ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ Νο 27

 ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΥΦΑΝΤΑ ΓΛΥΠΤΑ 

ΤΗΣ MAGDALENA ABAKANOWICZ 

στην TATE MODERN

Είχα την αίσθηση ότι απομακρυνόμενος από την χώρα μου θα μπορούσε να αμβλυνθεί αυτό το αίσθημα πένθους, από αυτό το συλλογικό τραύμα που είναι τελικά τόσο βαθύ. Βρισκόμενος σε ένα τόπο που τουλάχιστον ως προς το «φαίνεσθαι» τα πάντα λειτουργούν υποδειγματικά, η σύγκριση είναι αναπόφευκτη και μόνο στους εκθεσιακούς χώρους καταφέρνω να βρω μια γαλήνη, μακριά από την συνεχή ηλεκτρονική ενημέρωση για τις δραματικές εξελίξεις στην Ελλάδα, τις τραγικές διαπιστώσεις διαφθοράς και ανεπάρκειας εις βάρος της ασφάλειας, αλλά και στις έντονες ανησυχίες για τις επερχόμενες συνέπειες.

Επανέρχομαι λοιπόν και σήμερα, αναζητώντας διέξοδο στην τέχνη, με μια ακόμη ανταπόκριση από το Λονδίνο, με μία διαφορετική εντυπωσιακή έκθεση της Πολωνέζας Magdalena Abakanowicz στην Tate Modern, για την διαρκή αξία του χειροποίητου, που προσελκύει το ενδιαφέρον του κοινού.

Βρίσκω εδώ και καιρό ενδιαφέρουσα την οργάνωση εκθέσεων στα μουσεία που αναδεικνύουν την τεχνική της ύφανσης σε έργα τέχνης, που φαίνεται να επανέρχεται τα τελευταία χρόνια, μιας τεχνικής που κέντρισε το ενδιαφέρον από την δεκαετία του ΄60.

Πρόσφατα παρουσιάστηκε η διπλή εγκατάσταση της Cecilia Vicuña, με δύο γλυπτικές ενότητες ύψους 27 μέτρων, στο Turbine Hall, της TATE Modern. Μια πράξη πένθους για την καταστροφή των δασών, τις επακόλουθες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τη βία κατά των αυτόχθονων πληθυσμών.

Αριστερά: Cecilia Vicuña, Brain Forest Quipu , Tate Modern, 2022

Δεξιά: Cecilia Vicuña, Quipu Womb, Η ιστορία του κόκκινου νήματος, Documenta ΕΜΣΤ,Αθήνα 2017

Μια χιλιανή καλλιτέχνης, που μας είχε συγκινήσει επίσης και με το έργο της στην Documenta στην Αθήνα το 2017, στο ΕΜΣΤ. Ευαίσθητες υφάνσεις όπου το ατελές, το φθαρμένο, το χειροποίητο, παραπέμπουν σε μία οικουμενική ευαισθητοποίηση.

Στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2019, εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς μια σημαντική έκθεση με τίτλο «Υφάνσεις, Ζωγραφική και ταπισερί στην Ελλάδα από το 1960 έως σήμερα» που την επιμελήθηκαν η Ειρήνη Οράτη, ο Κωνσταντίνος Παπαχρήστου και ο Σταμάτης Ζάννος είχε την ευθύνη για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Μία έκθεση που αποκαλύπτει μία πολύ σημαντική, όψη της ελληνικής χειροτεχνικής παραγωγής σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό, που αναπτύχθηκε κυρίως στις δεκαετίες 1960-1980.

Κώστας Κουλεντιανός, Ρυθμός ΙΙΙ, 1972, Υφαντό, Ιδιωτική συλλογή

Στην έκθεση παρουσιάστηκαν χειροποίητες ταπισερί, δίπλα στα αντίστοιχα ζωγραφικά έργα από τα οποία προήλθαν, αλλά και αυτόνομα έργα.

Ξεχώρισα τότε τις ταπισερί του Κώστα Κουλετιανού, της Νίκης Καναγκίνη και της Όπης Ζούνη, που πραγματοποιήθηκαν την δεκαετία του ΄60 και στις αρχές του ΄70. Έργα που αποτελούσαν ελεύθερες επίπεδες συνθέσεις και υφάνσεις Ελλήνων καλλιτεχνών που εργάστηκαν στη Γαλλία και την Αγγλία.

Παράλληλα, από τη δεκαετία του ’60 έως σήμερα, διάφοροι Έλληνες καλλιτέχνες που έζησαν στην Ευρώπη έδωσαν σχέδιά τους σε εργαστήρια υφαντικής, κυρίως στη Γαλλία: ο Γιώργος Βακαλό, ο Αλέκος Φασιανός, η Άλεξ Μυλωνά και η Μαρία Λοϊζίδου που αργότερα χάραξε μια εντελώς δική της διαδρομή με νέες τεχνικές ύφανσης.

Νίκη Καναγκίνη, Χωρίς τίτλο, 1965-68, Ταπισερί σε τελάρο, Συλλογή της οικογένειας Καναγκίνη

Η έκθεση της Magdalena Abakanowicz

Όλα αυτά ήρθαν στην μνήμη μου μπαίνοντας στην πρώτη αίθουσα της έκθεσης της Magdalena Abakanowicz στην Tate Modern και αντικρύζοντας τα έργα της πρώτης περιόδου από το 1955 έως το 1965, λίγο πριν οι έλληνες καλλιτέχνες πάρουν την σκυτάλη. Είναι προφανής από πρώτη ματιά η σχέση με την Νίκη Καναγκίνη.

Η Πολωνή καλλιτέχνης (1930–2017), γεννημένη στην Βαρσοβία από πολωνο-ρωσική αριστοκρατική οικογένεια, δημιούργησε μεγάλα υφαντά γλυπτά που έγιναν γνωστά ως Abakans (από το επώνυμό της). Πρωτοεμφανίστηκε ως ηγέτης του κινήματος New Tapestry στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και κατάφερε να καθιερώσει τα υφαντά της που απομακρύνθηκαν από τον τοίχο και εκτέθηκαν τρισδιάστατα στον χώρο, και παράλληλα να αναγνωριστεί ως γλύπτης από μεγάλες γκαλερί τέχνης και μουσεία στην Ευρώπη.

Magdalena Abakanowicz, 1972, photo: Andrzej Wiernicki /Forum

Αποφοίτησε από την Ακαδημία Πλαστικών Τεχνών στη Βαρσοβία το 1954, και παρά την λογοκρισία και τους περιορισμούς των τεχνών που επιβλήθηκαν στην Πολωνία από το σοβιετικό καθεστώς, στα μέσα της δεκαετίας του 1950 μετά το σταλινικό ξεπάγωμα, κάτι φαινόταν να χαλαρώνει οπότε και άνθισαν και πειραματισμοί, μέσω των μέσων ενημέρωσης. Δόθηκαν μάλιστα ευκαιρίες για «χειροτεχνία» ή «λαϊκή τέχνη», ιδιαίτερα καλά υποστηριζόμενες μέσω των χρηματοδοτήσεων από το κράτος.

Η Abakanowicz εξέθεσε για πρώτη φορά τη δουλειά της στη Λωζάνη στην International Biennial of Tapestry Ki το 1964, και το 1967 βραβεύτηκε με Χρυσό Μετάλλιο Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Μπιενάλε του Sao Paulo. 

Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση έργων ανά αίθουσα:

ΑΙΘΟΥΣΑ 1: CLOCKWISE

Σε αυτό τον χώρο παρουσιάζονται αποτυπώματα ζωντανών οργανισμών σε ντραπέ ύφασμα, παράλληλα με πρώιμα υφαντικά και βιομηχανικά σχέδια. Τα έργα φέρουν τις διαφορετικές επιρροές της πολωνικής πρωτοποριακής εξέλιξης στην άτυπη τέχνη και τον κονστρουκτιβισμό (που ασχολείται με το χωρικό και με γεωμετρικές έννοιες).

ΑΙΘΟΥΣΑ 2: ANTI-CLOCKWISE

Diptere , 1967, Hemb Sisal and horse hair

Czarna, Black, 1966 Sizal, rope and horse hair

Στην αίθουσα 2 παρουσιάζονται έργα με ύφανση με σιζάλ (η ίνα από ανθοφόρο φυτό) όπου μερικές φορές ενσωματώνεται μαλλί και τρίχες αλόγου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 η Abakanowicz έσπασε την ορθογώνια μορφή της παραδοσιακής ταπισερί και άρχισε να πραγματοποιεί έργα με καμπύλες φόρμες που κρέμονται ελεύθερα στο χώρο

ΑΙΘΟΥΣΑ 3: ΕΝΑ ΙΝΟΔΑΣΟΣ

Ακολουθούν μεγάλα τρισδιάστατα έργα, σε πυκνές διευθετήσεις, ανηρτημένα από την οροφή και φωτισμένα, που παράγουν δραματικές σκιές στους γύρω τοίχους. Διφορούμενες μορφές φτιαγμένες από κλωστή και σχοινί αψηφούν την κατηγοριοποίηση και αμφισβητούν τους υπάρχοντες ορισμούς της γλυπτικής.

Μερική  άποψη της αίθουσας 3

Abakan Brązowy IV Abakan Brown IV ,1969–84 Sisal

Abakan Brązowy IV Abakan Brown IV, 1969–84 Sisal, Detail

Winter, 1975–80 Sisal

Abakan Brown, 1969 Sisal

ΑΙΘΟΥΣΑ 4: PETRIFIED ORGANISM

Στη δεκαετία του 1970, η Abakanowicz άρχισε να ομαδοποιεί τα γλυπτά της. Nέοι συνδυασμοί, μια συνολική εγκατάσταση, που επινοήθηκε από την καλλιτέχνη. Συνδυάζονται γιγάντιες φόρμες που μοιάζουν με κρεμαστά ενδύματα και δημιουργήθηκαν από υφαντό ύφασμα και σχοινιά. Τα κούφια «ενδύματα» παραπέμπουν σε ένα προστατευτικό κέλυφος ή ένα παλτό, ενώ οι πλεγμένες ίνες του σχοινιού υποδηλώνουν τις πολυπλοκότητες του νευρικού συστήματος ή των εντέρων.

ΑΙΘΟΥΣΑ 6: INVENTED ANATOMY

Emvryology, 1978-81, Burlap, cotton, gause, hemb rope, nylon and sisal

Το 1978 η Abakanowicz ξεκίνησε μια νέα σειρά διφορούμενων μορφών με τίτλο Εμβρυολογία, κατασκευασμένοι από συνδυασμό υφασμάτων και ινών δεσμευμένα και δεμένα μέσα σε στρογγυλεμένες, οργανικές μάζες. 800 από αυτές τις φόρμες αρχικά παρουσιάστηκαν μαζί, στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1980, όταν η Abakanowicz προσκλήθηκε να εκθέσει ως εκπρόσωπος στο πολωνικό εθνικό περίπτερο.

Στον ίδιο χώρο παρουσιάζονται μια σειρά από τα εντυπωσιακά επιλεγόμενα abakans, με έντονα χρώματα.

Abakan Red, 1969, Sisal

Abakan Red, 1969, Sisal, Detail

Abakan, Orange, 1968, Sisal

Abakan, Yellow, 1970, Sisal and rope

Czarna kula, Black Ball, 1975, Sisal

Γενική άποψη της αίθουσας 6

Σημείωση: Το σιζάλ είναι ένα είδος ανθοφόρου φυτού εγγενές στο νότιο Μεξικό, αλλά ευρέως καλλιεργούμενο και πολιτογραφημένο σε πολλές άλλες χώρες. Αποδίδει μια άκαμπτη ίνα που χρησιμοποιείται στην κατασκευή σχοινιού και διαφόρων άλλων προϊόντων. Ο όρος σιζάλ μπορεί να αναφέρεται είτε στην κοινή ονομασία του φυτού είτε στην ίνα, ανάλογα με το πλαίσιο.

Και η έκθεση κλείνει με ένα διαφορετικό γλυπτό μιας μεταγενέστερης εποχής.

Anasta1989, Ξύλο και ατσάλι

Η Anasta είναι μέρος της σειράς War Games, την οποία δημιούργησε η Abakanowicz μεταξύ 1987 και 1995. Έργα που γίνονται από κομμένα δέντρα που βρέθηκαν στην περιοχή Masurian Lake District, στην Πολωνία. Κορμοί με ακρωτηριασμένα άκρα, σε χειρονομίες πόνου ή διαμαρτυρίας ή ανικανότητας. Έργο ίσως ερωτικό, με μεγάλα ανοιχτά πόδια και με μεταλλική επένδυση.

ARBOREAL ARCHITECTURE

Λίγο πριν, στον χώρο με αναφορές στις μεταγενέστερές δραστηριότητες της Abakanowicz, ξεχώρισα την συμμετοχή της σε Διεθνή διαγωνισμό που διοργανώθηκε από τις αρχές του Παρισιού το 1991 για την ανάπλαση και για τη διεύρυνση του Grande Axe of Paris. Η καλλιτέχνης σχεδίασε τεράστιες δενδρώδεις κατασκευές, καλυμμένες καταπράσινη βλάστηση και κάθετους κήπους και κατοικήσιμες. Μια απάντηση στην αστική εξάπλωση και την απώλεια χώρων πρασίνου.

Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση