ΤΡΕΙΣ ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 

ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Τρεις νέες εκδόσεις, διαφορετικές μεταξύ τους, κυκλοφόρησαν πρόσφατα και τράβηξαν την προσοχή μου, η κάθε μία για διαφορετικό λόγο. Εκτός από το νέο τεύχος του περιοδικού ΔΟΜΕΣ, που και αυτή την φορά περιλαμβάνει ενδιαφέροντα άρθρα, νέα σημαντικά έργα αρχιτεκτονικής, και ένα αφιέρωμα στην μνήμη του Δημήτρη Φατούρου μαζί με ένα δικό μου κείμενο, δύο νέα βιβλία ομολογώ ότι με ξάφνιασαν. Μία έκδοση της Τράπεζας της Ελλάδος με τίτλο «εκ θεμελίων» με θέμα την ιστορική εξέλιξη του οικοδομικού τετραγώνου στο οποίο κτίστηκε το κτίριό της στο κέντρο της Αθήνας και τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν σε αυτό και ακόμη μία υπερμεγέθης και εντυπωσιακή μονογραφία των elastic architects.

1.

Δρ. Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου

εκ θεμελίων

ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Κατά γενική ομολογία ο Παναγιώτης Παναγάκης, αρχιτέκτων και διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού Έρευνας και Τεκμηρίωσης στην Τράπεζα της Ελλάδος, έχει δώσει εξαιρετικά δείγματα γραφής με τις εκδηλώσεις πολιτισμού που έχει οργανώσει τα τελευταία χρόνια στο κατά τα άλλα συντηρητικό αυτό Ίδρυμα. Έχω την τύχη να παρακολουθήσω στους χώρους της Τραπέζης εκθέσεις, διαλέξεις και συζητήσεις από σημαντικούς ανθρώπους από τους χώρους της αρχιτεκτονικής, των μουσείων και των γραμμάτων γενικότερα.

Αρχαία αντικείμενα της συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος

Αυτή την φορά ο Παναγάκης  συνέβαλε ουσιαστικά στην έκδοση ενός ξεχωριστού με μεγάλο ενδιαφέρον βιβλίου, που επιστημονικά υπεύθυνη είναι η Δρ Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου. Κεντρικό θέμα τα 43 αρχαιολογικά ευρήματα που διασώθηκαν από τους τάφους του βορειοανατολικού νεκροταφείου της αρχαίας Αθήνας και εντοπίστηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων του Μεγάρου της Τράπεζας της Ελλάδος το 1932.

Οι εργασίες εκσκαφής κατά την θεμελίωση του Μεγάρου της Τράπεζας της Ελλάδος στην λεωφόρο Πανεπιστημίου

Τα ευρήματα αυτά, όπως σημειώνει στο εισαγωγικό κείμενό της η Κατερίνα Λιάμπη, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ανήκουν στην συλλογή αρχαιοτήτων της Τράπεζας της Ελλάδος. Πρόκειται για αρχαία αγγεία, ειδώλια, λύχνους και αγνύθες που διασώθηκαν, δυστυχώς όμως αποκομμένα από τα αρχαιολογικά συμφραζόμενα μια και δεν είχε τότε διενεργηθεί ανασκαφική έρευνα.

Η Δρ. Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου παράλληλα με την αναλυτική παρουσίαση, τα σχέδια και τον σχολιασμό των ευρημάτων, αναφέρεται στις ευλαβείς συνήθειες και πρακτικές των οικείων για την φροντίδα των νεκρών, στις μεθόδους ταφής, στις ετήσιες γιορτές με την επίσκεψη στους τάφους και στα κτερίσματα.

Λεπτομέρεια από τη Ερυθρόμορφη λύκηθο της συλλογής

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου υπηρετώντας τις επιστήμες της αρχαιολογίας και της χωροταξίας και με τίτλο «ο χώρος μέσα στον χρόνο» διερευνά την διαχρονική εξέλιξη της χρήσης του χώρου στις δυτικές υπώρειες του Λυκαβηττού ανά τους αιώνες.

Αρχαιολογικές δημοσιεύσεις των ανασκαφικών δεδομένων, παλαιοί χάρτες των Αθηνών, εικονογραφήσεις βιβλίων και περιοδικών, έργα ζωγραφικής και φωτογραφικά πανοράματα των Αθηνών αποτελούν πηγές γνώσεις και οδηγούς για την γεωμορφολογική, τοπογραφική και πολεοδομική προσέγγιση από τους αρχαίους χρόνους μέχρι και τους νεώτερους και την σε δύο φάσεις ανέγερση του κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος στο οικοδομικό τετράγωνο 15, την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Μία συναρπαστική αφήγηση με εξαιρετικά ιστορικά τεκμήρια που συγκεντρώθηκαν από διαφορετικές πηγές για πρώτη φορά σε αυτόν το τόμο, και παρουσιάζονται αναλυτικά με διευκρινιστικά σχέδια, επεξηγήσεις και περιγραφές, και αποτυπώνουν την διαχρονική εξέλιξη μέχρι την ολοκλήρωση του μνημειακού κτιρίου της Τράπεζας της Ελλάδος.

Προοπτικό σχέδιο του Κεντρικού Καταστήματος. Ν.Ζουμπουλίδης και Κ. Παπαδάκης, π. 1934. Πηγή: Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας της Ελλάδος (ΙΑΤΕ),ΚΕΠΟΕΤ.

Μία έκδοση που πέρα από το επιστημονικό, ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον που προσδίδει η αρχαιολόγος Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου – Γκενάκου, εμπεριέχει και μία αρχιτεκτονική διάσταση που φαίνεται να σχετίζεται με την ματιά του Παναγιώτη Παναγάκη, που ήταν ενεργά παρών σε όλη την διαδρομή για την υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος, το οποίο είναι μεν εκτός εμπορίου αλλά είναι προσβάσιμο από την ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος (εδώ).

2.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΟΜΕΣ Νο 156

Σταθερή ποιότητα επιλογών

Μετά χαράς παρέλαβα το τρίτο κατά σειρά τεύχος 156, με την νέα μορφή των εκδόσεων DOMa, και με μια σειρά ενδιαφέροντα θέματα, παρουσιασμένα με ένα άνετο και ευχάριστο layout και δισέλιδα εντυπωσιακά σαλόνια και με μία αστοχία στα χρώματα της εικόνας του εξωφύλλου.

Στην ενότητα ΙΣΤΟΡΙΑ, ο Ανδρέας Γιακουμακάτος παρουσιάζει ένα πολυσέλιδο εικονογραφημένο άρθρο, με τίτλο «Η Ωραία Πόλη. Παρατηρήσεις για το Συντακτικό της Εικόνας και τις Μεταμορφώσεις της Αστικής Δομής», μια πιο διευρυμένη εκδοχή μιας ενδιαφέρουσας διάλεξης που είχα την τύχη να παρακολουθήσω στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων της Πέμπτης του σπουδαστηρίου Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής το 2017.

Στην Ενότητα ΓΝΩΜΕΣ, η Μαίρη Ανανιάδου – Τζημοπούλου γράφει για το Συγκριτικό πλεονέκτημα στον σχεδιασμό του Τοπίου και ακολουθεί ο Μέμος Φιλιππίδης με ένα αποκαλυπτικό και ανησυχητικό άρθρο, για τις ανατροπές που έχουν προκύψει για την αρχιτεκτονική την εποχή των social media.

Αθανάσιος Σπανομαρίδης, «Στην Κορυφή», Για τον Δημήτρη Φατούρο, 

8 Νοεμβρίου 2020

Ακολουθεί η ενότητα ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ αφιερωμένη στον Δημήτρη Φατούρο, όπου πέντε πανεπιστημιακοί καταθέτουν τα κείμενά τους (οι Αναστάσιος Κωτσιόπουλος, Ηλίας Κωνσταντόπουλος, η Μαίρη Ανανιάδου-Τζημοπούλου, ο Λόης Παπαδόπουλος και ο Αθανάσιος Σπανομαρίδης με ένα δικό του εικαστικό έργο, και δύο αρχιτέκτονες στενοί φίλοι του Μίμη (ο γράφων και ο Βασίλης Γιαννάκης) καταθέτουν τις δικές τους μακροσκελείς αφηγήσεις μέσα από τις προσωπικές τους μνήμες, αποκαλύπτοντας πτυχές του χαρακτήρα του Φατούρου.

Από την πλούσια σε νέα αξιόλογα έργα ενότητα, με τίτλο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, και την εκτενή παρουσίαση έργων επτά αρχιτεκτονικών γραφείων, ξεχώρισα την Κατοικία στην Σέριφο της νέας συναδέλφου Ηλιάνας Κερεστετζή (MOLD ARCHITECTS) που αποκαλύπτει μια πετυχημένη προσέγγιση της νέας λογικής των «υπόσκαφων, που ελπίζω να μην κυριαρχήσουν αδιακρίτως στο Αιγαίο λόγω του προσαυξημένου συντελεστή, και κατά την άποψή μου θα άξιζε να συμπεριληφθεί στον κατάλογο των υποψηφιοτήτων για τα βραβεία Mies Van der Rohe.

MOLD Architects: Ιλιάνα Κερεστετζή, Κωνσταντίνος Βλαχούλης, Μιχάλης Ξηρόκωστας,

nCaved GREEK 412, Κατοικία στην Σέριφο

άνω Φωτ. Γιώργης Γερόλυμος

κάτω Φωτ. Παναγιώτης Βουμβάκης

Στον αντίποδα των ηλικιών, ο Τάσης Παπαϊωάννου και ο Δημήτρης Ησαΐας εκπέμπουν μια νεανική φρεσκάδα μαζί με μια γοητευτική ωριμότητα, με τις δύο Κατοικίες Διακοπών στην Φολέγανδρο και στην Αίγινα, που εντάσσονται υποδειγματικά στο τοπίο, και τις δύο κατοικίες σε Προάστειο της Αθήνας, έργα που μαζί με την γνωστή πολυκατοικία στο Παγκράτι, αποτελούν δουλειές του γραφείου της τελευταίας δεκαετίας της περιόδου δηλαδή της κρίσης και διατηρούν τις βασικές τους αρχές και αξίες.

Δημήτρης Ησαΐας, Τάσης Παπαϊωάννου, Κατοικία στην Αίγινα, φωτ. Γιώργος Μεσσαριτάκης

Δημήτρης Ησαΐας, Τάσης Παπαϊωάννου, Κατοικία διακοπών στην Φολέγανδρο, φωτ. Γιώργος Μεσσαριτάκης

Τα υπόλοιπα έργα που παρουσιάζονται, κατοικίες διακοπών και τουριστικά καταλύματα των ARP - Architecture Reserach Practice, …

Architecture Reserach Practice, Avlakia House, Κατοικία στην Αντίπαρο, φωτ. Erieta Attali

… Αριστομένη Θεοδωρίδη, Etsi Architects, και των Θοδωρή Τσαφούλια/Ελένης Παπαναστασίου/Γιάννη Κιτάνη, καθώς και μία κατοικία στου Παπάγου των Κωνστάντιου Δασκαλάκη/Βάνας Καρατράντα,…

Etsi Architects, Κατοικία σε Ελαιώνα στην Γκόνατσα, Μεσσηνία, φωτ. Julia Klimi

Κωνστάντιος Δασκαλάκης/Βάνα Καρατράντα, 

Κατοικία στου Παπάγου, Αθήνα, φωτ, Μαριάννα Μπίστη

…διατηρούν ένα καλό επίπεδο και παράλληλα κινούνται στους γνωστούς κώδικες, και στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που επικρατεί τα τελευταία χρόνια.

Ενδιαφέρουσες οι τέσσερεις επιλογές στο πλαίσιο της ενότητας ΝΕΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΚΤΗΡΙΟ που αφορούν:

• Την ανάπλαση διαμερίσματος στην Γλυφάδα, όπου κυριαρχούν γραμμικές επιφάνειες από ξύλο στο πλαίσιο ενός ευχάριστου μινιμαλισμού των Gkotsis Serafimidou Architects

Gkotsis Serafimidou Architects, 

Διαμέρισμα στην Γλυφάδα, φωτ. Γιώργος Μεσσαριτάκης

• Ένα παράδοξο εκθεσιακό περίπτερο στην Αττική της Νεφέλης Παπαναγιώτου και της Μάρα Πετρά
• Ένα σύγχρονο απέριττο μικρό παντοπωλείο - οπωροπωλείο επιλεγμένων προϊόντων στην οδό Βουλής στην Αθήνα, με την γεωμετρία μιας «ορθογωνικής κηρήθρας» και με την υφή των χρωματισμών της τυπικής οικιακής κουζίνας της δεκαετίας του 1950.
• Την παρουσίαση της Κατοικίας “TOUCHSTONE” στην Άνδρο από την Ελίνα Λούκου, που αποτελεί μία έκπληξη, μια και πρόκειται για ανάπλαση της μέχρι το 2006 κατοικίας της μεγάλης μας ηθοποιού Ειρήνης Παπά, που είχε επέμβει με την γνωστή γενναιοδωρία της με εξαιρετικά υλικά και παραδοσιακούς τεχνίτες. Οι νέες επεμβάσεις στο πλαίσιο των νέων απαιτήσεων, κινούνται στην λογική της αίσθησης της αιώρησης ή της ελαφράς ανάρτησης από το κέλυφος.

Ελίνα Λούκου, “Touchstone”, Κατοικία στην Άνδρο, φωτ. Βασίλης Μακρής

Τέλος στην ενότητα ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ φιλοξενούνται, φωτογραφίες που κατέγραψε μια όμορφη ηλιόλουστη ημέρα, ο Παύλος Ευθυμίου, στη Villa Cavrois στην περιοχή Croix, Λίλ στην Γαλλία, που κατασκευάστηκε τον Μεσοπόλεμο και την ανάπλασή της σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Pierre Barbe Michel Goutal.

Αρχιτέκτονες Pierre Barbe, Michel Goutal, Villa Cavrois στην περιοχή Croix, Λίλ στην Γαλλία, φωτογραφία Παύλος Ευθυμίου

3.

Elastic Architects

Selected works

A Luxurious Edition

ή

η αποθέωση του φωτορεαλισμού

Αφήνω τελευταία μια πρωτοφανή σε μέγεθος, για τα ελληνικά δεδομένα και τις εκδόσεις αρχιτεκτονικής, μονογραφία, διαστάσεων 35X25X6 εκ. βάρους 4,431 κιλών και 700 περίπου σελίδων, που ξεχωρίζει και για το εντυπωσιακό περιεχόμενό της, αλλά και τον μεγάλο αριθμό διαφημίσεων από τις εταιρείες χορηγούς αυτής της έκδοσης που καταλαμβάνουν το ¼ του συνόλου των σελίδων. Μία έκδοση στην οποία κυριαρχεί η εικόνα, που σε μία περίοδο σχετικά άνυδρη, για την ελληνική αρχιτεκτονική, προκαλεί, και βάζει ερωτήματα.

Τους Elastic Arhitects είχα παρουσιάσει σε αυτό το blog ακριβώς πέντε χρόνια πριν στις 15 Φεβρουαρίου 2016 (βλέπε εδώ). Μέσα από μία συνομιλία που είχα τότε με την αρχιτέκτονα Ρία Βογιατζή, απόφοιτη του ΕΜΠ (2004), που σήμερα προβάλλεται στις πρώτες σελίδες αυτής της μονογραφίας ως το κεντρικό πρόσωπο των elastic architects, κρατώ το ακόλουθο απόσπασμα:

«Είμαστε ένα γραφείο, εδώ στο μικρό αυτό υπογειάκι που δουλεύουμε συνεχώς με το κεφάλι κάτω. Δεν μας ενδιαφέρει η προβολή και δεν επιδιώκουμε να διαφημιστούμε. Παραμένουμε κυρίως στα σχόλια που μεταφέρονται από τον έναν στον άλλο, από όσους μας γνωρίζουν και βλέπουν τις δουλειές μας.»

Palazzo Papadopoli, Hotel& Spa, Venice

Ήδη είχαν εμπλακεί με επιτυχία σε μια συνεργασία για την ανάπλαση του Palazzo Papadopoli στην Βενετία σε ξενοδοχείο AMAN CANAL CLUB DE VENICE, με αποτέλεσμα να συνεχιστούν οι αναθέσεις και σε άλλα τουριστικά συγκροτήματα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα.

Pavillem S.A. Kolonaki Athes

Είχαν επίσης ολοκληρώσει και την πρώτη συνεργασία με την εταιρεία COCOMAT και πραγματοποίησαν την μετατροπή πολυκατοικίας του Μεσοπολέμου στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ στο Κολωνάκι σε ξενοδοχείο, μια επέμβαση που προκάλεσε πολλές συζητήσεις. Είχαν ακόμη ξεκινήσει εν καιρώ κρίσης και συνεργασίες στο Ντουμπάι αλλά και σε άλλα έργα.

Adriatic Properties d.o.o, Sveti Stefan, Montenegro

Pyramis S.A., Anavyssos, Attica

Έκτοτε μετά από πέντε χρόνια, η μονογραφία αυτή αποκαλύπτει ένα νέο μεγάλο γραφείο με 55 συνεργάτες αρχιτέκτονες, με παραρτήματα στο Λονδίνο, το Τορόντο στον Καναδά, στο Ντουμπάι και στην Κύπρο, με 42 συνολικά έργα σε 13 χώρες ανά τον κόσμο, σε Ευρώπη, Αμερική, Ντουμπάι και Mauritius στην ανατολική Αφρική, κυρίως ξενοδοχεία, ιδιωτικές κατοικίες, αθλητικά κέντρα κλπ. που όπως αναφέρεται έχουν αποσπάσει 22 βραβεία και διακρίσεις. Από τα 42 έργα που παρουσιάζονται στην μονογραφία, στο διάστημα 1996-2020, έχουν ολοκληρωθεί τα 18. Τα υπόλοιπα είναι μελέτες σε εξέλιξη, ή συμμετοχές σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και κάποια υπό κατασκευή.

Epidaurus Hotel & Spa d.o.o., Cavtat, Dubrovnik, Croatia, Design development

Η διαπίστωση αυτή αποκαλύπτει ότι το πλούσιο εικονογραφικό υλικό που κυριαρχεί σε αυτή την έκδοση είναι σε μεγάλο ποσοστό αποτέλεσμα φωτορεαλιστικής επεξεργασίας, που φαίνεται να είναι το βασικό συνθετικό εργαλείο του γραφείου και πρέπει να ομολογήσω ότι είναι πραγματικά πλέον πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τις εικόνες rendering από τις πραγματικές.

Brown Hotels, Corinthia, Greece, design development

Το χωρίς λεζάντες υλικό εικονογράφησης κάθε έργου, που απεικονίζει κυρίως εσωτερικούς χώρους, συνοδεύεται από συνοπτικά κείμενα, σε ένα πολύ άνετο και προσεγμένο layout, ενώ απουσιάζουν σχέδια και όλα εκείνα τα στοιχεία που συνήθως τεκμηριώνουν τα έργα σε αντίστοιχες εκδόσεις αρχιτεκτονικής. Η εικονογραφία της μονογραφίας εκφράζει έναν πλουραλισμό στις αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, που καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την διαφορετικότητα των περιοχών, καθώς και από τα προϊόντα και τον εξοπλισμό των εταιρειών που κυριαρχούν σε επίπεδο διακόσμησης, δεδομένα που δεν συμβάλουν στην συγκρότηση μιας συγκροτημένης αρχιτεκτονικής ταυτότητας και μιας αναγνωρίσιμης προσωπικής γραφής.

Podgorica, Montenegro

Genepharm S.A, Pallini, Attica

Η εντυπωσιακή αυτή μονογραφία, όπου κυριαρχεί η εικόνα και απουσιάζει η τεκμηρίωση,  πραγματοποιήθηκε από τις εκδόσεις Architectural Editions του Άρη Μαρινάκη και με την υποστήριξη του Βασίλη Μπαρτζώκα και του ιστότοπου Archisearch που διευθύνει.

Mple Kedros, Athens Historical Centre

Κλείνω αυτή την αναφορά με την παρουσίαση του απόλυτα νόμιμου ξενοδοχείου Mple Kedros που προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων, γιατί περιορίζει την θέα της Ακρόπολης από τα γύρω κτίρια, ανέτρεψε νομοθεσίες και βρίσκεται σε διαδικασία κατεδάφισης των επί πλέον ορόφων και του εντυπωσιακού roof garden.

 

 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση