ΘΕΤΙΚΟ ΠΡΟΣΗΜΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ 

TΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Τρεις παράλληλες εκδηλώσεις 

με φόντο την αντιπαροχή

Από το 2014 κρατώ δίπλα μου στην άκρη του σχεδιαστηρίου, ένα μικρό «τουριστικό σουβενίρ», από μια πρωτότυπη έκθεση που πραγματοποίησαν οι Point Supreme architects στο κατάστημα Forget Me Knot στην Πλάκα με τίτλο «Only in Athens», μια εναλλακτική τουριστική καμπάνια που αποκαλύπτει όλα εκείνα τα πράγματα που συμβαίνουν συνήθως στην Αθήνα και μόνο εκεί.

Αγόρασα λοιπόν τότε αυτό το μικρό μαρμάρινο ομοίωμα της τυπικής πολυκατοικίας της Αθήνας και έκτοτε με συντροφεύει καθημερινά δίπλα μου σαν κάτι οικείο χωρίς όμως να το προσέχω. Ξανατράβηξε την προσοχή μου και το βρήκα ακόμη πιο ελκυστικό, με αφορμή τις πρόσφατες εκδηλώσεις για την πολυκατοικία που παρουσιάζονται στην συνέχεια.

1.

"ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑ"

Μία έκθεση που αφηγείται την εμπειρία της κατοίκησης

στην Ελληνοαμερικανική Ένωση

Με χαμόγελα, χειροκροτήματα και πλήθος κόσμου εγκαινιάστηκε η νέα έκθεση που οργάνωσαν ο δημοσιογράφος της «Κ» και συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος και η ιστορικός τέχνης Ίρις Κριτικού στους εκθεσιακούς χώρους της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης την Τετάρτη 30 Νοεμβρίου 2022.

Μια έκθεση που περιορίζεται στην εικόνα και κινείται στο συγκινησιακό επίπεδο, ανασύροντας μνήμες, βιώματα και εμπειρίες ζωής από την ελληνική πόλη, χωρίς όμως να αφηγείται την ιστορία της πολυκατοικίας.

Γιώργης Γερόλυμπος, Γκύζη Ιούνιος 2016

«Αυτό το κουτί στο οποίο κατοικούμε, βάλαμε σαν στόχο να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε και να το αγαπήσουμε χωρίς να το εξιδανικεύουμε», σημείωσε στην ομιλία του ο Νίκος Βατόπουλος. Επιδιώχθηκε το πάντρεμα διαφορετικών εκφραστικών μέσων, της ζωγραφικής και της φωτογραφίας, που εμπλουτίζονται με μακέτες, μικρά γλυπτά, εγκαταστάσεις, βίντεο και έντυπα με αναμνηστικές σημειώσεις και αρχειακό υλικό.

Μαρία Διακοδημητρίου, Το λιβάδι, 2022, τρισδιάστατη κατασκευή

Στράτος Καλαφάτης

Γιάννης Μπεκιάρης, Οδός Αρχιλόχου, 2009

Έργα εικαστικών, φωτογράφων, αρχιτεκτόνων και φλανέρ της πόλης, που συνδιαλέγονται και απευθύνονται στο ευρύ κοινό και όχι ειδικά στην αρχιτεκτονική κοινότητα. Στόχος ήταν να αποκαλυφθούν γοητευτικές πτυχές μέσα στην χαώδη πυκνότητα του αστικού τοπίου, που εκτιμώ ότι επετεύχθη. Στην υποβλητική ατμόσφαιρα των εκθεσιακών χώρων της φιλόξενης Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, τα πολύ καλά φωτισμένα έργα με ενδιαφέροντες θεματολογικούς και αισθητικούς συσχετισμούς, αναδείχθηκαν με τον καλύτερο τρόπο, αν και δεν ήταν όλα ισοβαρή. Διαπίστωσα όμως και σημαντικές απουσίες εμβληματικών πολυκατοικιών, όπως η πολυκατοικία των Δ+Σ Αντωνακάκη στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη 118 και τόσες άλλες. Εκτιμώ, ότι η συμβολή ενός αρχιτέκτονα γνώστη της αρχιτεκτονικής της πολυκατοικίας, στην επιλογή του φωτογραφικού και εικαστικού υλικού, θα έδινε την δυνατότητα να παρουσιαστούν παράλληλα και σημαντικά δείγματα της νεωτερικότητας. Νύξεις βέβαια έγιναν με τις εξαιρετικές μακέτες δύο εμβληματικών κτιρίων, της μπλε πολυκατοικίας του Παναγιωτάκου και της πολυκατοικίας του Θουκυδίδη Βαλεντή στην οδό Ζαΐμη, δάνεια του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής.

Η μεγάλη συμμετοχή του κοινού την βραδιά των εγκαινίων, επιβεβαιώνει την ανατροπή ενός αρνητικού κλίματος με τις προκαταλήψεις και τους μύθους για την αντιπαροχή και την πολυκατοικία, και φαίνεται να έχουμε σταδιακά συμφιλιωθεί με την ασφυκτική πυκνότητα του αστικού ιστού.

Niko J. Kallantotis, Santa s Desk. 2021

Ιωάννης Κουρταλής, Κυψέλη 2022

Η κρίση της τελευταίας δεκαετίας, που αναστέλλει την όποια οικοδομική δραστηριότητα και οδηγεί στις ανακαινίσεις – αναπλάσεις των παλαιών διαμερισμάτων, συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση, παράλληλα και με νέες σημαντικές θεωρητικές προσεγγίσεις και έρευνες, όπως αυτές που παραθέτω στην συνέχεια, στο πλαίσιο ενός «αξιακού αναπροσδιορισμού».

Η έκθεση πλαισιώνεται από παράλληλες δράσεις με ελεύθερη είσοδο για το κοινό́.

ΟΜΙΛΙΕΣ

• Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου 19:30: Ανδρέας Γιακουμακάτος, καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής στην ΑΣΚΤ
• Δευτέρα 19 Δεκεμβρίου 19:30: Στάθης Καλύβας, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών
• Τετάρτη 11 Ιανουαρίου 19:30: Μαρία Ηλιού, σκηνοθέτης

Λόγω περιορισμένων θέσεων θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας

ΑΝΟΙΧΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 26 Ιανουαρίου 19:30: Στρογγυλή Τράπεζα

ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ: Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 11:00 & Κυριακή 22 Ιανουαρίου 11:00: Ο Νίκος Βατόπουλος ξεναγεί στις πολυκατοικίες της Νεάπολης

Διάρκεια της έκθεσης μέχρι 31 ΙΑΝ 2023

2.

«Χτίστες, νοικοκυρές και η οικοδόμηση 

της σύγχρονης Αθήνας»

Ένα βιβλίο και μια ταινία 

στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Φωτο: Πάνος Κοκκινιάς

Είχα καιρό να επισκεφτώ εκδηλώσεις στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, σε σχέση με παλαιότερες εποχές. Από την εποχή που ανέλαβε τα ηνία η κυρία Αφροδίτη Παναγιωτάκου κάτι άλλαξε. Ακόμη και οι ολοσέλιδες διαφημίσεις στην εφημερίδα Καθημερινή είναι μεν εντυπωσιακές, αλλά τελικά ο αναγνώστης δυσκολεύεται να καταλάβει με σαφήνεια το είδος και το περιεχόμενο της εκδήλωσης. Αυτή την φορά έσπευσα με φίλους και συναδέλφους να παρακολουθήσω μια ενδιαφέρουσα από πρώτη άποψη εκδήλωση για την πολυκατοικία, που είχε σαν στόχο την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου της Ιωάννας Θεοχαροπούλου με τίτλο «Χτίστες, νοικοκυρές και η οικοδόμηση της σύγχρονης Αθήνας», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Ωνάση.

Επίσης, και την προβολή της ομότιτλης ταινίας των Τάσου Λάγγη και Γιάννη Γαϊτανίδη, παραγωγή και πάλι του ιδρύματος, που τον τελευταίο χρόνο προβάλλεται σε κινηματογραφικά φεστιβάλ σε Ευρώπη και Αμερική.

Σε ημικυκλική διάταξη στο πάνελ συμμετείχαν οι (από αριστερά) ο Γιάννης Γαϊτανίδης, ο Πάνος Δραγώνας επιστημονικός σύμβουλος και αναπληρωτής καθηγητής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών, η Ιωάννα Θεοχαροπούλου, ο Τάσος Λάγγης και ο γνωστός ανθρωπολόγος Michael Herzfeld, ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και πολιτογραφημένος έλληνας, και στο κέντρο η Αφροδίτη Παναγιωτάκου.

η Αφροδίτη Παναγιωτάκου

Περιμέναμε να ακούσουμε την Ιωάννα Θεοχαροπούλου συγγραφέα του βιβλίου που παρουσιαζόταν, να μας μιλήσει πιο αναλυτικά για το πώς πραγματοποίησε την έρευνα για την διδακτορική της διατριβή στο Graduate School of Architecture, Planning and Preservation στο πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, που αποτέλεσε αφετηρία και βάση του βιβλίου. Μία έκδοση που προλογίζει ο Kenneth Frampton και παράλληλα ενέπνευσε τους σκηνοθέτες της ταινίας που πραγματοποιήθηκε με αφετηρία την δική της έρευνα. Περιμέναμε να μας μιλήσει για την συνεργασία της με τον Frampton που επισκέφτηκε την Αθήνα το φθινόπωρο του 1959 και περιγράφει στον πρόλογο το πόσο εντυπωσιάστηκε από το ατελείωτο σύμπλεγμά των πολυκατοικιών. Μας αποκαλύπτει έναν μοναδικό τρόπο οικιστικής ανάπτυξης, με κτίρια που «κτιστήκαν από τον λαό για τον λαό». Περιμέναμε ακόμη να μας περιγράψει το δικό της ταξίδι, την διαδρομή μέχρι την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου βιβλίου.

Πολυκατοικία Κ.Π. Παντικίδη, επι της οδού Μεταμορφώσεως 5. Από την έκδοση της Ιωάννας Θεοχαροπούλου

Απεναντίας την παράσταση έκλεψε η κυρία Αφροδίτη Παναγιωτάκου που διαχειρίστηκε την συζήτηση μοιράζοντας ερωτήσεις και ευρηματικές ατάκες στους συνομιλητές της, που χαρακτήρισε «αθηνολόγους» και «αθηνολάγνους», με έναν χαρισματικό τρόπο θα έλεγα με πολύ χιούμορ, και απλουστευμένο λόγο, διαμορφώνοντας ένα ευχάριστο κλίμα κυρίως για ένα ευρύ κοινό, αφήνοντας σε μια σχετική αμηχανία τους πιο ειδικούς και άμεσα ενδιαφερόμενους για την θεωρητική προσέγγιση του θέματος.

Την ίδια αίσθηση δημιούργησε και η ταινία που ακολούθησε και στο ίδιο ευχάριστο κλίμα με χαμόγελα και γέλια παρακολουθήσαμε σκηνές με παράξενους κατασκευαστές-εργολάβους, ευτυχείς οικοπεδούχους, χαριτωμένους ιδιοκτήτες σε μικροαστικά διαμερίσματα και κυρίως λαϊκούς μαστόρους και οικοδόμους από την επαρχία, που αφηγήθηκαν πως ύψωσαν τις πολυκατοικίες της Αθήνας.

Οικοδόμοι στα εργοτάξια της πολυκατοικίας.

Από την έκδοση της Ιωάννας Θεοχαροπούλου

Αναμφίβολα, κρατήθηκε ένα επίπεδο από τον Πάνο Δραγώνα, που ως επιστημονικός σύμβουλος και μετά την επί χρόνια συστηματική ενασχόλησή του με το θέμα «αντιπαροχή», είχε πολλά να μας πει, προχωρώντας και βάζοντας στην συζήτηση και το σημερινό ρεύμα – φαινόμενο με τα Airbnb, που κυριαρχούν με ρυθμούς ανάλογους της τότε αντιπαροχής και δημιουργούν μια νέα δυναμική. Αναφέρθηκε ακόμη και στην έντονη τουριστικοποίηση της Αθήνας, που τελικά αλλοιώνει δραματικά την δομή της πόλης, απομακρύνοντας ενδιαφέρουσες χρήσεις, με κίνδυνο σταδιακά ο τουρισμός να αρχίσει να αυτοακυρώνεται, όταν στις περιοχές της Αθήνας θα κυκλοφορούν μόνο τουρίστες ανάμεσα σε πεντάστερα ξενοδοχεία.

Ο Ορέστης Μακρής στον ρόλο του θυρωρού από την ταινία «Στουρνάρη 288»

Από τις τοποθετήσεις του Δραγώνα ξεχώρισα και την αναφορά του σε δύο σχετικές ταινίες και ειδικά σε αυτή του παλιού ελληνικού κινηματογράφου με τίτλο «Στουρνάρη 288», που αποτελεί μια τομή της αθηναϊκής πολυκατοικίας της δεκαετίας του ΄50 και ’60, που την ξαναείδα και την απόλαυσα.

Ο ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφιλντ στην δική του τοποθέτηση

Πιο αισιόδοξος πήρε την σκυτάλη ο ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφιλντ που συμμετέχει στην ταινία και ως αφηγητής, επί χρόνια κάτοικος Παγκρατίου της Αθήνας που με τα άψογα ελληνικά του και τον άμεσο λόγο του υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι Η Αθήνα παραμένει ανθρώπινη κι αυτό δεν χαλάει εύκολα.

Άποψη του Λυκαβηττού, γύρω στο 1950

Ακολούθησε η προβολή της ομότιτλης ταινίας των Τάσου Λάγγη και Γιάννη Γαϊτανίδη σε παραγωγή του Onassis Culture, πρόσφατα βραβευμένης στο φεστιβάλ της Μπραζίλια σαν η καλύτερη ταινία ντοκιμαντέρ.

Σε όλη την διάρκεια της εκδήλωσης, αναπόφευκτα έγιναν συσχετισμοί και αξιολογήσεις με ένα άλλο σχετικό σημαντικό γεγονός που έχω βιώσει, ένα ερευνητικό πρόγραμμα που συμμετείχα διατυπώνοντας τις απόψεις μου, στο οποίο αναφέρομαι στην συνέχεια.

3.

Η ΑΝΤΙΠΑΡΟΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ (ΤΗΣ)

Η διαδρομή ενός σημαντικού ερευνητικού προγράμματος στο ΕΜΠ

Φεύγοντας από την εκδήλωση στην Στέγη, αναλογιζόμουν ότι εδώ και καιρό είχα την χαρά να δεχθώ στο γραφείο μου τους Δρ. Αρχιτέκτονες Μηχανικούς Σταύρο Αλιφραγκή και Κωνσταντίνα Κάλφα, και να συζητήσω μαζί τους απαντώντας στα ερωτήματά τους, σχετικά με τις προσωπικές μου εμπειρίες για την Αντιπαροχή. Μια τρίωρη συνέντευξη, που εντάσσεται στο πλαίσιο ενός σημαντικού ερευνητικού προγράμματος που εκπονείται στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με την χρηματοδότηση από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας και την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, που εστιάζει στο φαινόμενο της αντιπαροχής και επιχειρεί την κριτική ιστορική μελέτη για την περίοδο 1929 – 1974.

Πρόκειται για μια πρωτότυπη αρχειακή έρευνα με συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές από διαφορετικά επαγγελματικά υπόβαθρα και γενιές. Συμμετέχουν αρχιτέκτονες, μηχανικοί, υπομηχανικοί, εργολάβοι, κατασκευαστές και ιδιοκτήτες, αποκαλύπτοντας ενδιαφέρουσες πτυχές του φαινομένου.

Εκτός από την Κωνσταντίνα Κάλφα υπεύθυνη του Ερευνητικού Προγράμματος, τον Σταύρο Αλιφραγκή και τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη καθηγητή ΕΜΠ και Ιδρυματικού Επιστημονικού Υπεύθυνου του Ερευνητικού Προγράμματος, συμμετείχαν στην ερευνητική ομάδα η Αιμιλία Αθανασίου, ο Χρήστος Κρητικός και η Ξένια Σωτηροπούλου. Παράλληλα, επιδιώχθηκαν και συνεργασίες με διακεκριμένους μελετητές από διάφορους κλάδους και χώρες.

Η Αφίσα της Ημερίδας

Με την Ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Καφταντζόγλου του ΕΜΠ στις 3 Μαρτίου 2022, με την συμμετοχή όλων των συντελεστών του προγράμματος, το ερευνητικό πρόγραμμα έχει ολοκληρωθεί και η ομάδα βρίσκεται στην διαδικασία συγγραφής και ολοκλήρωσης της σχετικής έκδοσης ενός επιμελημένου τόμου.

Τις σημαντικές ομιλίες της ημερίδας, την παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων που συμμετείχαν οι Π. Τουρνικιώτης, Κ. Κάλφα, Α. Αθανασίου, Σ. Αλιφραγκής, Χ. Κρητικός, Ξ. Σωτηροπούλου & Ε. Γκαδόλου και στρογγυλή τράπεζα (Κ.Τσιαμπάος & Θ.Μαλούτας) και το φαινόμενο στο διεθνές πλαίσιο με τους Σ. Γιαμαρέλος, S. Melsens & Y. Alweilπου, μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ και εδώ αντίστοιχα.

Χαρακτηριστικό δείγμα της ποιότητας και του επιπέδου του ερευνητικού προγράμματος αποτελεί το σύντομο ντοκιμαντέρ με τίτλο ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΠΑΡΟΧΗΣ/ Antiparochi – A Short Introduction. Παρουσιάζει μια πρώτη μικρή επιλογή των συνεντεύξεων που έχουν πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος.

Γυρίστηκε μεταξύ Απριλίου 2019 και Φεβρουαρίου 2020 από τους Σταύρο Αλιφραγκή και την Κωνσταντίνα Κάλφα. Στο πλαίσιο ενός καλοδουλεμένου μοντάζ οι Δημήτρης Φατούρος, Δημήτρης & Σουζάνα Αντωνακάκη, Κωνσταντίνος Δεκαβάλας, Δημήτρης Φιλιππίδης, Μαρία Μαντουβάλου, Θωμάς Μαλούτας, Γιώργος Τριανταφύλλου και τρεις κατασκευαστές, απαντούν στα ερωτήματα των επιμελητών. Το μικρό αυτό ντοκιμαντέρ μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ.

Η Υπόθεση Πολυκατοικία καλά κρατεί. Μέσα από την διαφορετικότητα των εκδηλώσεων και των εκδόσεων, που έχουν πραγματοποιηθεί και αυτών που δρομολογούνται, παράλληλα με τις συνεχείς ανακαινίσεις, συγκροτούν μια αισιόδοξη προοπτική για την εξέλιξη της πυκνοκατοικημένης πόλης, με δεδομένο μάλιστα την σχετικά υψηλή ποιότητα κατασκευής και δευτερευόντως του σχεδιασμού ακόμη και στην περιφέρεια.

 

 Κάντε ΚΛΙΚ στις εικόνες για μεγέθυνση