ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗΣ: 

 “ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ · FRAGMENTS” 

ΕΚΘΕΣΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

αφηγήσεις και μνήμες 

με την συμβολή του Μανόλη Κορρέ

και αφορμή μια σπάνια έκθεση 

με «αληθινές» φωτογραφίες

Τι είναι ο χρόνος όμως; 

Ενώ δεν μπορεί να γυρίσει τίποτα πίσω, 

ιδίως όταν σκέπτεσαι ότι είναι μια πορεία προς τον θάνατο,

ταυτοχρόνως η μνήμη ανά πάσα στιγμή

 σου κάνει γέφυρες που πάνε στον χρόνο πίσω.

Τελικά η μνήμη μετατρέπει τον χρόνο σε μια περιοχή 

που μπαινοβγαίνεις όπου θέλεις ενώ στην πραγματικότητα 

οι φιλόσοφοι λένε ότι δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα. 

Μανόλης Κορρές

Σωκράτης Μαυρομμάτης 

Τον Σωκράτη Μαυρομμάτη τον γνωρίζω από την δεκαετία του ΄70, από την εποχή των νεανικών προβληματισμών και αναζητήσεων, παρέα τότε με τον Μανόλη Κορρέ και τον Γιώργο Δεπόλα, την ίδια εποχή που συμμετέχω και εγώ στην ίδρυση και του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών. Μου άρεσε από τότε το χαρακτηριστικό και λίγο ειρωνικό του χιούμορ, αυτή η διεισδυτική ματιά του και βέβαια οι ασπρόμαυρες φωτογραφικές του προσεγγίσεις.
Για μένα ο Σωκράτης είναι ο ξεχωριστός φωτογράφος που κατάφερε να με κάνει να λατρέψω αρχαιολογικά ευρήματα, σπαράγματα και αρχιτεκτονικά μέλη μέσα από αυτή την μοναδική του ικανότητα να αποτυπώνει-τεκμηριώνει την αλήθεια και παράλληλα να προσδίδει μια εικαστική διάσταση, αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο το ελληνικό φως και την σκιά, καδράροντας το θέμα του με ένα εντελώς προσωπικό τρόπο, προκαλώντας την συγκίνηση, παράλληλα με την πληροφορία και την γνώση.

Άποψη της έκθεσης στο Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή

Η γνωριμία  αυτή κρατάει μέχρι σήμερα, που ο Σωκράτης από τις 27 Φεβρουαρίου 2017 πραγματοποιεί μια ακόμη έκθεσή του  στο Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή με τίτλο «Αποσπάσματα», όπου είχαμε την ευκαιρία να μας ξεναγήσει, μαζί με την Κορνηλία - Χατζηασλάνη Μπούρα και τον Δημήτρη Φιλιππίδη,  στις  εξαιρετικές φωτογραφίες του, από αρχαιολογικούς χώρους  και μουσεία στην Ελλάδα.

Παρθενώνας. Λεπτομέρεια κιονόκρανου του προνάου. (1980) 

 

Η Κόρη του Ευθυδίκου. Μουσείο Ακροπόλεως. (1987)

Συνειδητοποίησα ότι μέσα στα 40 σχεδόν χρόνια γνωριμίας μας, ενώ κρατάμε μια σταθερή αλλά αραιή επικοινωνία και εκτίμηση, πολλά είχα ξεχάσει και πολλά δεν ήξερα για τον Σωκράτη, από την εποχή εκείνη, που θυμάμαι ότι εθελοντικά και χωρίς αμοιβή προσέφερε με προθυμία τις φωτογραφικές του υπηρεσίες στην Ακρόπολη, υπηρετώντας κατά κάποιο τρόπο το ερευνητικό έργο και την τεκμηρίωση του Μανόλη Κορρέ, που τότε ο σοφός δάσκαλος Χαράλαμπος Μπούρας είχε ήδη επιλέξει να δουλέψει μαζί του.

Μανόλης Κορρές, Την εποχή που ετοιμαζόταν η "Μελέτη Αποκαταστάσεως του Παρθενώνος".

Έτσι, με αφορμή αυτή την  έκθεση, προσέτρεξα  στον Μανόλη Κορρέ  και μέσα από μια τηλεφωνική επικοινωνία, τον άφησα να μου αφηγηθεί τις μνήμες του από την σχέση του με τον Σωκράτη Μαυρομμάτη. Από την αποκαλυπτική αυτή  συνομιλία παραθέτω στην συνέχεια αποσπάσματα σε μια ελεύθερη απόδοση και με την ελπίδα ότι δεν έχω παραποιήσει την ουσία των όσων ελέγχθηκαν.

Φωτογραφία του Σωκράτη Μαυρομμάτη στους Στύλους του Ολυμπίου Διός

Δεν ήξερα λοιπόν ότι ο Μανόλης και ο Σωκράτης πήγαιναν στο ίδιο σχολείο και ξανασυναντήθηκαν τυχαία και κατ’ επανάληψη  στο Ολυμπείο (Στύλοι του Ολυμπίου Διός). Ο ένας απορροφημένος αποτυπώνοντας κάποιες μικρολεπτομέρειες στο μνημείο και ο άλλος κάπου πιό μακριά φωτογραφίζοντας. Από τότε ξεκίνησε μια μακρόχρονη φιλία και συγκροτήθηκε μια παρέα μαζί και με τον επίσης χαρισματικό φωτογράφο Γιώργο Δεπόλα και έδρα την Κυψέλη. 

Έτσι περνούσε ο καιρός μέχρι ότου άρχισαν τα έργα στην Ακρόπολη, λέει ο Μανόλης, και μου ζήτησαν να αναλάβω. Ο Μπούρας προφανώς το είχε προκαλέσει. Ούτε διαγωνισμοί, ούτε τίποτα τότε. Μετρούσε και ήταν σεβαστή η άποψή του.

Χαράλαμπος Μπούρας

Ο Μπούρας ήταν πάρα πολύ σκληρός και αυστηρός πρώτα με τον εαυτό του και μετά με τους άλλους. Ένας υπέροχος άνθρωπος και μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του εξακολουθούσα να τον ανακαλύπτω μετά από μισό αιώνα.   Έτσι βρέθηκα στην Ακρόπολη και όταν ήρθε η ώρα των φωτογραφήσεων σκέφτηκα αμέσως τον Σωκράτη. Κουβαλούσε μάλιστα εξαιρετικό εξοπλισμό που δανειζόταν από τον Νίκο Κοντό που δούλευε τότε και εγώ ήμουν κοντά του και τον βοηθούσα στην επιλογή των οπτικών γωνιών.

Σωκράτης Μαυρομμάτης, Παρθενώνας. Τμήμα της νότιας κιονοστοιχίας. (1979) Ανάμεσα στους κίονες η πόλη της Αθήνας συνέχεια των θραυσμάτων της Ακρόπολης και δεξιά το μνημείο του Φιλοπάππου

Την περίοδο εκείνη της εθελοντικής συνεργασίας, ο Σωκράτης τράβηξε ίσως τις καλύτερες φωτογραφίες, πριν μπουν οι σκαλωσιές στην Ακρόπολη και στην συνέχεια μετά από αρκετά χρόνια, αναγνωρίστηκε η σημαντική προσφορά του και με την σύμφωνη πάντα γνώμη του καθηγητή Μπούρα εντάχθηκε και αυτός οργανικά στην ομάδα της Ακρόπολης. 

Παρθενώνας. Λεπτομέρεια ραβδώσεων κίονα. (1979) Στο άνω μέρος μόλις που διακρίνεται ο οριζόντιος αρμός ανάμεσα στους σπονδύλους του κίονα

Παρθενώνας. Δωρικό κιονόκρανο της νότιας κιονοστοιχίας. (1994) Η μικρή μετατόπιση προέκυψε από τον μεγάλο σεισμό του 1981

Ο Σωκράτης, λέει ο Μανόλης, χαρακτηρίζεται από μια ποιητική φαντασία και παράλληλα είναι ένας δεξιοτέχνης, λεπτολόγος κατασκευαστής, τόσο σε επίπεδο σχεδίασης ως designer όσο και σε επίπεδο εκτέλεσης, ανακαλύπτοντας ταυτόχρονα από την αγορά, μετά από εξαντλητική έρευνα, εξειδικευμένα εξαρτήματα. Είχε μια τρομερή μαστορική ικανότητα με τα χέρια του. Είναι γνωστή η περίφημη προσωπική βιβλιοθήκη που σχεδίασε βάζοντας στο σχέδιο της όψης ένα προς ένα όλα τα βιβλία του. Την έφτιαξε μόνος με ράφια που μπορούν να ανεβοκατεβαίνουν πάνω σε παξιμάδια, που περιστρέφονται σε κατακόρυφους ορθοστάτες από ντίζες με σπείρωμα. 

Cisco Houston, Pete Seeger

Woody Guthrie, Keith Jarrett

Παράλληλα την εποχή της νεανικής φιλίας ο Σωκράτης εμφανίστηκε στην παρέα με μια κιθάρα παίζοντας και τραγουδώντας τραγούδια και αμερικάνικες μπαλάντες του Cisco Houston με τα μελαγχολικά του τραγούδια, του Woody Guthrie και του Pete Seeger μέχρις ότου αποφάσισε ότι τον ενδιαφέρει το πιάνο και ο Keith Jarrett. Πάντα μιλούσε με εμμονή για αυτόν, μαθαίνοντας ταυτόχρονα και πιάνο.

Ο Σωκράτης Μαυρομμάτης διαχρονικά...

Ο Σωκράτης είχε διαφορετικούς ρυθμούς, πιο χαλαρούς από τον Μανόλη. Αλλά σιγά σιγά μετά από τα θαυμάσια αποτελέσματα της δουλειάς του και την αποδοχή του, ξεπέρασε την φάση της εποχής της αθωότητας και της ανεμελιάς.

Παρόλο που κάποιες φορές τον έπιανε μια αναβλητικότητα και μια νωχέλεια, σταδιακά εξελίχθηκε σε ένα σοβαρό επαγγελματία. Και όταν ήρθε η στιγμή να φωτογραφίσει τον Παρθενώνα και ενώ φοβόταν να ανεβεί σε μία σκάλα, εμφανίζεται ξαφνικά με μία δικής του επινοήσεως θήκη από υλικό που φτιάχνουμε σακίδια, τσάντες και σάκους heavy duty, την οποία φορούσε σαν ένα παντελονάκι κοντό και κρεμόταν από το άγκιστρο του γερανού στα είκοσι μέτρα.  Ήταν μια απρόσμενη αποκάλυψη του εαυτού του. Ο Σωκράτης είχε πάντα εκπλήξεις.

Ο Σωκράτης πάνω από τον Παρθενώνα, φωτογραφίζει κρεμασμένος από το άγγιστρο του γερανού

Παρθενώνας. Η ΒΑ γωνία μετά την αφαίρεση του θριγκού το 1986

Παρθενώνας. Λεπτομέρεια προμόχθου γείσου με σταγόνες. (1998) 

Σε μια εποχή που όλοι απέρριπταν τα πρότυπα ο Σωκράτης αντιθέτως έμοιαζε να θέλει να έχει πρότυπα. Επηρεάστηκε αρχικά από το βιβλίο του Henri Stierling με σπάνιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες για την Ελλάδα και αργότερα ανακαλύπτει τον νεαρό Gösta Hellner, γνωστό φωτογράφο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, που ανατρέπει τα μέχρι τότε καθιερωμένα: Απεχθάνεται τις έντονες φωτοσκιάσεις και τα contrast. 

Gösta Hellner 

Ο Σωκράτης τον λάτρεψε, μια και οι φωτογραφίες του απέδιδαν πολύ περισσότερη πληροφορία στο αρχαιολογικό αντικείμενο, περισώζοντας έτσι τα πάντα από αυτό, έστω και αν κάποτε καταστραφεί. 

Παρθενώνας. Λεπτομέρεια κιονόκρανου του προνάου. (1980) 

Έτσι, όταν άρχισε να φωτογραφίζει στην Ακρόπολη, συνδύαζε πλέον τον Ansel Adams ως προς την οξύτητα και την εστίαση, τον Hellner στην πληροφορία και όποτε μπορούσε τον Sterling με αυτή την διανοητική σύνθεση των μερών. 

Υπήρχαν διάφορες κατηγορίες φωτογραφιών που έπρεπε να κάνει ο Σωκράτης. Μια κατηγορία είναι το ρεπορτάζ των εργασιών, καθώς δηλαδή δουλεύουν τα συνεργεία να φωτογραφίζει αξιομνημόνευτα στιγμιότυπα. Η άλλη κατηγορία ήταν η τεκμηρίωση των λίθων. 

1983,  Ο Μανόλης Κορρές  όρθιος στον Παρθενώνα, με τους Γιάννη Αρμπιλιά, Γιώργο Βαμβουκάκη,και Φ. Σκαρή

Εκεί λοιπόν με δικές του οδηγίες κατασκεύασε ο σιδεράς ένα βάθρο σιδερένιο που στην ουσία ήταν ένα περιστρεφόμενο τερατώδες τραπέζι γύρω από ένα άξονα που μπορούσε να δεχθεί μια πέτρα που ήταν 2000 ή 3000 κιλά. Θα μπορούσε να σηκώσει επάνω του άρμα μάχης. 

Η περιστρεφόμενη βάση τοποθετημένη στην εμβέλεια της γερανογέφυρας ώστε να τοποθετούνται τα μέλη με ασφάλεια, ακρίβεια και ταχύτητα. Στην συνέχεια η γερανογέφυρα μετακινείται αφήνοντας τον ήλιο να φωτίσει το περιστρεφόμενο αρχιτεκτονικό μέλος στην επιθυμητή θέση ώστε η πρόσπτωση του ηλιακού φωτός να έχει πάντα την ίδια γωνία ακολουθώντας την κίνηση του ήλιου.

Το τραπέζι αυτό είχε ένα τηλεσκοπικό στέλεχος και στην άκρη του έβαζε την κάμερα, έτσι ώστε να ορίζεται μια συγκεκριμένη θέση ανάμεσα στην πέτρα το τραπέζι και την κάμερα, αυτοματοποιώντας έτσι την μετωπικότητα. Σε συγκεκριμένες θήκες έμπαιναν οι κωδικοί αριθμοί και η κλίμακα- μέτρο. Έτσι αυτές οι μετωπικές φωτογραφίες δεν διέφεραν πολύ από ότι ένα σχέδιο υπό κλίμακα. Καθώς ο ήλιος ταξίδευε το ημερήσιο δρομολόγιο, ο Σωκράτης γύριζε το τραπέζι για να έχει πάντα την επιθυμητή γωνία πρόσπτωσης του φωτός. 

Τμήμα της σύνθεσης του νότιου τοίχου του σηκού του Παρθενώνα από τους φωτογραφημένους σε κλίμακα δόμους.

Επίσης μας είχε απασχολήσει τότε πως θα φωτογραφηθεί το δάπεδο του Παρθενώνα, δεδομένου ότι στο δάπεδο πέφτουν πάντα οι σκιές των κιόνων και έπρεπε να λυθεί αυτό το πρόγραμμα. Κατασκευάσαμε με σωλήνες βιοσώλ ένα τετράγωνο 4,0 μ ύψος, με βάση 5,0Χ5,0 που είχε τέσσερεις δυνατούς τροχούς και μπορούσαμε να το κυλίουμε με τα χέρια και το οποίο ήταν καλυμμένο γύρω γύρω και από πάνω με σεντόνια. 

Το μεταλικό ικρίωμα και η σύνθεση τμήματος του δαπέδου του σηκού, από 18 ζεύγη λίθων (18 διαφορετικές λήψεις). Τα πανιά δημιουργούν μαλακό φωτισμό με συνέπεια οι λίθοι να είναι πάντα φωτισμένοι απαλά ώστε μετά την σύνθεσή τους η συνολική εικόνα να μην διαταράσσεται από ανεπιθύμητες διασταυρούμενες σκιές στις ενώσεις.

Έτσι, ο Σωκράτης έκανε εκπληκτικές λήψεις με μηχανή Hasselblad 6X6. Πέρασε λοιπόν αυτή η τεχνική φάση όσο είμαστε μαζί και ο Σωκράτης θα μπορούσε να είχε διαπρέψει ως εφευρέτης μηχανολόγος. Εγώ απλά έριχνα μια ιδέα και στην συνέχεια το προχωρούσε μόνος του και ειδικευόταν συνεχώς στο αρχιτεκτονικό μέλος, στα γεωμετρικά σχήματα με μια καλλιτεχνική ματιά.

Αφροδίτη. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. (2005) 

Μετά που έφυγα από την Ακρόπολη το 1999 ο Σωκράτης, ειδικεύτηκε περισσότερο στην γλυπτική που έχει ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό. Είχε πια γίνει πολύ γνωστός και του ζήτησαν να φωτογραφίσει την ζωοφόρο. 

Πήγε στο Βρετανικό μουσείο και φωτογράφισε συστηματικά τα γλυπτά της ζωοφόρου και οι φωτογραφίες του πραγματικά τιμούν το θέμα και ταυτοχρόνως εδραιώθηκε σαν ένας από τους μεγάλους φωτογράφους που φωτογράφισαν την ζωοφόρο. Μας έβγαλε ασπροπρόσωπους, κάτι που το έχουμε ανάγκη. 

  

Φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομμάτη από την Βόρεια (XLVI- Βρεττανικό Μουσείο) και Ανατολική (VII - Λούβρο) Ζωοφόρο από την έκδοση του Βιβλίου του με τίτλο "Ή Ζωοφόρος του Παρθενώνα" (Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα - Μουσείο Μπενάκη) 2004

Αν τελικά ο Σωκράτης είχε τα μέσα και τις συνθήκες, τα μέσα την οικογενειακή υποστήριξη που άλλοι είχαν αφειδώς από νηπιακής ηλικίας θα μπορούσε να είχε μία ακόμη περισσότερο σημαντική πορεία και ενώ στην αρχή πέρασε όπως όλοι, μια φάση δισταγμού ως προς την ψηφιακή φωτογραφία, ο Σωκράτης αντέδρασε πολύ λογικά και το παρακολούθησε με υπομονή και έχουμε κάνει ατελείωτες συναντήσεις πάνω σε αυτό.

Μουσείο Πέλλας. Τμήμα αττικού ερυθρόμορφου πινακίου με παράσταση σατύρου και μαινάδας. (2011) 

Ο Μανόλης Κορρές καταλήγει με την φράση: Χαίρομαι πάρα πολύ και θέλω να σε ευχαριστήσω που έχουν περάσει δεκαετίες και δεν έχω μιλήσει για τον Σωκράτη. Από την εποχή που με ανεμελιά συζητούσαμε μαζί. 

Μουσείο Κεραμεικού. Αττική ερυθρόμορφη υδρία. Λεπτομέρεια. Η Ελένη με έρωτα στα πόδια της, με τις αδελφές της, Κλυταιμνήστρα και Φοίβη. (2014) 

Μουσείο βασιλικών τάφων Αιγών. Η αρπαγή της Περσεφόνης από την Άδη. 

Τμήμα τοιχογραφίας στον τάφο μιας από τις συζύγους του Φιλίππου Β.(2013) 

Φωτογραφίες του Σωκράτη Μαυρομάτη κοσμούν σημαντικές εκδόσεις με αρχαιολογικό περιεχόμενο, αφιερωμένες σε εκθέματα μουσείων και έχουν εκτεθεί σε εκθέσεις στην Ελλάδα, το Βέλγιο, τις Ηνωμένες Πολιτέιες,την Αυστραλία, την Γερμανία, την Κϊνα και την Σλοβακία. 

Ο κατάλογος της έκθεσης

Το Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή φιλοξενεί αυτή την  σημαντική έκθεση που συνοδεύεται και από έναν καλοτυπωμένο κατάλογο, αφιερωμένο στην μνήμη του καθηγητή Χαράλαμπου Μπούρα, που προλογίζει ο Άγγελος Δεληβοριάς. 

Διάρκεια έκθεσης μέχρι 31 Μαρτίου 2017 

Ευχαριστώ θερμά τον Μανόλη Κορρέ και τον Σωκράτη Μαυρομμάτη που μου εμπιστεύτηκαν προσωπικές μνήμες και  φωτογραφικό υλικό για την πραγματοποίηση αυτής της ανάρτησης.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση