“ΕΛΕΥΣΙΝΑ – ΩΜΟ ΜΟΥΣΕΙΟ”

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

“INNER SANCTUM” 

ΣΤΟ Ψ.Ν.Α ΣΤΟ ΔΑΦΝΙ

“EΓΚΛΕΙΣΜΟΙ” 

ΣΤΟ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ

Τρείς εκθέσεις σε μια μυστηριακή ατμόσφαιρα

Άνω: Ερατώ Κουτσουδάκη ξεναγώντας στην έκθεση που επιμελείται στο Μουσείο Μπενάκη

Κατω αριστ: Κατερίνα Ζαχαροπούλου, Τα μάτια (2011-2022), μονοκάναλο βίντεο 2΄8”

Κάτω δεξιά: Άρτεμις Ποταμιάνου, Which side are you on? Σύνθεση με χειροποίητα κλουβιά πουλιών από μπάλσα και σύρμα, δια χειρός της καλλιτέχνιδος

Παρακάμπτοντας και σήμερα τις ανταποκρίσεις από το Λονδίνο για τις οποίες θα επανέλθω, παραθέτω στην συνέχεια σκέψεις για τρεις διαφορετικές εκθέσεις που επισκέφτηκα. Έχοντας την αίσθηση ότι κάτι παράξενο τις συνδέει, που έχει να κάνει με την ανθρώπινη ύπαρξη που πέρα από το ιστορικό παρελθόν σχετίζεται με την πολύπαθη πραγματικότητα, την καταδυνάστευση, τις απόκρυφες τελετουργίες, με ατμόσφαιρες μυστηρίων, τον μόχθο, την ίαση και τον καταναγκασμό κάθε είδους, ακόμα και ως προς την σχέση των ψυχιατρικών ασύλων με την διαδρομή της αρχαίας πομπής των μυστών προς Ελευσίνα.

Φωτο Γιώργης Γερόλυμπος

Πρόκειται για την έκθεση «Μυστήριο_29: Ελευσίνα - Ωμό Μουσείο», στο Μουσείο Μπενάκη σε συμπαραγωγή με τη διοργάνωση 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Μια έκθεση που εξερευνά το παρόν και το παρελθόν της Ελευσίνας, αυτό που σχηματικά αποκαλείται το «DNA» ή το συλλογικό Υποσυνείδητο του τόπου, που επιμελείται η αρχιτέκτονας-μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη.

Επιχειρεί να ερμηνεύσει την πόλη ως Έκθεμα, προβάλλοντας μέσα από σεντούκια και βιτρίνες, ευτελή και πολύτιμα τεκμήρια μνήμης, με επτά ομιλούντα πορτραίτα Ελευσίνιων κατοίκων και ανθρώπων που έχουν συνδέσει άρρηκτα τη ζωή τους με την πόλη.

Φωτο Γιώργης Γερόλυμπος

Είχαμε την τύχη με τον Δημήτρη Φιλιππίδη, να παρακολουθήσουμε μια μεστή και αποκαλυπτική ξενάγηση από την επιμελήτρια Ε. Κουτσουδάκη, που αποτέλεσε την αφετηρία του κειμένου του Δ.Φ. που παρατίθεται στην συνέχεια.

Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής στο Δαφνί, η είσοδος στην έκθεση

Ακολουθεί σύντομη αναφορά στις δύο εκθέσεις εικαστικών. Η πρώτη στο εγκαταλελειμμένο κτίριο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής στο Δαφνί, με τίτλο «Reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum», όπου συμμετέχουν 36 καλλιτέχνες και επιμελείται ο Κώστας Πράπογλου, που επιστρέφει για δεύτερη φορά στον ίδιο χώρο, αναζητώντας απαντήσεις σε νέα ερωτήματα μέσω της σύγχρονης τέχνης και ενός διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών και κοινού.

Δρομοκαΐτειο, η είσοδος στο κτίριο Δάφτσειο με το έργο της Καλλιόπης Λαιμού, Hen on Crutches

Η δεύτερη ομαδική έκθεση σύγχρονης Τέχνης με τίτλο «Εγκλεισμοί» εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 11 ΝΟΕ 2022, σε τρείς εγκαταλελειμμένους χώρους του Δρομοκαΐτειου, του δεύτερου δημόσιου ψυχιατρείου της Αθήνας, που επιμελείται ο γνωστός δημοσιογράφος Δημήτρης Τρίκας, που με τόλμη επεκτείνεται στον χώρο της μουσειολογίας και των εκθέσεων. Και στις δύο εκθέσεις τίθεται το θέμα της συνδιαλλαγής των έργων τέχνης με τους δραματικά φορτισμένους χώρους που τελικά αποτελούν τόπους έλξης και ιντριγκάρουν το κοινό να προσέλθει.

ΕΛΕΥΣΙΝΑ – ΩΜΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Του Δημήτρη Φιλιππίδη

Η Ερατώ Κουτσουδάκη στην ξενάγηση της έκθεσης που επιμελείται

Φωτο Γιώργης Γερόλυμπος

Ή αν το προτιμάτε, (Ω[ΜΟ)ΥΣΕΙΟ] που είναι κι ο επίσημος τίτλος της έκθεσης που τρέχει αυτές τις μέρες στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, στημένη από την Ερατώ Κουτσουδάκη. Τα όσα ακολουθούν έχουν ακόμα νωπό το αποτύπωμα της ξενάγησής της το μεσημέρι του Σαββάτου 12 Νοέμβρη, αυτή την αποκάλυψη ενός μυστικού κόσμου, πλημμυρισμένου στην ιστορία, σε μικρή απόσταση από την Αθήνα, με την ευκαιρία της διοργάνωσης της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ευρώπης 2023. Την περιηγούμαστε με την καθοδήγησή της, εντυπωσιασμένοι από τον πλούτο και την πυκνότητα των εκθεμάτων, την ευρηματικότητα των μέσων παράστασης, την καθαρότητα της σχεδιαστικής συνέπειας.

John Flaxman σε χάραξη του Thomas Pirolo για λογαριασμό της κοντέσας Dowager Spencer, εικονογραφημένη πινακίδα έργου του Αισχύλου

Όπου συμπαρίστανται ισότιμα τεκμήρια της επίσημης ιστορίας, τα ένδοξα ονόματα, οι επώνυμοι επισκέπτες, τα ίχνη στη λογοτεχνία και την τέχνη, και τα στοιχεία λαϊκού πολιτισμού, ίχνη καθημερινότητας, προφορικές καταγραφές, βιώματα, και από την άλλη μεριά οι μυστηριακοί τρόποι διήθησης των αρχέγονων μύθων, των δοξασιών, των επάλληλων επιστρώσεων από κατοίκους που ζουν στον τόπο, εκείνων που επιλέγουν να ταυτιστούν μαζί του, εκείνων που έρχονται να καταγράψουν όσα κρύβονται, όσα δουλεύουν υποδόρια, όσα κυκλοφορούν ανάμεσα σε ερειπωμένες εγκαταστάσεις και σκουριασμένες λαμαρίνες. «Μουσείο», δηλαδή μια έλλογη συγκέντρωση επιλεγμένου υλικού που παριστάνει, εκπροσωπεύει, ερμηνεύει και πιστοποιεί τον τόπο, και την ίδια στιγμή, ωμού, δηλαδή απροσχημάτιστου, ακατέργαστη ύλη που δεν έχει χάσει την αυθεντικότητά της, που αρνείται τις ιεραρχικές κατηγοριοποιήσεις, που μιμείται τους τρόπους που λειτουργεί ο αισθητηριακός εγκέφαλος.

Η Ε. Κουτσουδάκη κρύβοντας με συνέπεια τον αγώνα που έκανε για να συγκεντρώσει αυτό το κοχλαστό υλικό και πώς μετά κατάφερε να το τιθασεύσει, θα μας εξηγούσε: «Μας εμπιστεύτηκαν οι ντόπιοι και μας άνοιξαν τις κασέλες τους… μας πρόσφεραν όσα φύλαγαν…».

Πόπη Παπαγγελή, Φίλιππος Κουτσαφτής

Και φεύγοντας από την αίθουσα, σου προσφερόταν μια απλή κάρτα με μια φράση του Σενέκα, που αναφέρεται στα μυστικά της Ελευσίνας – ακριβώς η ίδια που είχε χρησιμοποιήσει ο Φίλιππος Κουτσαφτής στην Αγέλαστη Πέτρα του 2000. Δουλεύοντας μια δεκαετία στον ίδιο τόπο, είχε κι εκείνος αντιληφθεί πως όσο κρύβεις, τόσο φανερώνεις.

Δημήτρης Φιλιππίδης

“INNER SANCTUM” ΣΤΟ Ψ.Ν.Α 

ΣΤΟ ΔΑΦΝΙ

“EΓΚΛΕΙΣΜΟΙ” 

ΣΤΟ ΔΡΟΜΟΚΑΪΤΕΙΟ

Δύο εκθέσεις σε χώρους εγκλεισμού, μετά την περίοδο του μεγάλου εγκλεισμού

Ψ.Ν.Α. Δαφνί, Δήμητρα Σκανδάλη, …κάθε θάρρος και ένας φόβος, 2020 - Δρομοκαΐτειο, Ηλίας Παπαηλιάκης, αναπαραστάσεις του αλόγου ΑΡ. 1, 2022

Δύο εκθέσεις μακριά από το κέντρο της Αθήνας, που τελικά είχαν μια απρόσμενη προσέλευση. Η πρώτη στο Δαφνί, στο Ψυχιατρικό Νοσοσκομέιο Αττικής που έχει ήδη λήξει, έφτασε στους 30.000 επισκέπτες και στην δεύτερη στο Δρομοκαΐτειο την ημέρα των εγκαινίων διαπίστωσα το αδιαχώρητο. Είναι μάλιστα σημαντικό όπως έχει διασταυρωθεί ότι εκτός από τους εξωτερικούς επισκέπτες, στις εκθέσεις αυτές προσέρχονται και άνθρωποι από το ψυχιατρείο, νοσηλευόμενοι, γιατροί και μέλη του προσωπικού αλλά και συγγενείς τους. Τί είναι αυτό λοιπόν που προσελκύει το κοινό να προστρέχει σε αυτές τις τολμηρές εκθεσιακές επιλογές σε χώρους παράδοξους και εγκαταλελειμμένους σε αχανείς εκτάσεις;

Κώστας Πράπογλου, Δημήτρης Τρίκας

Ένας παλαιότερος και έμπειρος επιμελητής ο Κώστας Πράπογλου αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας και κριτικός σύγχρονης τέχνης και ένας έμπειρος σχολιαστής, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Τρίκας, που παρουσιάζει στο Τρίτο Πρόγραμμα πολύπλευρες εκπομπές πολιτισμού, με σπουδές στα Νομικά και τον κινηματογράφο και υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα θεατρικών σπουδών του ΕΚΠΑ, τόλμησαν ο πρώτος για δύο συνεχή χρόνια και ο δεύτερος για πρώτη φορά.

Ψ.Ν.Α. Δαφνί, Γιαννούλης Χαλεπάς, Άγιος Ο Γεώργιος και ο Δράκος, 1930

Δρομοκαΐτειο, Μάριος Σπηλιόπουλος

Και οι δύο επέλεξαν δύο ιδρύματα κοντινά, δύο ψυχιατρεία, το Ψυχιατρείο στο Δαφνί ο Πράπογλου και το Δρομοκαΐτειο ο Δημήτρης Τρίκας και πραγματικά μας ιντριγκάρουν με δύο εκθέσεις έργων σύγχρονης τέχνης σε εγκαταλελειμμενους χώρους σε κτίρια των δύο ψυχιατρείων, που οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε επισκεφτεί. Απλά έχουμε μόνο διάφορες ζοφερές φαντασιώσεις για το πώς λειτουργούν αυτοί οι χώροι, ως κολαστήρια ψυχών, τι μνήμες φέρουν, τι υπάρχει ακόμη μέσα σε αυτούς μετά την εγκατάλειψή τους και την φθορά του χρόνου. Αν υπάρχουν έπιπλα, ρούχα, προσωπικά αντικείμενα, και ίχνη στους τοίχους από την ζωή των ανθρώπων, που ήταν ενταγμένοι σε διαβαθμισμένους χώρους, οι πλουσιότεροι ξεχώριζαν από τους φτωχότερους, και πάνω από ένα αιώνα υφίστανται θεραπείες δύσκολες, εγκλεισμού, αποκλεισμού, απομόνωσης και απάνθρωπων και σκληρών συμπεριφορών.

Ψ.Ν.Α. Δαφνί, Βάνα Ντατσούλη, δεν είναι αυτό που νομίζετε, 2022 - Δρομοκαΐτειο, Πόκα Γιο + εργαστήριο ΑΣΚΤ

Όλοι μας έχουμε μια τέτοια εικόνα για τα ψυχιατρεία και για τους τρόπους που διαχειρίζονται αυτούς τους ανθρώπους που είναι διαταραγμένοι. Και αισθανόμαστε ότι στους εγκαταλελειμμένους αυτούς χώρους ενυπάρχει η ζωή αυτών των ανθρώπων, σαν να ίπταται η ψυχή τους. Η ψυχή του Βιζυηνού, του Χαλεπά και άλλων προσωπικοτήτων, που μας έβαλαν αμφιβολίες για την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητα αυτών των ιδρυμάτων.

Ψ.Ν.Α.Δαφνί, Νίκος Τρανός, Primavera (2022)

Δρομοκαΐτειο, Δημήτρης Αληθεινός, Ψυχές και Σώματα 2η, 2002

Ως εκ τούτου λοιπόν οι επιλογές του Πράπογλου και του Τρίκα να κάνουν αυτές τις εκθέσεις και να επιλέξουν καλλιτέχνες και μαζί τους να διαλέξουν κατάλληλα έργα τέχνης, νομίζω ότι κίνησε το ενδιαφέρον του κόσμου που προσήλθε ξεπερνώντας τις όποιες αμφιβολίες. Χρειαζόταν υπομονή πραγματικά για να δει ο επισκέπτης τα έργα μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα της εγκατάλειψης και της φθοράς των χώρων των δωματίων και στο υποφωτισμένο δραματικό και παράξενο κλίμα του δεύτερου φρενοκομείου.

Δρομοκαΐτειο, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, Ο θάνατος έχει πολλά σχήματα και μεγέθη

Σε σχέση μάλιστα με το διπλό εγχείρημα του Πράπογλου, η έκθεση στο Δρομοκαΐτειο ήταν πραγματικά ένας άθλος του Δημήτρη Τρίκα, ο οποίος χρόνια προσεγγίζει τον χώρο της τέχνης με τις εκπομπές του και τα δημοσιεύματά του. Τόλμησε να υλοποιήσει το πρώτο του αυτό δύσκολο εγχείρημα, να ακολουθήσει με τον δικό του τρόπο τα βήματα του Πράπογλου και να στήσει την σημαντική αυτή πολυδιάστατη έκθεση με σημαντικά και σαφώς δυνατότερα έργα, και σειρά εκδηλώσεων που ακολουθούν (performances και ημερίδες), αναδεικνύοντας παράλληλα και έναν άλλο ανάλογο χώρο. Ο Τρίκας κατάφερε με επιτυχία να ανοίξει καινούργιους δρόμους στον χώρο των εικαστικών στην Ελλάδα, και ελπίζω να υπάρχει συνέχεια σε αυτή την νέα του διαδρομή.

Δρομοκαΐτειο, Θωμάς Διώτης, Chicken Syndrome

Στην έκθεση στο Δαφνί συμμετείχαν οι καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ.Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).

Στην έκθεση στο Δρομοκαϊτειο συμμετέχουν επίσης οι καλλιτέχνες: Δημήτρης Αντωνίτσης, Χλόη Ακριθάκη, Κατερίνα Αποστολίδου, Ιλεάνα Αρναούτου, Κωστής Βελώνης, Αντώνης Βολανάκης, Πόκα Γιο + εργαστήριο ΑΣΚΤ, Βαγγέλης Γκόκας, Θωμάς Διώτης, Μάρκος Ευλογημένος, Μαίρη Ζυγούρη, Κάπτεν, Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Χάρης Κοντοσφύρης, Μαρία Λοϊζίδου, Μαρία Λουίζου, Ναταλία Μαντά, Μάρω Μιχαλακάκου, Βασίλης Μπακάλης, Μάνια Μπενίση, Βάλλυ Νομίδου, Αγγελος Παπαδημητρίου, Αννα Παπαέτη, Ηλίας Παπαηλιάκης, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Πάνος Προφήτης, Πηνελόπη Πετσίνη, Ρεντούμης Δημήτρης, Μάριος Σπηλιόπουλος, Γιώργος Τσεριώνης, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Κώστας Τσώλης, Σωκράτης Φατούρος, Αλέξης Φιδετζής, Δημήτρης Χαλάτσης, Δέσποινα Χαριτωνίδη, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης.

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση 

Την έκθεση στο Δαφνί μπορίτει να δέιτε σε 3D στον ακόλουθο σύνδεσμο:

https://mpembed.com/show/?m=SgE8TS6DgQB&mpu=905&sr=.02%2C-.01&ss=267&sz=1.4&fbclid=IwAR2AdS0q57Dh9n6vDtZlDYy0Y-0oysJYVpbecSRRkRxrJiGX0MknGjcFsfA