«ΠΡΟΣ ΤΟ ‘Α’ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ» 

η ανάγκη εισαγωγής μιας πρωτογενούς αρχιτεκτονικής μόρφωσης και καλλιέργειας, στην εγκύκλια ύλη της δημόσιας εκπαίδευσης

μια συλλογική ιδέα,

μια ξεχωριστή κίνηση  

 με προοπτική μια σημαντική ημερίδα

Μάρω Αδάμη, Τάσος Μπίρης, Μανώλης Οικονόμου

Τρία ακριβώς χρόνια πριν, δημοσιεύτηκε στον Τύπο και το διαδίκτυο, μια αναπάντεχη είδηση που συνοδευόταν και από παράδοξες φωτογραφίες: Μια τάξη νηπιαγωγείου επισκέπτεται τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη. Η Μάρω Αδάμη έχει προσκαλέσει τον Τάσο Μπίρη στις 22 05 2014 και επέλεξαν να κάνουν ένα μάθημα στα παιδιά σε ένα (από κοινού) προαποφασισμένο πειραματικό πλαίσιο: 

το γνωστό "μεταλλασσόμενο μοντέλο" του Τάσου Μπίρη

Συγκεκριμένα ο Μπίρης θα χρησιμοποιούσε το διδακτικό πνεύμα, τα παραδείγματα και το μεθοδολογικό συνθετικό εργαλείο (το γνωστό «μεταλλασσόμενο μοντέλο ή Lego συνθετικών εφαρμογών πρωτογενών αρχέτυπων-χωρικών συγκροτήσεων) που χρησιμοποιούσε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ.

Μάθημα με μια τάξη νηπιαγωγείου  
στα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη

Όπως φαίνεται και στις  φωτογραφίες όλο αυτό λειτούργησε πολύ θετικά, τόσο στα παιδιά όσο και για την Αδάμη και τον Μπίρη και φαίνεται ότι αποτέλεσε και το ουσιαστικό έναυσμα για να προχωρήσει αυτή η πρωτοβουλία σε μια πιο συγκροτημένη δράση. Στην ομάδα συμμετέχει και ο Μανώλης Οικονόμου που κατέγραψε την όλη εκδήλωση. 

Τον Νοέμβριο του 2016, έξη μήνες, πριν παρέλαβα από τον Τάσο Μπίρη ένα φάκελο, με ένα σύντομο ενημερωτικό σημείωμα και ένα Τεύχος, με τρία συν ένα μακροσκελή κείμενα-παρεμβάσεις για την αρχιτεκτονική. Κείμενα του Τάσου Μπίρη, της Μάρως Αδάμη, και του Μανώλη Οικονόμου που συγκροτούν αυτή την ομάδα. 

Θεώρησα το σημείωμα ελκυστικό και ενδιαφέρον μιας και προετοιμάζει για μια συλλογική ιδέα που στοχεύει να γεφυρώσει την απόσταση για το τι είναι αρχιτεκτονική, ανάμεσα στον χώρο των αρχιτεκτόνων και τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο και έχει σαν στόχο την θεσμοθέτηση από την Πολιτεία, μιας ειδικής δημόσιας αρχιτεκτονικής παιδαγωγίας. 

Ομολογώ όμως ότι βρήκα τα κείμενα του Τεύχους μακροσκελή και τα είδα διαγωνίως. Ακούμπησα τον φάκελο δίπλα μου, στο σχεδιαστήριό μου, αφήνοντας το θέμα να εξελιχθεί. 

Αυτό που πραγματικά κράτησα ως εξαιρετική επιλογή, είναι η επιδίωξη της ομάδας για την συγκρότηση μιας ισχυρής δυναμικής από τα κάτω, πριν ακόμη φτάσει σε κυβερνητικά κλιμάκια.

 ο ιστότοπος με τίτλο «Προς το Α της αρχιτεκτονικής»

Έξη μήνες μετά διαπίστωσα ότι το θέμα έχει πάρει διαστάσεις. Στον ειδικό ιστότοπο με τίτλο «Προς το Α της αρχιτεκτονικής» (http://aarxitektonikis.blogspot.gr/), φιλοξενούνται ήδη ικανός αριθμός εισηγήσεων και τοποθετήσεων πάνω στο θέμα, με πολύ ενδιαφέρον. Υλικό που δημιουργεί θετικές προϋποθέσεις για πιο συγκροτημένες δράσεις. 

Επανήλθα στα κείμενα του τεύχους που κρατούσα δίπλα μου και συμφωνώντας απόλυτα με αυτή την κίνηση και την προοπτική της, θεώρησα σημαντικό να ενισχύσω την ευρύτερη προβολή του παρουσιάζοντας σήμερα τις τοποθετήσεις του Τάσου Μπίρη ο οποίος εκπροσωπώντας την ομάδα κίνησης απάντησε στα ερωτήματα που του έθεσα: 

• Αρχικά ο Τάσος Μπίρης  διευκρίνισε ότι: 

«Το πρώτο βήμα για τη δημοσιοποίηση και δραστηριοποίηση της κίνησης «Προς το κοινό Α της αρχιτεκτονικής» έγινε με την είσοδο του 2017. 

Πρόκειται για μια –ελεύθερης συμμετοχής- ομαδική πρόταση, αρχικά των Μάρω Αδάμη, Τάσου Μπίρη και Μανώλη Οικονόμου, που ελπίζουμε οτι μελλοντικά θα διευρυνθεί.» 

• Στην συνέχεια σχετικά με τον στόχο αυτής της πρωτοβουλίας και τον προβληματισμό της ομάδας απάντησε ότι: 

«Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας είναι να συμβάλλει στην αντιμετώπιση ενός εξαιρετικά σύνθετου κοινωνικού προβλήματος, που ξεπερνά την αρχιτεκτονική: 

Είναι η αγεφύρωτη απόσταση ανάμεσα στις ποικιλόμορφες αντιλήψεις για το «τι είναι η αρχιτεκτονική», που αναπτύσσονται, αφενός στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο και αφετέρου στον ευρύτερο αρχιτεκτονικό χώρο. (Στην δεύτερη περίπτωση, όπως αυτές εκφράζονται μέσω του εφαρμοσμένου έργου και του θεωρητικού λόγου των αρχιτεκτόνων). 

Είναι πιστεύουμε λάθος, αυτό το «χάσμα» να αιτιολογείται με το εύκολο -αποενοχοποιητικό για τους αρχιτέκτονες- επιχείρημα: «Ο κόσμος είναι φυσικό να μην καταλαβαίνει την αρχιτεκτονική ως Υψηλή Τέχνη της Αισθητικής». Και το θέμα να σταματά εκεί. 

Αντιθέτως, το «χάσμα» εξηγείται –κάπως- όταν διερωτηθεί κανείς εάν και πως, μέσω αυτής της «Υψηλής Τέχνης», αυτό που γενικώς αποκαλούμε «κόσμο», κυρίως αποκτά ή δεν αποκτά (ως κάλυψη αδήριτης ανάγκης της ζωής του) καλές καγαθές συνθήκες ατομικής και συλλογικής κατοίκησης του αρχιτεκτονικού χώρου. 

Αρκεί βεβαίως κάποιος φορέας της Πολιτείας να έχει ενημερώσει τον πολίτη για το ποιές είναι οι στοιχειώδεις αυτές συνθήκες. Ώστε να τις ξέρει και να τις απαιτεί ως δικαίωμα του καθώς συνήθως τις πληρώνει αδρά χωρίς και να τις αποκτά. 

Εδώ, ο όρος «κατοίκηση», διευκρινίζει ο Τάσος Μπίρης, νοείται με το αρχαϊκό νόημα του –δηλαδή της κατάκτησης του οίκου- και αφορά όλες τις εκφάνσεις της αρχιτεκτονικής: Ιδιωτική και δημόσια, από την κατοικία, την πολυκατοικία και το σχολείο, μέχρι το δρόμο, την πλατεία και την πόλη. 

Με αυτή την έννοια, η –σήμερα κυριαρχούσα- παντελής έλλειψη βασικής γενικής αρχιτεκτονικής μόρφωσης και καλλιέργειας του κάθε πολίτη σε αναφορά με την πρωτογενή ηθική αξία της κατοίκησης του χώρου και των βασικών προϋποθέσεων για την κατάκτηση της, παρουσιάζονται εδώ κυρίως ως κοινωνικό (ακόμη και πολιτικό) πρόβλημα γενικής –δημόσιου χαρακτήρα- παιδείας και πολιτισμού.» 

• Τελικά συνοψίζοντας σύμφωνα με τις παραπάνω σκέψεις για το ποιος είναι με λίγα λόγια ο κεντρικός ιδεολογικός και πρακτικός στόχος της κίνησης αυτής, ο Τάσος Μπίρης τόνισε: 

«Ο κεντρικός Ιδεολογικός και πρακτικός στόχος της κίνησης μας είναι η ανάγκη εισαγωγής μιας πρωτογενούς αρχιτεκτονικής μόρφωσης και καλλιέργειας, στην εγκύκλια ύλη της δημόσιας εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο (όπως συμβαίνει με την μουσική και τα καλλιτεχνικά μαθήματα). Και η συνέχιση της σε δεύτερη φάση, στο ευρύ πεδίο της αυτόβουλης «δια βίου μάθησης». 

Στο πλαίσιο αυτό η κίνηση «Προς το κοινό Α της αρχιτεκτονικής» προγραμματίζει την πρώτη της ημερίδα (με σκοπό την –δια ζώσης- γνωριμία όσων ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν μέσω εισηγήσεων ή απλής παρουσίας τους σε αυτήν ) στις 18 Οκτωβρίου 2017, στην «Αίθουσα Τελετών – Καυτατζόγλου» της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. 

Επισκεφτείτε τον ιστότοπο http://aarxitektonikis.blogspot.gr/ για πληρέστερη ενημέρωση, με δυνατότητα τοποθέτησης πάνω στο θέμα, συμμετοχής στην ημερίδα που λόγω μεγάλης ήδη πληρότητας μπορεί σε εξελιχθεί σε διημερίδα. 

Ενημερωτικά, υπενθυμίζω μια αντίστοιχη παράλληλη δράση που δημοσίευσα τον Μάϊο 2016: 

 οι μαθητές του 6ου Δημοτικού Αιγάλεω 
που συμμετίχαν στο αρχιτεκτονικό εργαστήρι

Η ομάδα AREA (αρχιτέκτονες Γιώργος Μητρούλιας, Στυλιανή Δαούτη, Μιχάλης Ραφτόπουλος), στο πλαίσιο του θεσμού που ξεκίνησε ο Πολιτιστικός Οργανισμός ΝΕΟΝ το 2014 διοργάνωσε ένα αρχιτεκτονικό εργαστήρι με μαθητές του 6ου Δημοτικού Αιγάλεω, με τη λογική ανοιχτού παιχνιδιού. 

Ο Γιώργος Μητρούλιας με μαθητή 6ου Δημοτικού Αιγάλεω

Το εργαστήρι αυτό παρακολούθησαν και φοιτητές του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ενώ στην καταληκτική συνάντηση συμμετείχαν μαθητές από την Κωνσταντινούπολη και τις Βρυξέλλες, μέσω του ευρωπαϊκού προγράματος C.A.T.C.H. (Children Architects to Create Homes).

Ο Μιχάλης Ραφτόπουλος  με μαθητές 6ου Δημοτικού Αιγάλεω

Είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλε συναφείς δραστηριότητες που θα ήταν χρήσιμο να εντοπιστούν με δεδεομένο ότι τα συμπεράσματα που προέκυψαν, προφανώς θα είναι χρήσιμα στην επεξεργασία και τις συζητήσεις στην προγραμματισμένη Ημερίδα τον Οκτώβριο.