Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

Ένα νέο σημαντικό δημόσιο κτίριο, 

μια επιτυχής συνομιλία δύο γενεών

Με αφορμή την επιστημονική Ημερίδα για το ΑTELIER 66, τον Δημήτρη και την Σουζάνα Αντωνακάκη που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 17 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη, με πρωτοβουλία του περιοδικού Ελληνικές Κατασκευές, επέλεξα σήμερα να παρουσιάσω, ίσως για πρώτη φορά, ένα ξεχωριστό σπουδαίο κτίριο των Αντωνακάκη που λειτούργησε πριν λίγες μέρες, μετά από μια πολυετή περιπετειώδη εξέλιξη.

Πρόκειται για το κτίριο της Βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα, που όπως θα διαπιστώσετε αποτελεί μια σπάνια περίπτωση επιτυχούς συνύπαρξης και συνομιλίας δύο διαφορετικών αρχιτεκτονικών προσεγγίσεων και συγκεκριμένα του Atelier 66 και του WORKSHOP του Διονύση Σοτοβίκη. Το τελικό αποτέλεσμα προέκυψε, όταν μετά την ολοκλήρωση του κελύφους του κτιρίου και σειρά εμπλοκών και καθυστερήσεων σύμφωνα με την μελέτη του Εργαστηρίου 66 δύο γενιές αρχιτεκτόνων συναντώνται και στο πλαίσιο ενός αμοιβαίου σεβασμού επι των αρχών και κατευθύνσεων, συνέβαλαν με τον καλύτερο τρόπο στην ολοκλήρωση το έργου. 

Αριστερά: Δ&Σ Αντωνακάκη,Λεπτομέρεια όψης, (φωτό Γιώργος Τριανταφύλλου)

Δεξιά: Διονύσης Σοτοβίκης, Άποψη εσωτερικού

(φωτό Γιώργος Μεσσαριτάκης)

Βρέθηκα στο κτίριο μετά από πρόσκληση του αρχιτέκτονα Ανδρέα Γιακουμακάτου, καθηγητή στην ΑΣΚΤ, που μαζί με τον πρύτανη Παναγιώτη Χαραλάμπους κατάφεραν τελικά να συντονίσουν αποτελεσματικά την γρήγορη ολοκλήρωση αυτού του έργου και σύντομα συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια των Αντωνακάκη.

Συνολική όψη του κτιρίου της Βιβλιοθήκης, Κάντε ΚΛΙΚ για μεγέθυνση (φωτογραφική επεξεργασία Γ. Τριανταφύλλου)

Ένα κτίριο που το κέλυφός του χαρακτηρίζεται από μια καθαρότητα και ιδιάζουσα προσήλωση στον μοντερνισμό και το οποίο ολοκληρώθηκε και παρέμεινε ανενεργό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τελικά ολοκληρώθηκε είκοσι ένα χρόνια μετά από την σύλληψή του. Όλα προχώρησαν πρόσφατα με την συνολική επέμβαση στο εσωτερικό του που σχεδιάστηκε από τον Διονύση Σοτοβίκη και την ομάδα του και υλοποιήθηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο. 

Φωτο Πάνος Κοκκινιάς

Η επέμβαση αυτή θεωρώ ότι έχει μια συγκροτημένη άποψη, η οποία λειτουργεί άριστα και συνομιλεί με το κτίριο. Ενιαίος σχεδιασμός με μια ουδετερότητα, με αδρά υλικά, όσο και των Αντωνακάκη. Καθαρός χάλυβας, ξύλο, πέτρα και ενίοτε γυαλί αρθρώνονται για τον εσωτερικό αλλά και τον εξωτερικό εξοπλισμό και την επίπλωση, που έχουν ένα γλυπτικό χαρακτήρα και είναι αναστρέψιμα. Το κτίριο αφού επί χρόνια παρέμεινε ένα άδειο κουφάρι, μετά από πρωτοβουλίες της Σχολής και με την παρουσία νεώτερων αρχιτεκτόνων, απέκτησε μια νέα διάσταση, μια φρεσκάδα και στην ουσία έχει αναβαθμιστεί. Οι δύο απόψεις συμβιώνουν απολύτως και εκτιμώ ότι και οι δύο πλευρές πρέπει να είναι ευτυχείς. Μια ευτυχής συγκυρία που σπάνια συναντάται σε δημόσια κτίρια. 

Οι κατόψεις 

Συσχετίζοντας τις κατόψεις των δύο μελετητικών ομάδων, διαπιστώνεται ο απόλυτος σεβασμός της νεώτερης επέμβασης ως προς την δομή της αρχικής πρότασης, εκτός από την ένταξη κατ΄ απαίτηση της Σχολής, ενός μικρού αμφιθεάτρου στην νότια πλευρά του ισογείου για να καλύψει τις νεότερες ανάγκες. 

-

Εργαστήριο 66, Κάτοψη Ισογείου

Workshop Sotovikis, Κάτοψη Ισογείου με το νέο αμφιθέατρο αριστερά 

Εργαστήριο 66, Κατόψη ορόφου

Workshop Sotovikis, Κάτοψη ορόφου

Χειρισμοί στο εσωτερικό του κτιρίου

Οι Αντωνακάκη «κεντούν» στις εξωτερικές όψεις και προκαλούν το ενδιαφέρον με τους χειρισμούς τους στο εσωτερικό του κτιρίου. Εμφανή μπετά, ζωντανά χρώματα, ευαίσθητοι χειρισμοί και εκπλήξεις, με την γνωστή πλοκή των χώρων και τις διαδοχικές θεάσεις μέσα από αλλεπάλληλα ανοίγματα.

Οι χώροι στο επίμηκες αυτό κτίριο κατανέμονται σε τέσσερεις στάθμες (δύο στάθμες υπογείου) και αρθρώνονται γύρω από δύο ανοιχτούς σε όλο το ύψος του κτιρίου χώρους όπου εντάσσεται μια τολμηρή κλίμακα που συνδέει όλα τα επίπεδα και ζωντανεύει το κτίριο με την δυναμική κυκλοφορία των φοιτητών. 

Τα ψαγμένα ανοίγματα

Στην κεκλιμένη οροφή γραμμικοί φωταγωγοί και ελεγχόμενες περσίδες επιτρέπουν τη ρυθμιζόμενη είσοδο του φυσικού φωτός στο κέντρο των χώρων που παράλληλα εισχωρεί από τα μεγάλα κατακόρυφα υαλοστάσια αλλά και τα μικρότερα ιδιότυπα κεκλιμένα ανοίγματα για τον φωτισμό μικρότερων χώρων στην δυτική πλευρά 

γραμμικοί φωταγωγοί και ελεγχόμενες περσίδες επιτρέπουν τη ρυθμιζόμενη είσοδο του φυσικού φωτός

 μικρότερα ιδιότυπα κεκλιμένα ανοίγματα

To φυσικό φως εισχωρεί από τα μεγάλα κατακόρυφα υαλοστάσια

η επεξεργασία της γραμμικής όψης

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η επεξεργασία της γραμμικής ανατολικής όψης που παραμένει ανολοκλήρωτη στο βαθμό που ένα σημαντικό τμήμα της αναμένει την επαφή του με το κτίριο του νέου αμφιθεάτρου, που προβλέπει η αρχική μελέτη και παρουσιάζεται στην συνέχεια. Το τμήμα αυτό καλύπτεται με τον καλύτερο τρόπο από φύλλα αλουμινίου σε τρία μάτια του κανάβου αριστερά της κεντρικής εισόδου. 

Οι αρμονικές χαράξεις και οι εναλλαγές υλικών στις επιφάνειες που πληρούν τα κενά του καθαρού στατικού φορέα, από εμφανές μπετόν, δίνουν μια δυναμική και μια ζωντάνια στην μεγάλου μήκους όψη του κτιρίου. Σε αυτό συμβάλει και η επένδυση της βάσης του, με βοτσαλόπλακες που αποτελούν συνέχεια του δαπέδου 

Την ζωντάνια των ήρεμων τελικά χαράξεων της όψης, δυναμιτίζει και ταράσσει η ράμπα από μπετόν, τμήμα της διαδρομής για την τρίτη έξοδο κινδύνου, που προφανώς απαιτεί το μεγάλο σε μήκος κτίριο, μαζί με τις μεταλλικές σκάλες. Η αφετηρία της εξόδου κινδύνου στην όψη ακριβώς πάνω από την κεντρική είσοδο, αποτελεί μια κύρια επέμβαση. Εκεί εντάσσεται ένα μεταλλικό πλέγμα, ένα διάτρητο όριο που οριοθετεί και την μία πλευρά του μικρού αιθρίου στον όροφο.

Η έξοδος κινδύνου, ενώ συχνά αποκρύπτεται, εδώ γίνεται τελικά κεντρικό θέμα και αποτελεί ένα τολμηρό επεισόδιο στην όψη αυτού του κτιρίου που βάζει ερωτηματικά.

Την ηρεμία των χαράξεων της όψης δυναμιτίζει και ταράσσει η ράμπα από μπετόν 

ένα διάτρητο όριο στην όψη του κτιρίου οριοθετεί και την μία πλευρά του μικρού αιθρίου στον όροφο

Το νέο αμφιθέατρο

Το διαμπερές εσωτερικό του ισογείου  πριν την ένταξη του αμφιθεάτρου

Το νέο αμφιθέατρο αποτελεί την μόνη σημαντική αλλαγή και δομική επέμβαση του γραφείου Σοτοβίκη στο ισόγειο του κτιρίου. Είναι μικρό σε μέγεθος και συνδέεται με τα αναγνωστήρια με πανύψηλες πτυσσόμενες πόρτες από χαλύβδινες μαύρες λαμαρίνες. Μια διακριτική αλλά και πολύ δυνατή χειρονομία στο κτίριο.

φωτό Πάνος Κοκκινιάς

ο υπόλοιπος εξοπλισμός

Αντίστοιχα και ο υπόλοιπος εξοπλισμός, η υποδοχή, οι βιβλιοθήκες με το μεγάλο ύψος, τα αναγνωστήρια, και γενικά όλα τα έπιπλα είναι όλα συνεπή σε ένα βασικό concept που τα διαπερνά χωρίς φλυαρίες και παρεκτροπές. Μπορεί κανείς να διαφωνήσει με το μεγάλο ύψος των βιβλιοθηκών ή για την αυστηρότητα των καθισμάτων αλλά μην ξεχνάμε ότι οι "πελάτες" αυτής της βιβλιοθήκης είναι νέοι άνθρωποι, νέοι καλλιτέχνες και πραγματικά εκτιμώ ότι το κτίριο αυτό και η εσωτερική του ατμόσφαιρα τους πάει γάντι.

photo George Messaritakis

Σύντομο ιστορικό - ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός 

Χρειάστηκαν τελικά είκοσι ένα ολόκληρα χρόνια για να ολοκληρωθεί και να δοθεί σε χρήση αυτό το κτίριο που αποτελεί ένα μόνο τμήμα - μόλις το 14%- του συνόλου της αρχιτεκτονικής μελέτης του Α66 Εργαστηρίου Αρχιτεκτονικής, που βραβεύτηκε το 1995 στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό με θέμα την επέκταση των εγκαταστάσεων της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. 

Γενικό Τοπογραφικό, με κίτρινο χρώμα οι νέες εγκαταστάσεις 

αντικέιμενο του διαγωνιασμού του 1995

Γενική βόρεια όψη της συνολικής προτασης, Το κτίριο της βιβλιοθήκης  βρίσκεται δεξιά

Ήδη, τότε τα υφιστάμενα κτίρια του συγκροτήματος του παλαιού εργοστασίου υφαντουργίας με την επωνυμία «Σικιαρίδειον» στην οδό Πειραιώς 256, είχαν αξιοποιηθεί με πρωτοβουλία του τότε πρύτανη Νίκου Κεσσανλή και με συνοπτικές διαδικασίες, για να στεγάσουν την Σχολή που μεταφέρθηκε από την οδό Πατησίων. 

Στο μεγάλο αυτό διάστημα που μεσολάβησε προσωπικά έχω εισπράξει από τους μελετητές κυρίως μια διαρκή αίσθηση απογοήτευσης και πικρίας, με εξαίρεση βέβαια όταν μετά τις αλλεπάλληλες τελματώσεις κάτι ξεκινούσε να γίνεται. Η γνωστή κακοδαιμονία δυστυχώς κατατρέχει τις διαδικασίες υλοποίησης των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για τα δημόσια κτίρια που εγκλωβίζονται σε γραφειοκρατίες και άλλες αδεξιότητες του κρατικού μηχανισμού και των κατά περίπτωση φορέων. 

Δεν πρόκειται να αναφερθώ σε γεγονότα του παρελθόντος. Η αίσθησή μου είναι ότι στην τελική έκβαση ανάμεσα στα πρόσωπα που συνέβαλαν σημαντικά για την ολοκλήρωση του έργου εκτός από τον Ανδρέα Γιακουμακάτο και τον νυν πρύτανη Παναγιώτη Χαραλάμπους είναι και ο Γιώργος Χουλιαράς που στην θητεία του ως αντιπρύτανης, σε συνεργασία με τον πρύτανη Χρόνη Μπότσογλου, έγιναν σημαντικά βήματα. Βέβαια η πιο σημαντική συμβολή ήρθε από το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου που χρηματοδότησε την τελική φάση του έργου. 

σκίτσο του Δημήτρη Αντωνακάκη με την διάταξη των λειτουργιών των νέων εγκαταστάσεων 

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συνολική μελέτη όλων των νέων εγκαταστάσεων της ΑΣΚΤ που προέβλεπε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός έχει ολοκληρωθεί, έχει εγκριθεί από το πολεοδομικό γραφείο του Δήμου Ρέντη και είναι έτοιμη προς Δημοπράτηση. Η μελέτη προβλέπει   αίθουσα τελετών (κεντρικό αμφιθέατρο), αίθουσες διδασκαλίας και διοίκησης, κτίριο πρυτανείας. Έχει ενδιαφέρον να φανεί η συνολική εικόνα του έργου όπως θα προκύψει και βέβαια η τελική εκδοχή της βιβλιοθήκης και η συνέχεια της μπετονένιας ράμπας. 

Η βιβλιοθήκη σήμερα

Η τελική εικόνα  της κεντρικής πλατείας

 της συνολικής επέμβασης με την βιβλιοθήκη δεξιά

Ανδρέας Γιακουμακάτος

Ευχαριστώ τον Ανδρέα Γιακουμακάτο για την πρόσκληση και την ξενάγηση και τον Δημήτρη Αντωνακάκη και τον Διονύση Σοτοβίκη για το υλικό που μου παραχώρησαν. 

Τελικά μέσα στην κρίση αποκτήσαμε άλλο ένα σημαντικό κτίριο στην Αθήνα, μια βιβλιοθήκη που στέκει στα πόδια της γερά και ίσως αποτελεί την καλύτερη στον τόπο, αμέσως μετά την μεγάλη νέα βιβλιοθήκη στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος. Ένα ακόμη πολύτιμο απόκτημα για την πόλη της Αθήνας,  που εξειδικεύεται σε θέματα Τέχνης κα μαζί με τον εκθεσιακό χώρο «Νίκος Κεσσανλής» συγκροτούν ένα ακόμη πόλο πολιτισμού. 

Κλείνω με το απόσπασμα από τον Λαβύρινθο του  Jorge Luis Borges που ο Δημήτρης Αντωνακάκης επισύναψε στο κείμενο που μου παραχώρησε. 

Υποψιάζομαι ότι το ανθρώπινο είδος –το μοναδικό είδος- 

ευρίσκεται περίπου στα όρια της εξαφάνισής του, 

αλλά η βιβλιοθήκη θα διαρκέσει: 

φωτισμένη, μοναχική, απέραντη, εντελώς ακίνητη, 

εφοδιασμένη με πολύτιμους τόμους, αδιάφθορη, μυστική...

Λαβύρινθος - Jorge Luis Borges

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση