ΝΕΛΛΑ ΓΚΟΛΑΝΤΑ:

ΤΟ ΓΛΥΠΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

ΣΤΟ ΛΑΤΟΜΕΙΟ ΤΗΣ ΑΙΞΩΝΗΣ

άγνωστες πτυχές με αφορμή 

ένα βίντεο και ένα τηλεφώνημα

Με αφορμή ένα βίντεο ενός event στο γνωστό έργο της Νέλλας Γκόλαντα, που είδα πρόσφατα, επικοινώνησα αμέσως μαζί της και εισέπραξα ένα λόγο χειμαρρώδη, που μεταξύ άλλων αποκαλύπτει βιώματα και επιρροές από την τρυφερή ηλικία των τεσσάρων ετών, και φαίνεται ότι καθόρισαν την διαδρομή της και αποτυπώνονται στη δουλειά της, ειδικά στο πολύ σημαντικό έργο της Αιξωνής που παρουσιάζω στην συνέχεια, βλέποντάς το από μια διαφορετική οπτική από ψηλά. Εν αρχή όμως είναι ο λόγος της μεταξύ μας επικοινωνίας:

"Σπούδασα χαρακτική και την τέχνη του βιβλίου στην ΑΣΚΤ, με καθηγητή τον Γραμματόπουλο που μόλις είχε έρθει από το Παρίσι, με ένα πάθος και καινούργιες ιδέες."

Κώστας Γραμματόπουλος

"Μας έβαλε για καλά στην τέχνη της χαρακτικής που την αγαπήσαμε μέσα στον χρόνο, και παράλληλα έμαθα να μεταφράζω το σχέδιο που έχω ετοιμάσει για να χαράξω, σε έγχρωμο χαρακτικό, κάτι που είναι μια μανούβρα, γιατί χωρίζεις σε χρώματα, σε ξύλα, για να τυπώσεις το ένα πάνω στο άλλο. Δηλαδή μια φόρμα για να την διατηρήσεις, σε πέντε ή έξη ξύλα που είναι το κόκκινο, το άσπρο το πράσινο το κίτρινο, πέντε φορές να την βάλεις και πέντε φορές να την αφαιρέσεις. Έτσι έκανα τα πρώτα 17 χαρακτικά, μέσα σε τέσσερα χρόνια, με τίτλο της σειράς «Ελληνικός Χώρος» και τα είδε η Λιακοπούλου και έκανε την μεγάλη έκθεση στο Hilton. Τα έργα αυτά τα υποδέχτηκε το κοινό με μεγάλο ενδιαφέρον, πήγαν στην Μεσογειακή Μπιενάλε στην Αλεξάνδρεια και πήραν δεύτερο βραβείο χαρακτικής. Από τον Σεπτέμβρη όμως του 1970 που έγινε η έκθεση δεν ξαναχάραξα ποτέ."

Νέλλα Γκόλαντα, Χαρακτικό από την σειρά «Ελληνικός Χώρος»

"Με αυτά τα χαρακτικά βρήκα τον εαυτό μου εκεί μέσα, και βρήκα και μια πειθαρχεία γιατί μπόρεσα να υπακούω και να περιμένω και να κάνω μετάφραση του σχεδίου, που ήταν στο χαρτί, για να γίνει το τελικό που ήθελα. Έμπαινα σε μια διαδικασία να κάνω ένα σχέδιο για να το μεταφράσω.

Με έτρεχε ο πατέρας μου παιδάκι στην Ακρόπολη όταν ερχόταν από τον πόλεμο…

Γεννήθηκα στην Αθήνα λόγω των Γερμανών που κατέβαιναν, μια και η μάνα μου έφυγε με τους γονείς της από την Λάρισα και ήρθαν στην Αθήνα, μόλις που πρόλαβαν και πέρασαν τις γέφυρες και τα τούνελ γιατί μετά τις γκρέμισαν οι Γερμανοί."

Τμήμα γερμανικής φάλαγγας αυτοκινήτων στο τέρμα της οδού Μακεδονίας (Βενιζέλου), πριν εισέλθει στη γέφυρα Αλκαζάρ. Συλλογή Φωτοθήκης Λάρισας

"Γεννήθηκα στην κατοχή στις 19 Ιουνίου του ΄41 στην Αθήνα, ενώ είχαν βομβαρδίσει και το σπίτι μας στην Λάρισα. Στην Αθήνα είχαμε νοικιάσει ένα διαμέρισμα στον τρίτο όροφο ενός σπιτιού Φυλής και Ηπείρου, όπου έμεινα μέχρι τα τέσσερα. Απέναντι ακριβώς υπήρχε ένα νεοκλασικό σπίτι και στο ίδιο ύψος με το παράθυρο έβλεπα απέναντί μου τον θριγκό και το αέτωμα με τα αγάλματα. Για μένα ήταν τότε «η φυγή» μου στο έρεβος της εποχής εκείνης."

"Τα αγάλματα αυτά ήταν η χαρά στο τοπίο, με φόντο τον μπλε ουρανό και την ώχρα που είχαν αυτά τα κτίρια. Ήταν για μένα σαν να πετούσα σε αυτούς τους χώρους. Και μαζί με αυτά ο πατέρας μου που καταγόταν από τα Αμπελάκια, γιός διαπρεπούς φιλολόγου καθηγητή, και είχε μανία με τον ελληνικό πολιτισμό, με πήγαινε συχνά στην Ακρόπολη. Δεκαπέντε χρονών πήγε στο Μόναχο και σπούδασε γιατρός, μιλούσε επτά γλώσσες, λάτρευε την ελληνική γλώσσα και τους αρχαιολογικούς χώρους και ειδικά την Ακρόπολη και όταν ερχόταν στην Αθήνα, μικρό παιδάκι εγώ 3 χρονών, με έπαιρνε επάνω εκεί, αφού περνούσαμε από τα νεοκλασικά στο Θησείο. Ήταν για μένα μία πτήση σε αυτούς τους χώρους. Όλα αυτά τα θυμάμαι, έχουν χαρακτηρίσει την ζωή μου.

Έτσι τα χαρακτικά με τίτλο «ελληνικός χώρος» εμπεριέχουν αυτές τις ποιότητες. Σιγά σιγά, με τις «προτάσεις για τον εξανθρωπισμό του δημόσιου χώρου», έργα χειροποίητα από τσιμέντο που εκτέθηκαν στην γκαλερί Ώρα, άρχισε να αναδύεται η τρίτη διάσταση, γατί ήθελα να μπει στα έργα μου το φως, η φωταύγεια και όλες αυτές οι ποιότητες.

Βλέποντας ο άντρας μου να κάνω σχέδια για τα ναόσχημα σχήματα που πήγαν στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο, μου πρότεινε στο οικόπεδα που είχαμε στην Βούλα να κάνω τα σχέδια για το σπίτι μας σε συνεργασία με την Σέβα Καρακώστα. Ετοίμασα τα σχέδια, όπου είχα βάλει και τα έπιπλα, και την μακέτα και ήρθε η Σέβα να τα δει και όλοι μου πρότειναν να κάνω εγώ μόνη μου το σπίτι μας. Και έτσι ξεκίνησε το «έπος των σπιτιών». Το πρώτο είναι στη Βούλα, το άλλο της τεχνοκριτικού που έγραφε στην καθημερινή, Βεατρίκης Σπηλιάδη στον Κάλαμο. Το πρώτο δημοσιεύτηκε στον Δουμάνη με κείμενο του Δημήτρη Φιλιππίδη και ακολούθησαν δημοσιεύσεις σε ξένα περιοδικά όπως το BAUMAISTER στην Γερμανία. Μετά ακολούθησε η Πλατεία στο Φάληρο που επίσης δημοσιεύτηκε πάρα πολύ. Έτσι άρχισε μια καριέρα διεθνής …"

ΤΟ ΓΛΥΠΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΛΑΤΟΜΈΙΟ ΤΗΣ ΑΙΞΩΝΗΣ

Θα προσπεράσω για λόγους συντομίας χρόνου και χώρου, μια σειρά σημαντικών έργων και διακρίσεων της Νέλλα Γκόλαντα, όπως ο κεντρικός σχεδιασμός της πλατείας Φλοίσβου στο Π. Φάληρο (1978), η πλατεία Εθνικής Αντίστασης (1985), Tο Πείραμα της Λάρισας - Ο Γλυπτός Ποταμός - Αναπτύσσοντας Κώδικες Νερών στο Κέντρο της Πόλης της Λάρισας” (1992 – 1998 & 2006).

Ασπασία Κουζούπη, Νέλλα Γκόλαντα

Από το 1996 με την κόρη της και αρχιτέκτονα Ασπασία Κουζούπη, συγκροτούν την ομάδα Γλυπτά Αρχιτεκτονικά Τοπία και σε συνεργασία πραγματοποιούν μια σειρά έργων που επίσης έχουν διακριθεί όπως τα Λατομεία Διονύσου : Ανοιχτό Μουσείο Παλαιάς Λατομικής Τέχνης” (1994 – 1997), η “Αττική Οδός – Δυτική Περιφερειακή Υμηττού – Επανίδρυση της διαταραγμένης σχέσης μεταξύ του Φυσικού και Ανθρωπογενούς Τοπίου κατά μήκος του ισχυρού οδικού έργου” (1999 – 2003 & 2005, η “Κεντρική Πλατεία Γλυφάδας” (2006 – 2008) και άλλα.

Θα επικεντρωθώ στο Γλυπτό Θέατρο στο Λατομείο της Αιξωνής, έργο της Γκόλαντα, (1984 – 1992) στον Δήμο Γλυφάδας, που πρόσφατα με εντυπωσίασε μέσα από μια νέα οπτική στο βίντεο του ιδρύματος Ωνάση. Παράλληλα θεωρώ ότι δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, τόσο σαν ένα έργο γλυπτικής και αρχιτεκτονικής, όσο και σαν ένας θεατρικός χώρος, που έχει υποδεχθεί σημαντικές εκδηλώσεις, που επίσης δεν είναι γνωστές.

Πρόκειται για μια γλυπτική εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας και παράλληλα μια σαφή αρχιτεκτονική χειρονομία, που πραγματοποιήθηκε με το πρόσχημα ενός μεγάλου αναλημματικού τοίχου στο μη ενεργό λατομείο της Αιξωνής, σε μια έκταση 6 στρεμμάτων με σαθρά πετρώματα και καταρρεύσεις. Η Γκόλαντα πραγματοποιεί όπως λέει ένα κρυσταλλικής δομής, με αναπτύξεις φυτικών απολιθωμάτων μεγάλο γλυπτό, μήκους 40 μέτρων, που η εικόνα του εναλλάσσεται κάτω από την κίνηση του ήλιου και την πτώση του νερού, μέσω βροχοπτώσεων, που φωλιάζει σε επάλληλες ειδικές διαμορφώσεις.

Είναι όμως σαφείς οι επιρροές της από τις παιδικές της μνήμες και τις επισκέψεις με τον πατέρα της στην Ακρόπολη, αλλά και τα νεοκλασσικά της Αθήνας. Αποδομεί και ανατρέπει αυτές τις μνήμες και ανασυνθέτει γλυπτικές μορφές συντάσσοντας αρχιτεκτονικά στοιχεία με μια εξαιρετική δεινότητα, χειριζόμενη επιδέξια την μεγάλη κλίμακα στις τρεις διαστάσεις, αξιοποιώντας παράλληλα τις κατακτήσεις της στην χαρακτική. Η μικροκαμωμένη Γκόλλαντα εντάσσει στο τοπίο ένα μεγαλειώδες έργο γλυπτικής και αρχιτεκτονικής μεγάλης κλίμακας που όμοιό του δεν έχουμε δει στον τόπο μας και αξίζει να την χειροκροτήσουμε.

Η Νέλλα Γκόλαντα στο έργοτάξιο του υπό κατασκευή Γλυπτού Θεάτρου στο Λατομείο της Αιξωνής

Η ίδια όμως το βαφτίζει γλυπτικό θέατρο και διαχειρίζεται αυτή την επιλογή με μια μοναδική σεμνότητα. Σπάνια ένας καλλιτέχνης διαθέτει το έργο του για να υποδεχθεί άλλα έργα τέχνης:

"Σκέφτηκα το θέατρο αυτό, σημειώνει η Γκόλαντα, να γίνει ένας χώρος που δεν θα διεκδικεί την γλυπτική προβολή, αλλά θα είναι υπόβαθρο για να μπορούν να γεννηθούν αλυσιδωτές δράσεις και επιδράσεις των τεχνών: της μουσικής, της όρχησης, του θεάτρου, των εικαστικών παρεμβάσεων καθώς και των νέων εκφράσεων των τεχνών με τα μέσα της σύγχρονης προηγμένης τεχνολογίας."

Οι λήψεις στο βίντεο από ψηλά αποκαλύπτουν και τις ενδιαφέρουσες χαράξεις των δαπέδων, που διαχέουν την γλυπτική σύνθεση στο τοπίο και παράλληλα συγκροτούν την σκηνή για την ανάπτυξη των εκδηλώσεων, που ακολούθησαν.

Το γλυπτικό θέατρο εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1992, με μια σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένες στον παγκόσμιο εορτασμό των 70 χρόνων του Ιάννη Ξενάκη, του μεγάλου αυτού αρχιτέκτονα και συνθέτη.

Την εβδομάδα αυτή παίχτηκαν έργα του Ξενάκη από το Ολλανδικό σχήμα Xenakis Ensemble με μεγάλη παρουσία κοινού. «Οι κρυσταλλικές δομές της μουσικής του Ξενάκη με ακολούθησαν από τις σπουδές μου στην ΑΣΚΤ» δηλώνει η Γκόλαντα. Το ίδιο καλοκαίρι ο Θεόδωρος Τερζόπουλος με το σχήμα Άτις, ανέβασε του Πέρσες του Αισχύλου.

Από την Παράσταση του Θεόδωρου Τερζόπουλου με το σχήμα Άτις, Πέρσες του Αισχύλου.

Λόγω και της καλής ακουστικής του θεάτρου, διεθνείς προσωπικότητες οργάνωσαν εκδηλώσεις στην Αιξωνή, όπως o διάσημος Γερμανός καλλιτέχνης πολύτεχνων έργων, Άντον Ριντλ που το 1993 σχεδίασε και κατασκεύασε επί τόπου φωτεινά σχήματα στους Βράχους σε συνδυασμό με ήχους δικής του σύνθεσης.

Anton Riedl, εγκατάσταση με φωτεινά σχήματα και ήχους

Ο Anton Riedl με την Γκόλαντα το καλοκαίρι του 1993

Επίσης ο Ολλανδός γλύπτης Παν Χίζαν δημιούργησε μια εναέρια εγκατάσταση με στρογγυλές φόρμες. Ακολούθησαν ο Anton Grinden από το Μόναχο, και η εγκατάσταση της Γερμανίδας Κριστίνα Κιούμπις.

Το 1993 η Γκόλαντα συμμετέχει στις γιορτές ήχου με το γλυπτό έργο που έγινε μουσικό όργανο καθώς μεγάλες χορδές μήκους άνω των 10 μέτρων, κατέληγαν σε ένα σιδερένιο «ηχείο -υποδοχέα ύλωσης», οι ήχοι του οποίου ενέπνευσαν το Δημήτρη Καραγιώργο, συνθέτη σύγχρονης μουσικής του κέντρου σύγχρονης έρευνας του Ξενάκη, που συνέθεσε το έργο «το πολύχορδο της σπηλιάς, της Αιξωνής» και το οποίο εκτέλεσε στα πλαίσια των γιορτών τέχνης.

το γλυπτό έργο της Νέλλας Γκόλαντα, που έγινε μουσικό όργανο με τις μεγάλες χορδές

Ο Δημήτρης Καραγιώργος, συνθέτης σύγχρονης μουσικής του κέντρου σύγχρονης έρευνας του Ξενάκη, εκτελεί το έργο «το πολύχορδο της σπηλιάς, της Αιξωνής»

Το Ιούνιο του 2016, το PennDesign του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια και o Δημήτρης Ζούπας (Apomechanes), σε συνεργασία και με μεταπτυχιακούς φοιτητές της αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ και της ΑΣΚΤ Αθηνών, οργάνωσαν ένα event-workshop με τίτλο Experimental Computational Resculpture of “Aixoni”, όπου προβλήθηκαν, μέσω σύγχρονης τεχνολογίας, σαρωτικές προβολές δημιουργώντας ένα νέο τοπίο στο τοπίο της Αιξωνής.

Από το event-workshop με τίτλο Experimental Computational Resculpture of “Aixoni”

Τέλος τον Μάϊο του 2019, στο γλυπτό θέατρο, πραγματοποιείται σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Δρ Σωζήτας Γκουντούνα για το Ίδρυμα Ωνάση, η πρώτη παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος OUT SCORE: Χω/ορικές Σημειογραφίες I που εξετάζει τους συσχετισμούς μεταξύ του χορού, του ήχου, της περφόρμανς και των εικαστικών σε σχέση με τις πολυδιάστατες έννοιες της σημειογραφίας και της παρτιτούρας (score) και τους τρόπους που μπορούμε να αντιληφθούμε την καταγραφή της ελαστικότητας στη δεύτερη δεκαετία του αιώνα.

Το βίντεο αυτής της εκδήλωσης που παραθέτω στην συνέχεια, με τα εξαιρετικά πλάνα του γλυπτού Θεάτρου ήταν και η αφορμή αυτής της ανάρτησης, μαζί με ένα ακόμη, που μου επεσήμανε  η Νέλλα Γκόλαντα και την ευχαριστώ. Από αυτά προέρχεται και το φωτογραφικό υλικό που παραθέτω.

 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση