ΕΙΑ: ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ 

ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΗ - ΒΑΣΙΛΗ ΓΚΙΚΑΠΕΠΠΑ 

 ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ

ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ

ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΚΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΟΓΑΚΟ

 

Βασίλης Γκικαπέππας, Γιώργος Αγγελής και Τάσος Κωτσιόπουλος  στις διαλέξεις του ΕΙΑ στο Μουσείο Μπενάκη | Κωστής Μαυρακάκης, Δημήτρης Αντωνακάκης στην τιμητική εκδήλωση για το ΚΑΜ στα Χανιά |  Βασίλης Μπογάκος (πορτραίτο από τον Τάκη Μάρθα) και Γιάννης Κούκης που προβάλλονται διαδικτυακά σε νέους ιστότοπους

Μία σειρά αρχιτεκτονικών εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκαν τον τελευταίο καιρό που ανέδειξαν και τίμησαν το έργο σημαντικών προσωπικοτήτων στον χώρο της αρχιτεκτονικής τόσο σε πανεπιστημιακό επίπεδο όσο και στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Πρόκειται για διαλέξεις, τιμητικές εκθέσεις, επιτιμοποιήσεις και διαδικτυακές προβολές αρχιτεκτονικού έργου και παρουσιάζονται συνοπτικά στην συνέχεια.

1.

ΕΙΑ: ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΗ - ΒΑΣΙΛΗ ΓΚΙΚΑΠΕΠΠΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Γιώργος Αγγελής, Βασίλης Γκικαπέππας και ο εισηγητής Τάσος Κωτσιόπουλος

Συνεχίζονται με επιτυχία και μεγάλη προσέλευση, οι διαλέξεις στο café του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς, στο πλαίσιο του 19ου κύκλου διαλέξεων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων, με τίτλο “διαλέξεις & διάλογοι”, που οργανώνει το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για έναν θεσμό καθώς, την τελευταία εικοσαετία, έχουν προσκληθεί και παρουσιάσει το έργο τους σημαντικοί δημιουργοί, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια η παράλληλη παρουσίαση του έργου δύο αρχιτεκτονικών γραφείων και στη συνέχεια, ο διάλογος μεταξύ τους αλλά και με το κοινό, δίνει την δυνατότητα και την αφορμή για δημόσια συζήτηση για την αρχιτεκτονική και τη σχέση της με τους θεσμούς και τις διαδικασίες παραγωγής και κρίσης της, αλλά και τις πολλαπλές εκδοχές της τόσο στον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο χώρο.

Αυτή την φορά, την Τρίτη 4 Απριλίου 2023, η παρουσίαση του έργου και των θεωρητικών απόψεων από δύο διδάσκοντες σε ένα ευρύ ακροατήριο με νέους φοιτητές, καθώς και η συζήτηση που ακολούθησε, είχαν τον χαρακτήρα ενός υποδειγματικού μαθήματος σαν και αυτά που γίνονται στις σχολές αρχιτεκτονικής, όπως σημείωσε ο Δημήτρης Φιλιππίδης.

Ο Γιώργος Αγγελής

Γιώργος Αγγελής

Στη δεύτερη αυτή διάλεξη του κύκλου, συμμετείχε ο Γιώργος Αγγελής, Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ με τίτλο «ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ», που εκτός από την διδακτική του δραστηριότητα από το 2002 στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και από το 2013 στην Σχολή Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, διατηρεί από το 2001 το δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα. Έχει αποσπάσει διακρίσεις σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς αλλά και για πραγματοποιημένα έργα, με σημαντική συγγραφική δραστηριότητα και δημοσιεύσεις.

Με ένα σύντομο συγκροτημένο εισαγωγικό θεωρητικό λόγο, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων, στο ανοίκειο και την αποξένωση που χαρακτηρίζει την εποχή μας που εκφράζεται στην αρχιτεκτονική με τις μάταιες, υπερβολικές ενίοτε κολακευτικές μορφές με τα στιλπνά αλλά δύσκολα κατοικήσιμα εσωτερικά τους. Επικεντρώθηκε στα τρία βασικά ζητήματα-στοιχεία: «τύπος», «φορέας» και «έδαφος» που δεν αποτελούν μόνο χρήσιμα στοιχεία συνθετικής μεθόδου, αλλά και πολύτιμα στοιχεία ενός κώδικα που παραπέμπει στην συλλογική αξία της αρχιτεκτονικής, τα οποία ανέλυσε διεξοδικά.

Στην συνέχεια προχώρησε στην παρουσίαση μερικών έργων, ξεκινώντας με την κατοικία στις Πετριές Ευβοίας, που αφορά την χειμερινή και θερινή διαμονή οικογένειας, σε οικόπεδο με έντονη κλίση και θέα στην θάλασσα. Μια εξωστρεφής κατοικία με μια έντονη αλληλοδιείσδυση του μέσα με το έξω, με «μία σαφή και καθαρή γεωμετρία, φονξιοναλιστική διάρθρωση της κάτοψης, πειθαρχημένη διάταξη του στατικού φορέα σε κάναβο στύλων και τοιχίων και κονστρουβικιστική διάταξη της μάζας».

Κατοικία στις Πετριές Ευβοίας

Ακολούθησε η πολυκατοικία στην οδό Δεινοκράτους που έχει ήδη δημοσιευτεί εδώ τον Δεκέμβρη του 2013, κατά την παρουσίαση των βραβείων Αρχιτεκτονικής του ΕΙΑ στο Μουσείο Μπενάκη, που έλαβε διάκριση ως μελέτη.

Πολυκατοικία στην οδό Δεινοκράτους, Φωτογραφία της Μακέτας στην έκθεση των βραβείων και διακρίσεων στο Μουσείο Μπενάκη

Ένα κτίριο με πέντε ορόφους σε πυλωτή, που εστιάζει στο ζήτημα της συλλογικής αστικής κατοίκησης, αναζητώντας την αφαίρεση και την οικονομία, συμβάλλοντας στον κοινό προβληματισμό και επανερμηνεύοντας την τυπική αθηναϊκή πολυκατοικία. Ενσωματώνεται στην πόλη ως ήρεμη παύση, μέσα από ένα σαφή και καθαρό στατικό φορέα.

Πολυκατοικία στην οδό Δεινοκράτους

Ενδιαφέρον ο συνδυασμός στις όψεις των ελαφριών μηχανικά κινούμενων πετασμάτων με την αδρή και βαριά κατασκευή του φορέα.

Πολυκατοικία στην οδό Δεινοκράτους

Προσπερνώντας την ανάλογου χειρισμού διπλοκατοικία στην Διώνη (2021) και την πρόσφατη μελέτη για το υπόσκαφο συγκρότημα ενοικιαζόμενων δωματίων στον Χάρακα στην Σχοινούσα (2022), θα σταθώ στο Νέο Δημαρχείο Ιωαννίνων που τιμήθηκε και με το Α΄ Βραβείο αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, σε συνεργασία με τον Χ. Παπαδέλη και με σύμβουλο τον αρχιτέκτονα Τάσο Μπίρη (2006). Συγκροτείται από τρείς διακριτές ενότητες, το ψηλό κτίριο-πτέρυγα των δημοτικών υπηρεσιών, που λειτουργεί ως πλάτη για το χαμηλό κτίριο των δημοτικών αρχών, που ανοίγεται σαν μια αγκαλιά στην πόλη, με την διάταξη ‘Π’, και η ενότητα της αίθουσας των πολλαπλών χρήσεων. Τρεις ενότητες εκατέρωθεν ιδιαίτερα στενού πεζόδρομου που τις συνδέει.

Δημαρχείο Ιωαννίνων, Α΄ Βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, 2006

Ακολούθησε ο δεύτερος διαγωνισμός που αφορά το Νέο Μουσείο Bauhaus στο Dessau στην Γερμανία σε συνεργασία με τους Κ. Δασκαλάκη και Θ. Καραχάλιο (2015). Πρόκειται για μια αιφνίδια, εξπρεσιονιστική χειρονομία, μια τολμηρή εξέλιξη μιας πιο ελεύθερης σύνθεσης, που ξεδιπλώνεται στον χώρο με αντιθετικά συνθετικά δίπολα, γύρω από ένα αίθριο, με διαμπερή περάσματα, αιωρούμενο στέγαστρο και με αναφορές στην ελληνική εκδοχή του Bauhaus.

Νέο Μουσείο Bauhaus στο Dessau στην Γερμανία

Ο Βασίλης Γκικαπέππας 

Βασίλης Γκικαπέππας

Στην συνέχεια ακολούθησε ο Βασίλης Γκικαπέππας, Επίκουρος Καθηγητής Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, που παράλληλα διατηρεί Γραφείο αρχιτεκτονικών μελετών (A-G ARCHITECTS) εκπονώντας μελέτες ιδιωτικών και δημοσίων έργων, με βραβεία και διακρίσεις σε πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς (8 A΄ βραβεία), δημοσιεύσεις, συμμετοχή σε συνέδρια και εκθέσεις, βραβεία σε διαγωνισμούς εικαστικού περιεχομένου και αναφορές στο αρχιτεκτονικό του έργο από τους: Juhani Pallasmaa, Steven Holl, Finn Geipel.

Τίτλος της διάλεξής του ΑΠΟ ΤΟ ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΕΓΓΡΑΦΗ.

Ο Γκικαπέππας επέλεξε να μας μιλήσει σαν ένας ενεργός αρχιτέκτονας και όχι σαν ένας θεωρητικός, για το ατομικό του έργο και την κοινή ισότιμη συμπόρευσή του με την Άντα Αναστασοπούλου για πολλά χρόνια, αναζητώντας την συμπληρωματική σχέση ανάμεσα στο σκέπτομαι και το κατασκευάζω, ανάμεσα στην πράξη του στοχασμού περί αρχιτεκτονικής και στην πράξη της σύνθεσης της αρχιτεκτονικής.

Με αναφορές στον Louis Kahn, στον Richard Sennett (The Craftsman), την Beaux Arts, τον Φατούρο και τον Τάσο Μπίρη, τον Άρη Κωνσταντινίδη και τον Δημήτρη Πικιώνη, τον Juhani Pallasmaa αλλά και τον Caravaggio, προχώρησε σε μια σειρά θεωρητικών ερωτημάτων και προσεγγίσεων σχετικά με την πράξη της σύνθεσης και την αναζήτηση της ιδέας, μέχρι να καταλήξει βάζοντας μας σε σκέψεις στην παρουσίαση των έργων κατανεμημένα σε τέσσερεις θεματικές ενότητες με προτάσεις σε διαφορετική κλίμακα. Ένα δημόσιο κτίριο, μια σύνθετη κατοίκηση, ένας δημόσιος υπαίθριος χώρος και ένα ειδικό κτίριο που παρουσιάζονται με θεωρητικές αναφορές και σχολιασμούς ενσωματώνοντας ρήσεις καταξιωμένων διανοητών.

Δημιουργία Χώρων Εγκαταστάσεων Κοινής Ωφελείας – Παπάφη Θεσσαλονίκη Εύφημος Μνεία αρχιτεκτονικού διαγωνισμού

Πολυκατοικία στο Γαλάτσι

Πολυκατοικία στην Ν. Φιλοθέη

Κατοικία του Ορίζοντα- Ν. Εύβοια

Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας στην Καβάλα, Εξαγορά αρχιτεκτονικού διαγωνισμού

Σταθμός Επιβατών στον Λιμένα της Σούδας – Α΄Βραβείο Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού

Η διάλεξη έκλεισε με το ακόλουθο απόσπασμα από τον λόγο του Juhani Pallasmaa, που αναφέρεται στον σκοπό της αρχιτεκτονικής.

Ακολούθησε  συζήτηση, που άνοιξε ο Τάσος Κωτσιόπουλος, ο οποίος σχολίασε την προσωπική γραφή αλλά και τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο ομιλητών. Τόνισε την αυστηρότητα στο έργο του Αγγελή και την συνέπεια του σε μία γλώσσα, με την κυριαρχία του εμφανούς σκυροδέματος και την εμμονή του στον σύγχρονο Αθηναϊκό Μοντερνισμό. Ενώ στον Γκικαπέππα διέκρινε μια διάθεση απελευθέρωσης από τους αυστηρούς κανόνες αυτής της γραφής.

Τάσος Κωτσιόπουλος

Εντόπισε πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες και στους δύο δημιουργούς με βάθος στις σκέψεις και με ενδιαφέρον στις καταβολές, και αναφέρθηκε στις θετικές επιπτώσεις στην διαδικασία των σπουδών, στο βαθμό που και οι δύο ομιλητές διδάσκουν.

Από την πλευρά μου γρήγορα συνειδητοποίησα από την παρουσίαση του Αγγελή που αποφεύγει την όποια φαντασμαγορία, να εκπέμπεται ένα ήθος στην αρχιτεκτονική του, αλλά και τον λόγο του, και με ενδιαφέρον παρακολούθησα την συζήτηση που ακολούθησε όπου τέθηκε θέμα από τον Τάσο Μπίρη για την αποσαφήνιση ανάμεσα στην ηθική και το ήθος, δύο έννοιες τελείως διαφορετικές. Και όπως σημείωσε ο Μιχάλης Μανιδάκης το ήθος κατά τον Αριστοτέλη στην Ρητορική είναι ο χαρακτήρας και η ηθική αφορά το καλό και το κακό και έχει θεολογική βάση.

Μιχάλης Μανιδάκης

Συμπλήρωσε μάλιστα ότι η ηθική του γυμνού μπετόν, που είναι το σήμα κατατεθέν του μοντερνισμού και μας γοητεύει, αποτελεί μία εμμονή, όπως σε κάθε κίνημα και είναι πολύ γοητευτικό παρόλο που όλοι οι κατασκευαστές το τρέμουν.

Διέκρινα επίσης στους δύο διδάσκοντες ουσιαστικές αναφορές στα αρχιτεκτονικά ιδιώματα και τους κώδικες που διατυπώθηκαν διαχρονικά στην σχολή Αρχιτεκτόνων από τους δασκάλους τους, τον Τάσο και τον Δημήτρη Μπίρη και θεώρησα ιστορική στιγμή αυτής της συνύπαρξης στο cafe του Μουσείου Μπενάκη, που αποκαλύπτει μια συνέχεια και μια εξέλιξη του ελληνικού μοντερνισμού.

Η εκδήλωση βιντεοσκοπήθηκε από το Blod.gr και οι ομιλίες με τις παρουσιάσεις που τις συνοδεύουν είναι διαθέσιμες εδώ:

2.

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 

ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ

“Όμως ο πολιτισμός δεν έχει στεγανά. Αντλεί στοιχεία από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και εκφράζει τελικά τη σύνθεσή τους.»

Δημήτρης Αντωνακάκης

Δημήτρης Φιλιππίδης, Κωστής Μαυρακάκης, Δημήτρης Αντωνακάκης

Το Σαββατοκύριακο 18 και 19 Μαρτίου στα Χανιά ήταν αφιερωμένο στον Δημήτρη Αντωνακάκη. Το Σάββατο στο Αμφιθέατρο «Μανούσος Μανουσάκης» στην Πολυτεχνειούπολη του Πολυτεχνείου Κρήτης, πραγματοποιήθηκε η τελετή αναγόρευσης του Δημήτρη Αντωνακάκη σε Επίτιμο Διδάκτορα της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών σε αναγνώριση του σημαντικού του έργου, ακολουθώντας τις πρωτοβουλίες των Σχολών Αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης, της Ξάνθης και της Πάτρας.

Την επόμενη ημέρα, ο Κωστής Μαυρακάκης πρωτοστάτησε για να οργανωθεί μια εξαιρετική εκδήλωση για να τιμήσει την σημαντική προσφορά του Δημήτρη Αντωνακάκη στον χώρο της αρχιτεκτονικής και του Πολιτισμού, ως καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΑΜ, που ο ίδιος οραματίστηκε, υλοποίησε και διηύθυνε από το 1997-2011, και έληξε με αδέξιους και απρεπείς χειρισμούς.

Σε συνεργασία με το Διοικητικό Συμβούλιο του Φιλολογικού Συλλόγου «Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ» πραγματοποιήθηκαν στο κτήριο του Συλλόγου τα εγκαίνια της έκθεσης με τίτλο «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗΣ : ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Ι ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 1997-2011 - 14 ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΜ» όπου παρουσιάστηκαν όλες οι ιστορικές αφίσες και τα έντυπα-κατάλογοι των εκδηλώσεων που οργανώθηκαν στο διάστημα αυτό και στην συνέχεια ακολούθησε κριτική παρουσίαση όπου μίλησαν οι καθηγητές Αρχιτεκτονικής Νίκος Καλογήρου, Γιώργος Πανέτσος, Παναγιώτης Τουρνικιώτης και Δημήτρης Φιλιππίδης.

Συνδιοργάνωση: Περιφέρεια Κρήτης – ΚΑΜ – ΤΕΕ Τμήμα Δ. Κρήτης

Παραθέτω στην συνέχεια την εισήγηση του Δημήτρη Φιλιππίδη εικονογραφημένη με επιλεγμένες αφίσες από το αρχείο του Γιώργου Πανέτσου, που ευγενικά μου παραχώρησαν.

ΚΑΜ 1997-2011: ΕΝΑΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Ένας λόγος για την τρυφερότητα του χώρου της καθημερινότητας

Του Δημήτρη Φιλιππίδη

Πριν μπω στο θέμα που μου έχει ανατεθεί να μιλήσω, αισθάνομαι πως πρέπει πρώτα να πω κάτι γενικότερο, που απασχολούσε το μυαλό μου εδώ και χρόνια, αφότου ήρθα σε επαφή με το ΚΑΜ και γνώρισα από κοντά τις δράσεις του. Ας μιλήσω λοιπόν για εκείνη την ατμόσφαιρα μαγείας, που χαρακτήριζε κάθε εκδήλωσή του. Ας πω για τη δημιουργία ενός μύθου σχετικά με το ΚΑΜ, που με τον καιρό μεγάλωνε, ενάντια σε προσκόμματα και αντιπαραθέσεις. Για κάτι δηλαδή που εξισώνεται με ένα θαύμα – ποια άλλη λέξη άραγε μπορούσε να αποδώσει καλύτερα το τι συνέβαινε; Αν το Μεγάλο Αρσενάλι ήταν ένα αναγνωρίσιμο τοπόσημο στην πόλη των Χανίων, το συμβολικό κέντρο ενός συνόλου από ξεχωριστές δράσεις, όπου μετείχαν δημιουργοί, εκτελεστές, ερμηνευτές, σαν να τους τραβούσε ένας μαγνήτης, στη δική μου μικρο-κλίμακα, το ίδιο συνέβαινε με τη βιβλιοθήκη μου, όπου σε ένα ράφι συνυπήρχαν ορισμένες από τις εκδόσεις του ΚΑΜ, με το τυπικό ασημένιο τους εξώφυλλο. Εκεί συχνά κατέφευγα, ξεφυλλίζοντας κάποιο τεύχος, σιωπηρά παρατηρώντας τα περιεχόμενα, και θαυμάζοντας την εσωτερική τους οικονομία. Ήταν ένα ΚΑΜ μακριά από το ΚΑΜ, μια υπόμνηση ότι κάπου εκεί έξω συντελούνταν κάτι μοναδικό, ένα μόνιμο θαύμα. Να πάλι η ίδια λέξη για το ανεξήγητο, το απρόσμενο.

Από όλες τις δραστηριότητες και τις προεκτάσεις τους που σχετίζονται με το ΚΑΜ, έχω σήμερα αναλάβει να σας μιλήσω για τη σχέση του ΚΑΜ με τις τέχνες, που βρίσκονται έξω από την αρχιτεκτονική. Για όλα εκείνες τις εκδηλώσεις, δηλαδή, που οργανώθηκαν από το Κέντρο και δεν σχετίζονται απευθείας με την αρχιτεκτονική. Αυτό το «απευθείας» αναζητάει μια διευκρίνιση, γιατί δεν είναι τόσο προφανές όσο ακούγεται.

Δεν μιλάμε για κάποιες εκδηλώσεις από άλλες τέχνες, που απλά τυχαίνει να σχετίζονται με αρχιτεκτονική. Ας πούμε, για κάποια έργα, κάποιες δημιουργίες που αντιστοιχούν σε αρχιτεκτονική, θεωρητικά ή πρακτικά. Ή έστω, έχουν εμπνευστεί από αρχιτεκτονική, και φυσικά, το αντίστροφο.

Μιλάμε για αυτόνομες δράσεις σε άλλες τέχνες, πάλι ξεκαθαρίζοντάς το, που μπορούν να παίρνουν είτε θεωρητική είτε πρακτική μορφή. Όπως το έκλεισε εκ των υστέρων σε δύο φράσεις ο Δ. Αντωνακάκης το 2008, «Όμως ο πολιτισμός δεν έχει στεγανά. Αντλεί στοιχεία από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και εκφράζει τελικά τη σύνθεσή τους.» Εκεί, οι δυνατότητες είναι απέραντες, καθώς οι τέχνες επικοινωνούν μεταξύ τους και αλληλο-φορτίζονται. Αυτό το ξέρουμε όλοι και το διαπιστώνουμε άλλωστε στην πράξη. Πόσες φορές δεν ακούμε για κάποιον μουσικοσυνθέτη που εμπνεύστηκε από την ποίηση ενός άλλου ή από κάποιο φωτογράφο που θέλησε να πιάσει την ατμόσφαιρα ενός μυθιστορήματος;

Αλλά μια τέτοια σκόπιμη μίξη εκδηλώσεων, που, σύμφωνα πάλι με τον Δ. Αντωνακάκη, «αποκαλύπτουν την αμεσότητα της σχέσης ανάμεσα στις διάφορες εκφάνσεις πολιτισμού και επιδιώκουν τη διάχυση της μιας στην άλλη, εμβαθύνοντας σε αυτές, και εμπλουτίζοντας με αυτές τις συσχετίσεις τις εμπειρίες του κοινού», απορρέει, και επηρεάζεται, από μια διαφορετική αντίληψη για την ίδια την αρχιτεκτονική.

Άρα, πριν καν συνεχίσουμε, πρέπει να ξεδιαλύνουμε το για ποια αρχιτεκτονική μιλάμε τόσην ώρα. Φυσικά, το θέμα θα θίξουν και οι άλλοι ομιλητές. Δεν θα το εξαντλήσουμε. Θα πούμε ό,τι έχουμε να πούμε συνοπτικά, επιγραφικά, μόνο και μόνο για να αποκτήσουν νόημα όσα σε συνέχεια έχουμε να τονίσουμε. Πάλι θα στραφούμε στον Δ. Αντωνακάκη, που πολλές φορές, με διάφορες αφορμές, έχει πει τη γνώμη του πάνω στο θέμα, υπερασπίζοντας τις προσωπικές του, δηλαδή της Σουζάνας και τις δικές του, απόψεις. Ακόμα μια φορά, θα περιοριστούμε σε όσα γράφει το 2008. Εκεί λοιπόν χρησιμοποιεί τον όρο «διαχείριση του χώρου», αντί για «αρχιτεκτονική», θέλοντας φανερά να δείξει πως το αντικείμενό του είναι πολύ ευρύτερο από εκείνο που συμβατικά, στην καθημερινότητα, θεωρείται «αρχιτεκτονική». Με άλλα λόγια, το να μιλάς για κτίρια, έστω για χτισμένο χώρο. Θεωρεί αυτή τη διαχείριση «εργαλείο πολιτισμού» και μας προτρέπει να «τον χειριζόμαστε με τρυφερότητα, όπως τους ανθρώπους». Τη μαγική αυτή λέξη «τρυφερότητα» θα χρησιμοποιήσουμε ως κώδικα αναγνώρισης για όσα θα ακολουθήσουν. Και θα προσπαθήσουμε, όσο δύσκολο κι αν ακούγεται, να συνδυάσουμε αυτή την τρυφερότητα με κάτι που επίσης εκείνος τονίζει παρακάτω, περιγράφοντας τη σχέση μας με τον χώρο, το θεμέλιο δηλαδή της συζήτησης για αρχιτεκτονική. Ζητάει λοιπόν να «του δώσουμε [εννοεί του χώρου] τη δυνατότητα της αργής προσέγγισης, της καθημερινής αποκάλυψης». Έτσι έχουμε δύο εργαλεία στα χέρια μας, μια ιδιότητα και μια μέθοδο.

Επιστρέφοντας, τώρα, στα όσα έλεγα πριν, σχετικά με την παραπάνω μίξη των εκδηλώσεων πολιτισμού, για να προσθέσω ότι δεν εννοούμε την αξιοποίηση της σχέσης συγγένειας ή εξάρτησης της μιας τέχνης από την άλλη. Όχι, συζητάμε για κάτι πιο δύσκολο, κάτι πιθανώς πιο άπιαστο. Την ενεργό συμμετοχή του θεατή ή του ακροατή, ώστε να μπορέσει από μόνος του, με δική του πρωτοβουλία, να κάνει τη σύνδεση ανάμεσα στις τέχνες, ψάχνοντας για περισσότερο άυλα και αφαιρετικά ζητήματα και αξίες. Άρα, κερδίζοντας σε ευαισθησία και σε βάθος κατανόηση του ρόλου που παίζουν οι τέτοιες εκδηλώσεις στη διαμόρφωση του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Μεγάλα λόγια ίσως, αλλά σωστά. Γιατί αυτός είναι ο τελικός σκοπός της τέχνης.

Και το ΚΑΜ, με τη διεύθυνση του Δ. Αντωνακάκη, δεν έκανε τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από αυτό. Με την αποφασιστική στροφή του και σε άλλες τέχνες, αυτό θέλησε να καλλιεργήσει και να δείξει έμπρακτα πώς μπορεί να λειτουργήσει κάτι τέτοιο. Βέβαια θα πείτε, και δίκαια, ένας τέτοιος ρόλος εξισώνεται με τη δραστηριότητα ενός κρατικού φορέα πολιτισμού, που αντέχει να επωμιστεί τέτοιες ευθύνες και να τις επιμερίσει σε ένα πολυπληθές προσωπικό. Διαθέτει, άλλωστε, και τη σχετική πολύχρονη εμπειρία δυνητικά.

Όμως το ΚΑΜ, στα 14 χρόνια λειτουργίας του, δεν διέθετε τίποτε από τα παραπάνω. Το μέγεθός του, οι επιχειρησιακές του δυνατότητες, το οικονομικό και το ευρύτερο οργανωτικό του επίπεδο δεν προϋπέθεταν ότι θα μπορούσε να αναλάβει κάτι τέτοιο. Ακόμα κι αν φρόνιμα παρέμενε μέσα στα περιχαρακωμένα, τα τυπικά πλαίσια της αρχιτεκτονικής, όπως άλλωστε φάνηκε στην πράξη, θα είχε να αντιμετωπίσει πολλών ειδών προβλήματα λειτουργικά, οικονομικά, στελέχωσης. Τι τα ήθελε τα πρόσθετα εκείνα φιλόδοξα σχέδια; Νομίζω η απάντηση βγαίνει αβίαστα από όσα ήδη είπαμε, αλλά εμείς θα την τεκμηριώσουμε.

Οπότε, για να απαντηθεί το εύλογο ερώτημα για τους στόχους του ΚΑΜ, χρειάζεται να εξετάσουμε ποιες ήταν εκείνες οι εκδηλώσεις πολιτισμού, οι σχετικές με τέχνες, που οργανώθηκαν από αυτό. Τι σόι πράγμα ήταν, σε ποιες κατηγορίες έμπαιναν, και ποιος διαφαινόταν να είναι ο ειδικότερος στόχος τους;

Η καλύτερη πηγή να ανατρέξουμε αναφορικά με αυτές τις εκδηλώσεις, είναι το σχετικό κείμενο που έγραψε ο Δ. Αντωνακάκης στο αφιέρωμα του περιοδικού Δομές το 2008. Βρίσκεται στο τέλος του αφιερώματος, προλογίζεται με μια φράση του Κούντερα, ότι «η έκρηξη της επιστημονικής προόδου εκτόξευσε τον άνθρωπο στις σήραγγες της εξειδίκευσης» —που θα μας προσφέρει ένα μοτίβο συζήτησης— και ακολουθείται από φωτογραφίες από δύο εκθέσεις φωτογραφίας, της Βαβούλα-Σκούρα και του Donat.

Η φράση του Κούντερα δεν ήταν απλή διακόσμηση. Αντίθετα, εξηγεί με κάποιο τρόπο γιατί ο Αντωνακάκης προτιμά τη λέξη «πολιτισμός» από τη λέξη «αρχιτεκτονική», καθώς στη δεύτερη περιοχή, της αρχιτεκτονικής, σωστά διαβλέπει τον κίνδυνο να θεωρηθούν οι οποιεσδήποτε εκδηλώσεις ως κάτι «κλειστό», που απευθύνεται μόνο σε «ειδικούς». Ο πολιτισμός διαθέτει μια απόλυτα απαραίτητη ανοιχτοσύνη, εκείνη που αποτελεί προϋπόθεση για να οργανωθούν εκείνες οι εκδηλώσεις προβολής του ΚΑΜ. Ο Αντωνακάκης τις απαριθμεί: πρώτα τις πιο συνηθισμένες, δηλαδή διαλέξεις, συζητήσεις, ημερίδες, συμπόσια, συνέδρια, και μετά βάζει εκείνα, όπως τα λέει, «τα πιο παράδοξα και ασυνήθιστα εκ πρώτης όψεως, όπως το θέατρο, τη μουσική, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία, τις προσωπικές μαρτυρίες ή τέλος τις λαμπρές βραδιές της πανσελήνου του Αυγούστου.»

Νομίζω πως τώρα έχουμε αποκτήσει μια καλή εικόνα για ποιο πράγμα συζητάμε τόσην ώρα. Αν τώρα προτιμάτε τα στατιστικά στοιχεία, μπορούμε να ανατρέξουμε στον απολογισμό της δράσης του ΚΑΜ, το 6 + 6 ΧΡΟΝΙΑ του 2008. Εκεί, ακόμα κι αν παραβλέψουμε την ενότητα 7 (εκπαιδευτικές δραστηριότητες) που ενέχουν διάσπαρτα στοιχεία του χαρακτήρα που ψάχνουμε, θα επικεντρωθούμε στην ενότητα 8 (εκδηλώσεις πολιτισμού γενικού ενδιαφέροντος).

Εδώ διακρίνονται εννέα κατηγορίες:

8.1 Βραδιές με πανσέληνο

8.2 Θέατρο

8.3 Κινηματογράφος

8.4 Εκθέσεις

8.5 Εκθέσεις κόμικς

8.6 Δημόσιες συζητήσεις – Διαλέξεις

8.7 Ξεναγήσεις

8.8 Εκθέσεις – Αφιερώματα

8.9 Αυτοπροσωπογραφίες

Οι κατηγορίες αυτές, βέβαια, δεν είναι τόσο ομοιογενείς όσο ακούγονται.

Αντίθετα, κρίνοντας από την περιγραφή των εκδηλώσεων που περιέχει η κάθε μια τους, φαίνεται πως συχνά περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία δράσεων. Αντί για εννέα, ίσως θα έπρεπε να μιλάμε για αισθητά περισσότερα «είδη», που χρησιμοποιούν κάθε λογής εργαλείο προβολής που προσφέρεται, ως επικοινωνιακό μέσον με το κοινό. Ο Κούντερα, που μας προειδοποιούσε πριν για τις σκοτεινές συνέπειες της εξειδίκευσης, αν έπαιρνε τώρα τον λόγο, θα δεχόταν ότι η επιστημονική πρόοδος παίζει διπλό ρόλο και στο χέρι μας είναι να επιλέξουμε όσα μας ευεργετούν. Νομίζω πως το ΚΑΜ ήταν απόλυτα συνεπές στους στόχους που επέλεξε, ώστε να παίξει ένα ρόλο συνεπή προς τις ευγενικές αξίες του Διαφωτισμού. Που δεν είναι άλλωστε διαφορετικές από εκείνες που αρχικά ξεχωρίσαμε: την ευαισθησία, δηλαδή την τρυφερότητα, και τη διαδικασία της καθημερινής αποκάλυψης. Δύο σπουδαία εργαλεία, ας τα πούμε καλύτερα, εφόδια που μας υπέδειξε ο Δημήτρης Αντωνακάκης.

Γιατί, τελικά, εκείνο το ΚΑΜ ήταν κατάθεση ψυχής. Ήταν απευθείας αντανάκλαση των αξιών που ενστερνίστηκαν οι Αντωνακάκη, η Σουζάνα κι ο Δημήτρης, από νωρίς στην κοινή πορεία τους και διατήρησαν, αταλάντευτα, στη συνέχεια. Αυτό ακριβώς εισπράτταμε, εμείς οι τόσο τυχεροί!

Δ. Φιλιππίδης, Χανιά Μάρτιος 2023

3.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ 

ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ 

ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΚΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΗ ΜΠΟΓΑΚΟ

Παναγιώτης Τσακόπουλος

 Βασίλης Μπογάκος                      Γιάννης Κούκης 

O Παναγιώτης Τσακόπουλος πραγματοποιεί από το 2016, κάτω από το label Reflections Architects’ Files, την επιμέλεια και την παραγωγή εξαιρετικών εκδόσεων για τη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική και την ιστορία της πόλης με σταθερή συνεργάτιδα στον γραφιστικό σχεδιασμό και την καλλιτεχνική επιμέλεια την Ιωάννα Κωστίκα Ι finedesign.

Μέχρι σήμερα έχουν ήδη κυκλοφορήσει σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά – αγγλικά) οι μονογραφίες:

• Βασίλης Μπογάκος. Αρχιτεκτονική, Αθήνα: εκδόσεις Ποταμός, 2017
• Γιάννης Κούκης. Έργα & Μελέτες, Αθήνα: εκδόσεις Ποταμός, 2018
• Και Γιάννης Κούτσης. Αρχιτεκτονική, Αθήνα: εκδόσεις DOMa, 2021.

Πρόσφατα δημιούργησε δυο νέες κριτικές ιστοσελίδες αρχιτεκτόνων που είναι πλέον προσβάσιμες στο διαδίκτυο, σε συνεργασία με την κόρη του αρχιτέκτονα Ρέα Τσακοπούλου, που είχε την ευθύνη του web design.

Οι ιστοσελίδες απευθύνονται τόσο σε ένα ευρύτερο κοινό όσο και στον ερευνητή της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα, ο οποίος έχει πλέον στη διάθεσή του μια αναλυτική παρουσίαση των υλοποιημένων έργων και των μελετών τους με σχέδια, φωτογραφίες και μακέτες. Εξασφαλίζεται ακόμη πρόσβαση σε ένα υλικό τεκμηρίωσης που εμπλουτίζεται διαρκώς και αφορά σε δημοσιευμένα κείμενα, φωτογραφίες ή διαλέξεις των ίδιων, δημοσιεύσεις του αρχιτεκτονικού έργου τους σε περιοδικά και ειδικευμένες εκδόσεις, καθώς και σε κριτικά δοκίμια ή αναρτήσεις τρίτων σχετικά με τη δουλειά τους.

Επισκεφτείτε τις επίσημες ιστοσελίδες του Βασίλη Μπογάκου εδώ και του Γιάννη Κούκη εδώ 

Τέλος, σε έκδοση των Reflections Architects’ Files (εκτός εμπορίου) κυκλοφορεί σύντομα και η μελέτη ιστορίας της πόλης του ίδιου, Mora άλλοτε Πελοπόννησος. Χωρική συγκρότηση και μορφολογία της πόλης κατά την οθωμανική κυριαρχία, Αθήνα: 2023.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση

ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ!