ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΔΙΕΞΟΔΟ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΜΑΣ ΠΕΝΘΟΥΣ

περιπλανώμενοι στις εκθέσεις στο ΕΜΣΤ 

και στον Ατμο-Ηλεκτρικό Σταθμό της ΔΕΗ

Ένα παράξενο συναίσθημα, μεταξύ φόβου, αγωνίας, πανικού, θυμού, και αγανάκτησης με κυρίευσε αυτές τις μέρες του τραγικού δυστυχήματος, γιατί ακαριαία ήρθαν στην μνήμη μου τα ατελείωτα ταξίδια με τα ταλαίπωρα τραίνα του ΟΣΕ την δεκαετία του ΄70, ανεβοκατεβαίνοντας σαν φοιτητής της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, σε κατάμεστα με φοιτητές βαγόνια, συχνά χωρίς θέρμανση, κυρίως τις γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα, της Καθαράς Δευτέρας, και ιδιαίτερα εκείνα με την μελαγχολία της επιστροφής μέσα στην νύχτα. Ταξίδια 8 έως και 10 ωρών, με αλλεπάλληλες καθυστερήσεις, σε μια μονή τότε γραμμή, με την ευθύνη του εκάστοτε σταθμάρχη, περιμένοντας το ένα τραίνο να έρθει από την άλλη κατεύθυνση στον σταθμό για να φύγει το επόμενο. Και ασυναίσθητα έβαλα τον εαυτό μου, ως επιβάτη αυτής της καταραμένης αμαξοστοιχίας, μέσα στην δίνη και τον εφιάλτη της σύγκρουσης, της φωτιάς και του θανάτου. Και ένοιωσα τρόμο, ότι θα μπορούσε να μου είχε συμβεί, διαπιστώνοντας ότι τίποτα τελικά δεν έχει επί της ουσίας βελτιωθεί σε αυτόν τον τόπο, στο βαθμό που η σχέση πολιτειακών αποφάσεων και ιδιωτικών συμφερόντων παραμένει εξακολουθητικά διάτρητη.

Και σήμερα βιώνοντας ένα κλίμα πόνου και θλίψης, σε μια ιδιότυπη αίσθηση Μεγάλης Παρασκευής, μέσα στην ασφυκτική ατμόσφαιρα αυτού του αδιέξοδου και βαθύτατου πένθους που εκτός από εθνικό είναι τελικά και προσωπικό, το μόνο που μου μένει είναι να αναζητήσω διέξοδο στην τέχνη. Όχι μόνο στην γνωστή «Κραυγή» του Μουνκ, αλλά ευρύτερα σε έργα που μέσα από την διατύπωση κρίσιμων στιγμών, δημιουργούν μια ελπίδα. Συγκεκριμένα μάλιστα αναφέρομαι στα έργα του Μιχαήλ Καρίκη που εκτίθενται σήμερα σε δύο χώρους στην Αθήνα.

 Ξεκινώ με την ρετροσπεκτίβα με έργα του εικαστικού Μιχαήλ Καρίκη μιας έκθεσης που επιμελήθηκε ο Σταμάτης Σχιζάκης και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ανέλαβε η αρχιτέκτων Ηρώ Νικολακέα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με τίτλο WE ARE TOGETHER BECAUSE… (Γιατί ζούμε μαζί…) που συγκροτούν κατά τον καλλιτέχνη: Ένα βήμα προς την συγκρότηση ενός συλλογικού υποκειμένου. Είμαστε μαζί, σημειώνει, γιατί νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον, γιατί δεν έχουμε άλλη επιλογή. Μια προτροπή, επίκαιρη αυτές τις ημέρες, μέσα από τα οπτικοακουστικά έργα του, τις φωτογραφίες και τις εγκαταστάσεις του σε δύο διαφορετικές εκθέσεις.

Μιχαήλ Καρίκης, , φωτό Felicity Crawshaw 2015

Μία έκθεση που θεωρώ επίκαιρη, γιατί μέσα στην αίσθηση ντροπής που βιώνω αυτές τις ημέρες, η αυτοθυσία, η αλληλεγγύη και η αγάπη που ξεχειλίζει όχι μόνο από τους συνεπιβαίνοντες στην μοιραία αμαξοστοιχία, και τους διασώστες, αλλά και μέχρι τους απλούς ανθρώπους σε όλη την επικράτεια, είναι κάτι που αποτελεί την μοναδική ελπίδα και το αισιόδοξο μήνυμα. Μία πράξη αντίστασης, απέναντι σε αυτή την απρόσμενη λαίλαπα της διαφθοράς και της αδιαφορίας, όπως αποτυπώνονται μέσω των μηχανισμών συμφερόντων και συμπράξεων, που αγνοούν την ανθρώπινη παρουσία και ασφάλεια και προχωρούν σε αποφάσεις και έργα μέσα από πολιτικές επιλογές, ανάμεσα στην πολιτεία και των εκάστοτε εργολάβων, και με δραματικές συνέπειες στο ανθρώπινο δυναμικό. Χωρίς βέβαια να αγνοούμε και τις όποιες ατομικές ευθύνες.

Sounds from beneath (Χθόνιοι ήχοι), ψηφιακό βίντεο διάρκειας 6΄44΄

Οι βιντεοεγκαταστάσεις του Καρίκη στο ΕΜΣΤ αναφέρονται άλλοτε στις εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις του ορυχείου του Τίλμανστον στο Κέντ της Αγγλίας, όπου χορωδία ανθρακωρύχων, φτωχοποιημένοι πλέον από την στυγνή πολιτική της Θάτσερ επιστρέφουν και περιπλανιούνται τραγουδώντας και αναπαράγοντας φωνητικά τους ήχους που ακούγονταν εκεί, ψηφιακό βίντεο διάρκειας 6΄44΄με τίτλο Sounds from beneath (Χθόνιοι ήχοι).

Surging Seas (Αναδυόμενες Θάλασσες) 2022-2023

Ferocious Love (Σφορδή αγάπη), ψηφιακό βίντεο διάρκειας 10΄15΄΄

Και άλλοτε, με αφετηρία την από πολιτικές ολιγωρίες καταστροφή του περιβάλλοντος στο παρόν και στο μέλλον ο Καρίκης παρουσιάζει μια εγκατάσταση διαμαρτυρίας με πλακάτ διαδηλώσεων με τίτλο Surging Seas (Αναδυόμενες Θάλασσες) 2022-2023 καθώς και δύο εκδοχές του μέλλοντος μετά την κλιματική καταστροφή στο ψηφιακό βίντεο διάρκειας 10΄15΄΄, με τίτλο Ferocious Love (Σφορδή αγάπη). Και στις δύο, νέοι και νέες συγκεντρώνονται για να διαβάσουν και να εξετάσουν κριτικά το παρελθόν της ανθρωπότητας, με σκοπό, την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ενσυναίσθησης.

Children of Unquiet, (Τα παιδιά της ανησυχίας), βιντεοεγκατάσταση) διάρκειας 15΄40΄΄

Και τέλος στην επονομαζόμενη «Κοιλάδα του Διαβόλου» στον ερειπωμένο εργατικό οικισμό που εγκαταλείφθηκε λόγω της αιφνίδιας απόφασης για την αυτοματοποίηση του εργοστασίου γεωθερμικής ενέργειας στην περιοχή Λαρντερέλο της Τοσκάνης, όπου τα παιδιά πρώην εργαζομένων και απολυμένων του εργοστασίου τον επισκέπτονται και δίνουν ξανά ζωή στον χώρο, με τραγούδια και διαβάζοντας αποσπάσματα βιβλίου για την φύση και την λειτουργία της αγάπης, όπως αποτυπώνεται στην βιντεοεγκατάσταση με τίτλο Children of Unquite, (Τα παιδιά της ανησυχίας) διάρκειας 15΄40΄΄.

Φωτό: Πάνος Κοκκινιάς, 2019 άνω, Γιώργος Τριανταφύλλου, 2023 κάτω

Και όλα αυτά στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης που επισκέφτηκα δύο φορές για να τα κατανοήσω και να απολαύσω την σημαντική αυτήν έκθεση αλλά και τις θεαματικές αλλαγές στο Μουσείο. Αρχικά την βραδιά των εγκαινίων των 6 εκθέσεων στις 28 Ιανουαρίου 2023, με τις ουρές από κόσμο να περιμένει στο πεζοδρόμιο, όπου εισέπραξα τα πρώτα θετικά σχόλια, τους πρώτους ψίθυρους για τα τεκταινόμενα στον τέταρτο όροφο.

Άποψεις του   4ου ορόφου

Ήξερα ότι η Κατερίνα Γρέγου είχε αποφασίσει να αλλάξει πλήρως την μόνιμη έκθεση απομακρύνοντας σημαντικά έργα, ακόμη και το καράβι του Καμπακόφ που ασφυκτιούσε και αναρωτιόμουν ποιο θα ήταν το νέο αποτέλεσμα. Κι ομολογώ ότι ήταν εξαιρετικό, πλήρως διαφοροποιημένο με τον καλύτερο τρόπο για να υποδεχθεί τις βιντεοεγκαταστάσεις του Καρίκη.

Μαζί και με τις άλλες επεμβάσεις τόσο στον Υπόγειο χώρο των περιοδικών εκθέσεων όσο και στο Ισόγειο, το άχαρο και προβληματικό ΕΜΣΤ αποκτά έναν άλλο αέρα που τελικά προσεγγίζει την δυναμική αξιόλογων εκθεσιακών χώρων της Ευρώπης. Αισιοδοξώ ότι και οι αναμενόμενες επεμβάσεις και στην υπόλοιπη ιδιαίτερα πυκνή μόνιμη συλλογή, αποτέλεσμα της παραποιημένης και πιθανώς ξεπερασμένης μετά από τόσα χρόνια αρχικής μουσειολογικής μελέτης της Άννας Καφέτση, θα δώσει μια νέα πνοή τουλάχιστον στο εσωτερικό του κτιρίου, αφήνοντας ως μοναδικά και μη αναστρέψιμα τραύματα την όψη του ΕΜΣΤ στην οδό Καλλιρόης και βέβαια τον άδικο ακρωτηριασμό του κτιρίου.

“The current Between Us” στην ΔΕΗ 

Πολυβραβευμένος και υπερδραστήριος ο Μιχαήλ Καρίκης με μία διεθνή παρουσία σε σημαντικά μουσεία σύγχρονης τέχνης, συμμετέχει και με ένα ακόμη έργο στην επίσης πολύ σημαντική έκθεση στο πρώτο ιστορικό ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο στην Ελλάδα, τον Ατμο-Ηλεκτρικό Σταθμό της ΔΕΗ στο παλαιό Φάληρο, με τίτλο “The current Between Us”.

Όλγα Μηλιαρέση Φωκά. Έργο στην πρόσοψη του παλιού εργοστασίου της ΔΕΗ, με αναφορά στην γραμματοσειρά του «Apocalypse Now»

Μια έκθεση σε ένα βιομηχανικό μνημείο που επιμελήθηκαν επάξια δύο νέοι άνθρωποι,  η Γεωργία Λιάπη και o Πάνος Γιαννικόπουλος, όπου συμμετέχουν 42 Καλλιτέχνες και τα περισσότερα έργα είναι νέες παραγωγές, που συνδιαλέγονται, με τα απομεινάρια του βιομηχανικού μνημείου, σε χώρους που άνοιξαν για πρώτη φορά.

Η Γεωργία Λιάπη και o Πάνος Γιαννικόπουλος. Φωτό 'Υρια Τάμαρη

Μία έκθεση που στήθηκε με την αρχή της ανακύκλωσης επαναχρησιμοποιημένων υλικών προηγούμενων εκθέσεων και στο πλαίσιο μιας σειράς μικροθεματικών, όπως η ισότητα, οι έμφυλες σχέσεις κλπ. Ο Μιχαήλ Καρίκης εκθέτει εδώ στην αίθουσα ΤΑΦ, όπου φιλοξενείται παράλληλα, ανάμεσα στους τεράστιους Στρεφόμενους Μετατροπείς και το ευαίσθητο έργο του Νίκου Αλεξίου, με τίτλο Ηλιακό Σπίτι.

Νίκος Αλεξίου, Ηλιακό Σπίτι, 1989-1991, Εγκατάσταση Καλάμι, κόλλα, μεταβλητές διαστάσεις 65x65

Μιχαήλ Καρίκης, 102 Years Out of Synch, 2013-2015, Πολυμεσική εγκατάσταση, εκτύπωση σε βινύλιο, στερεοφωνική ήχου, προβολή βίντεο

Η λιτή πολυμεσική εγκατάσταση του Καρίκη περιλαμβάνει και μία τεράστια εικόνα ενός απροσδιόριστου χώρου, ελκυστικού αλλά δύσκολα να αντιληφθείς αν πρόκειται για δάπεδο ή το πάνω μέρος μιας παράξενης οροφής, φωτογραφημένη με την ματιά αρχιτέκτονα, που όπως διαπίστωσα αργότερα ο δημιουργός του έργου, ο έλληνας καλλιτέχνης Μιχαήλ Καρίκης, μεγαλωμένος στην Θεσσαλονίκη έχει σπουδάσει μεταξύ άλλων και αρχιτεκτονική στο Λονδίνο. Τελικά πρόκειται για εικόνα από το εργοστασίου γεωθερμικής ενέργειας στην τοποθεσία της Κοιλάδας του Διαβόλου, στην περιοχή Λαρντερέλο της Τοσκάνης, που παρουσιάζεται στην σχετική βιντεοεγκατάσταση στο ΕΜΣΤ, με τίτλο Children of Unquite, (Τα παιδιά της ανησυχίας).

Εδώ εξερευνώνται λογοτεχνικές και κινηματογραφικές συνδέσεις, που σχετίζονται με την Κόλαση του Δάντη και σύμφωνα με τον τοπικό μύθο τον 14ο αιώνα ο Δάντης είχε επισκεφτεί την συγκεκριμένη τοποθεσία της Κοιλάδας του Διαβόλου και άντλησε έμπνευση από την συναρπαστική γεωλογία της για το διάσημο επικό του ποίημα.

Επίσης ξεχώρισα στην έκθεση την εγκατάσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου με τίτλο «ενός λεπτού σιγή» από την παράσταση του 1995 στον ίδιο χώρο με μουσική Γιώργου Κουμεντάκη.

Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Σίβυλλα, Μονοκάναλο βίντεο 9΄,

Ενδιαφέρον και το εξαιρετικό βίντεο 9΄ του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, με τίτλο Σίβυλλα, με εικόνες από εγκαταλελειμμένους εργασιακούς χώρους της ΔΕΗ, που προβαλλόταν σε ένα χώρο στοιβαγμένων αρχείων της επιχείρησης. Στην προβολή διαφαίνεται η σχολαστικότητα της Επιχείρησης για την προστασία των εργαζομένων ακόμη και για τα προεξέχοντα καρφιά!

Δέσποινα Βαξεβανίδη, High Voltage, 2022, Γύψος, φόρμες εργασίας, σύρμα χρώμα, Powered by DEH

Τέλος, κλείνω με το χαμόγελο και το έργο της νέας εικαστικού Δέσποινας Βαξεβανίδη, που έγινε δεκτή στην Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ ως σπουδάστρια με “ιδιαίτερη καλλιτεχνική προδιάθεση” (2016) και από το 2017 φοιτά στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (Αθήνα). Η Βαξεβανίδη επεξεργάζεται και παρουσιάζει μια εικαστική εγκατάσταση με τίτλο High Voltage, όπου οι στολές των εργατών της ΔΕΗ καταλαμβάνουν τον χώρο και μένοντας άδειες επισημαίνουν την «απουσία» του σώματος των εργατών. Ένα εμβληματικό έργο μέσα στο εκπαιδευτικό κέντρο της ΔΕΗ, που φέρνει ευχάριστα στην μνήμη, ανάλογες προσεγγίσεις του Γιώργου Λάππα.

«Η καρδιά που χτυπούσε τον χρόνο» έργο του Δημήτρη Καμαρωτού στο Εργοστάσιο

Ξεχωριστή πινελιά η ενδιαφέρουσα επιμέλεια του έγχρωμου γενικού και ειδικού φωτισμού σε ολόκληρο το συγκρότημα του εργοστασίου και κυρίως στα εσωτερικά που πραγματοποίησε ο Χάρρης Δάλλας, σε συνεργασία με τo αρχιτεκτονικό γραφείο TRAIL-Architects and designer Practice, που επιμελήθηκε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

Αλέξανδρος Τζάννης, Vices and Camps, a working spiral,

Έτσι, δίπλα στους καλλιτέχνες που αντιδρούν, όλοι εμείς περιεργαζόμενοι, προβληματιζόμενοι και σε ένα βαθμό απολαμβάνοντας τις δημιουργίες τους, που σχολιάζουν ζοφερές πραγματικότητες, διαφαίνεται μια ελπίδα, μια διέξοδος, μία μικρή, ελάχιστη αισιοδοξία.

Αλέξανδρος Τζάννης, Vices and Camps, a working spiral.

Όταν κάποιοι ευαισθητοποιούνται και λειτουργούν με τον δικό τους τρόπο, ευαισθητοποιούν και αφυπνίζουν και εμάς, περισσότερο δυστυχώς σαν μια παρηγοριά. Και σε ένα μικρό βαθμό ελπίζουμε να δημιουργηθεί μια ισχυρότερη δυναμική για να ανατρέψει αυτή την κακοδαιμονία των αλλεπάλληλων λαθών, των ανεξέλεγκτων καταστροφών, με ενίοτε εκατόμβες νεκρών, από επιλογές και αδεξιότητες προσώπων, που πέρα από τις όποιες ατομικές ευθύνες, αποτελούν μέρος μια ολόκληρης προβληματικής δομής στα χαμηλά της πυραμίδας, ενώ τελικά άλλοι έχουν την πλήρη πολιτική, ηθική και ουσιαστική ευθύνη και βρίσκονται στην κορυφή της.

 

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση