσμένοι πιθανόν από το ακόλουθο έργο του Rick Lowe

Rick Lowe, Μελέτη πλέγματος , 2020, ακρυλικό σε χαρτί

…τόλμησαν να συνθέσουν ενδιαφέρουσες, διακριτικές «γλυπτικές» κατασκευές, χρησιμοποιώντας απλά μεταλλικά πλέγματα από οπλισμό οικοδομής (τύπου Δάριγκ), βαμμένα λευκά ως μια ενιαίου ύφους υπόβαση που διατρέχει των εκθεσιακό χώρο προκειμένου να υποδεχθούν τα επιλεγμένα σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Μουσείου αντικείμενα.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Η πρώτη μάλιστα προσωπική γρήγορη ανάγνωση αυτής της συνύπαρξης, βλέποντας τα πρώτα αντικείμενα, όπως βαλίτσες, καπέλα, ή υποδήματα, και αγνοώντας τις δυσανάγνωστες λεζάντες μου δημιουργήθηκε η εντύπωση, ότι πρόκειται για σπαράγματα από τις συλλογές του καλλιτέχνη, που μου φάνηκε πραγματικά ενδιαφέρον και συναρπαστικό. Σύντομα, βλέποντας τα σχέδια του Δημήτρη Πικιώνη, συνειδητοποίησα περί τίνος πρόκειται και προβληματίστηκα για τις απροσδόκητες συνδέσεις που υπονοούνται με τα έργα του Rick Lowe.

Άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Συνοψίζοντας, ομολογώ ότι οι πρωτότυπες αυτές συνθέσεις με τα πλέγματα, έκλεψαν την παράσταση, και προσωπικά με ενθουσίασαν σαν μια φρέσκια ιδέα, παρόλο που πράγματι υπήρχε μία δυσκολία ανάγνωσης των εκθεμάτων, τόσο λόγω των επίτοιχων και απομακρυσμένων πολύπλοκων λεζαντών,

Λεζάντες από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

(βλ. φωτο), όσο και για την οριζόντια τοποθέτηση κάδρων σε ύψος υπερυψωμένου τραπεζιού, που δημιουργεί μια δυσκολία ανάγνωσης στον θεατή και ιδιαίτερα σε άτομα που κινούνται σε αμαξίδιο.

Άποψεις από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

Θεώρησα επίσης ενδιαφέρουσα την υπερυψωμένη μεταλλική γέφυρα που συμπληρώνει την όλη σύνθεση και εξασφαλίζει την δυνατότητα εποπτείας από ψηλά του τεράστιου επιδαπέδιου έργου του Rick Lowe.

Και πίσω από αυτή την γέφυρα αποκαλύπτεται το Victoria Square Project, τo συλλογικό καλλιτεχνικό εγχείρημα που πραγματοποίησε ο Rick Lowe, σε συνεργασία με την Μαρία Παπαδημητρίου, στο πλαίσιο της Documenta 14 στην Αθήνα το 2016. Που συνοψίζεται με μάα σειρά από την περιοδική δίφυλλη έκδοση.

Τέλος, θεωρώ σημαντική  την συνεργασία επιμελητών και αρχιτεκτόνων με μουσειολόγους που σταδιακά στην Ελλάδα εντάσσονται οργανικά στις ομάδες που αναλαμβάνουν την υλοποίηση των εκθέσεων και συμβάλουν με τις νεότερες μουσειολογικές απόψεις, που σε κάθε περίπτωση οι αρχιτέκτονες από μόνοι τους δεν είναι πάντα ενήμεροι.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

1.

PRITZKER PRIZE AWARDS 

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ ΕΜΠ

& επιστολή Σταύρου Γυφτόπουλου

2.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ

18η ΔΙΕΘΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

ΤΗΣ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

σχόλιο  Κατερίνας Κοτζιά και Κορίνας Φιλοξενίδου

3.

ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΙ

έκδοση καταλόγου της ομότιτλης έκθεσης 

1.

PRITZKER PRIZE AWARDS - ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ ΕΜΠ

& επιστολή Σταύρου Γυφτόπουλου 

Ανταποκρινόμενος στην προσωπική πρόσκληση της Κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ κας Ειρήνης Κλαμπατσέα, προσέτρεξα με μεγάλο ενδιαφέρον στην εκδήλωση που οργάνωσαν την Τρίτη 23 Μαΐου 2023 τα Αρχιτεκτονικά Βραβεία Pritzker σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στην αίθουσα Καυταντζόγλου στο κτίριο Αβέρωφ της Σχολής Αρχιτεκτόνων, για να παρακολουθήσουμε και να τιμήσουμε τον αρχιτέκτονα Sir David Alan Chipperfield CH (βραβείο Pritzker 2023), να ακούσουμε την διάλεξή του με θέμα: “The Role of Practice” και παράλληλα τις ομιλίες και τις συζητήσεις που ακολούθησαν.

Όχι μόνο με τον Alejandro Aravena, Πρόεδρο της Κριτικής Επιτροπής και Βραβευμένο για το 2016, αλλά και τους ήδη βραβευμένους αρχιτέκτονες Diébédo Francis Kéré (Pritzker 2022), Anne Lacaton και Jean-Philippe Vassal (Pritzker 2021), και με την παρουσία του Wang Shu (Pritzker 2012 ) που εκτιμώ ιδιαίτερα και όλους αυτούς έχω παρουσιάσει εκτενώς σε αυτό το blog. Παραβρέθηκαν μάλιστα καθώς και όλα τα μέλη της διεθνούς κριτικής επιτροπής της πρόσφατης βράβευσης, ανάμεσα σε ένα μεγάλο κοινό αρχιτεκτόνων και πολλών φοιτητών.

Άνω αριστερά: Ειρήνη Κλαμπατσεά, Κωνσταντίνα Καρβουντζή, Δήμητρα Νικολάου, και Μανουέλα Λουκαντάτσιο. Δεξια: Sir David Alan Chipperfield,

Κάτω: Alejandro Aravena, Diébédo Francis Kéré, Anne Lacaton και Jean-Philippe Vassal

Όπως μάλιστα αναφέρθηκε, πρόκειται για μια εξαιρετική συγκυρία μετά από 90 ολόκληρα χρόνια από το ιστορικό 4ο διεθνές συνέδριο του CIAM, από το οποίο προέκυψε η Χάρτα των Αθηνών που πραγματοποιήθηκε στην ίδια αίθουσα το 1933, ξανασυγκεντρώθηκαν και πάλι σημαντικοί και βραβευμένοι αρχιτέκτονες, αναδεικνύοντας παράλληλα και την εξωστρέφεια της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.

Παρά όμως από την πραγματικά μεγάλη προσπάθεια της Σχολής για την καλύτερη δυνατή προετοιμασία της εκδήλωσης από διδάσκοντες όπως η κοσμήτορας Ειρήνη Κλαμπατσέα, η Κωνσταντίνα Καρβουντζή, η Δήμητρα Νικολάου, ο Γιάννης Γρηγοριάδης και ο Βασίλης Γκικαπέπας και πρόθυμους εθελοντές φοιτητές, προέκυψε για άλλη μια φορά πρόβλημα με τον ήχο και την ακουστική του χώρου. Γιατί εκτός από την δυσκολία να ακουστούν καθαρά στο κοινό οι ομιλίες, λόγω των αντηχήσεων και της μη εφαρμογής της υπάρχουσας ακουστικής μελέτης του χώρου, προέκυψε και ένα ακόμη πρόβλημα:

Διαδικτυακή σύνδεση με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,

Όταν ξεκίνησε η διαδικτυακή σύνδεση με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, και την Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης, βλέπαμε την εικόνα, αλλά ήταν αδύνατον να ακούσουμε και να καταλάβουμε τον λόγο των εκπροσώπων των σχολών, παρουσία δεκάδων φοιτητών. Πάνω από 8 ολόκληρα λεπτά είχαμε εικόνα από τις σχολές, παράλληλα με ένα συγκεχυμένο  ήχο, αδυνατώντας να κατανοήσουμε τους ομιλητές.

Διαδικτυακή σύνδεση με το το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών

Διαδικτυακή σύνδεση με την Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείου Κρήτης 

Ομολογώ ότι προσωπικά, αισθάνθηκα ντροπή, βλέποντας τους ξένους καλεσμένους γύρω μου αμήχανους να παρακολουθούν την αστοχία, μιας κοινότυπης πιά διαδικασίας, που όλοι εξοικειοθήκαμε την περίοδο του εγκλεισμού. Και αναρωτηθήκαμε γιατί κανείς δεν ανέλαβε την πρωτοβουλία να διακόψει τις συνδέσεις και να επαναληφθούν αφού θα είχε αποκατασταθεί η βλάβη, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί τελικά στην ουσία η συμμετοχή των άλλων σχολών.

Και εδώ θα ήθελα να διευκρινίσω ότι μετά από αλλεπάλληλες δυσκολίες στον ήχο, που έχω διαπιστώσει στις συχνές επισκέψεις μου σε εκδηλώσεις στην συγκεκριμένη αίθουσα, είχα απαντήσει  άμεσα, στις 11 Μαΐου 2023, στην προσωπική πρόσκληση της κοσμήτορος της Σχολής με το παρακάτων email:

Αγαπητή Κυρία Ειρήνη Κλαμπατσέα,

Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική αυτή πρόσκληση σε αυτή την σημαντική εκδήλωση, που προτίθεμαι να παραστώ και να την καλύψω στον ιστότοπό μου. Θα μου επιτρέψετε να θέσω για άλλη μια φορά το πρόβλημα της ηχητικής εγκατάστασης στην αίθουσα Καφταντζόγλου, που συχνά δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εκδηλώσεων που τακτικά παρακολουθώ, με μοναδική εξαίρεση την Επιστημονική Ημερίδα του ICOMOS, που συμμετείχα και μετά από δική μου προτροπή καλύφθηκε με εξωτερικό σύστημα ήχου και εικόνας που λειτούργησε άψογα.

Με εκτίμηση

Γιώργος Τριανταφύλλου

Με τα δεδομένα αυτά, στην προηγούμενή μου ανάρτηση, παρουσιάζοντας την ΗΜΕΡΙΔΑ ΕΣΩ 2023, σχολιάζοντας θετικά την εκεί άψογη οργάνωση και τον συντονισμό της εκδήλωσης στο Μέγαρο Μουσικής, συμπλήρωσα:

"[…]Μετά μάλιστα τις αστοχίες της εκδήλωσης με την διάλεξη του βραβευμένου αρχιτέκτονα, Sir David Alan Chipperfield, που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Καφταντζόγλου στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, που μόνο ντροπή μας προκάλεσε απέναντι στο διεθνές ακροατήριο", (βλέπε εδώ)

Μια διαπίστωση που διατυπώθηκε, αφού συζητήθηκε και σχολιάστηκε με ικανό αριθμό συναδέλφων που παρευρεθήκαμε στην αίθουσα Καυταντζόγλου. Χωρίς βέβαια η αναφορά στην άτυχη αυτή αστοχία, που θα μπορούσε να αποφευχθεί, να απαξιώνει το υψηλό επίπεδο και το ενδιαφέρον της εκδήλωσης.

Σε κάθε περίπτωση η τοποθέτηση μου αυτή, δεν αποτελεί «επίθεση ή αντιπαράθεση». Και δεν είχα βέβαια σκοπό: «να προσβάλλω βιαίως την Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ», και προφανώς δεν ανταποκρίνεται στον όποιο χαρακτηρισμό της Ημερίδας της Σχολής ως «ντροπιαστικής», όπως σχολιάζεται στην επιστολή που έλαβα από τον αγαπητό Σταύρο Γυφτόπουλο, στις 2 Ιουνίου 2023 και που παραθέτω στην συνέχεια:

Σταύρος Γυφτόπουλος

Αγαπητέ κ. Τριανταφύλλου,

Παρακολουθώ εδώ και χρόνια και με μεγάλο ενδιαφέρον τις αναρτήσεις σας για την αρχιτεκτονική και τη δραστηριότητά σας γύρω από αυτήν.

Επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας αλλά και με τους πολυπληθείς αναγνώστες σας κάποιες σκέψεις για την πρόσφατη ανάρτησή σας για την εκδήλωση ΕΣΩ και τον παράλληλο σχολιασμό σας για την εκδήλωση της διάλεξης του Sir David Chipperfield στο ΕΜΠ, στο πλαίσιο της βράβευσής του με το Βραβείο Pritzker.

Διερωτώμαι λοιπόν πως να αισθάνονται οι δικαίως τιμώμενοι αρχιτέκτονες της Εκδήλωσης «ΕΣΩ 2023» σχετικά με την αναφορά σας αυτή στο Blog.

Τo ενημερωτικό σας κείμενο δυστυχώς συνειδητά ή ασυνείδητα εργαλειοποιεί την παραπάνω εξαιρετικά θετική πρωτοβουλία αλλά και τους τιμωμένους σε αυτήν Δασκάλους της Αρχιτεκτονικής, για να αναφερθεί αρνητικά στην οργάνωση της εκδήλωσης στο ΕΜΠ.

Το κείμενό σας προσβάλλει βιαίως την Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ συγκρίνοντας κατ’ αντιπαράθεση τις δυο εκδηλώσεις μεταξύ τους. Δυο εκδηλώσεις με εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό. Μια εκδήλωση που οργανώνεται από έναν φορέα με εμπορική ταυτότητα και χαρακτήρα και ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, με μια ημερίδα που απευθύνεται πρωτίστως σε φοιτητές της Σχολής μας και των συνεργαζόμενων στην εκδήλωση Σχολών.

Για να καταλήξει στον χαρακτηρισμό της Ημερίδας της Σχολής ως «ντροπιαστικής».

Εξ ου και η διερώτηση, πως και τι μπορεί να αισθάνονται οι τρεις τιμώμενοι αρχιτέκτονες της εκδήλωσης του Archisearch ως γνήσιοι απόγονοι αλλά και έγκριτοι Δάσκαλοι αυτής της Σχολής για την παραπάνω αδόκητη εμπλοκή τους στην επίθεση που χαρακτηρίζει το άρθρο σας.

Γνωρίζοντας πολύ καλά, σε διαφορετικό βαθμό βέβαια τον καθένα από τους τρεις, θεωρώ ότι θα πρέπει να τους δυσαρέστησε αυτή η παράλληλη συσχέτιση των δυο εκδηλώσεων, και η επίθεση - αντιπαράθεση.

Με εκτίμηση,

Σταύρος Γυφτόπουλος

Αρχιτέκτονας, Καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Υπεύθυνος αρχιτέκτων της βραβευμένης ομάδας Chipperfield – Τομπάζη για το γραφείο Τομπάζη στο διαγωνισμό για το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Με ικανοποίηση  διαπίστωσα ότι στο διαδίκτυο αναρτήθηκε το βίντεο με  όλη την  εκδήλωση, στο επίσημο κανάλι της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, με πρωτοβουλία της Σχολής, χωρίς κανένα πρόβλημα με τις διαδικτυακές συνδέσεις με τις άλλες σχολές. Για όσους ενδιαφέρονται μπορούν να την παρακολουθήσουν εδώ.

2.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

ΣΤΗΝ 18η ΔΙΕΘΝΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

ΤΗΣ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Με τίτλο τα "Υδάτινα Σώματα" εγκαινιάστηκε στις 18/5/2023, η ελληνική συμμετοχή στο Ελληνικό Περίπτερο στη 18η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής La Biennale di Venezia, με στόχο να παρουσιάζουν φράγματα και ταμιευτήρες που μεταμορφώνουν τη χώρα από τη δεκαετία του 1930. Μια συμμετοχή ως αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και ηθικής στήριξης πολλών καλών φίλων, με επιμελητές τον Κωστή Πανηγύρη, καθηγητή στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Ανδρέα Νικολοβγένη, επίκουρο καθηγητή στο ομόλογο τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Οι επιμελητές Κωστής Πανηγύρης, και Ανδρέας Νικολοβγένης, δίπλα στον επίτιμο πρόξενο της Ελλάδας στη Βενετία Bruno Bernardi (αριστερά) την ημέρα των εγκαινίων.

Αυτή την φορά αδυνατώντας να επισκεφτώ το ελληνικό περίπτερο, θεώρησα χρήσιμο να ζητήσω την άποψη από δύο αγαπητές συναδέλφους, που βρέθηκαν στα εγκαίνια του περιπτέρου, της Κατερίνας Κοτζιά και της Κορίνας Φιλοξενίδου, Επίκουρες Καθηγήτριες του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και ιδρύτριες του γραφείου K&K Architects.

Κατερίνα Κοτζιά και Κορίνα Φιλοξενίδου

Παράλληλα συνεπιμελήθηκαν με τον Ηλία Κωνσταντόπουλο και τον Λόη Παπαδόπουλο την ελληνική συμμετοχή στην 10η διοργάνωση της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2006. Από το 2019 διδάσκουν επίσης το μάθημα του Μουσειογραφικού Σχεδιασμού Εκθέσεων στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών “Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις” του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Έτσι στην συνέχεια παραθέτω το κείμενό τους, μαζί με φωτογραφικό υλικό του φωτογράφου Ηλία Κοσίντα, που ευγενικά μου παραχώρησε η επιμελητική ομάδα.

Σχόλιο για την αρχιτεκτονική εγκατάσταση στο ελληνικό περίπτερο στην 18η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.

των Κατερίνας Κοτζιά και Κορίνας Φιλοξενίδου

Η επιμελητική ομάδα σχεδίασε ένα συνεκτικό αρχιτεκτονικώς περίπτερο με ισχυρή παρουσία στην 18η Μπιενάλε Βενετίας. Τα ηχοτοπία του Δημήτρη Καραγεώργου και το εσκεμμένα υποφωτισμένο εσωτερικό δημιουργούν μια υποβλητική ατμόσφαιρα που αναδεικνύει την κεντρική αρχιτεκτονική εγκατάσταση. Αυτή καταλαμβάνει και το κεντρικό και μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού περιπτέρου.

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή κατασκευή, τοποθετημένη κατά μήκος της κάτοψης, που λειτουργεί από όλες τις πλευρές θέασης. Η καθ’ ύψος ανάπτυξή της, με τις δεκαπέντε αναρτημένες γυάλινες επιφάνειες που ίπτανται σε διαφορετικά ύψη να αστράφτουν δημιουργώντας αντανακλάσεις και ιριδισμούς, οδηγεί το βλέμμα στα ζευκτά της οροφής.

Το κεντρικό αυτό εκθεσιακό εύρημα επικοινωνεί αμέσως την επιμελιτική προσέγγιση, ενώ παράλληλα οργανώνει την κίνηση των επισκεπτών της έκθεσης προς τον γραμμικό κατάλογο των έργων υποδομής που αφορούν στη διαχείριση του νερού* ο οποίος αναπτύσσεται στο επίπεδο του ματιού στους τοίχους στην περίμετρο του περιπτέρου.

Το κάθε ένα από τα έργα που υποδέχεται ή οργανώνει τα υδάτινα σώματα της χώρας συστήνεται με εύληπτο και συνοπτικό τρόπο στο κοινό μέσα από την παράθεση των κύριων μετρικών στοιχείων του, του ίχνους του στο χάρτη, φωτογραφιών αρχείου αλλά και νέων φωτογραφικών τεκμηρίων του Ηλία Κοσίντα. Η εκθεσιακή προσέγγιση λειτουργεί έτσι σε δύο χρόνους: Τόσο για τον βιαστικό περαστικό επισκέπτη, όσο και για τον επιμελή μελετητή.

*Μετά από συστηματική έρευνα στα αρχεία της ΔΕΗ της ΕΥΔΑΠ αλλά και του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), οι επιμελητική ομάδα συγκέντρωσε και αποδελτίωσε στοιχεία για εκατόν τριάντα τέτοια έργα που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα από τη δεκαετία του τριάντα και μετά με στόχο την άρδευση την ύδρευση και την παραγωγή ενέργειας.

Παραθέτω στην συνέχεια:

Τα μέλη επιμελητικής ομάδας

Κώστας Αποστολίδης, Σπύρος Καρακώστας, Εβίτα Μαριόγλου, Ματούλα Κρουστάλλη (αρχιτέκτονες), Μαίρη Πανταζή, Έβη Ταραντίλη, Μαριάνθη Χειμαριού (φοιτήτριες αρχιτεκτονικής)

Και τους Συνεργάτες

Ηλίας Κοσίντας (φωτογραφία), Δημήτρης Καραγεώργος (μουσική), Φίλιππος Θεοχαρίδης (σχεδιασμός ηχητικής διάδρασης), Μαρίνος Κολοκοτσάς / Nowhere Studio (οπτική ταυτότητα), Βασίλης Καλησπεράκης, Φωτεινή Αδρίμη / lost minute studio (αρχιτεκτονική αναπαράσταση), Βαγγέλης Μπράχος (τριδιάστατα μοντέλα εδάφους), Αλέξανδρος Παπαδόπουλος / papercuts (χάρτινες μακέτες), Θεοδώρα Παπαδοπούλου, Μίνα Μάντζαρη / luun (αρχιτεκτονικός φωτισμός), Δήμητρα Ευκολίδου (ιστοσελίδα), Ειρήνη Σάπκα (υποστήριξη έκθεσης), Κρίτων Πανηγύρης (κατασκευή).

Στην τελετή των εγκαινίων παρευρέθηκαν και μίλησαν ο επίτιμος πρόξενος της Ελλάδας στη Βενετία Bruno Bernardi, ο Εθνικός επίτροπος Ευθύμιος Μπακογιάννης, Γενικός Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ και οι επιμελητές Κωστής Πανηγύρης και Ανδρέας Νικολοβγένης. Παρευρέθηκαν επίσης εκπρόσωποι της πρεσβείας της Ελλάδας στην Ιταλία, ο μητροπολίτης Βενετίας, εκπρόσωπος του Δήμου Βενετίας, στελέχη του ΥΠΕΝ, αρχιτέκτονες και ακαδημαϊκοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ακολούθησε μικρή δεξίωση με κρασιά, προσφορά του Κτήματος Βογιατζή και συνοδευτικών παρασκευών με αυγοτάραχο, προσφορά του Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου.

3.

ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΙ

έκδοση καταλόγου της ομότιτλης έκθεσης

Χαιρετίζω την πρωτοβουλία του εκδοτικού οίκου ΡΟΠΗ από τη Θεσσαλονίκη που ανάλαβε να εκδώσει τον κατάλογο της ιστορικής υποβλητικής έκθεσης σύγχρονης τέχνης, με τίτλο ΕΓΛΕΙΣΜΟΙ, με τη συμμετοχή 48 καλλιτεχνών, πάνω στα ζητήματα των ποικίλων εγκλεισμών, που πραγματοποιήθηκε σε εγκαταλελειμμένα κτίρια στο Δρομοκαΐτειο, στον Άγιο Ισίδωρο, το παλιό Τυπογραφείο και το Δάφτσειο, τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2022. Μια από τις σημαντικότερες εκθέσεις της προηγούμενης χρονιάς που είχε την ιδέα και επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος και μουσειολόγος Δημήτρης Τρίκας.

Ο Δημήτρης Τρίκας

Ακολουθώντας τον δρόμο που άνοιξε ο Κώστας Πράπογλου, με αντίστοιχη έκθεση που προηγήθηκε στο εγκαταλελειμμένο επίσης ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Δαφνί, η έκθεση αυτή εδραίωσε έναν προβληματισμό και παραγωγή έργων σύγχρονης τέχνης, για ένα θέμα που απασχόλησε πολλούς ομιλητές (70 πανεπιστημιακοί και άλλοι ερευνητές και συγγραφείς) στις πέντε ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν παράλληλα στο αμφιθέατρο του Ιδρύματος.

Παραθέτω στην συνέχεια απόσπασμα από το εισαγωγικό επιμελητικό κείμενο της έκδοσης, του Δημήτρη Τρίκα, καθώς και εικόνες ξεφυλλίζοντας το βιβλίο.

Από το επιμελητικό κείμενο

«Η κάθε μορφή εξουσίας ονειρεύεται και αποσκοπεί σε πειθήνια σώματα, υπάκουα στο Νόμο, ακόμη καλύτερα ενσωματωμένα στο Νόμο και την διακηρυγμένη, πέραν κάθε ελέγχου, αξία του. Σώματα που δεν δύνανται καν να αμφισβητήσουν το παραμικρό και ζουν με τον φόβο του- ενώ την ίδια ώρα είναι έτοιμα και πρόθυμα, με τη σειρά τους, όχι απλώς να τον επιβάλουν στους άλλους, αλλά να απολαύσουν ηδονικά την υποταγή και εκείνων στο φόβο του Νόμου. Έτσι, ο Νόμος γίνεται ισοδύναμος με το φόβο του θανάτου.

Η δυστοπική εμπειρία της παγκόσμιας καραντίνας ελέω covid 19 ήρθε να επιβεβαιώσει την είσοδο στην μετα-ανθρώπινη εποχή αρχικά του εγκλωβισμού και του απόλυτου ελέγχου (όπου βρισκόμαστε ήδη) και, σε δεύτερη φάση, της «αναγκαιότητας» της ενσωμάτωσης στον κόσμο του διαδικτύου και της τεχνητής νοημοσύνης.

Τα νέα δεδομένα έρχονται από τις επιστήμες του εγκεφάλου και τις εφαρμογές της νευροτεχνολογίας που τροφοδοτούν την κυρίαρχη πλέον νευρο-πολιτική. Μεταφέροντας το σκεπτικό του Μισέλ Φουκώ στην εποχή μας, μπορεί κανείς να αντιληφθεί και να υποστηρίξει ότι η σημερινή βιοπολιτική εξουσία στοχεύει πρωτίστως στον έλεγχο του ανθρώπινου εγκεφάλου και στην επιλεκτική ρύθμιση ή απορρύθμιση των νοητικών λειτουργιών του. Αυτή είναι η νέα συνθήκη της εποχής. Αυτό είναι το νέο πλαίσιο λειτουργίας του συστήματος».

Ο Δημήτρης Τρίκας μας επιφυλάσσει για το φθινόπωρο άλλη μια ακόμη έκπληξη, συνεργαζόμενος με σειρά νέων εικαστικών που προετοιμάζουν έργα, με στόχο να παρουσιαστούν σε ένα ιδιότυπο χώρο στον Ελαιώνα με εγκαταλελειμμένα κτίρια και κοντέϊνερς.

H παρουσίαση του καταλόγου των Εγκλεισμών, που τύπωσαν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων οι εκδόσεις Ροπή, προγραμματίζεται για τις 22/06/2023

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση