ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΧΕΔΙΩΝ 

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 

ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 

ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ TOY ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

βραβεία και εξαγορές

Ένας ξεχωριστός αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για έναν πραγματικά πολυσύνθετο κεντρικό δημόσιο χώρο «στην καρδιά του Ηρακλείου», με 11 συμμετοχές, ακόμη και από το γραφείο της Zaha Hadid και  με ένα πραγματικά ενδιαφέρον πρώτο βραβείο, που η σύνθεσή του βασίζεται στην ιδιαίτερη φορεσιά ενός ειδωλίου, μέσα από σκέψεις για την ώσμωση της Αρχιτεκτονικής, της Τέχνης και της ίδιας της κοινωνίας.

Μία ιδιάζουσα  συμμετοχή που μου κίνησε το ενδιαφέρον, γνωρίζοντας και εκτιμώντας την διαδρομή και το έργο του εικαστικού και αρχιτέκτονα Γιάννη Γιαννούτσου, που μόλις πρόσφατα εξελέγει επίκουρος καθηγητής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, μετά από πολυετή διδακτική εμπειρία στις αρχιτεκτονικές σχολές στην Πάτρα και τον Βόλο. Παράλληλα με βρήκε απόλυτα σύμφωνο και η άποψή του για τον δημόσιο χώρο, που τόσο αμελούμε σε αυτόν τον τόπο, που διατυπώνει στο φινάλε του κειμένου του:

Οφείλουμε να δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό στον δημόσιο χώρο καθώς στον χώρο αυτό δημιουργούνται τα πρώτα βιώματα και οι αναμνήσεις μας.

Και οι μνήμες αυτές δεν είναι μονάχα ενός ατόμου, είναι της κοινωνίας ολόκληρης.

Στην συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά το δεύτερο και τρίτο βραβείο, καθώς και οι υπόλοιπες διακρίσεις και έπαινοι

με αφορμή το Α΄ Βραβείο

‘ΘΕΑ ΤΩΝ ΟΦΕΩΝ’

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΣ 

Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π. · Εικαστικός Α.Σ.Κ.Τ.

Σκέψεις με αφορμή το Α΄ Βραβείο στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό Προσχεδίων για την «ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ»

ΕΙΚΟΝΑ 1. Το σύνολο της σύνθεσης

Σημείωση 

Η πρώτη σκέψη όταν προκηρύχθηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που αφορά στην “καρδιά” του Ηρακλείου, πήγε σε μια δυνατή ανάμνηση: στην προ δεκαετίας επίσκεψή μας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου όπου ξεχώρισα το αγαλματίδιο της “Θεάς των Όφεων” (1600 π.Χ. Bρέθηκε νότια της αίθουσας του θρόνου του ανακτόρου της Κνωσού). Η ιδέα για τη σύνθεση του χώρου, εξαρχής στρέφεται γύρω από την ιδιαίτερη φορεσιά του ειδωλίου, η οποία είναι σαν να “φέρει τον κόσμο όλο” με δομές, χρώματα, ύλες και καταβολές από την Κρήτη. Τούτη η επιθυμία γεννά σκέψεις για την ώσμωση της Αρχιτεκτονικής, της Τέχνης και της ίδιας της κοινωνίας.

Πώς μπορεί ο ιστορικός πυρήνας του Ηρακλείου να μπολιαστεί από τη φορεσιά της “Θεάς των Όφεων”; Πώς θα ερμηνευθεί στον αρχιτεκτονικό χώρο ώστε όταν περπατάμε στην πόλη να είναι “σαν να βαδίζουμε στη φορεσιά του αγαλματιδίου”; Και κυρίως: Τί σημαίνει να περιπλανιόμαστε επάνω σε κάτι βαθιά ριζωμένο στη συλλογική μνήμη του τόπου;

Η δυνατή αυτή επιθυμία συνταιριάχτηκε με την αγάπη για τον δημόσιο χώρο, για τον “κοινό τόπο” της πόλης που οφείλει να είναι δυναμικός · ελεύθερος · φιλόξενος και να υποδέχεται κάθε πτυχή της ζωής. Δημιουργείται μια δυναμική “χωρική σκηνή” προς τα Ενετικά Τείχη που ενώνει: συγκεντρώνει τον κόσμο, συνδέει το κέντρο με την υπόλοιπη πόλη και στρέφει τον κάτοικο προς τα ιστορικά ίχνη.

EIKONA 2

Αρχιτεκτονική μελέτη · Α’ Βραβείο:

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΣ, Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ ∙ Εικαστικός ΑΣΚΤ

Ποσοστό συμμετοχής 100%

Ειδικοί σύμβουλοι Αρχιτεκτονικής Μελέτης:

Μαρία Ειρήνη, Κωνσταντινίδη Μάνεση (Αρχιτέκτων Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος στη διαδικασία ψηφιακής μοντελοποίησης), Ηλίας Γεωργακόπουλος (Αρχιτέκτων, Βιομηχανικός Σχεδιαστής-Ειδικός σύμβουλος στη διαδικασία τρισδιάστατων απεικονίσεων), Ζωή Χριστοφόρου (Συγκοινωνιολόγος-Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Μαρία Γιαννουλάκη (Πολιτικός Μηχανικός -Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Θάνος Βλαστός (Συγκοινωνιολόγος-Πολεοδόμος-Ειδικός Σύμβουλος κυκλοφοριακής μελέτης), Παναγής Βοβός (Ηλεκτρολόγος Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης), Αλκιβιάδης Οικονομίδης (Αρχιτέκτων Μηχανικός-Ειδικός Σύμβουλος περιβαλλοντικής μελέτης) Καλλιόπη Ραδόγλου (Δασολόγος-Ειδικός Σύμβουλος διαχείρισης περιβαλλοντικής μελέτης) Δημήτρης Παπάζογλου (Φυσικός-Ειδικός Σύμβουλος Τεχνολογίας Υλικών), Έρση Λαβαρη (Ειδικός Σύμβουλος-Αρχαιολόγος).

Διοργανώτρια αρχή του Διαγωνισμού είναι ο ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ και αρμόδια υπηρεσία διεξαγωγής του Διαγωνισμού είναι η Διεύθυνση τεχνικών Έργων & Μελετών του Δήμου.

ΕΙΚΟΝΑ 3. Το σύνολο της περιοχής μελέτης- Πλ. Ελευθερίας, Πλ. Καζαντζάκη, Πλ. Δασκαλογιάννη, Πλ. Μουσείου, Λ. Δημοκρατίας, Δ. Μποφώρ, Λ. Ικάρου.

Αντικείμενο και Σκοπός του Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Προσχεδίων

Το αντικείμενο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού προσχεδίων αφορά στην ευρύτερη ανατολική περιοχή (εντός του κηρυγμένου - οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου) της πόλης του Ηρακλείου και πλησίον των ενετικών τειχών συνολικής έκτασης 53.000,00 m2. Η περιοχή μελέτης επικεντρώνεται στην αναμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας και στη σύνδεσή της με τις πλατείες Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου και Ν. Καζαντζάκη, καθώς επίσης και την ανάπλαση των οδών Δούκος Μποφώρ, τμήμα της Λ. Δημοκρατίας και της Λ. Ικάρου, δρόμοι που οριοθετούν την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής εισόδου στο ιστορικό κέντρο της πόλης.

Κριτική επιτροπή του Διαγωνισμού

ΣΑΚΑΝΤΑΜΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (Αρχιτέκτων Μηχανικός, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ), ΔΙΓΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Ελεύθερος επαγγελματίας), ΚΟΚΚΙΝΙΔΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Ελεύθερος επαγγελματίας), ΚΟΥΝΤΑΝΤΟΥ ΟΛΓΑ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Αναπληρωματικό μέλος, υπάλληλος της Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων & Μελετών), ΝΤΑΦΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (Αρχιτέκτονας Μηχανικός, επιλαχόν μέλος, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ).

Η σύνθεση του εν λόγω δημόσιου χώρου στηρίζεται σε αρχές όπως η ήπια κινητικότητα, η βιοκλιματική αναβάθμιση, η βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, η ενεργειακή ανεξαρτησία, η λειτουργία της πόλης, η ανάδειξη των ιστορικών ιχνών, η εντοπιότητα των υλών, η δομική - λειτουργική αναδιάρθρωση του χώρου. Η έγνοια για μια ολιστική προσέγγιση είναι παρούσα από τα γεννοφάσκια κιόλας της συνθετικής ιδέας.

Ι. Από τον εικαστικό Χώρο στον αρχιτεκτονικό Χώρο

ΕΙΚΟΝΑ 4. Το αγαλματίδιο της 'Θεάς των Όφεων' Πηγή- Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου. Φωτογραφία- Zde, CC BY-SA 4.0

Η φορεσιά της “Θεάς των Όφεων” με τη δομή, την ύλη και τις καταβολές της ερμηνεύεται από τα πρώτα κιόλας σκίτσα. Πρόκειται για έναν φορέα καταβολών, μιας φιλοσοφίας με συγκεκριμένες οργανωτικές αρχές. Αναζητάται συστηματικά το πώς η “επιθυμία” αυτή θα εκφραστεί στην ύλη σε κάθε πτυχή του συνθετικού φαινομένου.

Σημειώνεται ότι το εμβληματικό αγαλματίδιο του τύπου της Θεάς των Όφεων αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφικές εργασίες του 1903 από τον Βρετανό αρχαιολόγο σερ Άρθουρ Τζον Έβανς, σε λάκκο νότια της αίθουσας του θρόνου του ανακτόρου της Κνωσού που θεωρείται ότι επρόκειτο για χώρο απόρριψης των ελαττωματικών αναθημάτων του τριμερούς ιερού του συγκροτήματος. Η ιδιότητα της γυναίκας στην οποία αναφέρεται το ειδώλιο, ύψους 29,5 εκατοστών και φιλοτεχνημένο από φαγεντιανή με επικάλυψη σμάλτου, προβληματίζει ακόμη την ερευνητική κοινότητα. Δεν είναι σαφές εάν πρόκειται πράγματι για θεά, για ιέρεια που επιδίδεται σε κάποιο τελετουργικό ή ακόμη και για αθλήτρια που συμμετέχει σε κάποιο θρησκευτικό αγώνισμα. Η ενδυμασία της, με το σφιχτό περικόρμιο που αφήνει το στήθος εκτεθειμένο, την φαρδιά ζώνη που δένει στην μέση, την πλατιά φούστα με τους φραμπαλάδες και την ποδιά στο σχήμα γλώσσας, αναπαριστά την χαρακτηριστική μινωική φορεσιά όπως απαντάται στην μινωική και αιγιακή τέχνη. Η φούστα, δε, παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Οι φραμπαλάδες αναπτύσσονται σε επτά επάλληλες σειρές πέφτοντας ο ένας επάνω στον άλλον, ο καθένας από διαφορετικές λωρίδες υφάσματος, όπως υποδεικνύουν τα πλακίδια από φαγεντιανή που τους αποτελούν, επικαλύπτοντας μερικώς ο ένας τον άλλον όπως τα κεραμίδια. Τα πλακίδια που απαρτίζουν την φορεσιά σχηματίζουν ένα σταθερό μοτίβο τόσο οριζόντια όσο και κάθετα, δημιουργώντας έναν ζωηρό, ιδιαίτερο ρυθμό.

ΕΙΚΟΝΑ 5. Το αγαλματίδιο της 'Θεάς των Όφεων' ερμηνεύεται σε ύλες και δομές για τη σύνθεση του δημόσιου χώρου. Πηγή- Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου. Φωτογραφία- Zde, CC BY-SA 4.0

Τα παραπάνω δομικά στοιχεία, όπως προκύπτουν από την ιστορική - συνθετική ανάλυση του αγαλματιδίου ερμηνεύονται στη σύνθεση του δημόσιου χώρου όσον αφορά: α) τη δομή - ζώνες χάραξης, περιοχές πλήρωσης, β) την κλίμακα - ρυθμό εναλλαγής υλών, γ) την απόχρωση - τονικότητα της ύλης.

ΙΙ. Αναγνωρίζοντας την περιοχή μελέτης

ΕΙΚΟΝΑ 6. Προσχέδιο της σύνθεσης

Τα Ενετικά Τείχη σαν μια μονοκονδυλιά ορίζουν δομικά, λειτουργικά και νοηματικά το σύνολο του δημόσιου χώρου. Έλκουν τον επισκέπτη καθώς:

• Αποτελούν κεντρικό τοπόσημο με το οποίο ταυτίζεται η συλλογική ταυτότητα του Ηρακλείου.
• Διακρίνουν δομικά την “εντός των τειχών περιοχή” (Λ. Δημοκρατίας, Πλ. Ελευθερίας, Λ. Μποφώρ), από την “εκτός των τειχών περιοχή” (Λ. Ικάρου),
• Λειτουργούν ως ιστορική ραχοκοκαλιά που διατρέχει και ενοποιεί τις υποπεριοχές μελέτης,
• Συντονίζονται με τη θέα του λιμανιού, εντείνοντας την οπτική φυγή και προς την υπόλοιπη πόλη,
• Μπορούν να φιλοξενήσουν γύρω τους τις δραστηριότητες των κατοίκων και να γίνουν πυκνωτές της πορείας και της στάσης των πεζών.

ΕΙΚΟΝΑ 7. Διαμόρφωση της περιοχής μελέτης πριν και μετα την παρεμβαση

Διαπιστώνονται σημαντικές αναντιστοιχίες στο δομικό ανάγλυφο της πόλης που έχουν ως συνέπεια τον κατακερματισμό του συνόλου σε μεμονωμένα λειτουργικά και χωρικά θραύσματα. Συγκεκριμένα:

• Στο ύψος του Ημιπρομαχώνα Αγ. Φραγκίσκου εντοπίζεται υψομετρική διαφορά μεταξύ της Λ. Μποφώρ, των Τειχών και του επιπέδου Αρχαιολογικού Μουσείου. Κατά συνέχεια ο περιπατητής καθώς περπατά επί της Μποφώρ σε μεγάλο εύρος διαδρομής είναι σαν να βυθίζεται σε στενό πέρασμα και χάνει την οπτική του επαφή με το σύνολο της περιοχής -.Λόγω της συγκεκριμένης δομής του εδάφους σε αυτό το σημείο, αποκόπτεται η πρόσβαση τόσο προς τον Ημιπρομαχώνα, όσο και προς το Αρχαιολογικό. Η πορεία του επισκέπτη τεμαχίζεται αν λάβουμε υπόψη και το απότομο ανέβασμα του δρόμου στο συγκεκριμένο σημείο (διασταύρωση Μποφώρ, Ικάρου)
• Περί της πλατείας Ελευθερίας η υψομετρική διαφορά μεταξύ της πλατείας και των δυο παραπλεύρων δρόμων, δημιουργεί τα σκαλιά τα οποία αποκόπτουν το ανεμπόδιστο πέρασμα από και προς την πλατεία.
•  Όταν κανείς βρίσκεται χαμηλά στην Λ. Ικάρου βλέπει τα Ενετικά Τείχη, την Ενετική Πύλη Αγ. Γεωργίου. Αντιλαμβάνεται αποκλειστικά την περιοχή που ορίζεται από τα τείχη. Εκεί όπου η Ικάρου ανηφορίζει για να συναντήσει την Μποφώρ, θα μπορούσε να υπάρχει ένα λειτουργικό στοιχείο που να υπονοεί τη συνέχεια της διαδρομής προς την περιοχή εντός των τειχών (προς όφελος της αντιληπτικής και λειτουργικής σύνδεσης της περιοχής μελέτης).

ΙΔΕΑ - ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

ΕΙΚΟΝΑ 8. Σκαρίφημα της συνθετικής επιθυμίας

Με γνώμονα την προσβασιμότητα, τη βιοκλιματική συμπεριφορά και την ανάδειξη των ιστορικών ιχνών δημιουργούνται πολλαπλοί αμφιθεατρικοί χώροι γύρω από μια χωρική σκηνή. Η πόλη συνδέεται σε όλες της τις διευθύνσεις με πυρήνα το δίκτυο πλατειών και τη ζώνη του Ενετικού Τείχους. Προς αυτή την κατεύθυνση συνεισφέρουν:

• η ύλη του Δημόσιου χώρου που συνυφαίνεται με ύλες συγγενικές του τείχους και της ευρύτερης περιοχής,
• οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις Ήπιας Κινητικότητας και η ανασύνθεση του εδάφους που δίνουν την εντύπωση της συνέχειας του δημόσιου χώρου και συνεισφέρουν στην προσβασιμότητα των πεζών (δομική και οπτική ένωση),
• η δενδροφύτευση που συλλειτουργεί με εκείνη του πάρκου Γεωργιάδη δημιουργώντας ένα ενιαίο δίκτυο πρασίνου - μια αδιαίρετη περιπατητική διαδρομή με ειδικές στάσεις στα τοπόσημα της περιοχής.

Χωρική - Λειτουργική οργάνωση

Δημιουργείται ένας ζωτικός δυναμικός χώρος που μπολιάζεται από ιστορικά ίχνη και συγκεντρώνει τη ζωή του τόπου. Ο σχεδιασμός στοχεύει τόσο στη ευρεία κλίμακα της πόλης όπου ο κάτοικος αντιλαμβάνεται τον δημόσιο χώρο ως ενιαία οντότητα, όσο και στην κλίμακα της άμεσης περιοχής όπου βιώνει τον ειδικό δομικό - χωρικό - λειτουργικό χαρακτήρα των επιμέρους τόπων. Η “καρδιά” του Ηρακλείου συνδέεται άρρηκτα με την υπόλοιπη πόλη ενώ ταυτόχρονα οι επιμέρους τόποι-λειτουργίες γίνονται τοπόσημα που φιλοξενούν τον κάτοικο.

ΕΙΚΟΝΑ 9. Σχέδιο της παρέμβασης

• Καθιστικό - περατζάδα

Οι υψομετρικές διαφορές εν γένει (π.χ. σκαλιά πλ. Ελευθερίας), εξαλείφονται για να διευκολυνθεί η προσπέλαση - ροή των πεζών στο σύνολο της περιοχής μελέτης. Οι διαφορές του εδάφους προεκτείνονται προς τα Ενετικά Τείχη όπου μετασχηματίζονται σε κερκιδωτό ανάγλυφο διατηρώντας σημαντική απόσταση από αυτά. Η ζώνη που δημιουργείται περί των Τειχών τονίζεται με κατάλληλη δενδροφύτευση, δομή, ύλη και φωτισμό για να δηλωθεί ότι εκεί είναι το σήμαντρο της περιοχής που λειτουργεί ως υπαίθριο καθιστικό και ως περατζάδα. Το κερκιδωτό “καθιστικό πόλης” περί των Ενετικών Τειχών γίνεται τοπόσημο τονίζοντας τη θέαση προς το σύνολο της περιοχής και προς το λιμάνι.

Σημειώνεται ως στόχος και η οπτική - λειτουργική σύνδεση του Αρχαιολογικού Μουσείου, της Λ. Μποφώρ και του Ημιπρομαχώνα Αγ. Φραγκίσκου στον κόμβο όπου συναντώνται.

• Πλατεία

Οι πλατείες Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Ελευθερίας και Αρχαιολογικού Μουσείου συγκοινωνούν δυναμικά ως δίκτυο ορίζοντας μια ολότητα χώρου, διατηρώντας όμως τα ειδικά χωρικά, δομικά και λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. Στον πυρήνα της πλατείας Ελευθερίας δημιουργείται ένας ελεύθερος δυναμικός χώρος δράσης. Τα ξέφωτα - μικρότοποι που δημιουργούνται εντός της πλατείας λειτουργούν ως χώροι συνάθροισης και συνοδεύονται από κατάλληλη δενδροφύτευση, φωτισμό, στοιχεία στάσης (πέργκολες - καθίσματα στη βάση των δένδρων).

• Ζώνη αναψυχής

Εκεί όπου οι πλατείες συναντούν τα κτήρια της πόλης προτείνεται ένας ξύλινος φορέας - κατασκευή που δημιουργεί έναν σκιασμένο χώρο στάσης όπου φιλοξενούνται οι ισόγειες εμπορικές λειτουργίες / χώροι αναψυχής. Η κατασκευή αυτή διατρέχει ως συνδετικό νήμα και τις τέσσερις πλατείες διασφαλίζοντας μια ημιυπαίθρια πορεία υπό αυτής και ένα ενιαίο ύφος για τις λειτουργικές ανάγκες των χώρων. Τα σκέλη της ελαφριάς αυτής ευμετάβλητης κατασκευής ανάλογα με τα καιρικά φαινόμενα παρέχουν σκίαση ή ηλιασμό.

ΕΙΚΟΝΑ 10. Γενικό Τοπογραφικό

Η δαπεδόστρωση ενοποιεί το σύνολο της περιοχής μελέτης, τις πλατείες Ελευθερίας, Καζαντζάκη, Δασκαλογιάννη, Αρχαιολογικού Μουσείου, τη ζώνη περιμετρικά των τειχών, καθώς και τις Λεωφόρους Ικάρου - Μποφώρ - Δημοκρατίας. Αξιοποιούνται ύλες από τον τόπο της Κρήτης συγγενικές μεταξύ τους που όταν πλησιάζουν ιστορικά ίχνη, παραλλάσσονται ώστε να σημάνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους -λειτουργούν ως χωρικά σινιάλα-.

ΕΙΚΟΝΑ 11. Διαμόρφωση του εδάφους της περιοχής μελέτης, του εξοπλισμού και της κυκλοφορίας

• Η υλικότητα του δημόσιου χώρου μπολιάζεται επίσης με ύλες συγγενικές του τείχους και της ευρύτερης περιοχής. Επιδιώκεται συνάφεια με τις ύλες των γειτονικών δημόσιων χώρων που έχουν αναπλαστεί ή πρόκειται να αναπλαστούν, με άξονα την εντοπιότητα των υλών. Οι ιδιότητες των υλικών που επιλέγονται όπως οι οπτικές ιδιότητες (απόχρωση, ανακλαστικότητα), η θερμική συμπεριφορά (ψυχρά/θερμά, ηλιακός δείκτης ανακλαστικότητας), και η τραχύτητα (συντελεστής τριβής/ολισθηρότητα), διερευνώνται αναλυτικά προκειμένου να επιλεγεί η κατάλληλη ύλη.

•  Οι ζώνες - χαράξεις που προκύπτουν από κτήρια της πόλης προεκτείνονται προς τα τείχη και οργανώνουν στο χώρο τις οικογένειες υλών που αποτελούν την επιδερμίδα της πλατείας: Φυσικοί σχιστόλιθοι, κυβόλιθοι (τσιμεντόχρωμα με χαλαζιακή άμμο), πλάκες πεζοδρομίου (ψηφίδα και βότσαλο). Πρόκειται για υλικά με τουλάχιστον τέσσερις διαβαθμίσεις το καθένα όσον αφορά στην απόχρωση, την τονικότητα, αλλά και στις οπτικές ιδιότητες, τη θερμική συμπεριφορά και την τραχύτητα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην τεχνική τοποθέτησής τους στο έδαφος προκειμένου να διασφαλιστεί η υδαταπορρόφηση και ο δροσισμός της πλατείας. Λόγω των διαβαθμίσεων της ύλης, η δαπεδόστρωση δημιουργεί την εντύπωση ότι “πάλλεται”, ανάλογα με το εάν ο χώρος λειτουργεί ως πέρασμα ή ως στάση, και ανάλογα με το εάν το έδαφος δέχεται περισσότερο ή λιγότερο φως. Η δομή, η κλίμακα - ρυθμός εναλλαγής των υλών, καθώς και η απόχρωση - τονικότητά τους προκύπτει από τη συνθετική ανάλυση της φορεσιάς του αγαλματιδίου της “Θεάς των Όφεων”.

• Επαναχρησιμοποιούνται τα μάρμαρα της υφιστάμενης πλατείας - υφιστάμενα υλικά δαπεδόστρωσης ώστε να εξοικονομηθούν πόροι. Η κατεργασία τους προκειμένου να χαθεί η ολισθηρότητα - θάμβωση, κρίνεται αναγκαία, όπως και η επανατοποθέτησή τους στα κατάλληλα σημεία.

• Σημειώνεται πως η προσβασιμότητα ΑΜΕΑ, η διέλευση και η πρόσβαση των πεζών στο σύνολο της πρότασης αποτέλεσε επίσης προτεραιότητα κατά τον σχεδιασμό.

ΕΙΚΟΝΑ 12. Άποψη προς τη Λεωφόρο Δημοκρατίας και τα Ενετικά Τείχη

ΕΙΚΟΝΑ 13. Άποψη της σύνθεσης από τη Λεωφόρο Δημοκρατίας προς το Αρχαιολογικό Μουσείο

ΕΙΚΟΝΑ 14. Άποψη της πλατείας Ελευθερίας

Η ιδέα για την δενδροφύτευση είναι η πλήρης διατήρηση και εμπλουτισμός της υφιστάμενης φύτευσης της πλατείας Ελευθερίας ώστε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο πρασίνου που τείνει να ενοποιηθεί με το γειτονικό πάρκο Γεωργιάδη. Δημιουργείται έτσι μια ενιαία περιπατητική διαδρομή που συνδέει την πόλη σε όλες τις διευθύνσεις με πυρήνα την πλατεία και τη ζώνη του Ενετικού Τείχους. Οι οικογένειες δενδροφυτεύσεων οργανώνονται σύμφωνα με τις ειδικές χωρικές και λειτουργικές απαιτήσεις της κάθε υποπεριοχής αλλά και σύμφωνα την βαθύτερη εννοιολογική τους σημασία και λειτουργία.

ΕΙΚΟΝΑ 15. Δενδροφύτευση της περιοχής παρέμβασης

Συγκεκριμένα:

• Περί του Αρχαιολογικού Μουσείου προτείνονται Ελιές και Αγριελιές,

• Κεντρικά της πλατείας Ελευθερίας, περί του Πάρκου Γεωργιάδη και περί της Λ. Δημοκρατίας προτείνονται Κωνοφόρα, Αειθαλή και Πλατύφυλλα (Φίκος, Κουκουναριά, Πεύκο, Ευκάλυπτος, Κέδρος Λιβάνου, Φοίνικας, Σφάνδαμος, Πλατάνι),

• Στον πυρήνα της πλατείας, στα ξέφωτα που δημιουργούνται προτείνονται οικογένειες αρωματικών ειδών. Κάθε ξέφωτο, πέραν από τον ειδικό του φωτισμό θα διακρίνεται και από την ειδική φύτευση με Αρωματικά και Αναρριχώμενα είδη,

• Περί των Ενετικών Τειχών προτείνονται Κωνοφόρα, Αειθαλή και Θάμνοι (Κουκουναριά, Zelkova abelicea, Πικροδάφνη, Χαρουπιά, Πεύκο). Μέσα από την εναλλαγή των χρωμάτων της δενδροφύτευσης τονίζεται η ιδιαίτερη λειτουργία αυτής ως καθιστικό πόλης - πέρασμα,

• Περί της Λ. Ικάρων προτείνονται καλλιεργούμενα είδη (Πορτοκαλιά, Μανταρινιά, Λεμονιά, Νεραντζιά),

• Στη ζώνη περί των κτηρίων προτείνονται Κωνοφόρα δένδρα.

Σχετικά με την βιοκλιματική προσέγγιση της μελέτης η επιτροπή αναφέρει:

ΕΙΚΟΝΑ 16. Τα ξέφωτα εντός της πλατείας και ο πυρήνας στάσης - κίνησης

Σχετικά με τη βελτίωση της βιοκλιματικής συμπεριφοράς, στόχος είναι να επιτευχθεί η αίσθηση θερμικής άνεσης μέσω συνδυασμού:

• Ελέγχου θερμοκρασίας αέρα που συνδυαστικά με την ακτινοβολία έχουν επίδραση στη θερμική άνεση (δενδροφύτευση και κατασκευές - πέργκολα),

• Ελέγχου έντασης του αέρα μέσω κατάλληλης δενδροφύτευσης περιμετρικά των τειχών αλλά και επί της πλατείας που επιτρέπει τη στοχευμένη διέλευση του αέρα εξασφαλίζοντας συνθήκες θερμικής άνεσης ανά τις εποχές,

•  δενδροφύτευσης με κατάλληλα είδη προκειμένου τους θερινούς και τους χειμερινούς μήνες να εξασφαλιστεί: ηλιασμός / σκιασμός περιοχής μελέτης (φυλλοβόλα - αειθαλή), και φυσικός δροσισμός από τα είδη και πυκνότητα φύτευσης,

• Κατάλληλης επιλογής υλικότητας μέσω της οποίας ελέγχεται η απορρόφηση ή η ανάκλαση της ακτινοβολίας ανάλογα με την εποχή και το ποσοστό ηλιασμού / σκιασμού του κάθε μικροπεριβάλλοντος. Η υλικότητα επιλέγεται συνδυαστικά με τη φύτευση ώστε να εξασφαλίζεται η θερμική άνεση.

Οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις που προτείνονται, για να ικανοποιήσουν πλήρως τους βιοκλιματικούς στόχους που θέτει ο διαγωνισμός. Στηρίζονται ενεργειακά σε δύο κυρίως πυλώνες: α) στο μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα της πλατείας με χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), και β) σε έξυπνες λύσεις φωτισμού κοινόχρηστων χώρων, χωρίς εκπτώσεις όμως στην καλαισθησία, και διαδραστικές προσεγγίσεις ενημέρωσης των δημοτών.

ΕΙΚΟΝΑ 17. Άποψη του συνόλου της σύνθεσης, Μακέτα

Ο φωτισμός της περιοχής, διακρίνεται επίσης ανάλογα με τον ειδικό χωρικό, ιστορικό και λειτουργικό χαρακτήρα κάθε υποπεριοχής. Συγκεκριμένα, διακρίνεται σε φωτισμό για τις προτεινόμενες κατασκευές (περί των κτηρίων και εντός της πλατείας), για το κερκιδωτό ανάγλυφο και τα τείχη (με diffuser ώστε να μην τυφλώνει τους περιπατητές και καθίμενους, για τα τείχη, για τα δένδρα (φωτισμός κάτω από τα δένδρα πλατείας ανά 120 μοίρες και ψηλά στους κορμούς επιλεγμένων δένδρων). Τα υφιστάμενα φωτιστικά της πλατείας (σχεδιασμός υφιστάμενης πλατείας Ελευθερίας και φωτιστικών ιστών: Νίκος Σκουτέλης - Φλάβιο Ζανόν), επισκευάζονται και χωροθετούνται περί των Ενετικών Τειχών (στο ύψος της πλ. Ελευθερίας), για να τονίσουν την κεντρική περιοχή στάσης.

Τέλος, αναγνωρίζεται η υφιστάμενη υποδομή αποχέτευσης ομβρίων και προτείνεται η εκ βάθρων ορθή αναβάθμισή της με χαρακτηριστικά ανάλογα της αρχιτεκτονικής πρότασης.

Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις γίνονται προς την κατεύθυνση της Ήπιας Κινητικότητας. Οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με χρήση κατάλληλου λογισμικού προσομοίωσης κυκλοφορίας όπου εισήχθη το υπόβαθρο της περιοχής εντός των τειχών Παλιάς Πόλης Ηρακλείου και τα σχετικά δεδομένα φόρτου. H προοδευτική υλοποίηση σε δύο φάσεις διασφαλίζει την ήπια προσαρμογή των κατοίκων στις νέες συνθήκες και τη δυνατότητα τυχόν αναπροσαρμογών του αρχικού σχεδιασμού με βάση την χρήση που κάνουν οι κάτοικοι.

ΕΙΚΟΝΑ 18. Προτεινόμενη παρέμβαση

Οφείλουμε να δίνουμε τον καλύτερο μας εαυτό στον δημόσιο χώρο καθώς στον χώρο αυτό δημιουργούνται τα πρώτα βιώματα και οι αναμνήσεις μας.

Και οι μνήμες αυτές δεν είναι μονάχα ενός ατόμου, είναι της κοινωνίας ολόκληρης.

ΕΙΚΟΝΑ 19. Μακέτα της σύνθεσης και Τομή του αναγλύφου

Το B΄ Βραβείο

Σχεδιασμός: Γεώργιος Δημόπουλος

Συνεργάτες: Β. Καραγιάννη και Φ. Καμέα

Σύντομη περιγραφή

Ο σχεδιασμός κατευθύνεται από την κεντρική αρχή της εξασφάλισης φυσικής και αστικής συνέχειας και συνοχής για απόδοση ενός αστικού χώρου υποδοχέα του δημόσιου βίου με λειτουργική και αισθητική συνοχή και με σαφή την οικολογική διάσταση.

Ενταγμένη σε αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο η πρόταση αντιλαμβάνεται το αστικό έδαφος ως μια ενοποιημένη διάστικτη-πορώδη επιφάνεια. Η ενοποιημένη αυτή διάστικτη-πορώδης επιφάνεια επιτρέπει την ανάπτυξη φυσικών στοιχείων στο αστικό περιβάλλον με όρους όχι απλά αύξησης των πράσινων αποσπασμένων και ασύνδετων μεταξύ τους νησίδων, αλλά περισσότερο με όρους φυσικής συνέχειας.

Έτσι, παράγεται ένας δημόσιος χώρος που με την αλληλοδιείσδυση και μίξη αστικών και φυσικών στοιχείων δημιουργεί ένα συνεκτικό περιβάλλον, που ενισχύει το αίσθημα οικειότητας και φιλικής αστικής καθημερινότητας.

Αυτή εξάλλου η σχέση ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και φύσης δεν είναι ξένη από την μακρινή παράδοση της Κρήτης, όπως δείχνουν οι τοιχογραφίες του Μινωικού πολιτισμού. Η αρχιτεκτονική δηλαδή γραφή κατευθύνεται από την αφαιρετική ερμηνεία της τοιχογραφίας του «Πρίγκιπα με τα κρίνα», η οποία παράγει και το διάστικτο περιβάλλον το οποίο υποδέχεται υδατοπερατά υλικά, χαμηλή και ψηλή φύτευση, φωτιστικά σώματα και καθιστικούς χώρους.

Το Γ’ Βραβείο

Μελετητές: ARCHIPELAGOS ARCHITECTS

Μαϊστράλης Ευάγγελος-Νερατζούλη Άννα, Αρχιτέκτονες Μηχανικοί

Σύντομη περιγραφή.

Το Ενετικό λιμάνι και τα Τείχη που αγκαλιάζουν το Ηράκλειο διαμορφώνουν σήμερα τη φυσιογνωμία της πόλης και αποτελούν τη βασική πρόσληψή της από τον κάτοικο ή τον επισκέπτη. Αυτή η οχύρωση που στο πέρασμα των αιώνων την προφύλασσε από τη θαλάσσια προσέγγιση των εχθρών είναι που δημιουργεί στη σύγχρονη εποχή το παράδοξο της πόλης του Ηρακλείου, μία παραθαλάσσια μεσογειακή πόλη που όμως η καθημερινότητα της είναι στραμμένη προς τον εαυτό της και όχι παρά θίν αλός. O προβληματισμός αυτός είναι που πραγματεύεται η παρούσα πρόταση, να υπενθυμίσει και επανασυστήσει τη σχέση του Ηρακλείου με το νερό.

Στην πλατεία Ελευθερίας, στο κέντρο της πόλης, η πρόταση αναπτύσσει το βασικό της επιχείρημα δανειζόμενη τη λογική του φαινομένου της παλίρροιας. Κατά την παλίρροια έχουμε την «πλημμυρίδα» όπου ανεβαίνει η στάθμη του νερού και καλύπτει μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της πλατείας ενώ κατά την «άμπωτη» χαμηλώνει και αποκαλύπτει τη στεριά. Γίνεται λοιπόν ο χρόνος ο βασικός σχεδιαστικός καταλύτης που διαμορφώνει το τοπίο της πόλης. Η υδάτινη αυτή επιφάνεια μαζί με το πάρκο Γεωργιάδη και τις πράσινες περιοχές των Τειχών και της Τάφρου θα ενισχύσει ένα δίκτυο δροσιάς στο πυκνό αστικό κέντρο. Το δίκτυο αυτό εμπλουτίζεται με τις πλατείες Ν.Καζαντζάκη ως προέκταση της Πλατείας Ελευθερίας, της Πλατείας Δασκαλογιάννη ως χώρο εκτόνωσης των γύρω εργασιακών χώρων και τέλος της Πλατείας του Αρχαιολογικού Μουσείου ως κατωφλιού της πόλης προς αυτό. Η εγκατάσταση του νερού στο κέντρο της πόλης είναι ναι μεν η βασική χειρονομία της πρότασης, ωστόσο επίσης σημαντικός είναι ο χειρισμός των γηραιών δέντρων της πλατείας.

Η υδατοδεξαμενή που προτείνεται αφαιρεί τις επιχώσεις των τελευταίων ετών, με το βαθύτερο σημείο της να τοποθετείται στη στάθμη που ήταν το έδαφος πριν τις επιχώσεις της υφιστάμενης κατάστασης, οπότε δε θίγεται το ριζικό σύστημα των δέντρων. Οι κορμοί περικλείονται με δακτυλίους, αφενός τονίζοντας την οικολογική και ιστορική σημασία τους για την πόλη και αφετέρου δημιουργώντας νησίδα προστασίας από το νερό, καθιστικά για

τον κόσμο και οπτικό ενδιαφέρον στο ανάγλυφο της πόλης.

ΕΞΑΓΟΡΕΣ

Η πρώτη φέρει την υπογραφή των Χ. Παπά Α – Ε. Μοσχοβάκου – Σ. Αμπατζόγλου – 406architects, Αρχιτέκτονες Μηχανικοί. Συνεργάτες είναι οι Μ. Σπέντζα μελέτη φωτισμού, Α. Κικίδου φυτοτεχνική μελέτη, Π. Κικίδης ηλεκτρομηχανολογική μελέτη, Μ. Γκιατα σύμβουλος βιοκλιματικού σχεδιασμού και Α. Σάμουελ Σαλέμ σύμβουλος συγκοινωνιακής μελέτης.

Επίσης, η Επιτροπή Διαγωνισμού ξεχώρισε σε αυτή την κατηγορία την αρχιτεκτονική μελέτη του αρχιτέκτονα χωροτάκτη Γιώργου Πετράκη και των συνεργατών του Ευ. Γκούμας αρχιτέκτονας – χωροτάκτης, Ο. Μπρίταλου αρχιτέκτονας, Κ.Γκομέλη φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, Μ.Μαυρογιάννη φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, Ε. Σισκάκη φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, Εμ. Αποστολάκης ειδικός συνεργάτης – εικαστικός, Αικ. Βασιλείου γραφίστρια, Α. Παπαδάκη γραφίστρια, Σ. Χατζηιωάννου σχεδιάστρια.

Επίσης, στην ίδια κατηγορία προκρίθηκε η αρχιτεκτονική μελέτη των αρχιτεκτόνων Μ.Παπαδάκη, Ορ. Νικ. Χαιρέτη και των συνεργατών Λ.Τιγκα, Ν.Γρυλλάκη, Δ. Αποστολοπούλου, Στ. Τσιγδινός, Ν.Κουκουράκης, Γ.Βελούδιος.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση