ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ:

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 66 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΙ ΣΟΥΖΑΝΑ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ

σημαντικές εισηγήσεις, ηχηρές απουσίες 

+ 

Η ΚΑΤΑΒΑΣΗ

Του Δημήτρη Φιλιππίδη

σημαντικές εισηγήσεις 

Έμεινα με τις καλύτερες εντυπώσεις από την ημερίδα για το Εργαστήριο 66, των Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη, στο Μουσείο Μπενάκη, από όλα όσα βίωσα εκεί: την άψογη οργάνωση και την όλη προετοιμασία και επιστημονική επιμέλεια από τον Πάνο Τσακόπουλο και τον Ηλία Κωνσταντόπουλο και το υψηλό επίπεδο των εισηγήσεων. 

Είναι γεγονός ότι η ημερίδα αυτή που οργανώθηκε και πάλι από το περιοδικό ek και το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, εξελίχθηκε μέσα σε ένα ζεστό κλίμα που δημιουργήθηκε κυρίως από τις εισηγήσεις της πρώτης συνεδρίας με τίτλο «Το Εργαστήριο 66 αυτοβιογραφείται». Έξη αρχιτέκτονες ομιλητές μέλη του εργαστηρίου και η σύντροφός μου Λούσυ, συνεργάτης στο γραφείο της Μπενάκη επί είκοσι χρόνια, αποκάλυψαν με ειλικρίνεια και αμεσότητα την σπάνια και ζηλευτή για τα ελληνικά δεδομένα ατμόσφαιρα που ήταν διάχυτη μέσα στο Εργαστήριο 66, με τα θετικά και τα αρνητικά μιας γόνιμης συνεργασίας. 

Στο κλίμα αυτό οι 24 ομιλητές που ακολούθησαν μαζί με τους 4 συντονιστές κάθε συνεδρίας, παρουσίασαν τις εισηγήσεις τους με αναφορές στην διδασκαλία και το αρχιτεκτονικό έργο του Δημήτρη και της Σουζάνας. Θα ξεχώριζα την εισήγηση του Τηλέμαχου Ανδριανόπουλου για ένα έργο στην Ακροναυπλία, που δεν ήξερα, παρά την γνωριμία μας από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80. Τη διάλεξη αυτή που ανήρτησε πρόσφατα ο ίδιος ο Τηλέμαχος μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ.

Γνωρίζοντας ότι όλες οι εισηγήσεις βιντεοσκοπήθηκαν και θα παρουσιαστούν από το Ίδρυμα Μποδοσάκη στον ιστότοπο http://bodossaki.gr/, παραθέτω στην συνέχεια, για την ιστορία, μια συνοπτική καταγραφή με εικόνες των ομιλητών κάθε συνεδρίας με την σειρά που εμφανίστηκαν, τους τίτλους τους και το θέμα της εισήγησής τους: 

Έναρξη και χαιρετισμοί

Παναγιώτης Τσακόπουλος, Δ/ντής σύνταξης ek

Ηλίας Κωνσταντόπουλος, Πρόεδρος Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής,

Μάρω Αδάμη, αρχιτέκτων, Ομότιμη Καθηγήτρια, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Σουζάνα και Δημήτρης Αντωνακάκης 

Πρώτη Πρωινή συνεδρία 

Ενότητα Α / Το Εργαστήριο 66 αυτοβιογραφείται

Συντονιστής: Μάρω Αδάμη, αρχιτέκτων, Ομότιμη Καθηγήτρια, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Ομιλητές:

1. Αλέκος Πολυχρονιάδης, αρχιτέκτων: "Εργαστήριο 66 : 50 χρόνια επίμονης προσπάθειας" που τελικά παρουσιάστηκε από την Αλέκα Μονεμβασίτου

2. Κωστής Δασκαλάκης, αρχιτέκτων: "Ήμουν κι εγώ εκεί"

3. Λούσυ Τζάφου-Τριανταφύλλου, συνεργάτης Εργαστηρίου 66: "1980-2000… και συνεχίζουμε"

4. Θεανώ Φωτίου, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγήτρια Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αν. Υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης

5. Κωστής Χατζημιχάλης, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγητής, Τμ. Γεωγραφίας Χαροκόπειο Παν.: "Για το Εργαστήριο 66, πολύ προσωπική κατάθεση"

6. Μπούκη Μπαμπάλου, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγήτρια Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: "Αφετηρίες + Συσχετίσεις"

7. Αντώνης Νουκάκης, αρχιτέκτων: "Εμπειρίες συνύπαρξης"

Δεύτερη Πρωινή συνεδρία

Ενότητα Β / Δημήτρης & Σουζάνα Αντωνακάκη / 

Η διδασκαλία, ο λόγος, οι δράσεις

Συντονιστής: Αναστάσιος Κωτσιόπουλος, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Ομιλητές:

1. Νικόλας-Ίων Τερζόγλου, αρχιτέκτων, Επίκουρος Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: "Μία Υπόθεση ‘Επιστημολογικής Τομής’ στο Έργο των Αντωνακάκη: Τρία Εννοιολογικά Πρίσματα Ερμηνείας" 

2. Σοφία Τσιράκη, αρχιτέκτων, Επίκουρη Καθηγήτρια, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ:  "Σ. & Δ. Αντωνακάκη: Η διδακτική παραβολή του ‘Ευπαλίνου ή του αρχιτέκτονα‘"

3. Παναγιώτης Πάγκαλος, αρχιτέκτων, διδάσκων στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών:  "Η συμβολή των Αντωνακάκη στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση"

4. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, αρχιτέκτων, Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: "Η διδασκαλία του Δημήτρη Αντωνακάκη στο Πολυτεχνείο της Αθήνας"

5. Νίκος Πατσαβός, αρχιτέκτων, Διδάσκων, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Παν. Ιωαννίνων: "Atelier CAM: Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Δημήτρης Αντωνακάκης. Μια αρχειακή προσέγγιση"Δεύτερη Πρωινή συνεδρία

Πρώτη Απογευματινή συνεδρία

Ενότητα Γ / Εργαστήριο 66 – Atelier 66 / 

Το έργο Ι - Εστιάσεις

Συντονιστής: Ζήσης Κοτιώνης, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ομιλητές:

1. Μανώλης Οικονόμου, Αρχισυντάκτης GreekArchitects.gr, Gratv.gr: "Τα αρχιτεκτονικά καλοκαίρια στο έργο των Δ. & Σ. Αντωνακάκη. 

Τα ξενοδοχεία Hydra Beach και Porto Hydra, 1989-2011"

2. Δημήτρης Αναστασιάδης και Γιώργος Κοκολάκης, αρχιτέκτονες:  "Παραθεριστικός οικισμός στις Σπέτσες. Ιδέα, υλοποίηση, οικειοποίηση"

3. Βαγγέλης Παπανδρέου, Αρχιτέκτων, Βιομηχανικός Σχεδιαστής, March Αρχ/κός Σχεδιασμός, 

Κατερίνα Τσακμάκη, Αρχιτέκτων, Μηχανικός Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων:  "Πολυαισθητηριακή Αρχιτεκτονική για Εργάτες Εξόρυξης Βωξίτη. Ο Οικισμός στο Δίστομο των Σουζάνα & Δημήτρη Αντωνακάκη. Επισκέψεις Ι-VIΙ."

4. Στέλιος Γιαμαρέλος, αρχιτέκτων, Διδάσκων, Βartlett School of Architecture UCL, Λονδίνο:  "Μια μονοκατοικία για 4 οικογένειες στην οδό Μπενάκη 118"

5. Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, αρχ/κτων, Επίκουρος Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ:  "Αρχιτεκτονική Ακραία, Ακροναυπλία"

Δεύτερη Απογευματινή συνεδρία

Ενότητα Δ / Εργαστήριο 66 – Atelier 66 / 

Το έργο ΙΙ - Θεωρητικές προσεγγίσεις 

Συντονιστής: Γιάννης Κίζης, αρχιτέκτων, Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Ομιλητές:

1. Βασιλική Πετρίδου, αρχιτέκτων, Καθηγήτρια, Τμήμα Αρχ/νων Πανεπιστημίου Πατρών:

"Πολυπλοκότητες και αντιφάσεις στην αρχιτεκτονική του Πολυτεχνείου Κρήτης"

2. Νίκος Καλογήρου, αρχιτέκτων, Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ: "Ταυτότητα ή/και παγκοσμιότητα: η βιωματική αρχιτεκτονική των Αντωνακάκη"

3. Ηλίας Κωνσταντόπουλος, αρχιτέκτων, Καθηγητής, Τμήμα Αρχ/νων Παν/μίου Πατρών:

"Χορείες μεταβάσεων"

4. Δημήτρης Φιλιππίδης, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγητής Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: "H χορευτική κίνηση στα έργα του A66"

5. Δημήτρης Φατούρος, αρχιτέκτων, Ομ. Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ: "Η δυναμική της μακράς διάρκειας", που τελικά παρουσιάστηκε από τον Δημήτρη Φιλιππίδη

ηχηρές απουσίες 

Η πετυχημένη αυτή ημερίδα όμως πραγματοποιήθηκε με ηχηρές απουσίες φίλων και συνεργατών και γενικά ανθρώπων που είχαν την μοναδική ευκαιρία στο παρελθόν να συνυπάρχουν με τις δύο αυτές προσωπικότητες, ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. 

Απουσίασαν οι περισσότεροι συνάδελφοι αρχιτέκτονες που δούλεψαν επί χρόνια στην Μπενάκη, εξωτερικοί συνεργάτες όπως πολιτικοί μηχανικοί και μηχανολόγοι, αλλά και διδάσκοντες στις Αρχιτεκτονικές σχολές που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είτε συνυπήρχαν σε διδασκαλίες είτε υπέρψηφίζοντας ή καταψηφίζοντας, είτε… Απουσίασαν και πολλοί, καταξιωμένοι σήμερα αρχιτέκτονες, ειδικά εκείνοι που ως νέοι προβληματίζονταν και αναζητούσαν διεξόδους για τις επιλογές τους, μέσα από αλλεπάλληλες συζητήσεις με τον Δημήτρη και τη Σουζάνα στην Μπενάκη. 

«Ο Δημήτρης και η Σουζάνα ποτέ μα ποτέ δεν αρνήθηκαν μια τέτοια ανταλλαγή απόψεων. Δεν καθοδηγούσαν, δεν επέβαλαν, συζητούσαν με τον δικό τους ήπιο και διαλλακτικό τρόπο, τεκμηριωμένα και ευαίσθητα με τους νέους συναδέλφους που ήθελαν την άποψή τους.» τόνισε στην εισήγησή της η Λούσυ Τριανταφύλλου. 

Πολλοί λοιπόν από τους συνεργασθέντες και ίσως από τους ευεργετηθέντες, δεν έδωσαν το παρόν σε μια ημερίδα που ήταν αφιερωμένη στα πενήντα χρόνια παρουσίας και έργου ενός από τα σημαντικότερα στην Διεθνή Σκηνή Αρχιτεκτονικά Γραφεία του τόπου μας.

Και το θέτω αυτό γιατί η άποψή μου είναι ότι τιμώντας τους σημαντικούς εκπροσώπους της ελληνικής αρχιτεκτονικής, όσο μάλιστα είναι εν ζωή, τιμούμε στην ουσία την ελληνική αρχιτεκτονική, δηλαδή τελικά εμάς τους ίδιους.

Παρ όλα αυτά το αμφιθέατρο του Μουσείο Μπενάκη γέμισε ασφυκτικά και κυρίως από νέους αρχιτέκτονες. Πρόσωπα με καθαρό βλέμμα, που αναγνωρίζουν το ήθος και την ποιότητα και δεν σχετίζονται με τις γνωστές εμπάθειες του συναφιού. Εμπάθειες, εγωισμοί, ψευδοαισθήματα αδικημένου, μορφοκρατούμενες αντιπαλότητες, αδιαφορία και συγκαλυμμένη απαξίωση μέσα από εύκολες κριτικές, συνεχίζουν να καταδυναστεύουν τον κλάδο. Σε μια περίοδο απραξίας και εσωστρέφειας ίσως θα έπρεπε να αντλούμε δύναμη σε αυτό τον τόπο από τους ανθρώπους που καταξίωσαν διεθνώς την ελληνική αρχιτεκτονική και να τους τιμούμε έστω με την παρουσία μας για το έργο τους, το ήθος τους ανεξάρτητα από τις όποιες μικρο-απογοητεύσεις που πάντα προκύπτουν μέσα από τις συνεργασίες που θίγουν τον αρχιτεκτονίστικο εγωϊσμό μας και αναδύουν υπέρμετρες και συχνά ανυπόστατες αντιπαλότητες. 

Μάταια και αυτή την φορά, όπως και στην Διάλεξή τους στο ΕΙΑ, αναζητούσα ανάμεσα στο πολυπληθές ακροατήριο γνωστά πρόσωπα…

Τάσος Μπίρης, Δημήτρης Φιλιππίδης

Το θερμό κλίμα αυτής της ημερίδας δεν διαταράχθηκε, όταν λίγο πριν το τέλος προέκυψε μικροένταση και διαφορετικότητα απόψεων ανάμεσα στον Τάσο Μπίρη και τον Δημήτρη Φιλιππίδη, που κατά βάση συμφωνούσαν στο ότι τελικά είναι καιρός το αρχιτεκτονικό έργο καταξιωμένων Ελλήνων αρχιτεκτόνων να ενταχθεί στο πρόγραμμα διδασκαλίας των ελληνικών Σχολών Αρχιτεκτονικής.

Απόψεις της έκθεσης 

Τέλος αξίζει να επισημανθεί η εθελοντική παρουσία και συμβολή των νέων συναδέλφων Βαγγέλη Παπανδρέου και της Κατερίνας Τσακμάκη, που συνεργάστηκαν με τους Δημήτρη & Σουζανα και προετοίμασαν την μικρή έκθεση στον υπερυψωμένο χώρο δίπλα στο αμφιθέατρο, με όλες τις εκδόσεις που αναφέρονται στο έργο τους, σπάνιο και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό από την ζωή στο γραφείο και με χώρο για προβολές βίντεο.

Η Κατερίνα Τσακμάκη και ο Βαγγέλης Παπανδρέου ανάμεσα στην Σουζάνα και τον Δημήτρη Αντωνακάκη 

Με την ημερίδα αυτή κλείνει ο κύκλος των φετεινών εκδηλώσεων με αφορμή τα 50 χρόνια του Εργαστηρίου 66, που παρουσιάστηκαν εδώ. Πρόκειται για: 

• Έκθεση του έργου στην Νέα Δημοτική Βιβλιοθήκη Λουτρακίου, που εγκαινιάστηκε στις 29 Ιουλίου 2016 για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ

• Έκθεση  έργου τους στο νέο κτίριο της Αγοράς Αργύρη και παράλληλα τελετή επιτιμοποιήσης της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη από τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Νομού Αχαΐας στο Αμφιθέατρο του κτιρίου στις 24 Σεπτεμβρίου 2016, για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Ανδρέας Λάζαρης, Σουζάνα και Δημήτρης Αντωνακάκης 

στην τελετή επιτιμοποιήσης στις 24 Σεπτεμβρίου 2016

Η ΚΑΤΑΒΑΣΗ

του Δημήτρη Φιλιππίδη

Ο Δημήτρης Φατούρος, κλείνοντας με την ομιλία του - με τίτλο: "Η δυναμική της μακράς διάρκειας"-, την ημερίδα για τους Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη στο Μουσείο Μπενάκη, αναπόλησε το τελετουργικό κατέβασμα στο φαράγγι της Σαμαριάς, που είχε παλιά κάνει μαζί τους. Αποσπώ μια φράση του: 

«Στη χοάνη του φαραγγιού η δυναμική της μακράς διάρκειας προβάλλει με διαφορετικές εντάσεις, υλικότητες και συσχετίσεις, επιβεβαιώνει τη θεμελιώδη οντότητα της μακράς διάρκειας διαμορφώνοντας διαφορετικές υλικότητες και συναναφορές με το κενό».

Συνάμα παρέθετε εικόνες που έδειχναν την πολυσημία αυτής της καθόδου. Είχε έτσι βρει ο Φατούρος την απόλυτη αντιστοιχία της κεντρικής έννοιας του ιστορικού Μπροντέλ, τη μακρά διάρκεια (longue durée), με ένα αναγνωρίσιμο χωρικό παράδειγμα από τη Φύση, και μέσα από αυτό το τέχνασμα, είχε παράλληλα αρθρώσει την πιο περιεκτική αναφορά στην ουσία του αρχιτεκτονικού έργου των Αντωνακάκη.

Έτσι η κατάβαση στο φαράγγι έπαιρνε τις διαστάσεις κοσμολογικού συμβόλου, φορτωμένου με πολλαπλές σημασίες, ικανού να παραλάβει τις αμφισημίες ενός εξαιρετικά πυκνού αρχιτεκτονικού έργου το οποίο, αν και έχει ως τώρα ερμηνευτεί πολλαπλά, συχνά υπερβαίνει κάθε μονοσήμαντη ερμηνεία. Γιατί ένα τέτοιο «υπαρξιακό» φαράγγι υπερβαίνει το απλοϊκό περίγραμμα της αρχιτεκτονικής ως τέχνημα.

Δ. Φιλιππίδης

Κ Α Λ Η    Χ Ρ Ο Ν Ι Α !

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση